HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN EĞİTİMLERİ SIRASINDA MESLEĞE İLİŞKİN
ALGILARINDAKİ DEĞİŞİMİN İNCELENMESİ: HEMŞİRELİĞE GİRİŞ DERSİNİN BU
DEĞİŞİMDEKİ ROLÜ
Süreyya KARAÖZ *
* Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Kocaeli
ÖZET
Amaç: Bu çalışma hemşirelik eğitimine yeni başlayan öğrencilerin mesleğe ilişkin algılarındaki değişimin incelenmesi ve Hemşireliğe Giriş dersinin bu değişimdeki rolünün değerlen-dirilmesi amacı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın Türü: Yarı deneysel. Yöntem: Araştırma 1999-2000 Eğitim-öğretim yılında I. sınıfta öğrenim gören 39 hemşirelik öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmacı tarafından yürütülen Hemşireliğe Giriş dersinin ilk ders saatinde öğrencilerden, “Size göre hemşi-relik nedir?” sorusunun yanıtını bir kağıda yazarak vermeleri istenmiştir. Daha sonra dersin hedefleri, içeriği, öğretim yön-temleri ve karşılıklı beklentiler tartışılmıştır. Derste öğrenciyi aktif kılan öğretim yöntemleri kullanılmıştır. Dönem sonunda öğrencilere ilk ders saatinde yazdıkları hemşirelik tanımları verilerek, bu tanımları incelemeleri ve eleştirileri doğrultusunda yeni bir tanım yazmaları istenmiştir. Bunun dışında öğrenciler-den öğretim yöntemleri ile öğretim elemanına ilişkin görüşlerini yazmaları istenmiştir. Öğrencilerin ders öncesinde ve ders son-rasında yazdıkları hemşirelik tanımları tek tek incelenerek, tanımlarda yer alan ifadeler çıkarılmış ve bu ifadeler gruplandırılarak karşılaştırılmıştır. Öğrencilerin öğretim yöntem-lerine ve öğretim elemanına ilişkin görüşleri de araştırmacı tarafından gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Verilerin değer-lendirilmesinde t testi ve yüzdelik kullanılmıştır. Bulgular ve Sonuç: Öğrencilerin ders sonrası yazdıkları hemşirelik tanımla-rında, Hemşireliğin mesleki özellikleri, hemşirenin sahip olması gereken yeterlilikleri, hemşirenin rol ve fonksiyonları olması gerekene daha yakın ifade edilmiştir. Ayrıca öğrenciler öğretim yöntemleri ve öğretim elemanına ilişkin olumlu görüşler dile getirmişlerdir.
Anahtar Sözcükler: Hemşirelik öğrencileri, hemşireli-ğe ilişkin algılar, hemşirelik tanımları, hemşirelik eğitimi, öğretim yöntemleri
SUMMARY
Changes ın students’ perceptıons of nursıng profession durıng nursıng educatıon: the role of introduction to nursıng courses on thıs change
Purpose:The purpose of this study was to investigate changes in students’ perceptions of nursing profession and the role of the Introduction to Nursing course on nursing students’ perceptions of nursing. Type of The Study: Quasi-experimental Methods: This study was conducted in 1999-2000 spring term. The sample were 39 first year nursing students. At the beginning of the course students were asked to write down their personal definition of nursing and then the course’s goals, content, learning methods and mutual expectation related with the course were discussed. Active learning strategies were used in this course. At the end of the term, the students’ personal definitions of the nursing, they had written before the course, were given back to the students. Researcher asked students to examine their own definition of nursing and write a new definitions of nursing. In addition students were asked to write their opinion about learning strategies and instructor. Students’ definitions of nursing which had been writen before and after the course, were analysed one by one. Expression in the definitions were selected and grouped and then compared. For the statistical analysis of the data, t test were used. Findings and results: According to the results of this study, after the Introduction to Nursing, the features of nursing as a profession, roles and functions of the nurse and competencies and features of the nurse that necessary for carrying out professional tasks were described more ideally by the students. In addition students expressed positive opinions about learning strategies and the instructor.
Key Words: Nursing students, perceptions of nursing, definitions of nursing, nursing education, teaching methods,
GİRİŞ
Tüm meslekler gibi hemşirelik de, hizmet verdiği toplumdan önemli ölçüde etkilenir. Sosyal yapı, hemşire-nin tutumlarını, hemşirelik uygulamasını ve toplumun hemşireliğe karşı tutumlarını biçimlendirir. Sosyal yapı aynı zamanda hemşireliği meslek olarak seçenleri de etkiler. Hemşirelik öğrencileri hemşirenin medyada yansı-tılış biçiminden ve ilişkide bulundukları hemşirelerden önemli ölçüde etkilenirler. Bu nedenle, hemşirelik eğiti-mine yeni başlayan öğrenciler, bir anlamda toplumun hemşireliğe bakış açısını okula yansıtırlar ve hemşirelik hakkında sınırlı bir anlayışa sahip olabilirler. Anderson (1993) hemşire öğrencilerin okula yeni başladıklarında hemşireliği oldukça geleneksel biçimde algıladıklarını ve algılarının eğitimleri süresince kalma eğilimi gösterdiğini belirlemiştir. Ülkemizde yapılan çalışmalar ( Atalay, Tel, Altun ve ark, 1994; Başer 1995; Bayık, Durmuş, Uysal 1999; Erdemir 1997; Kömürcü, Erdoğan, Eti ve ark 1998; Kukulu ve Koçak,1993) hemşirelik okullarına gelen öğrencilerin hemşireliğe ilişkin yeterli istek ve bilgiye sahip olmadıklarını göstermiştir. Bu isteksizliğin temelin-de toplumun olumsuz hemşirelik imajına sahip olmasının rol oynadığı söylenebilir. Mendez , Louis (1991) hemşirelik imajının olumsuz oluşunun, mesleğe giriş üzerinde olumsuz etkilere sahip olduğunu göstermiştir. Emiroğlu (1995), Türk toplumunun olumsuz hemşirelik imajına sahip olduğunu belirlemiştir. Özsoy, Uysal, Bayık ve ark.(1999) 4. sınıf hemşirelik öğrencilerinin %60’ının toplumumuzun olumsuz hemşirelik imajına sahip oldukla-rı görüşünü benimsediklerini göstermiştir.
Toplumun hemşireliğe bakış açısından etkilenmiş olarak hemşirelik eğitimine başlayan öğrencilerin eğitim-leri sırasında, hemşireliğe ilişkin başlangıçtaki algılarının, gerçek hemşirelik anlayışı ile yer değiştirmesi süreci başlar. Bu süreç öğrencinin hemşireliğe ilişkin bilgi, bece-riler, tutumlar, değerler ve etik standartları içselleştirme-sini ve onları davranışlarının bir parçası haline getirmeiçselleştirme-sini gerektirir. İçselleştirme ve mesleki kimlik gelişimi profes-yonel sosyalizasyon olarak bilinir (Chitty 2001). Okulda başlayıp çalışma hayatı ile devam eden bu süreçte, eği-timcilere, öğrencilere ve çalışanlara önemli sorumluluklar düşmektedir. Özellikle okula yeni başlayan öğrencilerin mesleği tanıma ve uyum konusunda daha fazla desteğe
gereksinim duydukları açıktır. Erdemir (1997) çalışma-sında okula yeni başlayan öğrenciler için bazı derslerin destek kaynağı olarak işlev gördüklerini belirlemiştir. Eğitim programında yer alan mesleki dersler, öğrencilerin mesleği tanımalarını ve anlamalarını sağlar. Hemşireliğin gelişimi, ait oldukları mesleğin ne olduğunu kavrayarak mezun olan öğrencilerle mümkündür.
Nightingale’in yaşadığı dönemden günümüze ka-dar hemşireliğin çeşitli tanımları yapılmasına karşın, evrensel olarak kabul edilen ortak bir tanım yoktur. Sos-yal yapı içinde gerçekleşen hemşirelik uygulaması önemli politik, ekonomik ve sosyal olaylardan etkilendiği için hemşirelik tanımları da zaman içinde değişmiştir (Chitty 2001). Ayrıca ülkelerin farklı kalkınmışlık düzeyine ve farklı kültür, siyaset ve dil yapısına sahip olmaları ve diğer etkenler, her ülkede kendine özgü bir hemşirelik kavramı doğurmaktadır (Salvage 1995). Tanımlar birbir-lerinden farklı olmakla birlikte birçok ortak özelliklere sahiptir. Tüm tanımlarda, hemşirelik olarak düşünülen eylemler dizisi ve başarılması gereken amaçlar yer al-maktadır. Birçok tanımda yer alan temel özellik, hemşi-renin eylemlerinin kişilerarası ilişki sürecinde yerine geti-rildiğidir (Schwirian 1998).
Hemşirelik tanımları, hemşirenin kim olduğunu ve ne yaptığını tanımlamayı amaçlar. Kabul edilen bir tanı-mın varlığı, hemşirelik uygulaması için bir çerçeve sağlar, hemşireliğin sınırlarını belirler, mesleğin amaçlarını ve fonksiyonlarını tanımlar, hemşirelik eğitimine, araştırma-larına ve yasalara rehberlik eder (Chitty 2001).
Hemşirelik öğrencileri mesleki kimlik kazandıkları eğitimleri sırasında, farkında olarak ya da olmayarak kendi hemşirelik tanımlarını geliştirme süreci içindedirler. Öğrencilerin bir zamandan diğerine kendi tanımlarını yazmaları ve bu tanımları hemşire otoriteler tarafından yazılan tanımlarla karşılaştırmalarının kendi gelişimlerini görmeleri açısından yararlı olacağı belirtilmektedir (Chitty 2001). Eğitimcilere düşen sorumluluk, profesyonel hem-şireliğe geçişi sağlayan eğitim programları geliştirmek ve öğrenciyi aktif kılan öğretim yöntemlerini kullanmak olmalıdır.
Bu çalışma, hemşirelik eğitim programında ilk ya-rıyılda yer alan ve hemşireliği tanımada ilk adımı oluştu-ran Hemşireliğe Giriş dersinin, öğrencilerin hemşireliği
algılamalarını değiştirme durumunu belirlemek amacı ile yarı deneysel (grup içi karşılaştırma modeli benimsene-rek) olarak gerçekleştirilmiştir.
YÖNTEM
Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu’nda 1999-2000 eğitim öğretim yılı Güz döneminde gerçekleştirilmiştir. Isparta Sağlık Yüksekoku-lu’nda Hemşirelik ve Ebelik bölümleri bulunmakta ve her sınıfta ortalama 40 öğrenci öğrenim görmektedir.
Araştırmanın kapsamına, Hemşireliğe Giriş dersini ilk kez alan 39 birinci sınıf hemşirelik öğrencisi alınmıştır. Hemşireliğe Giriş dersi Hemşirelik eğitim programında birinci sınıfın ilk döneminde yer alan tek mesleki derstir. Bu nedenle, öğrencilerin hemşireliği tanımalarında ve kendi algılarını sorgulamalarında önemli bir işlevi olduğu düşünülebilir.
Araştırmacı tarafından yürütülen Hemşireliğe Giriş dersinin ilk ders saatinde araştırmacı öğrencilerden hemşireliğin kendileri için ne ifade ettiğini bir kağıda yazarak vermelerini istemiştir. Daha sonra, dersin hedef-leri, içeriği, öğretim yöntemleri ve karşılıklı beklentiler tartışılmıştır. Hemşireliğe Giriş dersinde; öğrencilerin kendilerini ilgilendiren yönetmelikler ve hakları, hemşire-likle ilgili temel kavramlar (insan, sağlık, hastalık, hemşi-relik, bakım vb), temel sağlık hizmetleri, Türkiye’de ve Dünya’da hemşireliğin tarihsel gelişimi, Ülkemizde hem-şireliğin genel görünümü ve sorunları, hemşirelik eğiti-minin temel amacı ve felsefesi, liderlik, iletişim, ekip çalışması konuları işlenmiştir.
Öğrencilerin derse aktif katılımları amaçlanmıştır. Bu nedenle konular küçük grup tartışmaları, beyin fırtı-nası, soru cevap ve sözel sunum ile işlenmiştir. Dersin yürütücüsü öğrencileri, düşüncelerini özgürce söylemeye teşvik etmiş ve yargılayıcı olmayan bir tutum sergilemiş-tir. Öğrencilerin derse gelirken işlenecek konuya ilişkin bilgi elde etmeleri, arkadaşları ile tartışmaları ve düşün-meleri istenmiştir. Okulun kütüphane olanakları yetersiz
olduğu için, konular ile ilgili mevcut olan tüm kaynaklar bir araya getirilerek öğrencilerin yararlanmaları sağlan-mıştır.
Dönem sonunda öğrencilere ilk ders saatinde yazdıkları hemşirelik tanımları verilerek, bu tanımları eleştirerek yeni bir tanım yazmaları ve derste kullanılan öğretim yöntemlerine ve öğretim elemanına ilişkin görüş-lerini yazmaları istenmiştir.
Öğrencilerin ders öncesinde ve ders sonrasında yazdıkları tanımlar tek tek incelenerek, tanımlarda yer alan ifadeler çıkarılmış ve bu ifadeler gruplandırılarak ders öncesi ve ders sonrası tanımlarda yer alma sıklığı karşılaştırılmıştır. Ayrıca öğrencilerin derste kullanılan öğretim yöntemlerine ve öğretim elemanına ilişkin dü-şünceleri araştırmacı tarafından gruplandırılarak değer-lendirilmiştir.
Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik ve t testi (bağımlı gruplarda iki yüzde arasındaki farkın önemlilik testi) uygulanmıştır.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Öğrencilerin hemşireliğe ilişkin algıları, bu ders dı-şında diğer öğretim elemanları ve birbirleri ile olan etki-leşimlerinden ve öğrenme çevresinden etkilenebilir. Bu, araştırmanın sınırlılığıdır.
BULGULAR
Öğrencilerin hemşireliğe giriş dersi öncesi ve son-rasında yazdıkları hemşirelik tanımları incelenmiş ve bu tanımlarda yer alan ifadeler dört grupta toplanmıştır. Bunlar; profesyonellik, hemşirenin rol ve fonksiyonları, hemşirede olması gereken yeterlilikler /özellikler ve mes-leğe atfedilen niteliklerdir.
Tablo 1. Hemşirelik tanımlarında yer alan profesyonellik ile ilgili ifadelerin dağılımı(N:39)
Ders öncesi Ders sonrası Profesyonellik ile ilgili ifadeler Sayı % Sayı %
-yardım etmeye dayalıdır 23 58.9 25 64.1 t:0.52 p>0.05
-hemşirelik doktora bağımlıdır, hemşire doktorun yardımcısıdır 12 30.7 2 5.1 t:2.05 p<0.05 -mesleğe saygı, benimseme ve bağlılık önemlidir 5 12.8 12 30.7 t:1.70 p>0.05 -hemşire, sorumluluklarını bilmeli ve sorumluluk almalıdır 5 12.8 12 30.7 t:1.70 p>0.05 -araştırmalar ile mesleki bilgi geliştirilmeli 1 2.5 11 28.2 t:2.57 p<0.05
-bağımsız bir meslektir - - 14 35.9 t:3.6 p<0.05
-yüksek derecede eğitim gerektirir - - 13 33.3 t:3.4 p<0.05
Tablo 1’ de görüldüğü gibi, öğrencilerin hemşirelik tanımlarında yer alan meslek olma ile ilgili ifadeler içinde
“hemşirelik yardım etmeye dayanır” ifadesi hem ders
öncesinde (% 58.9) hem de ders sonrasında (% 64.1) çoğunluğu oluşturmuştur. “Hemşirelik doktora bağımlı-dır” ifadesi, ders öncesi tanımlarda % 30.7 ile ikinci çoğunluğu oluşturmasına karşın, ders sonrasında önemli ölçüde azalarak %5.1 oranında yer almıştır. Bu farklılık istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Ders öncesinde hemşireliğin doktora bağımlı olduğunu belirten 12 öğrenciden 10’u, ve ders öncesinde bu ifade-yi kullanmayan 4 öğrenci hemşireliğin bağımsız bir
mes-lek olduğunu ifade etmişlerdir. “Hemşirelik yüksek
dere-cede eğitimgerektirir” ifadesi, ders öncesi tanımlarda hiç
yer almamasına karşın, ders sonrası hemşirelik tanımla-rında %33 oranında yer almıştır. Benzer şekilde ders öncesinde sadece 1 öğrencinin hemşirelik tanımında yer alan, “araştırmalar ile mesleki bilgi geliştirilmelidir” ifade-si ders sonrasında 11 öğrencinin hemşirelik tanımında yer almıştır (%28.2). Yukarıda belirtilen iki ifadenin ders öncesi ve ders sonrası hemşirelik tanımlarında yer alma yüzdeleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). “Mesleğe saygı, benimseme ve
bağlılık önemlidir” ifadesi ile hemşire sorumluluklarını
bilmeli ve sorumluluk almalıdır ifadesi ders sonrasında
artmakla birlikte bu artış istatistiksel olarak anlamlı bu-lunmamıştır.
Tablo 2’de görüldüğü gibi öğrencilerin hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşirenin rol ve fonksiyonları ile ilgili ifadeler içinde, kan alma, ilaç verme, doktorun ö-nerdiği tedaviyi uygulama ifadesi ders öncesinde %43 oranı ile çoğunluğu oluştururken, ders sonrasında %7.7 ile en düşük oranda yer almıştır. Bakım verme ifadesi, ders öncesi hemşirelik tanımlarında % 15.3 oranında yer alırken, ders sonrasında % 46.1 oranına yükselmiştir. Benzer şekilde sağlığın korunması ve geliştirilmesi için çalışma ifadesi, ders öncesi tanımlarda %12.8 gibi düşük oranda yer alırken ders sonrasında, %46.1 oranına yük-selmiştir. Yukarıda belirtilen ifadelerin ders öncesi ve ders sonrası tanımlarda yer alma yüzdeleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Bireyin ruhsal rahatlığını sağlama, destek olma acılarını hafifletme ifadesi, ders öncesi hemşirelik tanımlarında % 38.4 oranında iken, ders sonrasında % 56.4 e yüksele-rek, tanımlarda en sık yer alan ifade olmuştur. Gereksi-nimlerin giderilmesi, eğitim verme/danışmanlık yapma ifadeleri ders sonrasında artmakla birlikte istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
Tablo 2. Hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşirenin rol ve fonksiyonları ile ilgili ifadelerin dağılımı.(N:39)
Ders öncesi Ders sonrası Hemşirenin rol ve fonksiyonları ile ilgili ifadeler
Sayı % Sayı %
-kan alma, ilaç verme, doktorun önerdiği tedaviyi uygulama 17 43 3 7.7 t:3.60 p<0.05 -bireyin ruhsal rahatlığını sağlama, destek olma, acılarını hafifletme 15 38.4 22 56.4 t:1.80 p>0.05
-bireyin gereksinimlerini giderme 7 17.9 9 23 t:0.5 p>0.05
-bakım verme 6 15.3 18 46.1 t:3.1 p<0.05
-eğitim verme, danışmanlık yapma 5 12.8 10 25.6 t:0.13 p>0.05
-sağlığın korunması ve geliştirilmesi için çalışma 5 12.8 18 46.1 t:3.4 p<0.05
Tablo 3. Hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşirenin sahip olması gereken yeterlilik/özellikler ile ilgili ifadelerin dağılımı
(N:39)
Ders öncesi Ders sonrası Hemşirede olması gereken özellikler yeterliliklerle ilgili ifadeler
Sayı % Sayı % -Güleryüz, insan sevgisi, fedakarlık, hoşgörü 16 41 16 41
- Etkili iletişim kurma, insana saygı, insan duygularını anlama 10 25.6 27 69.2 t:4.40 p<0.05 -Yeterli mesleki bilgi, kendini geliştirme yenilikleri takip etme 6 15.3 21 53.8 t:3.80 p<0.05 -Hemşireliğin imajının değişimine katkı sağlama - - 9 23 t:2.3 p<0.05
Öğrencilerin hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşirede olması gereken özellikler ile ilgili ifadelerin dağılımına bakıldığında (Tablo 3), güleryüz, insan sevgi-si, hoşgörü ve fedakarlık gibi ifadeler ders öncesi ve ders sonrasında eşit derecede yer almıştır (% 41). Etkili iletişim kurma, insana saygı, insan duygularını anlama ifadeleri ders öncesi hemşirelik tanımlarında % 25.6 oranında yer alırken ders sonrasında %67.9 oranına yükselmiştir. Yeterli mesleki bilgi, kendini geliştirme, yenilikleri izleme ifadeleri, ders öncesi hemşirelik tanım-larında %15.3 oranında yer alırken, ders sonrasındaki hemşirelik tanımlarında %53.8 oranına yükselmiştir.
Benzer şekilde, hemşireliğin toplumsal imajının değişi-mine katkı sağlama ifadesi ders öncesi hemşirelik tanımlarında hiç yer almaz iken ders sonrasındaki tanımlarda %23 oranında yer almıştır.
Öğrencilerin hemşirelik tanımlarında, işin niteli-ğine ilişkin ifadeler düşük oranlarda yer almıştır (Tablo 4). Öğrenciler hemşireliğin kutsal, riskli, zor, önemli ve gerekli, sanat olduğunu ifade etmişlerdir. Bu ifadelerin ders öncesi ve ders sonrası hemşirelik tanımlarında yer alma oranları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
Tablo 4. Hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşireliğe atfedilen nitelikler ile ilgili ifadelerin dağılımı (N:39)
Ders öncesi Ders sonrası Hemşireliğe atfedilen nitelikler ile ilgili ifadeler
Sayı % Sayı %
Kutsal 9 23 5 12.8 t:1 p>0.05 Zor, riskli 5 12.8 8 20.5 t:0.80 p>0.05 Önemli, gerekli 1 2.5 8 20.5 t:1.80 p>0.05 Sanat 1 2.5 6 15.3 t:1.30 p>0.05
Tablo 5. Öğrencilerin dersle ilgili görüşleri (N:39)
Öğretim yöntemleri ile ilgili olumlu görüşler Sayı %
Öğrenme ile ilgili
-Düşünme, sorgulama ve yorum yapmayı öğrendim 28 72 -Dersi derste öğrendim 20 52 -Öğrenci ön planda idi, derse aktif olarak katıldım 15 39 -Motivasyonumu arttırdı, derse ilgi uyandırdı 12 31 -Farklı fikirler ve bakış açıları kazandırdı 7 18
Kişisel, mesleki ve gelişimle ilgili
-Hemşireliği sevdim, benimsedim, olumsuz düşüncelerden uzaklaştım. 23 59 -Düşüncelerimi dile getirme, kendimi ifade etme olanağı buldum. 18 47 -İletişim kurma yeteneğimi geliştirdim. 15 39 -Değerli olduğumu hissettim. 10 26 -Ekip çalışmasını öğrendim 9 23
-Farklı bir öğrencilik hayatı kazandırdı Öğretim elemanı ile ilgili olumlu görüşler 3 8
Öğretim elemanı ile ilgili olumlu görüşler
-Saygı ve sevgiye dayalı bir iletişim kurdular 30 77 -Dersi sevdirdiler, anlatmış olmak için anlatmadılar 22 57 -Bize örnek oldular 12 42 -Bizi not ile korkutmadılar 11 29
Dersle ilgili eleştiriler
-Kaynaklar yetersiz 20 52 -Ders saati yetersiz 9 23 -öğrenciler gereken ilgiyi göstermedi, çok hazırcıyız 4 11 -Grup çalışmalarında herkes aynı derecede etkin olmadı. 3 8 -derste hemşireler deneyimlerini paylaşabilirlerdi. 3 8
Tablo 5’de görüldüğü gibi öğrencilerin öğretim yöntemleri ve öğretim elemanı ile ilgili olumlu görüşleri içinde en sık dile getirilen ifadeler; sorgulama, düşünme ve yorum yapmayı öğrendik (%72), hemşireliği sevdik ve benimsedik (%59), öğretim elemanı bizimle saygı ve sevgiye dayalı bir iletişim kurdu (% 77) ifadeleri olmuş-tur. Öğrencilerin ders ile ilgili eleştirilerine bakıldığında, %52 oranında kaynakların yetersiz olduğu, %23 oranın-da ise ders saatinin yetersiz olduğu belirtilmiştir.
TARTIŞMA
Araştırmadan elde edilen bulgular, hemşireliğe gi-riş dersinin öğrencilerin hemşirelik anlayışlarını olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Öğrencilerin ders sonrasında yazdıkları hemşirelik tanımlarında, hemşireli-ğin mesleki özellikleri, hemşirenin sahip olması gereken yeterlilikleri, hemşirenin rol ve fonksiyonları olması ge-rekene daha yakın ifade edilmiştir.
Öğrencilerin yazdıkları hemşirelik tanımlarında yer alan, profesyonellik ile ilgili ifadeler değerlendirildiğinde, ders öncesi hemşirelik tanımlarının, meslek olma ile ilgili ifadeler açısından yetersiz olduğu görülürken, ders son-rasında, meslek ölçütleri ile örtüşen ifadelerde belirgin bir artış saptanmıştır.
Hemşireliğin bir yardım mesleği olduğu, i-fadesi hem ders öncesi hem de ders sonrası hemşirelik tanımlarında çoğunluğu oluşturmuştur. Geçmişten gü-nümüze kadar hemşirelik, yardım mesleklerinden biri olarak görülmüştür. Yapılan çalışmalar da (Khorşid, Eşer, Demir ve ark. 1992; Kiger 1993; Padilha,Nazario ve Morerra 1997) hemşirelik öğrencilerinin insanlara yardım etmeyi sevdikleri için hemşire olmak istediklerini göster-miştir. Yardım meslekleri öncelikle, hizmet verdikleri bireylere yardım etmeye söz vermişlerdir. Bakım kavramı yardım mesleklerinin merkezinde yer alır ve uygulayıcıları belirli bir bakımı profesyonel uzmanlıkları ile gerçekleşti-rirler. Yardım meslekleri genellikle rollerini, sosyal yaşa-mın problemli alanlarının düzenlenmesi ve kontrolü ola-rak görürler. Yardım etme isteği, meslek olma ölçütlerin-den, verilen hizmetin insanlık için hayati önem taşıması ve toplumun iyilik halini arttırmasının temelini oluşturur.
Meslek olma ile ilgili ifadelerden, hemşireliğin bir yardım mesleği olduğu ifadesi, ders öncesi ve ders son-rası hemşirelik tanımlarında çoğunluğu oluşturmasına karşın, diğer ifadelerin dağılımında önemli farklılıklar belirlenmiştir. Hemşireliğin hekime bağımlı olduğu ifadesi önemli ölçüde azalarak, bağımsızlığı dile getirilirken, hemşireliğin yüksek derecede eğitim gerektirdiği ve araştırmalar ile mesleki bilginin geliştirilmesi gerektiği ifadeleri önemli derecede artmıştır. Mesleğe saygı, bağlı-lık, benimseme önemlidir ifadesi ile hemşire sorumluluk-larını bilmeli ve sorumluluk almalı ifadeleri ders sonrasın-daki hemşirelik tanımlarında daha fazla oranda almakla birlikte bu artış istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
Hemşirelik bir meslek midir? Sorusu uzun yıllardır tartışılmakla birlikte, hemşire sosyologlar arasında hem-şireliğin tam bir meslek olduğu konusunda fikir birliği yoktur. Sosyologların bir kısmı, hemşireliğin yeni bir meslek olduğuna inanırken, bir kısmı meslek ölçütlerini karşılamak için gelişmeye devam ettiğine inanmaktadır (Chitty 2001).
Hemşireliğin bir meslek olarak gelişiminin üç fak-tör tarafından engellendiği belirtilmektedir. Bu fakfak-törler gerçekte, bir meslekte olması gereken birbirleri ile bağ-lantılı faktörlerdir. Bunlar; sağlam teorik bilgi bazı, oto-nomi ve otoritedir. Bu faktörlerden en önemli olanı sağ-lam teorik bilgi bazıdır. Çünkü, mesleğe özgü sağsağ-lam teorik bilgi bazı olmaksızın, otonominin ve hizmetlerdeki otoritenin yeterince gelişmesi olanaklı değildir. Hemşire-likte, araştırmalar yolu ile bilgi bazı sürekli gelişmektedir. Araştırmalar, hemşireliğin meslekleşmesinde önemli bir dönüm noktası olarak katkı sağlamaktadır. Ancak, bilgi bazının, hemşireler başta olmak üzere, diğer sağlık pro-fesyonelleri, sağlık yöneticileri ve toplum tarafından farkedilmesi, onaylanması ve değer verilmesi gerekir. Mesleğe özgü bilgi bazı, sağlık bakımına katkılarını his-settirmelidir (Schwirian 1998).
Hemşirelerin çoğu toplumun, gelişen bilgi bütü-nünün önemini veya bu bilgi bütünü ile sağlık bakımına sağlanan katkıları anlamadıklarını düşünmektedirler. Ne yazık ki, hemşirelik bilgisi genellikle tıbba yardımcı bilgi olarak görülmektedir. Öğrencilerin ders öncesi yazdıkları
tanımlarda da, hemşirenin doktorun yardımcısı ifadesinin sıkça yer alması ve kendisine özel bilgiden ve araştırma-dan söz edilmemesi, bir anlamda toplumun hemşireyi algılayışını yansıtmaktadır. Yapılan bir çok çalışmada (Dereli, Eşer 1995; Emiroğlu 1995; Karadakovan 1997), hekimlerin ve toplumun hemşireyi hekimin yardımcısı olarak gördüğü belirlenmiştir. Hemşirelik bilgi bazının artışı otonomiyi de beraberinde getirecektir. Bilgi bazının artışını gösteren işaretler ise, özelleşmemiş rutin aktiviteler veya el becerisi ile ilgili işlerden daha çok, özelleşmiş, entellektüel işlerin yerine getirilmesidir. Bu çalışmada hemşirenin rol ve fonksiyonları ile ilgili ifadeler değerlendirildiğinde, ders öncesinde teknik işlerin yerine getirilmesi ifadesinin birinci sırada yer aldığı görülürken, ders sonrasında, bireyin ruhsal rahatlığının sağlanması ve sistematik yaklaşımla bakım verme ifadeleri çoğunlu-ğu oluşturmuştur (tablo 2)
Bağımsızlık anlamına gelen otonomi, eğitim ve uygulamada karar verme özgürlüğünü ifade eder. Hem-şireliğin kendi disiplinine özgü sağlam teorik bilgi bazına yeterince sahip olamaması dışında, hekimler ile hemşire-ler arasındaki eğitim farklılığı ve çalışma ortamı da otonominin gelişimini engellemektedir. Eğitim, bir mesle-ğin statüsünü ve fonksiyonlarını arttırarak işbirliği olana-ğını arttırır. Bu çalışmada da öğrencilerin ders öncesinde yazdıkları hemşirelik tanımlarında, hemşireliğin yüksek derecede eğitim gerektirdiği ifadesi hiç yer almamasına karşın, ders sonrası yazılan tanımlarda 13 öğrenci tara-fından ifade edilmiştir. Ülkemizde hemşirelerin çoğunluğu hastanelerde çalışmaktadır. Birçok hemşirelik aktivitesi bağımsız olmasına karşın, hastanelerdeki hiyerarşik or-tam hemşirenin otonomisini engellemektedir. Wade (1999), öğrenci merkezli ve süreç oryantasyonlu eğitim programlarının, öğrencilerin profesyonel otonomiyi öğ-renmeleri için önemli olduğunu vurgulamıştır.
Dünyada olduğu gibi Ülkemizde de hemşirelik gerçek bir meslek olabilmek için mücadele etmektedir. Ancak, eğitimde, uygulamada, hizmetin kontrolünde aşılması gereken birçok sorun vardır. Bu çalışmada, hemşireliğe giriş dersi, öğrencilerin hemşireliğin tam bir meslek olması için gerekli özellikleri kazanması gerektiği konusunda bilinçlenmeye başladıklarını göstermektedir.
Hemşireliğin tam bir meslek olmak için gelişmeye devam etmesi, hemşirenin rol ve fonksiyonlarında da değişimi beraberinde getirmektedir. Öğrencilerin yazmış oldukları hemşirelik tanımlarında, hemşirenin rol ve fonk-siyonlarına ilişkin ifadelerin dağılımı değerlendirildiğinde, öğrencilerin ders öncesinde hemşirenin işlevlerini gele-neksel biçimde algıladıkları görülmektedir. Ders öncesin-de özellikle iki ifaöncesin-denin daha fazla yer aldığı görülmüştür. Bu ifadeler; tansiyon ölçme, kan alma, ilaç verme gibi işleri yerine getirir ve ruhsal destek sağlar /acıları din-dirmeye çalışır ifadeleridir. Öğrencilerin hemşirelik tanım-larında , hemşirenin rollerini dar kalıplar içinde ifade etmelerinde, gördükleri hemşire modellerin de rolü oldu-ğu söylenebilir. Hemşirelik kendine özgü bilgi bazını geliştirip, el becerisi gerektiren işlerden daha çok ente-lektüel işleri yerine getirmeye başladığında ve bu bilgi bütünü ile toplumun sağlık bakımına katkı sağladığında, bu algılama da değişecektir. Bunun başarılması, hemşire-lik eğitiminde, yönetiminde ve yasal çerçevesinde çağdaş düzenlemelerin yapılmasını gerekli kılmaktadır.
Öğrencilerin ders sonrasında yazdıkları hemşirelik tanımlarında yer alan hemşirenin rollerine ilişkin ifadeler, hemşirenin sağlığın korunması ve geliştirilmesindeki rolünün ve bakım verici rolünün ön plana çıktığını gös-termektedir. Kelly (1992), son sınıf hemşirelik öğrencile-rinin kendilerini bakım verici olarak algıladıklarını belirle-miştir. Gerçekte hemşirenin bakım verici rolünün, sağlı-ğın korunması ve geliştirilmesi için gerekli işlevleri yerine getirmeyi, hastalık ve rehabilitasyon sırasında bireyin gereksinimlerinin giderilmesini, bireyin ruhsal rahatlığının sağlanmasını, eğitim ve danışmanlık hizmetlerini kapsa-dığı düşünülebilir. Dünya Sağlık Örgütünün Avrupa Bölge Bürosunun 48 no'lu yayınında belirtildiği gibi, hemşireliğin temel işlevi, insanlara yaşadıkları ve çalıştıkları ortamlarda, sağlığın önemini kavramaları ve hedeflenen sağlık düzeyine ulaşabilmeleri için kendilerinin asıl belirleyici olabilmeleri doğrultusunda onlara yardım etmektir. Bunun için hemşireler sağlığın geliştirilmesi ve korunmasının yanısıra hastalıkların önlenmesini sağlayacak işlevler geliştirmeli ve uygulamalıdırlar. Bunun dışında hemşirelik, hastalık ve rehabilitasyon sırasında, bireyin gereksinimleri
yin gereksinimleri doğrultusunda bakımın planlanmasını ve uygulanmasını da içerir.
Hemşirelerin sağlığın korunması ve geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi, hastalık ve rehabilitasyon sıra-sında gereken bakımı planlayabilmeleri ve uygulayabil-meleri için belirli yeterliliklere sahip olması gerekir. Bu yeterliliklerden bazıları; hemşirelik felsefesini geliştirme, etkin iletişim kurma, kritik düşünme, kendi kendini tayin, sorumluluk alma, yaşam boyu öğrenmeye söz verme, mesleğe bağlılık, liderlik özelliklerini geliştirme, topluma mesleği tanıtma, araştırma yapabilme ve araştırma so-nuçlarını kullanmadır (WHO Regional Office for Europe 2001) Öğrencilerin hemşirelik tanımlarında yer alan, hemşirede olması gereken özelliklere ilişkin ifadeler de-ğerlendirildiğinde, hemşireliğe giriş dersinin, öğrenciyi hemşirelikte iletişimin ve kendini sürekli geliştirmenin önemi konularında daha bilinçli hale getirdiği söylenebi-lir. Bunun dışında, hemşireliğe giriş dersi sonrasında 9 öğrencinin hemşirelik tanımında, hemşireliğin toplumsal imajının değişmesinde kendilerinin de sorululuğu olduğu dile getirilmiştir (tablo 3).
Sonuç olarak bu ders sonrasında öğrencilerin mesleğe ilişkin algılarında olumlu bir değişim görülmüş-tür. Öğrencilerin çoğunluğu (%59) kendilerinde olan asıl değişimin, hemşireliği sevip benimsemek olduğunu be-lirtmişlerdir (tablo4). Bu değişimin gerçekleşmesinde, öğrencinin derse katılımının arttırılması, duygu ve düşün-celerini dile getirme olanağının sağlanması ve öğrenci ile kurulan etkin iletişimin önemli rol oynadığı söylenebilir. Kopp(1999), öğrencilerin aktif olarak katılımının sağlan-dığı hemşireliğe giriş dersinin, hemşireliğin daha gerçekçi tanıtımında etkili olduğunu göstermiştir. Öğrenciyi aktif kılan öğretim yöntemlerinin teori ve uygulama arasında daha çok entegrasyon sağladığı, sözel ifadeyi geliştirdiği, öğrenciyi araştırmaya yönelttiği gösterilmiştir (Haddad, Vannuchi, Takahashi ve ark 1993;Sezgin 1993). Ülke-mizde, gerçekleştirilen çalışmalar (Pektekin 1988; Bayık 1997; Cimete 1998; Kömürcü, Gençalp 1999) hemşirelik öğrencilerinin, öğretim elemanlarının kullandıkları yön-temlerden ve kendileri ile kurdukları iletişimden hoşnut olmadıklarını ve aktif öğrenme yöntemleri ile eğitilmeyi tercih ettiklerini göstermiştir Dünya Sağlık Örgütü Avrupa
Bürosu, hemşirelik eğitim programlarının, öğrencinin bütünsel gelişimini ve mesleki yaşamını dikkate alan geniş kapsamlı hedefler içermesi gerektiğini belirtmekte ve öğrencinin potansiyelini mümkün olduğu ölçüde arttı-ran öğretme stratejilerinin kullanılmasını önermektedir (Salvage 1995). Bu nedenle eğitimcinin temel rolü, öğ-renmeyi kolaylaştırmak ve öğrencinin bilgi arayışını des-teklemek olmalıdır. Öğrenci öğrenmeye yönlendirildiği zaman, pasif bir alıcı olmaktan çıkarak, düşünen, sorgu-layan, araştıran, edindiği bilgileri analiz eden ve bunları uygulayan biri durumuna gelecektir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma hemşireliğe giriş dersinin, hemşirelik hakkında sınırlı bir anlayışa sahip olan hemşirelik birinci sınıf öğrencilerinin, hemşireliği daha istendik algılamala-rında ve benimsemelerinde etkili olabildiğini göstermiştir.
Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar doğrultusun-da aşağıdoğrultusun-daki öneriler getirilmiştir.
-Öğrencilerin hemşireliği tanımalarında ilk adımı oluşturan hemşireliğe giriş dersinde, öğrencilerin duygu ve düşüncelerini özgürce söyleyebilecekleri bir ortam yaratılmalı,öğrenciler ile yargılayıcı olmayan bir iletişim kurulmalı.
-öğrencinin aktif katılımını sağlayan öğretim yön-temleri kullanılmalı.
-Farklı alanlarda çalışan hemşirelerin öğrenciler ile deneyimlerini paylaşmaları sağlanmalı.
-Öğrenciler, öğrenimlerine hastane üzerinde yo-ğunlaşan bir hemşirelik imajı ile başlamamalıdır.
-Eğitimciler öğrencilere rol modeli olmalıdır. -Hemşireliğe ilişkin algılarının dört yıl boyunca na-sıl değiştiği incelenmeli
-Öğrencilerin mezuniyet sonrası mesleki gelişimle-ri izlenmeli.
Anderson E P (1993) The perspective of student nurses and their perceptions of professional nursing during the nurse training programme. Journal Of Advanced Nursing, 18(5); 808-15.
Atalay M, Tel H, Altun E, Tel H (1994) Hemşirelik I. sınıf öğrencilerinin klinik uygulamada yaşadıkları güçlükler ve yardım beklentileri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1; 19-25.
Başer G (1995) Hemşirelik Yüksekokullarında öğrenim gören öğrencilerin sosyal özellikleri, okulu tercih sıralamaları ve seçme nedenleri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergi-si, 2(1); 11-20.
Bayık A, Durmuş H, Uysal A (1999) Lise son sınıf kız öğrenci-lerinin hemşirelik mesleğini seçme ve bu mesleğe ilişkin görüşle-rinin incelenmesi. VII. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 22-24 Hazi-ran, Erzurum,s. 390-394.
Bayık A(1997) Öğrencilerin hemşire eğitimcilerde etkili eğiticilik niteliklerini değerlendirmeleri üzerine bir çalışma. III. Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu 8-10 Eylül 1993,s. 47-58.
Chitty K K (2001) Professional Nursing: Concepts & Challenges, (Ed) Chitty K K, 3.baskı, WB Sounders Company, s.177-178.
Cimete G (1998) Öğrenci-öğretim elemanı etkileşimine yönelik kalitatif bir çalışma. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yükse-kokulu Dergisi, 2(1); 9-19.
Dereli N, Eşer İ (1995) Hasta ziyaretçilerinin hemşire ve hemşirelik mesleğini algılama durumları. IV. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Ankara, s.57.
Emiroğlu N (1995) Sağlık personelinin ve toplumun hemşirelik imajı. IV. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 15-17 Kasım, Ankara,s. 72-73.
Erdemir F(1997) Hemşirelik Yüksekokulu I. sınıf öğrencilerinin Hemşirelik Yüksekokulunu tercih etme, okula başlamaya karar verme özellikleri ve okula devam etmede etkili faktörler. IV. Ulusal Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu, 10-12 Eylül, s.322-328. Haddad Md, Vannuchi M T, Takahashi O C, Hirazawa S A, Rodriges I G, Corderio B R, do Carmo H M (1993) Medical Surgical Nursing: a new approach and its evaluation by student. Rev. Lat. Am. Enferm, 1(2); 97-112.
Karadakovan A (1997) Tıp Fakültesi öğrencilerinin hemşirelik ve sağlık ekibine ilişkin düşüncelerinin incelenmesi. IV. Ulusal Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu, 10-12 Eylül, Kıbrıs,s. 82-86.
Kelly B (1992) The professional self-concepts of nursing undergraduates and their perceptions of influential forces. Journal of Nursing Education, 31(3);121-125
Kiger A M (1993) Accord and discord in students’ images of nursing. Journal of Nursing Education, 32(7); 309-317.
Kopp A M (1999) Introduction to nursing creative strategies for generating interest in the major. Nursing Education, 24(1); 25-30.
Korşid L K, Eşer İ, Demir Ü ve ark. (1992) Lise son sınıf kız öğrencilerinin hemşirelik mesleğini tercih etme durumlarının incelenmesi. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 24-26 Haziran, Sivas, s.831-837.
Kömürcü N, Gençalp S (1999) Yeni mezun hemşirelerin, hemşirelik eğitiminden beklentileri. VII. Ulusal Hemşirelik Kong-resi, 22-24 Haziran, Erzurum, s.335-339.
Kömürcü N, Erdoğan N, Eti F, ve ark. (1998) Marmara Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü ilk öğrencilerinin mesleği isteyerek seçip seçmeme durumları ile mezun olabilmeleri arasında ilişki. II. Ulusal Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu, İstanbul,s. 162-170.
Kukulu K, Koçak F (1993) Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu I. sınıf öğrencilerinin mesleğe yönelmelerini etkile-yen faktörler ve değer sistemleri. Hemşirelik Eğitimi Sempoz-yumu, 8-10 Eylül, İstanbul
Mendez D, Louis D (1991) College students’ image of nursing as a career choice. AORN Journal, 53(5);1238-1243.
Nurses and midwifes for health, WHO european strategy for nursing and midwife education, 2001.
Özsoy S A, Uysal A, Bayık A, Erefe İ (1999) Hemşire öğren-cilerin mesleğe ilişkin görüşlerinin ileriye dönük incelenmesi. VII. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 22-24 Haziran, Erzurum, 345-349.
Padilha M I, Nazario N O, Morerra M C.(1997) Understanding the idea of nursing for use in professional practice. Rev. Bras. Enferm, 50(3);307-322.
Pektekin Ç (1988) Hemşire öğretmenlerin özelliklerinin ve diğer faktörlerin öğrenci hemşirelerin öğrenimi üzerindeki etkile-rinin araştırılması. I. Ulusal hemşirelik Eğitimi Sempozyumu 11-12 Eylül 1986,s.130-138.
Salvage J (1995)Hemşirelikte Etkinliğe Doğru Eylem. (Çev. Ed) Ülker Saadet. Ankara, Aydoğdu Ofset.
Schwirian P M (1998)Professionalization of Nursing: Current Issues And Trends. Lippincott- Raven Publishers. Third Edition.
Sezgin A (1993) Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği dersinde öğrencilerin aktif katılımını sağlamaya yönelik bir uygulama örneği. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yükseko-kulu Dergisi,3(1); 27-31
Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V(1990) Biyoistatistik, Üçüncü baskı, Ankara, Hatiboğlu Yayınevi.
Wade G H. (1999) Professional Nurse Autonomy: concept analysis and application to nursing education. Journal of Advanced Nursing, 30(2); 310-8.
WHO Regional Office for Europe (2001) Nurses and Midwives for Health, WHO European Strategy for Nursing and Midwife Education.
