Uydu görüntü verilerine dayalı erken uyarı sistemini de içine alan operasyonel ulusal Orman Yangını Izleme Sisteminin acilen kurulması gerekiyor.
Bodrum'da 8 Temmuz'da çıkan ve bir hafta arayla meydana gelen iki orman yangınının izlenmesi için bölgeye ait uydu verileri alındı ve analiz edilerek toplam yanan alan miktarı 1013 hektar olarak bulundu.
Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %25'ini oluşturan ormanlık alanlar yıllardır insan kaynaklı yangınlar nedeniyle önemli ölçüde tahrip edilmektedir. Genelde Ege ve Akdeniz bölgelerinde özellikle yaz aylarında aynı anda birçok yerde başlayan yangınları, onlarca yılda yetişen ağaçların ve orman ekosisteminde bulunan canlı türleri ile doğal yaşam ortamlarının yok olmasına, doğal dengenin bozulmasına ve topraktaki organik maddelerin yitirilmesine neden oluyor.
Günümüzde orman örtüsündeki bu yöndeki değişimlerin ölçülebilmesi ve izlenebilmesi, global çölleşme hızının azalımı ve sürdürülebilir orman yönetiminin desteklenmesi açısından büyük önem taşıyor. Her ne kadar yasa gereği yanan alanların yeniden ağaçlandırılması söz konusu ise de genelde bu alanların niteliğini kaybettiği ileri sürülerek 2B yasası ile imara açılması gündeme gelmekte ve arazi örtüsü olarak görünen ormanlık alanlar yerleşim alanlarına ve/veya tarlalara dönüştürülmekte.
YENİ İZLEME SİSTEMİ
Ülkemizde son 60 yılda 1,5 milyon hektarın üzerinde orman alanı yandı. ülkemizde orman kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi, yangınlara karşı önlemlerin alınması ve bölgesel/lokal planlama yapılabilmesi için, bakanlık ve/veya afet yönetim merkezlerinin izleme ve yönetim eylem planları yeniden değerlendirilmeli; uydu görüntü verilerine dayalı erken uyarı sistemini de içine alan operasyonel ulusal Orman Yangını İzleme Sisteminin (OYİS - _ekil 1) acilen kurulması gerekiyor.
Şekil 1. Orman Yangını İzleme Sistemi. OYİS'te kullanılan yardımcı veriler: SYM (Sayısal Yükseklik Modeli), bitki örtüsü, toprak, sıcaklık ve yakıt yükü. Gerçek-zamanlı veriler ise: yakıt nemi, bitki örtüsü stresi, yüzey sıcaklığı, yangının konumu, rüzgâr hızı ve yönü, yanan alan miktarı, yangının şiddeti, bitki örtüsü hasarıdır.
Kurulacak orman yangını izleme sisteminin önemli bileşenlerden biri de uydu teknolojileridir; günümüzde farklı uydu sistemlerinden alınan uydu görüntüleri, yangına hassas bitki örtüsü ile kaplı alanlara ait gerçek zamanlı bilgi elde etme, yangınların erken saptanmasında ve yayılışının izlenmesinde etkin bir araç olarak kullanılıyor.
Klimatolojik, meteorolojik ve jeomorfolojik veriler, yersel ve uçak sistemlerinden toplanan raporlar, yangın tahmini ve yönetim eylem modelleri gibi diğer sistem bileşenleri yangının her safhasında devamlı olarak izlenmesi ve
değerlendirilmesi gereken önemli verilerdir.
Yeryüzü gözlem uydu sistemlerinden farklı zaman aralığında alınan uydu görüntüleri, bitki örtüsünün durumu (bitki örtüsü stresi), aktif yangınların oluşumu ve lokasyonu (orta ve ısıl kızılötesi algılayıcılar kullanılarak) ve duman ve yanmış alan bilgisine göre yangına hassas alanlara yönelik çıktıların (görünür bölge/yakın/orta kızılötesi algılayıcılar kullanılarak) elde edilmesinde etkin olarak kullanılmaktadır.
Bu sistemlerin yanı sıra mikrodalga algılayıcıları da, yanmış alanların belirlenmesinde optik verileri tamamlayıcı veri olarak kullanılıyor.
İTÜ- UHUZAM
Ülkemizde baş ta çevre kaynaklarının sürekli değişimi, bitki örtüsü özellikleri ve atmosfer kalitesi dahil olmak üzere girmiş bulunduğumuz kritik dönemde ulusal düzeyde kaynak yönetimine ışık tutacak verileri toplama ve işleme olanaklarına sahip bir merkez vardır.
1996 yılında, Devlet Planlama Teşkilatı'nın desteğiyle İstanbul Teknik Üniversitesi Maslak Kampusu içerisinde kurulan ilk uydu yer istasyonu (İTÜ-UHUZAM) mevcut ve planlanmış projeler dahilinde uydulardan (SPOT -2/4 ve RADARSAT-1, NOAA/AVHRR), insansız hava araçlarından ve yüzey duyarga ağlarından alınan verileri toplama, raporlama ve canlı risk tahminleri oluşturma potansiyelindedir.
Muğla'nın Bodrum ilçesinde ilk olarak 8 Temmuzda çıkan ve bir hafta arayla meydana gelen iki orman yangının izlenmesi için bölgeye ait uydu verilerinin alınmasına yönelik İTÜ-UHUZAM tarafından acil programlama yapıldı. SPOT Image firması ile ortak yapılan programlama çalışması neticesinde alınan 12 Temmuz 2007 tarihli Formosat-2, 14 Temmuz 2007 tarihli SPOT-4 ve 15 Temmuz 2007 tarihli Spot-2 uydu görüntüleri farklı görüntü işleme teknikleri (sınıflandırma ve NDVI bitki örtüsü indeksi) ile analiz edilerek toplam yanan alan miktarı 1013 hektar olarak bulundu (şekil 2).
Diğer yandan Antalya'nın Manavgat ilçesinde çıkan orman yangın alanının izlenmesinde İTÜ-UHUZAM tarafından indirilen 15 Temmuz 2007 tarihli Spot-4 uydu görüntüsü benzer şekilde analiz edilerek yanan toplam ormanlık alan 330 hektar olarak bulunmuştur (şekil 3).
Sonuç olarak ülkemizde yaz aylarında sıkça karşılaştığımız orman yangını riskinin azaltımında daha gerçekçi stratejilerin ortaya konması için ilgili kamu ve özel sektördeki yöneticilerin, başta TEMA olmak üzere sivil toplum kuruluşlarının ve akademisyenlerin bir araya gelerek ortak kapasitelerin daha güçlü ve koordineli bir şekilde kullanılmasını sağlamaları ve özellikle insan kaynaklı yangınların önlenmesi için ciddi eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerine önem vermeleri gerekmekte.
Özellikle ülkemizin uydu yer segmenti olarak İTÜ-UHUZAM gibi büyük bir alt yatırıma sahip olduğu
düşünüldüğünde uydu görüntüleriyle entegre erken uyarı sistemini içeren Orman Yangını İzleme Sistemi'nin (OYİS) acilen devreye sokularak sadece orman yangınlarının yıkıcı etkilerinin izlenmesi ve azaltılmasına yönelik değil, yanan alanların 2B yasası gibi kolay mülk edinme süreçlerine bırakılmayacak şekilde sürekli izlenerek yürürlükteki yasal düzenleme ile korunmasına yönelik hızlı, doğru ve ekonomik sonuçların alınabileceği aşikârdır.
Prof. Dr. Filiz SUNAR
İTÜ-UHUZAM (İTÜ-Uydu haberleşmesi ve Uzaktan Algılama Merkezi) Eş-yöneticisi, fsunar@cscrs.itu.edu.tr Cumhuriyet Bilim Teknik 07.09.2007
