Saðlýk Ocaðýna Baþvuran Eriþkinlerin KýrýmKongo Kanamalý Ateþi Konusunda Bilgi veTutumlarý

Özet

Amaç: Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi (KKKA) Türkiye’de giderek artan bir sorun haline gelmektedir.

Bu çalýþmada, KKKA için riskli bölge olan Ýç Anadolu’da yer alan Kayseri’de halkýn hastalýkla ilgili bilgi ve tutumlarýnýn ortaya çýkarýlmasý amaçlanmýþtýr.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki bu çalýþma, Kayseri Melikgazi Saðlýk Grup Baþkanlýðý bölgesindeki 10 saðlýk ocaðýna baþvuran 18 yaþ üzeri 1586 kiþiye, yüzyüze anket uygulanarak yapýlmýþtýr.

Bulgular: Araþtýrmaya katýlanlardan hastalýðý “KKKA” olarak duyanlarýn oraný % 41,6’dýr, eðitimi olmayan yaklaþýk her 10 kiþiden dokuzu hastalýðý duymamýþtýr. Vücuduna bir kenenin yapýþmasý durumunda, bireylerin % 25,1’i kendi kendine çýkarmaya çalýþacaðýný belirtmiþtir, bu oran hayvancýlýkla uðraþanlarda % 50,0’a, köylerde oturanlarda % 54.8’e, tarým iþçilerinde

% 66.7’ye ulaþmaktadýr (p<0.05). Keneyi kendi çabasýyla çýkarmaya çalýþacaðýný belirtenler arasýnda; doðrudan eliyle çekip kopartarak çýkartmayý doðru bulanlarýn oraný % 55,5’e, kenenin üzerine alkol, gazyaðý, kolonya dökülmesini doðru bulanlarýn oraný % 40,2’ye yükselmektedir.

Sonuç: KKKA ile ilgili bilgi ve tutumlarýn saðlýk ocaðýný kullanan kiþilerde bile yetersiz olduðu, üstelik daha fazla risk altýnda olduðu düþünülen kiþilerin daha yüksek oranda yanlýþ bilgi ve tutum sahibi olduklarý saptanmýþ olup, bu konuda planlý ve kapsamlý bilinçlendirme çalýþmalarýna gereksinim olduðu düþünülmektedir.

Anahtar kelimeler: Hemorajik ateþ virüsü, Kýrým-Kongo; Saðlýk bilgisi, tutum, uygulama.

Abstract

Purpose: The aim of the study is to find out the knowledge and attitudes about Crimean- Congo hemorrhagic fever (CCHF) of people living in Kayseri, which is situated in the central Anatolia, a highly risky area for CCHF.

Materials and methods: This study was carried out by inquiring face to face with 1586 adults who consulted to ten health centers.

Results: The percentage of those who have heard of CCHF is 41.6%. Nine out of every 10 illiterate people have not heard of the illness. If a tick is attached to the body, 25.1% of the individuals have stated that they will try to pull the tick out from the skin by themselves. This rate is 50.0% in those busy with livestock, 54.8% in those living in the rural areas, and 66.7%

in agricultural workers (p<0.05). Of those who stated that they would pull the tick out from the skin by themselves, the percentage of those who think that pulling the tick directly out from the skin with hand is correct is 55.5%, and who think that pouring alcohol, gasoline or cologne on to the tick is correct is 40.2%.

Conclusion: The knowledge and attitudes about the CCHF are inadequate even among users of health centers.

Key words: Hemorrhagic Fever Virus, Crimean-Congo; Health Knowledge, Attitudes, Practice.

Submitted : September 30, 2010 Revised : December 31, 2010 Accepted : April 08, 2011

The Knowledge and Attitudes About Crimean-Congo Hemorrhagic Fever of the Adults Who Applied to the Health Centers

Ahmet Öztürk

Assoc. Prof., M.D.

Department of Public Health Erciyes University aozturk@erciyes.edu.tr

Duygu Horoz

Health Group Leadership of Melikgazi M.D., Specialist

duyguhoroz2000@yahoo.com

Arda Borlu

M.D., Specialist

Health Group Leadership of Kocasinan ardaborlu@gmail.com

Elçin Balcý

Asist. Prof., M.D.

Department of Public Health Erciyes University ebalci@erciyes.edu.tr

Ýskender Gün

Assoc. Prof., M.D.

Department of Public Health Erciyes University iskender@erciyes.edu.tr

Corresponding Author:

Doç.Dr. Ahmet Öztürk, Erciyes Üniversitesi, Týp Fakültesi, Halk Saðlýðý Anabilim Dalý,

Saðlýk Ocaðýna Baþvuran Eriþkinlerin Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi Konusunda Bilgi ve Tutumlarý

The present study was presented at the 12th National Public Health Congress, 21-25 October, 2008, Ankara, Turkey.

Giriþ

Kenelerle bulaþan bir zoonoz olan Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi (KKKA), önceleri Asya, Afrika ve bazý Avrupa ülkelerinde bulunurken (1-3), 2002 yýlýndan bu yana Türkiye’de de görülmeye baþlamýþtýr ve giderek artan bir sorun haline gelmektedir. Özellikle Ýç Anadolu ile Orta Karadeniz Bölgelerinde ortaya çýkan ve neden olduðu ölümlerle kamuoyunun da dikkatle takip ettiði bir hastalýktýr. Hastalýðýn ilk ortaya çýktýðý 2002 yýlýnda 17 vaka, 2003 yýlýnda ise 133 vaka ve altý ölüm görülmüþken;

2008 yýlýnda KKKA vaka sayýsý 1315’e, ölüm sayýsý da 63’e ulaþmýþtýr (4–6).

Bunyaviridae ailesine baðlý Nairovirus soyundan virüslerce oluþturulan hastalýk enfekte hayvanlarýn kesilmesi, enfekte hastalarla direkt temas ya da laboratuarlardan bulaþma þeklinde geçebilirse de ana bulaþma yolu enfekte kenenin sokmasýdýr (7). Bu nedenle, bir taraftan kenelerden uzakta durmak için önlemler alýnmalý, diðer taraftan da vücutta bir kene görüldüðünde, enfeksiyon riskini azaltmak için, vakit geçirmeden ve içeride parçasý kalmadan uygun bir þekilde çýkarýlmalýdýr (7). Kenenin doðrudan çekilerek kopartýlmasý, üzerine sigara ya da yanýcý bir madde ile bastýrýlarak ezilmesi ya da alkol-gazyaðý gibi maddeler ile müdahale gibi yanlýþ uygulamalar, kenenin enfekte vücut sývýlarýnýn kiþilere geçmesine neden olabilir (8, 9).

Fatalite oraný % 3–50 arasýnda olan (1, 3, 10) ve böylesine önem kazanmaya baþlayan hastalýktan korunmalarý için, özellikle kýrsal alanlarda yaþayanlar, hayvancýlýkla uðraþanlar ve tarým iþleriyle uðraþanlar gibi risk altýnda olabilecek bireylerin (1, 5, 11) kapsamlý bilgi sahibi olmalarý ve doðru davranýþlarý göstermeleri gerekmektedir.

Saðlýk ve Tarým Bakanlýklarýnýn bu konuda yazýlý ve görsel basýnda bilgilendirme çalýþmalarý yürüttüðü, eðitimler yaptýklarý ve hazýrlanan afiþ ve broþürleri özellikle kýrsal kesimde daðýttýklarý bilinmektedir. Ancak bu çalýþmalarýn etkinliði ve bireylere ne kadar yansýdýðý da bilinmemektedir.

Bu çalýþmada, KKKA için riskli bölgelerden olan Ýç Anadolu’da yer alan Kayseri ilinde saðlýk ocaðýna baþvuran bireylerin hastalýkla ilgili bilgi ve tutumlarý ile bunu etkileyebilecek faktörlerin saptanmasý amaçlanmýþtýr.

Gereç ve Yöntem

Kesitsel tipteki bu çalýþma, 11–14 Þubat 2008 tarihleri arasýnda Kayseri Melikgazi Saðlýk Grup Baþkanlýðý bölgesinde yer alan 10 saðlýk ocaðýnda yapýlmýþtýr. Bu saðlýk ocaklarý yaklaþýk 196.000 nüfusa hizmet vermekte olup; yýllýk poliklinik sayýlarý 160.000, haftalýk poliklinik

sayýlarý ortalama 3.000 kiþi, eriþkin nüfusta beklenen haftalýk baþvuru ortalama 2.000 kiþi civarýndadýr. Daha önce benzer bir çalýþmaya rastlanmadýðýndan, KKKA’yý duyma oraný % 50 olarak öngörülmüþ, a= % 5, b= 0,20, etki büyüklüðü 0,10 alýnarak, en az 783 kiþinin örnekleme alýnmasý gerektiði hesaplanmýþtýr. Ýlgili tarihlerde saðlýk ocaklarýna baþvuracak tüm bireylerin çalýþmaya alýnmasý planlanmýþtýr, ancak bu hafta içinde baþvuran toplam 1748 eriþkinden 162’si çalýþmaya katýlmayý kabul etmediðinden 1586 kiþiyle görüþülmüþtür (% 90,7). Genellikle hastalýðý duymayan ve bilgi sahibi olmayan kiþilerin çalýþmaya katýlmayý da reddeden kiþiler olabileceði düþünülebilir.

Çalýþmaya katýlmayý kabul eden bireylere, konu ile ilgili bilgi ve tutumlardan oluþan bir anket, eðitilmiþ intern doktorlar yardýmýyla yüz yüze görüþülerek uygulanmýþtýr.

Çalýþma Helsinki Deklarasyonu prensiplerine uygun olarak yapýlmýþtýr. Çalýþmaya katýlan bireylerden anket formlarý uygulanmadan önce sözel onam alýnmýþtýr.

Elde edilen veriler bilgisayar ortamýna aktarýlarak SPSS 13.0 paket programý ile deðerlendirilmiþtir. Tanýmlayýcý özellikler sayý ve yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma ile gösterilmiþtir. Ýstatistiksel deðerlendirmelerde x² testi ve bazý faktörlerin KKKA’yý duymama üzerindeki etkilerini deðerlendirebilmek için çoklu lojistik regresyon analizi (backward wald) kullanýlmýþtýr. Lojistik regresyonda, KKKA’yý duymama durumu baðýmlý deðiþken x² analizinde anlamlý bulunan oturulan yerleþim yeri, yaþ grubu, cinsiyet, eðitim durumu, tarým veya bahçe iþleriyle uðraþma durumu ve hayvancýlýkla uðraþma durumu baðýmsýz deðiþkenler olarak modele alýnmýþtýr. Ekonomik durum, bireylerin kendi deðerlendirmelerine göre gruplandýrýlmýþtýr. p<0,05 deðerleri istatistiksel olarak anlamlý kabul edilmiþtir.

Bulgular

Araþtýrmaya katýlanlarýn yaþ ortalamalarý 40,3 ± 14,1 yýl olup; % 50,1’i erkek, % 49,9’u kadýndýr. Bu bireylerin % 2,6’ sý köyde, % 21,8’i kasabada oturmaktadýr, % 15,8’i herhangi bir okul bitirmemiþtir. Araþtýrma grubundakilerin

% 23,1 bað-bahçe-tarým iþleriyle (% 1,7’si tarým iþçisi olarak), % 14,4’ü ise hayvan besleme veya bakýmý ile uðraþmaktadýr.

Araþtýrmaya alýnanlarýn % 23,0’ý sýk sýk piknik vb. amaçlý olarak çayýr-çimenlerde oturduðunu, % 14,1’i de sýk sýk çýplak ayakla ot-çayýr-çimen içerisinde dolaþmak durumunda kaldýklarýný belirtmiþlerdir.

Araþtýrma katýlanlardan “KKKA” hastalýðýný duyanlarýn oraný % 41,6’dýr; bireylerin % 58,4’ü daha önce bu þekilde bir hastalýk duymadýðýný belirtmiþlerdir. KKKA’yý duyma oranlarý bað-bahçe iþiyle uðraþma ya da hayvancýlýkla ilgili olup olmama gibi durumlara göre deðiþmemektedir;

eðitimi olmayan yaklaþýk her 10 kiþiden dokuzu hastalýðý duymamýþtýr (Tablo I). Hastalýðý duymama riski kýrsal

kesimde oturanlarda il merkezinde oturanlara göre 1,33 kat, ekonomik durumunu kötü olarak belirtenlerde iyi olanlara göre 3,21 kat, herhangi bir okul bitirmeyenlerde üniversite mezunlarýna göre 14,09 kat daha yüksek bulunmuþtur. Araþtýrmaya alýnanlar içerisinde KKKA’yý

“kenelerle bulaþan bir hastalýktýr” þeklinde doðru bilenlerin oraný ise % 33,0’dýr.

Tablo I. KKKA’yý Duymamýþ Bireylerin Bazý Özelliklerine Göre Daðýlýmý.

Özellikler n KKKA’yý Duymayanlar (%) p Odds Oraný % 95 Güven Aralýðý

Toplam 1586 58,4 Oturulan Yer

Ýl merkezi 946 51,7 1,000

Ýlçe merkezi 252 64,3 0,081 1,307 0,952 – 1,793 Kasaba-köy 388 70,9 0,048 1,332 1,002 – 1,332 Yaþ Grubu

30 yaþ ve altý 467 42,6 1,000

31-40 yaþ arasý 396 56,3 0,044 1,381 1,027 – 1,857 41-50 yaþ arasý 349 64,8 0,003 1,663 1,209 – 2,288 51 yaþ ve üzeri 374 74,3 0,002 1,843 1,297 – 2,619 Cinsiyet

Erkek 794 52,6 1,000

Kadýn 792 64,1 0,139 1,215 0,964 – 1,531 Ekonomik durum

Ýyi 219 38,4 1,000

Orta 1101 57,0 0,017 1,548 1,109 – 2,160 Kötü 266 80,5 <0,001 3,219 2,043 – 5,072 Öðrenim Durumu

Üniversite mezunu 243 22,2 1,000

Lise mezunu 430 47,2 <0,001 2,880 1,997 – 4,152 Ýlk veya ortaokul mezunu 663 67,6 <0,001 4,863 3,374 – 7,011 Okuryazar deðil+okuryazar 250 88,4 <0,001 14,093 8,255 – 24,066 Bað-bahçe-tarým iþleriyle uðraþma

Hayýr 1220 57,0 1,000

Evet 366 62,8 0,654 1,011 0,705 – 1,449 Hayvancýlýkla ilgisi

Yok 1357 56,7 1,000

Var 229 68,6 0,744 1,051 0,788 – 1,401

Öte yandan, araþtýrmaya alýnanlarýn % 21,4’ü, KKKA hakkýnda yapýlan açýklamalardan sonra bile, kenelerle geçen bulaþýcý ve öldürücü bir hastalýk olduðunu hiç duymadýklarýný ifade etmiþlerdir. Hastalýkla ilgili açýklamalardan sonra, bireylerin % 44,9’u kene ýsýrmasý bakýmýndan kendilerinin de risk altýnda olabileceðini belirtmiþlerdir.

Araþtýrmaya alýnanlarýn keneyi vücuttan çýkarmak için halkýn kullanabildiði bazý yöntemlere iliþkin görüþleri

incelendiðinde; en fazla doðru bulunan müdahale, % 45,6 oraný ile “cýmbýz vb. ile çivi gibi saða-sola çevrilerek döndürme”dir. Ancak bireylerin üçte birine yakýný aslýnda doðru olan bu davranýþý yanlýþ bulmaktadýr. Araþtýrma grubunun % 10 ile % 30,3’ü yapýlmamasý gereken, ancak toplumda görülebilen bazý yanlýþ müdahalelerin doðru olabileceðini düþünmektedir (Tablo II).

Tablo II. Araþtýrmaya Alýnan Bireylerin Isýran Bir Keneyi Çýkarmada Söz Konusu Olan Bazý Müdahalelerle Ýlgili Görüþleri.

Vücuduna bir kenenin yapýþmasý durumunda, bireylerin

% 64,4’ü müdahale etmeden bir doktora veya saðlýk personeline baþvuracaðýný, % 25,1’i ise kendi kendine çýkarmaya çalýþacaðýný belirtmiþtir, % 10,5’inin ise bu

konuda fikri yoktur. Çýkarmaya çalýþýrým diyenlerin oraný, hayvancýlýkla uðraþanlarda % 41,0’a, köylerde oturanlarda

% 54,8’e, tarým iþçilerinde % 66,7’ye ulaþmaktadýr (Tablo III).

Doðru Bulanlar Yanlýþ Bulanlar Fikri Olmayanlar

Müdahale Þekli ( n = 1586 ) Sayý % Sayý % Sayý %

Cýmbýz vb, ile çivi gibi saða-sola çevrilerek döndürme

723 45,6 498 31,4 365 23,0

Kenenin üzerine alkol, gazyaðý, kolonya dökülmesi

480 30,3 708 44,6 398 25,1

Doðrudan eliyle çekip kopartarak çýkartma 394 24,8 957 60,3 235 14,8

El ile bastýrýp ezerek öldürme 193 12,2 1156 72,9 237 14,9

Keneye sigara basma veya kibrit tutarak yakma 158 10,0 1133 71,4 295 18,6

Araþtýrmaya katýlanlarýn sadece % 6,9’u KKKA konusunda herhangi bir saðlýk personelinden eðitim aldýðýný belirtmiþtir. Kenelerden korunma, yapýþan keneyi çýkarma ve bu hastalýkla ilgili yeterli bilgi sahibi olduðunu düþünenlerin oraný % 14,0’dýr. Araþtýrma grubunun % 63,9’u, bu konularda eðitim almaya istekli olduklarýný ifade etmiþlerdir.

Keneyi kendi çabasýyla çýkarmaya çalýþacaðýný belirtenlerde; doðrudan eliyle çekip kopartarak çýkartmayý doðru bulanlarýn oraný % 55,5’e, kenenin üzerine alkol, gazyaðý, kolonya dökülmesini doðru bulanlarýn oraný % 40,2’ye, el ile bastýrýp ezerek öldürmeyi doðru bulanlarýn oraný % 20,9’a, kenenin üzerine sigara basma veya kibrit tutmayý doðru bulanlarýn oraný da % 14,8’e yükselmektedir.

Keneden korunmak için, araþtýrmaya katýlanlarýn % 84,2’si ot-çayýr- çimende çýplak ayakla dolaþýlmamasýný, % 81,7’si tarla, çalý-çýrpý, çayýr, piknik gibi yerlere kolsuz kýsa elbise, þort vb ile gidilmemesini, % 73,5’i bu gibi yerlerde pantolon paçalarýný çoraplarýn içine sokmayý ve % 54,2’si vücuda böcek kaçýran ilaç sürülmesini doðru olabilecek uygulamalar olarak belirtmiþlerdir.

KKKA’yý daha önce duyduðunu belirtmiþ olanlarýn en önemli duyma ve bilgi sahibi olma kaynaðý televizyondur.

Saðlýk ocaðý personeli ise son sýralarda yer alan kaynak olarak göze çarpmaktadýr ( Tablo IV ).

Tablo III. Araþtýrmaya Alýnan Bireylerin Bazý Özelliklerine Göre Isýran Keneyi Çýkarmadaki Tutumlarý.

Tablo IV. KKKA’yý Duymuþ Olanlarýn Bilgi Kaynaklarý.

Bilgi kaynaðý (n=660) Sayý %

Televizyon 545 82,6

Gazete 270 40,9

Afiþ-broþür 175 26,5

Ýnternet 126 19,1

Saðlýk ocaðý dýþý saðlýk personeli 86 13,0 Saðlýk ocaðý personeli 57 8,6 Keneyi Çýkarmada Gösterilecek Tutum

Özellik Kendim çýkarmaya çalýþýrým Saðlýk personeli ne baþvururum Fikri yok Toplam

Sayý % Sayý % Sayý % Sayý %

Toplam 398 25,1 1022 64,4 166 10,5 1586 100,0

Oturulan Yer

Köy* 23 54,8 12 28,6 7 16,7 42 100,0

Kasaba 125 36,1 180 52,0 41 11,8 346

Ýlçe merkezi 73 29,0 141 56,0 38 15,0 252 100,0

Ýl merkezi* 177 18,7 689 72,8 80 8,5 946 100,0 p<0,001, * Farklýlýk yaratan gruplar

Hayvancýlýkla Ýlgisi

Var 94 41,0 103 45,0 32 14,0 229 100,0

Yok 304 22,4 919 67,7 134 9,9 1357 100,0

p<0,001 Tarýmla ilgisi

Yok* 268 22,0 834 68,4 118 9,7 1220 100,0

Tarla-bað-bahçesi Var*

112 33,0 179 52,8 48 14,2 339 100,0

Tarým iþçisi* 18 66,7 9 33,3 - 0,0 27 100,0

p<0,001, * Tüm gruplar birbirinden farklý

Tartýþma

Türkiye’de 2002–2008 arasýnda 2500’den fazla doðrulanmýþ KKKA vakasý görülmüþtür (5) ve son yýllarda özellikle ilkbahar-yaz aylarýnda gündemi oluþturan en önemli konulardan birisidir. Hastalýðýn önlenebilmesi için, kenelerle mücadeleye yönelik veteriner hekimlik hizmetleri ile birlikte, kenelerin yoðun olarak bulunabildiði ortamlarda yaþayan veya bu ortamlara zaman zaman gitme olasýlýðý bulunan kiþilerin doðru tutum ve davranýþlara sahip olmasý önem kazanmaktadýr. Bu tutum ve davranýþlarý gösterebilmek için doðru bilgi sahibi olunmasý gerektiði açýktýr. Ancak yapýlan bu çalýþmada, saðlýk ocaðýný kullanan bireylerin bile hastalýkla ilgili yeterli bilgisinin olmadýðý tespit edilmiþtir. Örneðin, araþtýrmaya katýlanlarýn

% 58,4’ü KKKA diye bir hastalýðý hiç duymadýklarýný belirtmiþlerdir, yine yaklaþýk beþte biri, hastalýkla ilgili yapýlan açýklamadan sonra bile, kenelerle bulaþabilecek böyle bir hastalýðý duymadýklarýný ifade etmiþlerdir. Yazýlý ve görsel basýnda oldukça fazla yer almýþ olmasýna raðmen, bireylerin bir kýsmýnýn hastalýðýn varlýðýndan haberdar olmamasý, hastalýk için daha riskli olduðu varsayýlan kýrsal kesimde bu oranýn % 70’e ulaþmasý düþündürücüdür.

Grubun yaklaþýk üçte biri KKKA’yý doðru þekilde bilmektedir. Bu oran, hastalýðýn görüldüðü ülkelerde çalýþan bazý yardýmcý saðlýk personelinde bile daha düþük olarak saptanabilmektedir. Örneðin Pakistan’da yapýlmýþ olan bir çalýþmada, saðlýk personelinin genel olarak % 66’sýnýn KKKA hakkýnda bilgi sahibi olduðu tespit edilmiþ, ancak doktorlarda % 80, hemþirelerde % 60 olan bu oranýn, laboratuar teknisyenlerinde sadece % 15 olduðu bulunmuþtur (12). Yine Ýran’da saðlýk personeli üzerinde yapýlan bir çalýþmada ise, KKKA ile ilgili bilgiler sorulmuþ ve alýnan bilgi puaný ortalamasý 100 üzerinden 50,34 olarak saptanmýþtýr (13).

KKKA, enfekte hayvanlar ya da insanlarýn kan ve dokularý ile temas sonucu bulaþabilirse de, ana bulaþma yolu kene ýsýrmasýdýr (7). Bu nedenle vücuda bir kene yapýþtýðýnda yanlýþ bir uygulama yapýlmamasý çok önemlidir. Vücuda yapýþmýþ keneler ezilmeden ve aðýz parçasý koparýlmadan, uygun bir þekilde alýnmalýdýr. Bunu saðlamak için kenenin bir cýmbýzla baþ kýsmýndan tutulup, çekmeden sadece saða sola oynatýlarak çýkarýlmasý gerekir (4, 7). Ancak, araþtýrmaya katýlanlarýn sadece % 45,6’sý bu þekilde yapýlacak müdahaleyi doðru olarak deðerlendirmiþtir;

yaklaþýk üçte biri ise doðru bulmadýðýný belirtmiþtir.

Yapýlmamasý gereken uygulamalardan birisi kenenin deriyi býrakmasý için üzerine gazyaðý, alkol, kolonya vb. maddeler

dökülmesidir. Bu durum kenenin kusmasýna ve daha fazla virusun vücuda girmesine neden olabilir (7). Ancak, araþtýrmaya alýnanlarýn % 30,3’ü böyle bir müdahalenin doðru olabileceðini düþünmektedir. Yine, literatürde hatalý olduðu belirtilen uygulamalardan “el ile doðrudan kopartýp çýkartma” (4, 14) araþtýrma grubunun yaklaþýk dörtte biri tarafýndan; “ezerek öldürme” (4, 14, 15) veya “yapýþan kenenin sigara, kibrit vb tutularak yakýlmasý” (7) gibi yanlýþ müdahaleler ise araþtýrmaya katýlanlarýn % 10,0–12,2’si tarafýndan yapýlabilir görülmektedir. Bu durum, araþtýrma grubundakilerin keneyi çýkarmada yanlýþ uygulamalar yapabileceklerini göstermektedir. Kene ýsýrýðý ile karþýlaþýldýðýnda yapýlmasý gereken, en kýsa sürede bir saðlýk kuruluþuna gitmek olmalýdýr. Ancak, araþtýrma grubunun dörtte biri, böyle bir durumda keneyi kendi kendine çýkarmaya çalýþacaðýný ifade etmiþlerdir. Üstelik KKKA için daha riskli grup olan hayvancýlýkla uðraþanlarda (1, 5, 14, 15), bir saðlýk kuruluþuna gitmeden kendi kendine çýkarmaya çalýþacaðýný belirtenlerin oran % 41,0’a; bað- bahçe ve tarýmla uðraþanlarda (1, 5, 10, 15) ise % 66,7’ye ulaþmaktadýr. Öte yandan, keneyi kendi çabasýyla çýkartmaya çalýþacaðýný belirtenlerin, hatalý uygulamalarý doðru bulma oranlarýnýn daha yüksek olmasý, özellikle bu gruplarýn daha da fazla bilgi eksiði olduðunu ve daha büyük risk altýnda olduklarýný ortaya koymaktadýr.

Çalýþmaya katýlanlar açýsýndan belki en olumlu görünen taraf ise, büyük bir kýsmýnýn kenelerden korunmalarý için yapýlmasý gereken (riskli yerlerde çýplak ayakla dolaþýlmamasý, buralara kýsa elbise, þort vb ile gidilmemesi, bu gibi yerlerde pantolon paçalarýnýn çoraplarýn içine sokulmasý ve vücuda böcek kaçýran ilaç sürülmesi gibi) bazý uygulamalarý (4, 7, 14, 15) doðru bulmasýdýr. Basýn- yayýn organlarýnda özellikle Saðlýk Bakanlýðýnýn “pantolon paçalarýnýn çoraplarýn içine sokulmasý vb” gibi açýklamalarý sonrasý yapýlan eleþtirilerin ve yaratýlan tartýþma ortamýnýn, bireylerin keneden korunmayla ilgili görüþlerini pekiþtirdiði düþünülebilir. Nitekim araþtýrmaya alýnanlarýn KKKA hakkýnda en önemli bilgi kaynaðýnýn televizyon ve gazete olduðu görülmektedir. Ýran’da saðlýk personelinin bile KKKA ile ilgili en önemli bilgi kaynaðý olarak üçüncü sýrada % 26,2 ile radyo ve televizyon gösterilmiþtir (13).

Saðlýk personelinin gerek kiþilerin hastalýðý duymasýnda, gerekse onlara eðitim vermede çok küçük bir oranda kalmasý ise düþündürücüdür. Ancak, araþtýrmaya katýlanlarýn üçte ikisinin bilgi ve eðitim almaya hazýr olduklarýný belirtmesi, saðlýk personelinin bu açýðýný kapatmasýnda bir fýrsat gibi görülebilir.

Çalýþma saðlýk ocaklarýna baþvuranlar üzerinde yapýlmýþtýr, bu nedenle tüm toplumu temsil etmemektedir. Ancak, saðlýk hizmetlerini kullanan dolayýsýyla saðlýk personeliyle ve bilgilendirici afiþ-broþürlerle karþýlaþma olanaðý daha yüksek olan kiþilere göre toplumun saðlýk ocaklarýný kullanmayan kesiminde daha da olumsuz sonuçlar alýnabileceði göz önünde bulundurulmalýdýr. Öte yandan çalýþmanýn hastalýðýn daha az görüldüðü, dolayýsýyla kamuoyunda fazla yer bulmadýðý Þubat ayý içerisinde yapýlmýþ olmasý, farkýndalýðýn daha düþük bulunmasýnda rol oynayabilir.

Sonuç olarak, KKKA ile ilgili bilgi ve tutumlarýn saðlýk ocaðýný kullanan kiþilerde bile yetersiz olduðu, üstelik daha fazla risk altýnda olduðu düþünülen kiþilerin daha yüksek oranda yanlýþ bilgi ve tutum sahibi olduklarý saptanmýþtýr. Özellikle riskli kabul edilen bölgelerde saðlýk personelinin yapacaðý planlý ve kapsamlý bilinçlendirme çalýþmalarýna gereksinim olduðu düþünülmektedir.

Kaynaklar

1.Ergönül Ö. Crimean-Congo haemorrhagic fever. Lancet Infect Dis 2006; 6(4): 203-214.

2.Holakouie Naieni K, Izadi S, Chinikar S, Nadim A.

Seroprevalence, incidence and risk factors of Crimeane Congo hemorrhagic fever in Sistan-va-Baluchestan province, Iran. Iranian Journal of Public Health 2004;

33(4):1-7.

3.Vorou R, Pierroutsakos IN, Maltezou HC. Crimean- Congo hemorrhagic fever. Curr Opin Infect Dis 2007;

20(5): 495-500.

4.Kara A. Kýrým Kongo hemorajik ateþi. Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 2006; 49(3): 175-184.

5.Ergönül Ö. Crimean-Congo Hemorrhagic Fever (CCHF) in Turkey: A Zoonosis Which Can Cause Nosocomial Infection: Invited Commentary. Türkiye Klinikleri Týp Bilimleri Dergisi 2008; 28(5): 677-679.

6.T.C. Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü: Kýrým-Kongo Kanamalý Ateþi vaka ve ölümlerinin yýllara göre daðýlýmý (Türkiye, 2002-2009).

http://www.saglik.gov.tr/KKKA/belge/1-6590/kirim-kongo- kanamali-atesi-vaka-ve-olumlerinin-yillara-.html (eriþim: 06.04.2011)

7.Akyazý R, Ecevit O. Keneler ve Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi. Ondokuz Mayýs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2006;21(3): 340-349.

8. Needham GR. Evaluation of five popular methods for tick removal. Pediatrics 1985;75(6): 997-1002.

9.Habif TP. Infestations and bites. In: Habif TP, editor.

Clinical Dermatology. 3rd edition. St. Louis: Mosby;

1996. p 463-475.

10.Gozalan A, Esen B, Fitzner J, et al. Crimean-Congo haemorrhagic fever cases in Turkey. Scand J Infect Dis 2007; 39(4): 332-336.

11.Whitehouse CA. Risk groups and control measures for Crimean-Congo hemorrhagic fever. In: Ergonul O, Whitehouse CA, editors. Crimean-Congo Hemorrhagic Fever: a Global Perspective. Dordrecht: Springer; 2007.

p. 273–280.

12.Sheikh NS, Sheikh AS, Sheikh AA. Knowledge, attitude and practices regarding Crimean-Congo haemorrhagic fever among healthcare workers in Balochistan. J Ayub Med Coll Abbottabad 2004; 16(3): 39-42.

13.Rahnavardi M, Rajaeinejad M, Pourmalek F, Mardani M, Holakouie-Naieni K, Dowlatshahi S. Knowledge and attitude toward Crimeane Congo haemorrhagic fever in occupationally at-risk Iranian healthcare workers Journal of Hospital Infection 2008; 69(1): 77-85.

14.Bakýr M. Kýrým-Kongo Hemorajik Ateþi. Antibiyotik ve Kemoterapi (ANKEM) Dergisi 2004; 18 (Ek 2):

90-93.

15.Bakýr M, Elaldý N. Kýrým-Kongo Hemorajik Ateþi.

Antibiyotik ve Kemoterapi (ANKEM) Dergisi 2006;20 (Ek 2): 227-231.