Okuma-Yazmaya Hazırlık
Arş. Gör. Gökçe Karaman Benli
2
Okuma-Yazma gelişimi ne
zaman başlar?
Yeşeren / Gelişen /Filizlenen Okuryazarlık
Okuma-Yazma
doğumdan itibaren başlar,
birbirinden ayrılamaz, bir bütündür, gelişimsel bir olaydır,
çocuğun çevresiyle etkileşimi sayesinde gelişir,
her kültür grubuna has özellikler taşır.
4
Okulöncesinde Okula Hazırlığa Temel Olan Alanlar
Algı Görsel Algı
İşitsel Algı Dokunsal Algı
El-göz koordinasyonu
Dikkat kontrolü ve süresi
Sosyal ve duygusal etkenler
1.Tanıma ve farkında olma dönemi: Çocuk okuma-yazma araç-gereçlerini fark etmeye ve onlara farklı bir değer vermeye başlamıştır.
2- Yalancı Okuma Dönemi: Bu dönem çocuğun taklit
dönemidir. Çocuk yetişkinleri taklit etmeye başlar.
Çocuklar,çevrelerinde bulunan gazete,kitap vb. yazılı
dökümanları yetişkinleri taklit ederek okuyormuş gibi yaparlar ve kendilerinin içinden geçtiği gibi seslendirirler.
6
3- Okuma Kurallarını
Keşfetme: Çocuklar bu süreçte,okuma
eyleminde,okurken gözün sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru ilerlediğini,kitap ve
gazete sayfalarının sol baştan sağa doğru
çevrildiğini,doğal gözlem süreci içerisinde
keşfederek yalancı okumayı bu yönde
geliştirmeye başlarlar.
4-Yazılanlardan Anlam Arama: Çocukların bu aşamaya gelmiş olmaları,okuma-yazma öğrenme sürecinde çok önemli bir aşamayı vurgular. Bundan böyle,karşılarına çıkan yazılı ve basılı dökümanlarda anlam aramaya başlamışlardır. Artık çocuk,ilkokuma- yazma öğretimi sürecinde ‘’Bu ne demektir?’’
düzeyine gelmiştir. Bu durumdaki çocuklar ,okuma-
yazma öğrenmeye çok güçlü bir istek duyarak okula
başlarlar.
8
5-Tahmini Okuma: Bu tür okuma anne ve babanın çocuğu bilinçli olarak desteklemesi sonucunda oluşur. Bu tür okumada büyük resimli,az yazılı çocuk kitaplarından yararlanılmaktadır.
Yetişkinler çocuklarına bu resimli kitapları,resimlerini de yorumlayarak birlikte okurlar. Çocuklar daha sonra aynı kitapları
resimlerine
bakarak,altındaki yazıyı tahmin etmek suretiyle defalarca okurlar.
Erken Okuryazarlık Bileşenleri
Sözlü Dil Farkındalığı
Yazılı Dil Farkındalığı
10
Yazılı dil farkındalığı çocukların yazılı dilin niteliğine ilişkin
bilgileridir.
Bu bilgiler neler olabilir?
Dinleme Sesbilgisel Farkındalık Anlama
Sözel dil farkındalığı
12
Sesbilgisel farkındalık (fonolojik duyarlılık) çocuğun,kendisine
verilen bir sözcüğü oluşturan
sesbirimlerinin farkına varması
şeklinde tanımlamaktadırlar.
Sesbilgisel farkındalığın içinde şu bilgi ve beceriler yer almaktadır.
Benzer sesleri olan sözcükleri eşleştirmek.
Ör: zil-zar(başta),taş-yaz(ortada),diz-tuz(sonda).
Sesbirimler ve heceler gibi sözel dil birimlerini birleştirerek daha büyük birimler oluşturmak. Ör; /ü/ /z/ /ü/ /m/.
Sözcük içinde sesbirim tanımak. Ör.,kat
/k/ ile mi başlıyor?
14
Başlangıç,orta ve son seslerini ayırmak.
Sözcükteki sesbirimlerini saymak Ör.,’’çay’’
sözcüğünde kaç ses duyuyorsun?
Sesbirim atmak.Ör., ‘’kitap’’ de,şimdi /k/ olmadan söyle.
Atılan sesbirimini belirlemek. Ör., ‘’dil’’ de. Şimdi
‘’il’’ de. İkinci sözcükte hangisi atıldı?
Sözel dilde hece sınırlarını tanımak. Ör;
şemsiye üç hecelidir.
Sözel dilde sözcük sınırlarını tanımak. Ör; ‘’O
çok küçük’’ üç sözcüklüdür.
16
Sesbilgisel farkındalık erken dönemdeki okuma
başarısının en kritik yordayıcılarından biridir.
Ülkemizde formal okuma-yazma öğrenme sürecinde;
Ses Temelli Cümle Yöntemi kullanılır.
18
Vygotsky’ ye göre çizmek, yazmaktır.
Çocukların gün içerisinde
yapacaklarını çizerek planlamaları onların ne yapacaklarını
hatırlamalarını kolaylaştırır.
Yapı İskelesi Kurma
Öğretmen çocukların öğrenmesini desteklemek için ipuçlarını verir,
Ardından
Bu desteğini yavaş yavaş geri çeker.
Amaç; çocukların bağımsız bir şekilde
performans gösterebilmesini
20
Jennifer okul döneminin başında kendi resmini çizip o gün nerede oynamak istediğini öğretmenine anlatıyor.
Jennifer’ın sözel mesajı iki kelimelik. Öğretmen sayfada
bırakılan boşluğa bu iki kelimeyi yazıyor.
“Dramatik Play”
Jennifer’ın diğer bir resminde daha fazla ayrıntı bulunuyor. Resmindeki mesajı da diğer resmindekine göre daha olgunlaşmış.
“ I am going to play with the farm.”
22
Brandon 3 yaşında ve planında nerede oynamak istediği yer alıyor.
Kendisini çizmeye çalışmış.
Öğretmen çizgiler oluşturarak ne söylediyse yazıyor.
“I am going art”
Brandon 4 yaşında. Kendini temsil eden bir resim çizmiş ve “scaffolded writing” (yazma için yapı iskelesi oluşturmayı) kullanmış. Her gün yazdığı sözcükleri hatırlamaya
başladığı görülüyor. Bunlar;
“I” , “to”
Her bir sözcük için bir çizgi kullanmış.
Brandon, başlangıç, son ve orta sesleri kullanmaya
24
Brandon 4,5 yaşında.
Küçük kas motor becerileri gelişmiş.
Her bir kelime için bir çizgi kullanıyor ve kısa kelimeler için kısa çizgileri kullanıyor.
“I am going to be a King”
Türkiye’de yazı yazmayı öğrenme sürecinde ise bitişik eğik el
yazısı kullanılır.
26
Biz Neler
Yapabiliriz?
Vygotsky’nin
yaklaşımına göre;
“Küçük çocuklar
çevrelerinin esiridir.”
28
Öz düzenleme
Öğretmenin düzenlemeleri çok önemlidir; fakat öz düzenleme kadar önemli olamaz.
Oyun oynamak öz düzenleme
yapmak için çocuğa fırsat yaratır.
O Y U N oynatabiliriz; çünkü
Sembolik ifadeyi geliştirir,
Sözel dilin kullanımını destekler,
Çocukların öz düzenleme yapabilmesini
kolaylaştırır.
30
8. Renkli Sözcükler
Renkli Zarflar Kutusu
Önceden öğretmen tarafından içine renkli kağıtların olduğu bir kutu hazırlanır.
Çocuklardan biri bu
kutudan bir kağıt seçer.
kalem
eldiven
bardak muz
Seçilen kağıt hangi renkse önceden hazırlanıp sınıf duvarlarına asılmış aynı renkli zarfı açar. Zarfların içinde
çeşitli nesne resimleri bulunmaktadır. Örneğin; kalem, bardak, vb…Bu resimlerin arkasına da zarfların renklerinden herhangi birinin rengiyle boyanır ya da renkli kağıt yapıştırılır.
Çocuk zarftaki resim hangi sesle başlıyorsa aynı sesle başlayan başka bir sözcük bulur. Sonra resmi istediği bir arkadaşına verir. İkinci çocuk resmin arkasındaki renk neyse
32
9. Arkadaşına Okuma
Materyaller: Kitaplar, Dudak ve Kulak
Nasıl?
Her çocuk bir kitap seçer. Öğretmen çocukları
eşleştirir. Birine bir kulak resmi, diğerine de bir dudak resmi verir.
Dudak resmi alanlar okur.
Kulak resmi alanlar dinler.
Sonra roller değişir.
Etkinlik çocukların her birinin birbirine seçtikleri kitapları anlatmalarıyla sona erer.
34
10. Farklı Yollar
Çeşitli harflerin şekilleriyle bir platform hazırlanır.
Örneğin; ‘’Z’’ harfi için zikzak yürüme, ‘’B’’ harfinden çift ayakla geçme, ‘’O’’ harfinin içinden geçme, vb… Her
platformun başına da ne olduğu isimlendirilerek
yazılabilir. Çocuklar gösterilen hareketlerle platformları geçerler. Her platformun yanında içinde çeşitli
nesnelerin olduğu bir sepet bulunur. Bu nesnelerden örneğin her üç platformda farklı bir yönerge verilerek sepetteki nesneleri toplamaları istenir. Örneğin ‘’B’’
platformundan geçen çocuk sepetten sadece meyve resimlerinden bulup alır, ‘’Z’’ platformunda ise sadece kıyafet resimleri toplanır, ‘’O’’ platformunda sadece taşıt resimleri toplanır ve platformun sonundaki meyve-
kıyafet-taşıt panolarına yapıştırılarak gruplandırılır.
36
Paylaşımlı/Birlikte Kitap Okuma
Paylaşımlı/birlikte kitap okumanın sözel ve yazılı dil
gelişimine katkıları şu şekilde özetlenebilir:
Görsel dikkati geliştirir,nesne tanımaya yardımcı olur ve imgelemi uyarır.
Etkileşimli bir bağlam sağlar ve bu yolla çocuğun ilgisini çeker. Okumaya motive eder.
Yazı bilincini destekler.
38
Okunan metin hakkında nasıl soru sorulabileceğini
öğretir ve sorulara alınan cevaplarla kavramsal bilgi ve akıl yürütme becerilerinin gelişimine katkıda bulunur.
Çocukların etkileşim sırasında daha sık konuşmalarını ve sözdizimsel olarak daha karmaşık ifadeler kullanmalarını
sağlar.
Çocuğun sözel dil becerilerini,sözcük dağarcığını
geliştirir ve ortalama sözce uzunluğunu artırır.
Harfleri tanımayı ve sesbilgisel farkındalık kazanımını destekler;harf isimlerini,şekillerini,seslerinin öğretimini ve yazılı materyaldeki sözcüklerin harfleri temsil ettiği ayrı seslerden oluştuğu bilgisinin kazanımını ve yazıbirim- sesbirim ilişkisi kurulmasını kolaylaştırır.
Dinlemeyi öğretir.
Okuryazarlık kavramlarının (okumanın yönü,vb.)
kazanımını destekler.
40
