kultur konseyi ,, mar. m nuhu! uniuer5,,l!!ii

0¥

MARDIN VALh..l�I 80l'GK<:F.M\RBEl.rJIYUI kultur _konseyi

- --- -- ---- • -- - Ge�miiten Gliniimiize Orta Dogu ve Mardin

Uluslararas1 Sempozyum Bildirileri Mardln Artuklu Oniversltesl

Birlnci Bask1, Ekim 2017 ISBN: 978-605-4202-29-4

Editor/er:

KOltOr Konseyi adma Dr. Metln Erii Mardin Artuklu Oniversitesi adma

Prof. Dr. Ahmet Agirak�a Do�. Dr. Omer Bozkurt Redaksiyon: Fulya Gokoglu

Tasanm: Fatlh M. Durmu�

Bask,: Mardln Sesl Gzt. Matbaac1hk Yaymc1hk Amb. Dal!, Ltd. �ti.

SOrOcO Apt. alt1 No:3/B Yeni�ehir, Artuklu/Mardin Tel: (+90 482) 213 16 56 Sertifika No: 22114 Tum Haklan Mardin Artuklu Oniversitesi'ne aittir.

© C<;>pyright Mardin Artuklu Oniversitesi.

Bu yay,n; Sempozyum toplant1s1n1 i�erir.

•• Ocretsiz dag,t,t,r.

I,

-�- �-d ^,, �.���-• 0�

l'

- ^--- -

---· _{mar. m}

�nuHU!

uniuer5,,l!!ii

40

Dr. Ayhan \1 ergtii Stratejlk Yap1 itibariyle Orta Dogu ve Tarihi Sure; !,;erisinde Kurulan Oniter ve Mill: Devletier

Bu sum;;te, bolgede ekonomik refah1 yuksek baz1 emirlikler istisna olarak gorulurse, bolge dunyanm onemli enerji kaynag1 ve tedariki;;isi olmasma ragmen, bu zenginlik cografya insanmm i;;1karlanna ve hayat standartlanna katki saglamam1;;t1r. Bilakis yer alt1 zenginlikleri bolgede i;;at1;;manm ana sebebi olmu;;tur.

Su sava;;lannm dillendirilmeye ba;;land1g1 20. yuzy1lm son i;;eyreginden itibaren de bolgenin su kaynaklan ve verimli Mezopotamya ovas1 (Bereketli Hilal) i;;an;;malann diger onemli sebepleri arasmdad1r.

Bugun bolgede l0'na yakm millt ve uniter devletin yam sira ozellikle petrol kaynaklannm ustunde kui;;uk emirlikler mevcuttur. Aym :;;eklide Mezopotamya ovasmda da kui;;uk devletler ongorulmekte oldugu anla;;1lmaktad1r. 1789 Frans1z Devriminden soma ortaya i;;1kan milliyeti;;ilik ak1mlan imparatorluklar bunyesindeki uluslara; bag1ms1zhk, ozgurluk ve millt devlet modelinin ilham kaynag1 olmu:;;tur.

20. yuzy1lm ba:;;mda ise Amerika Birle:;;ik Devletleri ba:;;kam Woodrow Wilson (1856-1924) 'm 8 Ocak 1918 gunu ABD Kongresi'nde yapt1g1 konu;;mada "Wilson Prensipleri" (()zcan, 1995) olarak bilinen on dort ilkeden biri;

"Bugi.inki.i Osmanli lmparatorlugu'ndaki Ti.irk kesimlerine gi.ivenli bir egemenlik tamnmali, Ti.irk yonetimindeki obi.ir uluslara da her ti.irli.i ku�kudan uzak hayat guvenligiyle ozerk geli�meleri ic;in tam bir ozgurli.ik saglanmahdir" onerisiyle Osmanh cografyasmdaki diger milletlere sozde "ozgurluk" ve "bag1ms1zhk" ongorulmu:;;tur.

Belli uluslann devlet kurmalanna izin verilmi;;tir. .. Ancak 20. yuzyil ii;;erisinde bolgede olu;;turulan milli ya da uniter devletlerin 19. yy. sonlannda vaat edilen

"ozgurluk " ve "bag1ms1zhk"a ne oli;;ude sahip olduklan bugun daha iyi anla;;1lmaktad1r. Orta Dogu cografyas1 siyast, sosyolojik ve askert operasyon alam olarak bir i;;ati;;ma alm olma ozelligini yogun bir bii;;imde surdurmektedir.

Vaat edilen geri;;ekle;;memi;;tir... Kadim donemlerden beri bu cografyada birlikte ya:;;ayan farkh etnik ve inane;: grubuna mensup toplumlar, Osmanh imparatorlugunun dag1lmasmdan soma kaderlerini kendilerinin belirlemedigi siyast maceralara suruklenmi;;ler ve bu surei;; halen devam etmektedir.

Bugun ya;;ad1g1m1z sorunlann i;;ozumu olarak gei;;en yuzy1lm imparatorluk modellerini i;;ozum olarak gormek yanh;;hgma da du;;ulmemelidir. insanhk tarihinde gorulen gui;;lu "Devlet", "imparatorluk" vb. gibi siyast modeller gunumuzun ko:;;ullanna uygun modeller olarak gorulmemelidir. Bize ilham verebilirler ancak hii;;bir ;;ekilde en iyi uygulamalan bile i;;ag1m1zm ko;;ullannm yaratt1g1 sorunlann i;;ozumu olacak ornek modeller olamayacaktu.

Somut olarak, "Yeni Osmanhc1hk" yakla:;;1mlan uzerinden konuyu kisaca izah etmek isterim. Oncelikle bu yakla:;;1mlann taraftan olmak ya da kar;;m olmak

;;eklindeki degerlendirmelerin bizi k1sir tarti;;malann ii;;ine surukleyecegi kanaatindeyim. Roma imparatorlugu, Osmanh imparatorlugu, ya da Pers imparatorlugu vb .. insanhk tarihinin gelmi;; gei;;mi:;; ba:;;anh siyast olu;;umlan olabilir, [kabul ederiz veya etmeyiz bunlar ayn taru;;malar] ancak tarihteki bu

yhan Ve gili tratej k e r ·,h

- rP<;: l,eris1nd

ornekleri gelecegin bir modeli olarak gormek yanh:;;hgma du;;ulmemelidir. Bu siyasi olu;;umlar kendi i;;agmm sorunlarina uygun ba:;;anh i;;ozumler uretmi;;

olabilirler. Osmanh bunun en iyi orneklerinden biridir. Bugun mevcut sorunlanm1zm i;;ozumu ve Orta Dogu'nun gelecegini ongormemize ise sadece ilham kaynag1 olabilirler.

Dun dunde kalm1;;t1r. Dun kendi ko;;ullannda sorunlanna i;;ozumunu uretmi:;;tir.

Ancak toplumlar dinamik ve organik varhklard1r. Donmu;; varhklar degildir.

Bugunun sorunlannm koku gei;;mi;;te olmakla birlikte gunumuzun ko;;ullanmn yaratt1g1 yeni sorunlara donu;;mu;; ve donu;;meye devam etmektedir. Bugunun sorunlanmn farkmda olmah, sorunlann koku ii;;in gei;;mi;;e bak1lmah ancak i;;ozum gei;;mi;;te aranmamahdir. Sorunlanm1zm i;;ozumunu bugunde ve i;;ag1mizm ko;;ullan ii;;inde aramahyiz.

Orta Dogu cografyasmm yuz yil once ya;;ad1g1 tecrubeyi k1saca degerlendirmek gerekirse;

1789 Frans1z Devrimiyle ba:;;layan milliyeti;;i akimlan 19. yy. sonunda 20. yy.

ba;;mda Orta Dogu'da etnik gruplara hurriyet, bag1ms1zhk ve kendi devletlerini kurmak gibi sihirli ve buyuleyici soylemlerle Banh somurgeci ajanlann cirit att1g1 bir bolgeye donu;;mu;;tur. Bu ajanlar bir yandan bolgenin dogal kaynaklanm tespit ederken diger yandan bu kaynaklar uzerindeki her topluma ozgurluk ve bag1ms1zhk vaat etmi:;;lerdir. ¹

Neticede Osmanh imparatorlugu pari;;alanm1;;, cografya insanlan da

"ozgiirliiklerine" ve "bag1ms1zhklanna" kavu:;;mu:;;tur.

Bugun cografyada ya;;ananlar aslmda durumun boyle olmad1gm1 ai;;1ki;;a gostermektedir. Sava;; devam etmektedir. Dunyanm super gui;;leri ad1 konmam1;;

sava;;1 bolgenin etnik unsurlan uzerinden ;;iddetli bir bii;;imde surdurmektedir.

Bag1ms1zhk ve ozgurlugune kavu;;an etnik unsurlar tercih etmedikleri i;;at1;;manm taraflarma donu:;;mu;;lerdir.

Yuzyil once Orta Dogu'da Osmanh imparatorlugu cografyasmda ya:;;ayan etnik gruplara "bag1ms1zhk ve ozgurlugunu" bah;;eden somurgecilerin bunu yeterli bulmad1klan anla;;1lmaktad1r. Bugun Orta Dogu'dan Hindistan'a kadar olan cografyanm daha kui;;uk pari;;alara aynlmas1 ongormekte ve bu bolgede etnik unsurlara dayah yeni devletlerin kurulmas1 du:;;unulmektedir. Yeni olu:;;turulacak

"ozgur" ve "bag1ms1z" devletler t1pk1 II. Dunya Sava:;;1'ndan soma bag1ms1zhgma kavu;;an somurgeler benzeri kui;;uk devleti;;iklere donu:;;turulecektir. Sozde "bagims1z devletler" kurulacak/kurdurulacaknr. Yakla:;;1k 70 yil once somurgelikten bag1ms1z devletlere donu;;en baz1 Afrika ve Latin Amerika Devletleri gibi sozde "bag1ms1z devletler" ha.line gelecekler ancak ekonomik ve siyast olarak bii;;im degi;;tirmi;;

somurgeciligin kolesi olacaklard1r. Bir zamanlar kendileri kole ruhlan ozgur olan somurgeler bugun sozde bag1ms1z ancak ruhlan esirle;;tirilmi:;; bag1ms1z devletlere donu;;eceklerdir. (Oke, 2011; Gallenau, 1982)

l. Sembolik bir isim o)arak Thomas Edward Lawrence (15 Agustos 1888 - 19 May1s 1935) verilebilir.

41