TÜRK K .. LTÜRÜ
~ N RESİ
BİLDİRİLER-il
[24-27 EKİM 2013, ESKİŞEHİR]
ATATÜRK
. KÜLTÜR
MERKEZİ BAŞKAN LiGi
ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ BAŞKANLIGI
Kurum Yayın No: 456 Bilimsel Toplantılar Dizisi: 60 ISBN: 978-975-16-31664
8. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ KONGRESİ BİLDİRİLER-il
©Atatürk Kültür Merkezi-2015
Yayına Hazırlayan: Uzm. Yrd. Murat Altan ERİK Birinci Baskı: 1000 adet
Atatürk Kültür Merkezi
Ziyabey Cad. No: 19 Balgat-Çankaya/ANKARA Tel: 0312 284 3418
Belgegeçer. 0312 284 3465 www.akmb.gov.tr
Grafik Tasarım ve Basım Hizmetleri ALEFTanıtım Org. Yapım ve Danışmanlık Hiz.
İbrahim ALTUNCU www.aleftanitim.com · Baskı: Ayrıntı (Ser. No: 13987)
Basım Yeri ve Tarihi: Ankara, Aralık/2015
Uluslararası Türk Kültürü Kongresi (8.: 2013: Eskişehir)
8. Uluslararası lürk kültürü kongresi: 24-27 Ekim 2013, Eskişehir: Bildiriler/
yayına hazırlayan: Murat Altan Erik.- Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2015.
2 c. {1252 s.}: fotoğ., hrt., tbl., şkf.; 24 cm.-(AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi yayını; 456. Bilimsel Toplantılar; 60)
956.22
Bibliyografya içerir.
ISBN: 9789751631664
1. TÜRKİYE - UYGARLIK - KONGRELER 2. TÜRKİYE - İSTANBUL - KONGRELER 3. TÜRKİYE -TARİH - KONGRELER
4. TÜRKİYE - SOSYAL YAŞAM VE GELENEKLER - KONGRELER
S. TÜRKiYE - KÜLTÜR - KONGRELER .
6. TÜRKİYE - SANAT - KONGRELER 7. TÜRKİYE - MİMARİ - KONGRELER 8.TÜRKİYE - EDEBİYAT - KONGRELER 9.TÜRKİYE - FOLKLOR - KONGRELER 10. TÜRKİYE - MÜZECİLiK - KONGRELER 1. Erik, Murat Altan ıı. E.a. 111. Dizi
SAATLERİN SANAT·TAR.İHİ
AÇISINDAN DEGERLENDİRİLMESİ
H.
KAMİL BİÇİCİ*ÖZ
Batı'da Osmanlı toplumu için yapılmış olan saatler ile Osmanlı ustala- rının kendi his beğenileriyle harmanlayıp ortaya koyduğu örneklerden bazılai:ı Üsküdar ilçesi içerisinde yer almaktadır. Üsküdar ilçesinde bu- lunan 26 cami duvar saatinden 10 tanesi çalışır vaziyett~dir. 16 tanesi bozuktur.Saatlerden bir tanesi Vakıflar Genel Müdürlüğü çalışanları tarafından Şemsi Paşa Camisi'nden teslim alınmıştır. Saatlerin hepsi ahşap, metal ve cam malzemeden imal edilmiştir. Saatler ahşap kasalı olup, meşe, maun gibi ahşap malzemeden yapılmıştır. Saatlerin boyları 243 cm. ile 47 cm. arasında, genişlikleri, 53 cm. ile 17 cm. arasında, ka- lınlıkları ise; 34 cm. ile 12 cm. arasında değişmektedir. Oyma, boyama, döküm, kakma, kalernişi, kazıma ve ajur gibi süsleme teknikleri saatler üzerinde uygulanmıştır. Sekiz duvar saatinin kadranında usta, firn;ıa ve . yapıldiğı yer ile ilgili yazıya rastlanılmıştır. Saatler üzerindeki süsleme- ler üst bölümde, gövdenin iç yüzünde ve alt bölümde yer almaktadır.
Bazı saatlerin ahşap kasalarında süsleme bulunmamaktadır. Akantus,
· asma, buğday başağı, çan çiçeği, gelincik, gül, kasımpatı, kır çiçeği, kıvrık dal, krizantem, küpe çiçeği, lale, menekşe, orkide, papatya, rozet çiçe- . ği, saat çiçeği, sümbül, üzüm, yaprıık, yıldız çiçeği ve yonca gibi bitkisel
unsurlar, baklava dilimi, çarkıfelek,' dikdörtgen, hilal, kare, madalyon, riıukarnas, sarmaşık ve jumurta gibi geometrik unsurlar; balta, bayrak, borazan, çadır,· davul, kılıç, ok, mızrak, tabanca, teber, top gibi Osmanlı
armasını hatırlatan nesneler ile. bukle, inci tanesi, kandil, küre, püskül, sepet, şamdan ve vazo gibi nesneli süsleme motifleri de kııllanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Cami, ahşap, duvar saati, teknik, motif, süsleme.
SUMMARY
Art Historical Evaluation on the Uskudar Mosque Clocks Some of the cloc~ samples which were made in the West and also in Anatolia by the Ottoman masters are in Uskudar today. 10 of 26 are in good condition: 16 are corrupted. Üne of the clocks was tak-
* Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Ankara. E-posta: hurkarnil@gazi.edu.tr
en from the Semsi Pasha Mosque by the employees of the General Directory Of Waqfs. All of the samples were made of wood, metal or glass. Their lenghs are between 243- 42 centimetres. Their widths are between 53- 17. centimetres. Their thicknesses are between 34- 12 centimetres. They were adomed with different techniques such as carving, painting, casting and chisel work. 8 of the clocks were signed by the masters. Also the information about the fırms and the locations they were made are written on these samples. The adornments are on the upper, on the inner and on the down part of the clocks. On the other hand some have no adornments. Differ- ent kinds of :flowers were used as decorations such as acanthus; beli :flower, roses, tulips, violets, orchids, daisies. Some geometric motifs , such as rectangular, squ_are and muqarnas were also used as deco- rations. Some adornments which remind of the Ottoman emblem such as axes, :flags; trumpets, drums and swords may also be seen on the samples. Baskets, pearls, oil lamps, candles and vases are extra decorative motifs on them.
Key Words: Mosque, wood, clock, technique, pattern, deco~ation.
1. GİRİ_Ş
Zaman kavramı insanlığın ortaya çıkışi ile.·başlar. İnsanlar zamanla ge- ce-gündüz ve aralarındaki bazı zaman dilimlerini bulmak için zamanı he- saplayan, yıldızlardan, güneşten, aydan ıfaydalanılarak onun hareketlerini ölçen, adına saat denen tarihin farklı dönemlerinde çeşitli türlerden oluşa
bilen araçlar inşa etmişlerdir (A~un 1994; Acun 2011: 5-15; Cezeri 1990;
Nasr 1968: 168:183;Tekeli 1966; Özdernir 1993: 9-13, 49, 60; Dizer 1986:
13-16; Ruska 1988: 2-3;. Çam 1990: 5-6, 9-18; Bir ve Kaçar 2008: 324;
Eroğlu 2009: 46-50). XIII. yüzyıldan itibaren güneş saati, su saati v~ kum saati derken Avrupa'da mekanik saat kullanımına başlandı. Daha sonraları kurmalı saat ve taşınabilir saatler ortaya çıktı. Günümüzde pille çalışan sa- atlerin sıradan saatlerin yanında telefonlu, bilgisayarlı, mp3 çalarlı, fotoğraf
veya video çeken saatlerde kullanılmaktadır. .
Osmanlı döneminde Fatih devrinden itibaren saat ve saat yapımına karşı
bir merak ve ilgi uyanmış, Takiyüddin zaman ölçümleri konusunda yazdığı
kitaplarla (Tekeli 1966: 39-339) kendinden sonraki gelenlere bir yol gös- terici olmuştur. XVI. yüzyılın sonlarına doğru, s~aya gelen ~lçilerin. hediye olarak getirdiği saatler, zamaµla, İstanbul başta olmak üzere Osmanlı top- rakları içerismde, saatÇılarla ilgili olarak yeni bir esnaf locasının oluşması
nı ise, sarayda XVII. yüzyıldan itibaren saatçıbaşılık diye.bir mesle!<- ortaya
çıkriıasını sağlamıştır (Yaman vd. 2004:
92;
Yaman 2008: 62-64, 160-161).Osmanlı'da saat kull:inımı toplum içinde · statüyü belirtmesinin yanında,
saatin namaz vaktini bilmek ihtiyacı insanlar için çok önemliydi. Osman-
lı toplumunda masa saatleri, koyun saatleri (Günyol: http://www.islamfo- rumu.net/threads/eski-saatler-z%C3%BCbeyde-g%C3%BCnyol.4575/
(Erişim: 13.9.12), kalkan duvar saatleri (Kurz 2005: 36-40), iskelet saatleri (Tuzcular 1977: 72-77; Çakmut 2005 :40-41; Gürbüz 2011: 40-47, 70-74), saat kuleleri (Acun 1994) gibi saatler ihtiyaç ve talep, alım gücünün uygun-
luğu sayesinde zamanla saatleri toplumun bütün tabakalarınca severek kul-
lanılmıştır.Bu tür saatlerin saat başlarında musiki çalanları olduğu gibi saat . başlarını ve yarını ve çeyrek saatleri vuran cinsleri de vardı (Arseven 1994:
-1733). Mevlevi tekkelerinde yaşayan Ahmet Eflaki Dede, oğlu Mehmed, Recai Efendi, Süleyman Leziz, Abdurralırnan Çelebi, Derviş Yahya, es-Se- yid Mustafa, Edirneli İbr~, Osman; Ahmet Gülşani'l-Mevlevi, Kuru.
Ali,
es-Seyyid el-Hac Dürri, Zihni, es-Seyyid .Süleyman, Mustafa Refik, Hüseyin Haki, Mehmed Şükrü, Mehmed Muhsin gibi ustalar tarafından yapılan (Arseven 1994: 1733; Gürbüz 2011: 40-47; Milli Saraylar· Saat Müzesi Kataloğu) ve imzaları da bulunan saatle:r mekanik kusursuzlukları yanııida estetik biçimleriyle de nam salmışlardı. Ancak bu ustalar, Avru-palı saatçiler gibi, bu meslek dalını para kazanıp, nafakasını temin etmek- ten ziyade, saatçiliği bir zenaat olarak düşünmekteydiler (Eroğlu 2009:48).
Osmanlı devrinde Osmanlı saat ustalarınca yapılan saatler, sayıları az ama çeşit bakımından zengin olarak günümüze ulaşmaktadır (Özdemir 1993:
65-142).
Türk sanatının el sanatı ç?lışmaları kapsamında çok fazla bilinmeyen
Osmanlı duvar saatlerinin kendi kültürümüz içerisinde ayrı bir yeri ve ko- numu vardır. Bunlar arasında sarkaçlı ahşap kasalı duvar saatlerinin çoğu
nun imalatı yabancı unsurlu da olsa, yüzyıllardır camilere gelenlere namaz vaktini hatırlatan, cemaatle neredeyse bütünleşen, geçmişten geleceğe bir emanet, bir yadigar olan bu, tür eserler sanatımız açısından. önem arz et- mektedir. İstanbul ilinin Üsküdar ilçesi sınırları içerisindeki camilerde yer alan, görülen lüzum üzerine Şemsi Paşa Camisinden Vakıflar Genel Mü-
dürlüğü yetkililerince teslim alınan bir adet saat ile birlikte Osmanlı Döne- mine ait 26 duvar saati konu olarak seçilmiştir. Buram buram tarih kokan Üsküdar'ın kendi kültüründen hir parça olması sebebiyle bir inceleme ya-
pılması uygun görülmüştür. .
Üsküdar ilçesinde bulunan, bezemelerle süslü, değişik kompozisyonlu ve
kısmen sade yapılmış olan ahşap kasalı duvar saatleri tespit edilerek, bunla- rın hangi estetik değer yargılarıyla yapıldığı, Üsküdar'ın bir nevi kendi geç-
mişinden kalan sanat öğelerinden olan cami duvar saatlerinin tanıtılması ve kültürümüzü koruma bilincinin ·gelecek nesillere aktarılarak taşınması he-
deflenmiştir: Her milletin ömrünü sürdürebilmesi için gerekli bazı değer-
ler vardır. Bu değerlerden biri de insanımızın atalarından, maneviyatından
ilham ve kuwet alarak geçmişine sahip çıkmasıdır. Yüzyılların kimi zaman sessiz, kimi zaman sesli tanıkları olan duvar saatleri geçmişten günümüze kalan miraslardan biridir.
Konumuz olan Üsküdar Canıi Duvar Saatlerilıi incelemek ahşap kasalı bu tür saatlerin tarilıi, kimin tarafından yapıldığı, varsa yazısı, biçimi, bu- günkü durumu, türü, ölçüleri, malzemesi, yapım ve süsleme tekniği, konusu,
tanım ve kompozisyonunun belirtilmesi, Tlirk el sanatları içerisinde yerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Bu konu üzerinde durulmasının sebebi, bugün var olan saatleri, kaybol- madan veya ağır bir tahribata uğramadan ortaya çıkarmak ve özelliklerini belirleyerek, Tlirk sanatı içerisinde fazla bilinmeyen, incelenmeyen Üsküdar cami duvar saatlerini hak ettiği yere koymaktır. Türk sanatında cami duvar saatleri, çeşitli yönleri ile ele alınıp, bilimsel kriterler çerçevesinde detaylıca
fazla incelenmiş değildir. Bu çalışmayla birlikte, Üskü,dar camilerine ait sa- atlerin Tlirk el sanatları içerisinde hak ettiği yeri bulmada yardımcı bir reh- ber olacağına inanıyoruz. Bu çalışmayı yaparken cami duvar saatleri üze- rinde bulunan bezemeler, motifler gruplandırılarak özellikleri belirtilmeye özen gösterilmiştir. Duvar saatleri üzerindeki motiflerin hepsi düzgün, gö- rünür ııitelikte olmadığı gibi bazılarının kırık, eksik, aşınmış ve yeterince
temizlenmediğinden dolayı kirli olduğu için bazı motifler görülememiş ve düzgün seçilememiştir. Saat üzerinde ~eçilemeyen stilize edilmiş bitkisel motiflerin veya unsurların tanımları gÜçleştirdiğinden dolayı, olabileceği
düşünülen ve yayınlarda geçen benzer örneklere göre tanımlar verilmeye özen gösterilmiş veya kır çiçekleri· diye bitkisel unsurlar şeklinde isimlen-
dirilmiş, diğer motifler ile ilgili tanımlar bilinemediğinden yapılamamıştır.
2. ÜSKÜDAR CAMİLERİNE AİT DUVAR SAATLERİ
Ahmediye Camisi Duvar Saati, Örnek No.1
Kefçedede mahallesi, Gündoğumu caddesi, No:l'de yer almaktadır.
Tanım: (Fot. 1-3) XlX yy.son çeyreğine ait olabileceği düşünülen saat bozuk vaziyettedir. 215 cm. boyunda, 44 cm. geııişliğinde, 29 cm. kalınlı
ğında olan saat, alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda ele aJ.ın
mış ohıp, üç bölümlüdür. Bunlar üst .bölüm, gövde ve alttaki kaide kısmı
dır. Saat carniııin dışında bir yerde koru~aktadır. Gövde üzerinde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır; Kadranın olduğu bölüme
yerleştirilmiş ve bir karton üzerinde Hicri 1397/M.1976 tarihli, tarihsel bir
· değeri bulunmayan, yakın zamanda yapılmış padişah tuğrasını andıran yazı
ve kitabe bulunmaktadır. Dolayısıyla bir hattatın karton üzerine yazmış ol-
duğu yazıyı saate iliştirmiş olabileceği akla gelebilir. Ahşap gövdeniı;ı. iç yü- zeyine bezemelerin olduğu bir levha tutturulmuş durumdadır. Bezemeler tamir görerek, elden geçmiş olmalıdır. Saatin gövde$inin üst tarafına tut- turulan bir karton üzerinde tuğra ve Arapça harflerle yazılmış kısa bir me:- tin göze çarpmaktadır. Kağıt üzer:iı:ide Hadis-i Şerif yazmaktadır. "-AJ1ah Resulu dediki, -Sizin hayırlınız Kur'an öğrenen ve öğretenenizdir, -Hasan Çelebi?, -1397 (M 1976).
Süsleme Konuları: Bitkisel (akantus, çan çiçeği,
gül,
kır çiçeği, kıvrıkdal, küpe çiçeği, lale, menekşe, rozet çiçeği, yaprak, yıldız çiçeği), geometrik (baklava, dikdörtgen, kare, yumurta) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknilderi: Oyma, kazıma, kalemişi ( edirnekari) ve döküm tek- nikleri uygulanmıştır.
Üst Bölüm: Tepelik kısmında kalemişi ile yapılmış bitkisel süslemeler yer almaktadır. Kadranın üst tarafındaki yatay verilmiş ahşap yüzey üzerin- de stilize edilmiş C şekilli akantuslar, kır çiçekleri ve ne olduğu anlaşılama
yan motifler tasvir edilmiştir.
Gövde: Saatin sarkacı ve kadranı saat üzerinde yoktur. Bozuk olan kad- . ran harap durumdadır. Gövdenin ahşap iç yüzeyine sonradan eklenen dik- dörtgen bir levha üzerine ince bir kazımayla kenarları yatay ve dikey olarak dikdörtgen çizilmiş, çizilen bu dikdörtgenin içerisine stilize edilmiş C ve S
kıvrımlı akantuslar, kır çiçekleri, kıvrık dallar, rozet çiçekleri ve laleyi anım
satan çizgisel şekiller yerleştirilmiştir. Levhanın ortasında yapraklarla çevrili · bir dal üzerine güller işlenmiştir. Beyaz, kahverengi, kırmızı, yeşil renk be- zemelerde kullarulınıştır.
Kaide (Aft Bölüm): Bu bölümün kenarında ve ön yüzünde kazımayla yapılmış, kareye yakın şekiller göze çarpmaktadır. Kareye yakın biçimde çi-
zilmiş şeklin içerisinde, baklava clilimletj. dört kenarda sıralanmış durumda- dır. İç içe geçmiş çift sıra mçı.dalyonu andıran şeklin en içtekinin içerisinde yapraklar, menekşe,
gül,
kır çiçekleri, küpe çiçeği, rozet çiçeği gibi verilmişbitkisel motifler göze çarpmaktadır. Bu madalyonun üst iki yan ve alt iki yan tarafında stilize edilmiş C ve S şekilli kıvrık dallar, çizgisel verilmiş
akantuslar, üstte ve alta birer yıldız çiçekleri vardır. Motifler beyaz, kahve- rengi, kırmızı, mor, sarı, siyah ve yeşil boyayla renklendirilmiŞtir.
Altunizade Camisi Duvar Saati, Örnek No.2
Aftunizade mahallesi, Küçük Çamlıca caddesi üzerinde bulunmakt~dır.
Tanım: (Fot. 5-7)
XIX
yy. ilk çeyreğine ait olabileceği düşünülen saat 'bozuk vaziyettedir. 205 cm. boyunda, 31 cm. genişliğinde,25
cm. kalınlığında olan saat, alttan üste.doğru dikdörtgene yakın bir formda ele alınmış
olup, üç bölümlüdür. Görünüm olarak İngiliz yapımı saatleri andırdığı için
8781
H.KAMİL
Biçiciİngiliz yapımı ve Londra'da imal edilmiş olınası muhtemel bir saattir. Sa- atin ahşap kasası haricinde bütün metal aksamı çalınmıştır. Saatin ahşap kasası alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda de alınmıştır. Görü- . nüm olaral<: da iyi durumda olan ahşap kasa, üç bölümlüdür. Bunlar alınlık
yani tepe kısmı, gövde kısmı ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür. Saatin
sarkacını örten cam bölmeler bu saat üzerinde yoktur. Gövde kısmı kapalı durumdadır. Saatin kadranın da yer aldığı üst kısmının tavanını ahşap b'ir bölme örtmektedir.
Süsleme Konuları: Bitkisel (al<:antus, kır çiçeği, kıvrık dal, yaprak) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma, ajur, kazıma ve döl:<üm teknikleri uygulan-
mıştır. .
Alınlık: Dikdörtg~ne yakın ele alınmış olan tepelik bölümün üstünün
yarım yuvarlak kemer şeklinde ele alındığı göze çarpmaktadır. Kadranın olduğu bölümün üstünde cam bölme, cam bölmerı4ı biraz üstünde yarım
yuvarlak kemer biçimli bir şerit üzerinde al<:antus, kır çiçekleri, kıvrık dal ve yapraklardan oluşan bitkisel unsurlar yer almaktadır. Şeritin iki yan kenarı
ve ortası dikey profillerle kesilmiştir. Alınlığın iki yan kenarında ·kafes veya
şebeke şeklinde ajur tekniğiyle ele alınmış birer bölme dikkat çekmektedir.
Gövde: Gövdeyi saran, ahşaptan yarım yuvarlak kemer biçimli profilin
dışında gövde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın formlu olan bu kısımda kare şeklinde ahşap çıkıntıların.dışında bir süsleme gÖze çarpmamaktadır.
Altunizade Camisi Duv~r Saati, Örnek No-3
Altunizade -mahallesi, Küçük Çamlıca caddesi üzerinde yer almaktadır.
Tanını: (Fot. 8-10) Yapım tarihinin XIX. yy. son çeyreğine ait olabileceği düşünülen saat, bozuk durumda ve 231 cm. boyunda 42 cm. genişliğinde,
31 cm. kalınlığında ölçüye sahiptir. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın
bir formda ele alınmış olup, iki bölümlüdür. Bunlar üst bölümle, gövdenin bir arada ele alındığı bölüm ve alt kaide kısmıdır. Gövdenin üstünde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme yer almaktadır. Saatin sarkacı, ağırlıkları kopmuş durumdadır.
Süsleme Konuları: Bitkisel (akalltus, asma, buğday başağı, kır çiçeği, kıvrık dal, lale, üzüm, yaprak), geometrik (hilal, madalyon), nesneli (bukle,
vazo) gibi unsurlar kullanılmıştır. -
Süsleme Teknikleri: Oyma, kazıma, kalemişi ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır.
Üst Bölüm ve Gövde:· Kadranın olduğu kısımda bezeme göze çarpma-
maktadır: Saatin sarkacı tambur biçimli yapılmış, sarkaçla kadran arasında~-
ki bağlantıyı sağlayan teller beş kalın telli olarak ele alınmış, tellerin araları
buklelerle bağlahmıştır. Kadranın alt kısmında, gövdenin iç ahşap yüzeyin- de yedi adet buğday başağı sıralanmıştır. Buğday başaklarının altında ve iki
yanında stilize edilerek çizgisel şekilde verilen asli formunu kaybeden akan- tuslar kır çiçekleri, kıvrık dallar, lale görünümlü bir vazo, asma: yaprakları,
üzüm salkımları, yapraklar tasvir edilmiştir. Motifler beyaz, kahverengi, kır
mızı, sarı, siyah ve yeşil boyayla renklendirilmiştir.
·Kaide (Alt Bölüm): Kenarları iki sıra dikdörtgenden oluşmuş ahşap yü- zeyin üzerinde oldukça aşınmış durumda olan ve zorhtl<la seçilebilen bit- kisel motifler yerleştirilmiştir. Yapraklar, menekşe, gül, kır çiçekleri, S ve C
şekilli kıvrık dallar gibi motifler işlenmiştir.
Ayazma Camisi Duvar Saati, Örnek No-4-· . . .
Cami, Ayazma mahallesi, Ressam Ali Rıza Bey sokak; No:lü'da yer al-
maktadır.
Tanım: (Fot. 11-13) XIX yy. son çeyreğinde yapılmış olabileceği düşü
nülen saat, 193 cm. boyunda, 33 cm. genişliğinde, 23 cm. kalınlığındadır.
Saatin kadranında belirtildiği gibi İngiliz yapımı ve Benjarnin Barber ta-
rafından Londra'da imal edilmiştir. Saat, alttan üste doğru dikdörtgene ya-
kın bir formda ele alınmıştır. Sağlam olup, görünüm olarak da iyi durumda olan saat, üç bölümlüdür. Bunlar alınlık yani tepe kısmı, gövde kısmı ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür. Saat cami içerisinde mihrabın yakınında
duvara dayalı vaziyette yer almaktadır. Saatin sarkacını örten cam bölmeler bu saat üzerinde yo~. Gövde kısmı kapalı durumda~. Saatin kadranın
da yer aldığı üst kısmının tavanını ahşap bir bölme örtmektedir.
Süsleme 'Konuları: Bitkisel (akantus, kır çiçeği, kıvrık dal, yaprak), geo- metrik (hilal, madalyon) gibi unsurlar. kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oymfi, kazıma ve döküm teknikleri uygulanmıştır.
Alınlık: Kareye yakın ele alınmış tepelik bölümün üstünde, kaş kemer
şeklinde bir biçim göze çarpmaktadır. Kadranın üzerinde cam bölme, me- talden yapılan kadranın çevresinde ise, alt ve üst köşelerde tekrarlanmış
olan kır çiçekleri, kivrık dal ve yapraklardan oluşan bitkisel unslırlar yer
almaktadır. En üstte bir hilal göze çarpmaktadır. Kadranın· kenarları belli
aralıklarla üçlü ot demetleriyle ve yarım yuvarlak kemer biçiminde ele alın
mış, yaprağı ·hatırlatan motiflerle. çevrilmiştir. Yan köşelerde içi içe girmiş
madalyonlar içerisinde birer kır çiçeği bulunmaktadır. Alınlık kısmını açan kulpun alt ve üst tarafl,arı karşılıklı verilmiş, stilize edilmiş akantuslardan
oluşmuştur. Saatin kulpu; madalyon şeklinde olup, üstünde ne olduğu anla-
şılamayan, elipsi andıran geometrik şekiller vardır.
Gövde: Gövdeyi saran, ahşaptan iç içe geçmiş dikdörtgenlerin dışında
gövde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Kaide {Alt Bölüm): Kareye yakın formlu olan bu kısımda iç içe geçmiş
iki kare şeklinde ahşap çıkıntıların dışında herhangi bir süsleme bulunma-
maktadır.
Beylerbeyi Mehmet Ağa Camisi Duvar Saati, Örnek No-5
Cami, Küplüce mahallesi, Mehmetağa caddesi üzerinde, No: 44'te yer
almaktadır. Caminin mihrabının yakınında iki saat bulunmaktadır.
Tanım: (Fot. 14-16) XIX. yy. son çeyreğine ait olabileceği düşünülen
saat, 210 cm. boyunda, 33 cm. genişliğinde, 17 cm. kalınlığındadır. Saatin kadranında İngiliz yapımı olan ve Edward Prior tarafından Londra'da imal
edilmiş olduğunu belirten bir ibare vardır. Saat, alttan üste doğru dikdört- gene yakın bir formda ele alınmıştır. Sağlam ve çalışır durumda olan saat, üç bölümlüdür. Bunlar alınlık yani tepe kısmı, gövde kısı:p.ı ve alt kaide kıs
mının olduğu bölümdür. Saat mihrapla aynı hizada, köşede duvara bitişik
olarak yer almaktadır. Saatin sarkacını örten cam bölmeler bu saat üzerinde yoktur. Gövde kısmı kapalı durumdadır. Saatin kadranın da yer aldığı üst
kısmının tavanını ahşap bir bölme örtmektedir.
Süsleme Konuları: Bitkisel
(gül,
kır çiçeği, küpe çiçeği, rozet çiçeği, yap- rak, yıldız çiçeği), geometrik (dikdörtgen, kare), nesneli (balta, bayrak, da- vul, kılıç, küre, ok, top) gibi unsurlar kullarµlmıştır.Süsleme Teknikleri: Oyma, kalemişi, kakma, kazıma ve döküm teknikle- ri uygulanmıştır.
Alınlık: Karey~ yakın ele alınmış tepelik bölümün üstünde, kaş kemeri veya C şeklini hatırlatan bir biçim göze ç·arpmaktadır. Bu kaş kemeri veya yatay büyük bir C'yi andıran bölümün üç kenarında kare şek:liıide bir çıkın
tının üzerinde yuvarlak birer küre yer almaktadır. Kadriı.nın üzerinde cam bölme, çevresinde ise, çeşitli renkte güller, kır çiçekleri, küpe çiçekleri, rozet çiçekleri, yıldız çiçekleri ve yapraklardan oluşan bir natürmort bulunmakta-
~ . .
Gövde: Gövdeyi saran, iç içe geçmiş dikdörtgenlerin dışında gövde üze- rinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. .
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın formlu ve ayaklı olan bu bölümde, iç içe geçmiş ahşaptan kare şeklinde çıkıntılar ile bunun içerisinde yumurta
şeklinde kakılan bir pano vardır. Balta, bayrak, davul, ok, kılıç, top gibi nes- neler panonun içine işlenmiştir.
Beylerbeyi Camisi Duvar Saati, Örnek No-6
Cami, Örnek No-S'in bulunduğu adreste yer almaktadır.
Tanım: (Fot.17-19) XIX. yy. son çeyreğine ait olabileceği düşünülen,230
cm. boyunda, 36 cm. genişlikte, 27 cm. kalınlıkta olan saat, alttan üste doğ
ru dikdörtgene yakın bir formda· ele alınmış olup, üç bölümlüdür. Bunlar alınlık yani tepe kısmı, gövde kısmı ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür.
Saatin kadranında yazan ibareye göre İngiliz yapımı ve Marwick-Markham
tarafından Lon_dra'da imal edilmiştir. Saat çalışır durumdadır. Ahşap kasası
yer yer aşınmış, ahşap kasanın sağ yan üst kısmı biraz kırılmıştır. Fakat gö-
·rünüm olarak nispeten iyi durumdadır. Saat camide mihrabın olduğu duva- ra bitişik olarak duvarın köşesinde durmaktadır. Saatin sarkacını örten cam . bölmeler bu saat üzerinde yoktur: Gövde kısmı kapalı durumdadır. Saatin
kadranın da yer aldığı iist kısmının tavanını ahşap bir bölme örtmektedir.
Süsleme Konuları: Geometrik (dikdörtgen, kare, küre) gibi unsurlar kul-
lanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma ve döküm teknikleri uygulanmıştır.
Alınlık: Kareye yakın ele alınmış tepelik bölümün üstünde, C veya yarım
yuvarlak kemer şeklinde bir biçim göze çarpmaktadır. Bu yarım yuvarlak kemer veya yatay büyük bir C'yi andıran bölümün ortasında kare şeklinde
bir çıkıntının üzerinde yuvarlak bir küre bulunmaktadır. Kadranın üzerinde cam bölme yer almaktadır. .
Gövde: Gövdeyi saran, iç içe geçmiş ahşap profilden oluşmuş dikdört- genlerin dışında g9vde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunma-
maktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın formlu olan bu kısımda iç içe geçmiş
kareye yakın biçimli profiller yüzeyden çıkıntı yaparak geo]Iletrik bir süsle-
me oluşturmaktadır. · ·
Bulgurlu Mescit Camisi Duvar'Sqati, Örnek No-7
Üsküdar'da İnkilap mahaJ.1:esi, TavukÇu Bakkal sokak, No:16'da bulun-
maktadır.
Tanım: (Fot. 20-22) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saat, 230 cm. uzunluğa, 48 cm. genişliğe, 25 cm. kalınlığa sahiptir.
Alttan üste doğı;u dikdörtgene yakın bir formda ele alınmış olup bozuk du- rumdadır. Ahşap kasası cilayla parlatılmış olup, iki .bölümlüdür. Bunlar üst ve gövde kısmının bir arada bulunduğu bölüm ve alt kaide kısmının olduğu
bölümdür. Kadramve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır. Sa- atin kadranın da yer aldığı üst kısmı kareye yakın yatay ahşap bir bölme örtmektedir.
Süsleme Konuları: Saat ve ahşap kasa üzerinde herhangi bir süsleme un- suru kııllanılmarnıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma ve döküm teknikleri uygulanmıştır.
Üst Bölüm ve Gövde: Kadranın da yer aldığı bu bölümde herhangi bir bezeme unsuru karşımıza çıkmamaktadır. Gövde üzerinde yer alan, metal- den madalyonu andırır bir biçimde yapılmış sarkaç, tanburu anımsatan bir
şekilde verilmiştir. Kadranın altından ·çıkarak alta doğru giden sarkaç, iki
kalın telli olarak, dikey şekilde yakın aralıklarla sıralanmıştır. Tellerin arala-
rı, sarkacın iki ayrı yerinde birer bukleyle birbirine bağlanmaktadır. Sarka-
cın üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın formlu olan bu kısımda herhangi bir süsleme göze çarpmamaktadır.
Burhaniye Camisi Duvar Saati, Örnek No-8 , Burhaniye mahallesi, Abdullah Ağa caddesi, No:39/b'de yer almaktadır.
Tanım: (Fot. 23-26) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saat; 222 cm. uzunluğa, 41.5 cm. genişliğe, 30 cm. kalınlığa sahip olup bozuk durumdadır. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir biçimde ele alınmış olan saat, iki bölümlüdür. Bunlar gövde ve üst bölümün bir ara-
'
da ele alındığı bölüm ve saatin alt tarafında olan kaide kısmıdır. Gövdenin üzerinde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadıT. Kadranın arkasına mukavva karton yerleştirilmiştir.
Süsleme Konuları: Bitkisel (ak.antus,
gül,
kır çiçeği, kıvrık dal, krizantem, küpe çiçeği, menekşe, rozet çiçeği, yaprak, yıldız çiçeği), geometrik. (bakla,...va, çark-ı felek, dikdörtgen, hilal, kare, yumurta) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma, kazıma ve'· döküm teknikleri uygulanmıştır.
Üst Bölüm ve Gövde: Tepelik kısmında kalem işi, stilize edilmiş, asli formunu kaybetmiş C ve S şekilli bitkisel süslemeler ile ne olduğu anlaşıla
mayan çizimler yer almaktadır. Alınlığın üstünde ve yatay verilmiş ahşabın
ön yüzünde bordür şeklinde giden bezemeler vardır. Alttaki ilk ve son bor- dürün içerisinde baklava dilimine benzeyen motifi.er sıralanmıştır. Ortada yer alan dizide ise; C ve S şekilli ak.antuslar, kıvrık dallar dikkat çekmek- tedir. Gövde üzerinde tambur biçimli, madenden yapılmışsarkaç, sarkacı
tutan yedi tel, telleri birbirine bağlayan bukleler ·görülmektedir: Sarkacın arkasında yer alan ahşabın gövde yüzeyine, stilize ~dilmiş C ve S kıvrımlı
kıvrık dallar ve ak.antuslar, ortada bclunan yumurta biçimli panonun içe- risine degül, kır çiçekleri, krizantem, küpe çiçeği, menekşe, rozet çiçekleri, yaprak ve yıldız çiçeği yerleştirilmiştir.·
Kaide (Alt Bölüm): Alt bölümün kenarlarında çark-ı feleği andıran C
şekilli motifi.er, yatay ve dikey çizilmiş çubuklar görülmektedir. Alt bölü- mün merkezinde iç içe geçmiş iki yumurta formunu andıran şekilden il- kinin içerisinde bordür şeklinde ak.antuslar, kır çiçekleri ve yıldız çiçekleri belli aralıklarla dizilmiştir. Yumurta biçimli panonun tam merkezinde ise;
yapraklar, menekşe, güller, kır çiçekleri, rozet çiçeğini anımsatan motifler
işlenmiştir. Motifler beyaz, kahverengi, kırmızı, sarı, ~iyah ve yeşil boyayla
renklendirilmiştir.
Cevri Kalfa Camisi Duvar Saati, Örnek No-9
Cami, Zeynepkarnil mahallesinde, Toptaşı caddesi, No: 146'da bulun-
maktadır.
Tanım: (Fot. 27-28) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü- şünülen saat, 237 cm. uzunluğa, 41.5 cm. genişliğe, 30 cm. kalınlığa sahiptir.
Saat, alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda ele alınmış, bozuk,
parçaları eksik, vaziyettedir. Ahşap kasası caminin minberiyle aynı renkte, beyaza yakın krem rengi ve kırmızı boyayla boyanmış olan saat üç bölümlü- dür. Bunlar üst ve gövde kısmının yatay bir çıtayla ayrıldığı iki bölüm ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür. Saatin bütüİı aksamları? kadranı ve sarka-
cı kayıptır. Saatin sarkaç kısmını örten cam bölme kırılmış olduğundan bu ahşap saat kasası üzerinde bulullinamaktadır. Üst kısmı kareye yakın yatay
ahşap bir bölme örtmektedir. ·
Süsleme· Konuları: Saatin ahşap kasası üzerinde günümüzde iki renk bo-
yamanın dışında herhangi bir süsleme bulunmamaktadır.
Süsleme Teknikleri: Boyama ve oyma teknikleri uygulanmıştır.
Üst Bölüm ve Gövde: Ahşap kasanın üzeri yağlı boyayla boyanarak varsa eskiye ait bütün izler kapatılmıştır. Ahşap saat kasasının üst bölümünde.ve gövde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Dikdörtgene yakın formlu olan bu kısımda herhangi bir süsleme göze çarpmamaktadır.
Çiçekçi {Küçük Selimiye) Camisi Duvar Saati, Örnek No-10 Cami, Selimiye mahallesinde, Tıbbiye caddesi üzeri, No: 14'tedir.
Tanım: (Fot. 29-32) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saat, 205 cm. uzunluğa, 32 cm. genişliğe, 23 cm. kalınlığa sahiptir.
Saatin kadranında İngiliz yapımı ve Ralph Gout tarafından Londra'da imal
edildiğini gösteren ibare bulunmaktadır. Saat, alttan üste doğru dikdörtge- ne yakın bir formda ele alınmıştır. Görünüm olarak iyi ve çalışır durumda olan saat, üç bölümlüdür. Bunlar alınhk yani tepe kısmı, gövde kısmı ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür. Saat camide mihraba bitişik olarak du-' vara dayalı vaziyettedir. Saatin sarkacını cam bölme kuşatmaktadır. Saatin gövde kısmı açık durumdadır. Saatin kadranın da yer aldığı üst kısmının tavanını ahşap bir bölme örtmektedir.
Süsleme Konuları: Bitkisel (akantus,
gül,
kasımpatı, kır çiçeği, kıvrık dal, küpe, menekşe, palmet, sa:at çiçeği, yaprak), geometrik (dikdörtgen, kare,yumurta), nesneli (bayrak, borazan, çadır, davul, kılıç, küre, mızrak, püskül, tabanca, teber, top) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma, kalemişi, kazıma ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır.
Alınlık: Kareye yakın ele alınmış tepelik bölümün üstünde, yuvarlak ke- mer formlu veya ters C şeklini andıran bir biçim göze çarpmaktadır. Bu yuvarlak kemeri veya yatay büyük bir C'yi andıran bölümün üç kenarında
kare şeklinde bir çıkıntı bulunmaktadır. Orta çıkıntı daha büyük olup, üze- rinde bir küre vardır. Kadranın üzerinde cam bölme, çevresinde, güller, me-
nekşeler, kasımpatı, kır çiçekleri, kıvrık dallar, küpe çiçekleri, saat çiçekleri ve yapraklardan oluşan, bir natürmort dikkat çekm_ektedir. Ayrıca alın4ğın
iki yan kenarında ajur tekniğini hatırlatan.kafesli küçük birer bölüm vardır.
Gövde: Gövdeyi saraµ, dikdörtgeni hatırlatan ahşap çıkıntıların dışında
gövde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Dikdörtgene yakın formlu olan bu kısımda iç içe
geçmiş üç pano karşımıza çıkmaktadır. En dıştaki dikdörtgenbir panodur. ' Bunul.1 köşeleri stilize edilmiş akantuslar ve palmet motifi işlenmiştir. Yu- murta formunu hatırlatan geometrik pano içerisinde yer alan üçiıncÜ bir panoda ise; bayraklar veya flamalar, borazan, çadır (bu tür eşyaların saklan:..
<lığı bir saıidık da olabilir), davullar, kılıç, mızrak, tabanca, teber, top gibi nesneler tasvir edilmiştir. Flamalar veya bayrakların uçlarında sallanan püs-:
külde görülmektedir. .
Çinili Camisi Duvar Saati, Örnek No-11
Cru:ni, Muratreis mahallesi, Çinili Hamam sokak, No: l'de bulunmakta-
dır.
Tanım: (Fot. 33-35) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saat, 236 cm. boyuna, 42 cm. genişliğe, 27 cm. kalınlığa sahiptir.
Sağlam durumdadır. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda. ele
alınmış olan saat, iki bölümlüdür. Bunlar kadranın yer-aldığı üst kısım ile gövde ve dört küçük ayağında bulunduğu alt, kaide kıs1J11dır. Saat duvara
dayalı vaziyette zeminde yer almaktadır. Gövde ve alınlığın üstünde saa:t ve . sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır.
Süsleme Konuları: Bitkisel (kır çiçe~, kıvrık dal, menekşe, yaprak), geo- metrik (dikdörtgen, kare), gibi unsurlar.kullanılmıştır. .
Süsleme Teknikleri: Oyma, kalemişi, kazıma ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır. ' '
Üst Kısım: Üst kısım ve kadranın çevresi sade yapılınış olup süsleme bu-·
lunmamaktadır.
Gövde: Tambur biçimli, madenden yapılmış sarkaç, camın altında yer al-
maktadır. Sarkacın ortasında bulunan madalyonun iç kenarında zincir şek
linde ince bir bordür dizilmiştir. Sarkacı yedi tel tutmakta ve tellerin araları
buklelerle bağlanmaktadır.
K~de (Alt Bölüm): İç içe geçmiş, kazımayla yapılmış birçok dikdörtgeni
andıran şekillerin içerisinde yapraklar, menekşe, kır çiçekleri, kıvrık dal ve yaprak gibi yöresel bitkisel motiflerden oluşan bir demet çiçek göze çarp-.
maktadır. Motifler beyaz, kahverengi, sarı, siyah ve yeşil boyayla renklendi-
.rilmiştir.
Hacı Ömer Efendi Camisi Duvar Saati, Örnek No-12
Cami, Çengelköy'de, Kaptanı Derya Seyit Ali Paşa sokak, No: 6'da yer
almaktadır.
Tanım: (Fot. 36-38) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saat, 220 cm. uzunluğa, 53 cm. genişliğe,
25
cm. kalınlığa sahip- tir. Bozuk durumdadır. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda elealınmış olan saat, iki bölümlüdür. Bunlar gövde ile birleşik verilmiş olan üst kısım ve alt kaide kısmıdır. Saatin ahşap bsası caminin üst katında bulu- nan kadınlar mahfilinin duvarına dayalı vaziyette yer almaktadır. Gövde ve üstünde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır.
Süsleme Konuları: Bitkisel (akantus,
gül,
kır çiçeği, kıvrık dal, lale, pa- patya, yaprak, yıldız çiçeği), geometrik (dikdörtgen, kare, sarmaşık), nesneli (kandil, şamdan) gibi unsurlar kullanılmıştır.Süsleme Teknikleri: Oyma, boyama, kalemişi, kaz~a ve döki,im teknik-
leri uygulanmıştır. ·
Üst Kısım: Kadranın çevresinde ve üstünde herhangi bir bezeme bulun-
mamaktadır.
Gövde: Saatin kadranı ve sarkacı rursızlardan korunmak için ahşap kasa- dan ayrı olarak muhafazaya alınmıştır. Kadranın ve sarkacın arkasına düşen
tarafta, ahşap kasanın gövdesinde üstten alta doğru iki. sıra halinde ikişer
kere çizilen dikdörtgene yakın şeklin içerisinde alt ve üst kısmında stilize
edilmiş C ve S kıvrımlı akantuslar,
gül,
kır çiçekleri, kıvrık dallar, lale, pa- patya, yaprak ve yıldız çiçekleri yerleştirilmiştir.Kaide (Alt Bölüm): Dikdörtgeni andıran, alt bölümün uzun ve kısa ke-
narlarında sarmaşıktan oluşan, köşelerinde stilize edilmiş akantuslar dizili olan bir pano işlenmiştir. Bu panonun içerisine dört boğumlu bir kandil, üstüne de yanar durumda olan bir şamdan motifi yerleştirilmiştir. Motifler beyaz zemin üzerine, altın rengi boyayla renklendirilmiştir.
İhsaniye Camisi Duvar Saati, Örnek No-13
Cami, İhsanbey mahallesi, Dr. Sıtkı Özferenci sokak, No: 18'de bulun-
maktadır.
Tanım: (Fot. 39-41) Ahşap kasasının yakın zamanda elden geçilerek ye- niden yapılmış olabileceğinin akla gelmesinin yanında, mekanik.aksamının
imal tarihinin XIX. yy. son çeyreği olduğu düşünülebilir. Ahşap kasası 201 cm. boyunda, 47 cm. genişliğinde, 34 cm. kalınlıkta bir ölçüye sahiptir. Saat, alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda ele alınniış, ahşap kasası
yepyeni vaziyettedir. Çalışır durumda olan saat iki bölümlüdür. Bunlar üst ve gövde kısmının bir arada bulunduğu bölüm ve alt kaide kısminın olduğu
bölümdür. Saatin kadranın da yer aldığı üst kısmı kareye yakın yatay ahşap.
bir bölme örtmektedir. Saatin ahşap kasası cilayla parlatılmıştır.
Süsleme Konuları: .Saat üzerinde süsleme unsuru herhangi bir motif
kullanılmamıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma ve döküm teknikleri uygulanmıştır .
. Üst Bölüm ve Gövde: Saatin üst bölümünde süsle~e unsuru karşımıza
çıkmamaktadır. Kadranın da yer aldığı bu bölüm sade ele alihmıştır. Gövde bölümünde sarı denen metalden, madalyonu andırır bir biçimde ~yapılmış olan sarkaç, tanburu anımsatan bir şekilde verilmiştir. Kadranın altından çı
karak alta .doğru giden sarkaç, dokuz kalın telli olarak, dikey şekilde yakın aralıklarla sıralanmıştır. Tellerin araları, sarkacın iki ayrı yerinde birer buk- leyle birbirine bağlanmaktadır. Sarkac~ veya kadranın üzerinde he~hangi
bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. ·
Kaide {Alt Bölüm): Kareye yakın formlu olan bu kısımda kare şeklinde ahşap çıkıntıların dışında herhangi bir süsleme göze çarpmamaktadır.
Kandilli Camisi Duvar Saati, Örnek No-14
Cami, Çengelköy'de Kandilli mahallesinde, deniz kenarında, İskele cad- desi, No: 4'te bulunmaktadır.
Tanım: (Fot. 42-45) Yapılış tarihinin XIX. yy. ilk çeyreği olabilece-
ği düşünülen saat, 214 cm. boyunda, 33 cm. genişliğinde, 25 cm. kalınlı-·
ğında bir ölçüye sahiptir. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda ele alınmıştır. Saatin ~dranında İngiliz yapımı ve Ralph Goıit tarafından Londra'da imal edildiğini yazan ib~e bulunmaktadır. Osmanlıca olarak saati yapanın ismi 've yapılış yeride verilmiştir. Saat bozuk durumda fakat kadranındaki aşınmalar, ahşap kasasının alt bölümündeki aşınmalar dışında görünüm olarak nispeten iyi durumda gözüken saat, üç bölümlüdür. Bunlar alınlık yani tepe kısmı, gövde kısmı ve alt kaide kısmının olduğu bölümdür.
Saat camide mihrapla aynı ·hizada duvara dayalı vaziyette yer almaktadır.
Saatin sarkacını örten cam bölme bu saat üzerinde yoktur. Gövde kısmı ka-
palı durumdadır.· Saatin kadranın da yer aldığı üst kısmının tavanını ahşap
bir bölme örtmektedir. ·
Süsleme Konuları: Bitkisel (gelincik, gül, kasımpatı, kır çiçeği, küpe, me-
nekşe, saat çiçeği, sümbül, yaprak), geometrik (dikdörtgen, kare), nesneli (küre) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma, kalemişi, kazıma ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır.
Alınlık: Alınlık bölümünün üstünde belli aralıklarla üç çıkıntı vardır. Ya-
rım yuvarlak kemeri veya yatay büyük bir C'yi andıran 'üst bölümün üze- rindeki üç çıkıntıdan ikisinin üzerinde yuvarlak birer küre buhinmaktadır.
Kadranın üzerinde cam bölme, çevresinde ise, gelincikler, çeşitli renkte gül- ler, menekşeler, kır çiçekleri, küpe çiçekleri ve saat çiçekleri, sümbüller ve yapraklardan oluşan, batılı bir tabloyu hatırlatan natürmort yer almaktadır.
Gövde: Gövdeyi saran, iç içe geçmiş dikdörtgene yakın ahşap profille- rin dışında gövde üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır.
Saatin kapalı kasasının içerisinde bulunan sarkacını tutan nesnenin üzeri kazımayla o~başı nişanı gibi belli aralıklarla verilerek tekrarlanmıştır.
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın dikdörtgen formlu olan bu kısımda iç içe geçmiş iki kare şeklinde verilmiş çıkıntı yapan, ahşap profillerin dışında
herhangi bir bezeme görülmemektedir.
Kaptanpaşa Camisi Duvar Saati, Örnek No-15
Cami, Ahmet Çelebi mahallesi, Kaptanpaşa sokak, No: 9'da yer almak-
tadır.
Tanım: (Fot. 46-49) Yapılış tarihi 1893 yılı olan saat, 243 cm. uzunlu-
ğa, 46.5 cm. genişliğe, 29 cm. kalınlığa sahiptir. Alttan üste doğru dikdört- gene yakın bir formda ele alınmış olan saat, dört bölümlüdür. Bunlar saat ile ilgiliismin yer aldığı kitabe, üst kısffiı, gövde ve alt kaide kısmıdır. Saat mihrapla aynı hizada, duvara dayalı çalışır vaziyette yer almaktadır. Sağlam durumdadır. Kitabe, gövde ve alınlığın üstünde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır.
· ' Kitabe üzerinde de; "-Saatin mucize Hazreti Yusuf idün, -Ehad ile dar- bından işit leyl Ü neh:lr, -İsmi Yusuf sad'o panca şeş (156) olduk şumare, -Saate bakınca geçmez o hesap üzere yenice çalar 1311" ibaresi yazılıdır.
Süsleme Konuları: Bitkisel (kır çiçeği, menekşe, yaprak), geometrik (dik- dörtgen, kare), nesneli (bukle, sepet) gibi unsurlar kullanılmıştır.
Süsleme Teknikleri: Oyma, kalemişi, kazıma ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır. . .
Kitabe ve Üst Kısım: Dört satırlık saatin kitabesinde; Bu saati H. 1311/M. 1893 Yusuf adında bir usta tarafından yapıldığı anlaşılmakta
dır. Kadranın çevresinde herhangi bir süsleme unsuru yoktur.
Gövde: Tambur biçimli, madenden yapılmış beş telli olan, aralarında
bukleler bulunan sarkaç, cam bölmenin altında yer almaktadır. Sarkacın ar-
kasında olan gövde yüzeyinde gelişigüzel boya ile yapılmış S veya C şekilli
süsleme unsurları göze çarpmaktadır.
Kaide (Alt Bölüm): Kareye yakın çift sıra çizilmiş bir düzlem üzerinde, bir sepetin içerisinde stilize edilmiş yapraklar, menekşe, kır çiçekleri, yöresel bitkisel motifler göze çarpmaktadır. Motifler beyaz, kahverengi, sarı, siyah
ve yeşil boyayla renklendirilmiştir. ·
Kısıklı Abdullah Ağa Camisi Duvar Saati, Örnek No-16 Kısıklı mahallesi, Kı:sıklı caddesi, Cami sokakta bulunmaktadır.
Tanım: (Fot. 50-52) Yapılış tarihi XIX. yy. son çeyreği olabileceği düşü
nülen saat, 233 cm. uzunluğa, 56 cm. genişliğe, 28 cm; kalınlığa sahip vazi- yettedir. Alttan üste doğru dikdörtgene yakın bir formda ele alınmış olan bozuk olan saat, iki bölümlüdür. Bunlar kadranın bulunduğu üSt bölüm ile gövdenin yer aldığı bölüm ve alttayer alan kaide kısmıdır. Saat duvara da-
yalı vaziyette caminin içerisinde, girişe yalp.n bir yerde bulunmaktadır. Göv- denin üzerinde saat ve sarkaç kısmını örten cam bölme bulunmaktadır.
Süsleme Konuları: Bitkisel (akantus, gül, kır çiçeği, kıvrık dal, küpe çiçe-
ği, lale, menekşe, rozet çiçeği, yaprak), geometrik (çark-ı felek, dikdörtgen), nesneli (bukle) gibi unsurlar kullanılmıştır. .
Süsleme Teknikleri: Oym~, kazıma ve döküm teknikleri uygulanmıştır.
Üst Bölüm ve Gövde: Tepelik kısmında ön yüzünde yatay şekilde bordür
şeklinde verilen kalem işi bitkisel süslemeler yer almaktadır. Gül, menekşe, kır çiçekleri, kıvrık dal ve yapraklar tasvir edilmiştir. Sarkacın bulunduğu
gövde kısmında sarkaç ve ağırlıklar görülmektedir. Sarkaç, tambur biçimli olarak madenden yapılmıştır. Sarkacı tutan yedi tane kalın tel, kalın telleri birbirine bağlayan bukleler göze çarpmaktadır. Ahşap kasanın gövdesinin iç
tarafında, sarkacın arkasında üst ve alt tarafta stilize edilmiş C ve S kıvrımlı
akantuslar, laleyi andıran şekiller ve kıvrık dallar ince bir kazımayla ahşa
bın yüzeyine çizilmiştir. Ahşap yüzeyin ortasında bulunan tasvirler ise; gül,
menekşe, rozet çiçeği ve yapraklar yerleştirilmiştir. Sarkacın ortasında bulu- nan madalyonun iç kenarında zincir şeklinde ince bir bordür dizilmiştir. Bu bordürün içerisinde örülü bir meyve tabağı üzerinde armutlar, üzüm sal-
kımları ve asma yaprakları, kiraz ile yapraklar sıralanmıştır. Motifler bey:;ı.z,
kahverengi, kırmızı, sarı ve yeşil boyayla renklendirilmiştir.
Kaide (Alt Bölüm}: Kaide kısmının ahşap yüzeyinde ince bir kazımayla çizilmiş dikdörtgene yakın şekil ve köşelerde çark-ı feleği andıran motif- lerle birlikte yapılan çizimlerle birlikte bir demet içerismde yapraklar, me-
nekşe, güller, kır çiçekleri, küpe çiçeği, rozet çiçeği ve yapraklar gibi bitkisel motifler göze ,çarpmaktadır. Motifler beyaz, kahverengi, kırmızı ve yeşil bo- yalıdır. '
Malatyalı İsmail Ağa Camisi Duvar Saati, Örnek No-17 Tavaşi Hasanağa mahallesi, Dönmedolap sokakta yera1tnaktadır.
Tanım: (Fot. 53-:55) Yapılış tarihinin XIX. yy. son çeyreği olabileceği dü-
şünülen saatin ölçüsü, 47 cm. boyunda; 17 cm. genişliğinde, 12 cm. kalın
lığındadır. Saatin gövdesi, dikey ve dikdörtgene yakın bir formda ele alın
mıştır. Bozuk, kırık ve parçaları eksik olan saat, tepelik, gövde ve küçük alt
kısmıyla birlikte üç bölümlüdür. Saatin mekanik kısmının olduğu bölüm gövde üzerinde yer almaktadır. Saat ve sarkaç kısmını Ôrten cam bölme, saatin kadranından alt kısma doğru uzanır vaziyettedir. Sarkacın üzerinde Junghans adı dışında yazıve herhangi bir tarih ibaresi ile ilgili bir bilgi yok-
tur. '
Süsleme Konuları: Saatin ahşap kasası dekoratif amaçlı ele alınarak, bit- . kisel (rozet çiçeği), geometrik (yıldız), nesneli (kandil) gibi motiflerle be-
zenmiştir.
Süsleme ve Yapım Teknikleri: Oyma, kazıma ve döküm teknikleri uygu-
lanmıştır.
Üst Bölüm: Saatin üst tepelik kısmı eksik, kırık vaziyettedir. Yatay veril- miş olan ahşap tabla üzerinde bir bordür şeklinde U har:fuu veya at nalını
andırır biçimde devam eden süsleme görülmektedir. Saatin kadranında ol-
ması gereken akrep ve yelkovan bulu~amaktadır. Kadranın üzerinde bir
yıldız motifi ve içerisinde Alman Junghans firmasının ibaresi dikkat çek-
mektedir. '
Gövde: Kadran ve sarkacın bulunduğu kısım cam bölmeyle çevrilmiş
tir. Cam bölmenin altında bulunması gereken sarkaç ve ağırlıklar yoktur.
Ahşap saat kasasının üst iki ve gövdenin de alt iki köşesinde birer stilize
edilmiş rozet çiçeğini hatırlatan irice bitkisel birer motif yerleştirilmiştir.
Bu köşelerin birleşen uzun kenarlarında bir şerit şeklinde dekoratif amaçla
sıralanan geometrik motif dizisi gö~e çarpmaktadır. Gövdenin alt bölüm- le birleşen yatay tablanın iki köşesinde ters verilmiş birer kandil motifi ele
alınmıştır. Soldaki kandilin ucu kırık ve eksiktir.
Kaide (Alt Bölüm): Saatin en alt kaide bölümü, üstten alta doğru, beş dilimli olarak üçgene yakın b.ir biçimde daralarak gitmektedir. En üst bö- lümde görülen U harfini veya at nalını andırır biçimde bordür şeklinde de-
