SERİ
B
CİLT41
s a y i3 = 4 1991
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
ORMAN FAKÜLTESİ
E R G I S
ORMAN YOL ŞEBEKELERİNDE
YANGIN EMNİYET YOLLARI VE ŞERİTLERİNİN YERİ
Y. Doç. Dr. Ali KÜÇÜK OSM ANO ĞLU Y. Doç. Dr. M esut HASDEM İR2)
K ı s a Ö z e t
Orm ancılık çalışmalarında orm anların yangından korunmasında; koruyucu, önleyici ve yangınların söndürülm esi çalışm alarında yangın emniyet yol ve şerit
lerinin tesis edilm esi büyük önem taşım aktadır. Ancak yürürlükteki Orman Ka- nunu'na göre bu tesislerin planlanarak bir an önce bitirilm esi zorunlu olm asına karşın, uygulam ada bunlara yeterince önem verilm ediği görülm ektedir.
Yangın emniyet yol ve şeritlerinin öngörülen işlevlerini eksiksiz olarak yerine getirebilm eleri için genel orman yol şebekeleri ile birlikte planlanmaları, planla
ma ilkelerinin rasyonel olarak belirlenm eleri ve planlam aya ilişkin verilerin sağ
lıklı bir şekilde ortaya konması gerekm ektedir.
1. GİRİŞ
Planlı orman yolu yapımına kadar, Türkiye orm ancılığında izlenen yol yapım politikası; m ev
cut orm anların rasyonel olarak işletmeye açılm ası şeklinde olm ayıp, salt günlük gereksinm elerin k arşılanm ası am açlanm ış, güzergâhların seyri, uygulanm ası gereken m inim um ve m aksim um eğim değerleri vb. gibi konulara yeterince eğilm eksizin çabuk, kolay ve ucuz orm an yolu yapımı şeklinde gelişm iştir (BAYOĞLU 1965).
Bu politika, devam lılık ve çok yönlü yararlanm a gibi temel orm ancılık prensiplerine aykırı olarak plansız yolların orm an içinde yer alm asına ve dolayısıyla orm anların tahribine neden ol
m uştur.
1) İ. Ü. Orman Fakültesi Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı.
2) İ.Ü. Orman Fakültesi Orman inşaatı ve Transportu Anabilim Dalı.
Yayın Kom isyonuna Su n u ld u ğ u T a rih : 27.10.1994
84 ALİ KÜÇÜKOSM ANOĞLU - MESUT HASDEM İR
Ülkemizde orman yollan şebeke planlaması çalışm alanna 1964 yılında başlanmış ve çalışm a
lar 1974 yılında sonuçlandırılm ıştır. Bu planlarda salt prodüktif orm anların işletmeye açılmasının am açlanm ış olm ası, baltalık ve bozuk orm anlarda yapılacak üretim ve ağaçlandırm a çalışm aları ile orm an yangınları ile m ücadele çalışm alannın göz önünde tutulm aması bu planların revizyonu
nu doğurm uştur (ÇELİK / HASDEM İR 1993).
Orman yollan şebeke planlaması çalışm alarında am açlanan başlıca hedefler;
• Ormanların işletilmesi, korunması ve geliştirilm esi işlerinin zamanında ve aksaksız bir şe
kilde gerçekleştirilm esi
• Orman köylerinin ulaşım sorunlarının çözümlenmesi
• Halkın rekreasyonel gereksinimlerinin karşılanm asına olanak sağlanması şeklinde sıralanm aktadır (SEÇKİN 1982).
Ö zellikle yangına hassas bölgelerde, orm anların korunm ası ve bu bağlam da yangınla m üca
dele am acı, çoğu kez diğer amaçlardan daiıa fazla önem taşım aktadır. İstatistiklere göre, ülkem iz
de 1937-1993 yıllarını içeren dönem de 53800 adet orm an yangını çıkmış ve bu yangınlar sonu
cunda 1.424.24 hektar orm an alanı yitirilm iştir (A NO NİM 1988/a). Türkiye'de yangın tehlikesi açısından bölgeler itibariyle bir sıralam a yapıldığında gittikçe azalm ak suretiyle yangınlar en çok Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde görülmektedir. Gerek orman yangınlarının çıkmaması, g e
rekse çıkan yangınlarda etkili bir savaş için Orman Genel M üdiirlüğü’nün yaptığı çeşitli faaliyetler içerisinde orman yollan ile yangın emniyet yol ve şeritlerinin tekniğine uygun bir şekilde planla
narak yapılm ası son derece önemlidir. Bu düşünce iledir ki, bu güne dek çıkartılan orman yasaları ve halen uygulanm akta olan 6831 sayılı Orman K anunu’nıın 27.9.1983 tarih ve 2896 sayılı kanun
la yapılan en son değişiklikler de dikkate alındığında, adı geçen yasanın 75. maddesi orman idare
sinin yangınları önlem ek amacıyla, en çok beş yılda gerçekleştirilecek bir plan ve program içinde, yangın em niyet yol ve şeritlerinin yapılm ası zorunluluğunu getirm iş olm asına karşın ülkem izde yangın emniyet yol ve şeritlerinin yapılması faaliyetleri ancak son yıllarda hızlandırılmıştır.
Y angına çok hassas m ıntıkalarda planlam a ve buna paralel olarak da uygulama çalışm aları münferit olarak başlamışsa da yangına hassas m ıntıkalardaki orm an alanının yaklaşık 10 milyon hektar olduğu ve hektara 2 m yangın em niyet yolu yapılacağı hesabıyla gerekli yangın em niyet yolu gereksinim i 20.000 km olarak hesaplanmaktadır. Bu m iktarın 1992 yılı sonu itibariyle 8340 km'si m evcut olup, geriye kalan 11.660 km'si ileriki plan dönem lerinde yapılacaktır (ANONÎM 1992).
Bu nedenle, yangına hassas bölgelerde yapılacak yol şebekesi planlama çalışm alarında yan
gın em niyet yol ve şeritleri; üretim, ağaçlandırm a, ulaşım , rekreasyonel işlevler gibi orm ancılık hizmetleriyle birlikte ele alınmalı ve bunlarla ilgili genel planlam a ilkeleri ortaya konulmalıdır.
Bu yazıda, yangın em niyet yol ve şeritlerinin orman yol şebekeleriyle olan ilişkileri, birlikte planlanm alarının önemi ve bunların genel planlam a ilkeleri açıklanm aya çalışılacaktır.
2. Y A N G IN E M N İY E T Y O L VE Ş E R İT L E R İN İN PLA N LA N M A SIN D A E T K İL İ O LA N K R İT E R L E R
Y anıcı m addelerin yangın tehlikesinin fazla olduğu yörelerde tamamen tem izlenm esi, en güvenilir koruyucu yöntem dir. Fakat bu yöntem , m aliyetinin yüksekliği nedeniyle henüz hiçbir ülkede uygulanm amıştır. Bu konuda yanıcı m addelerin küçük alanlara ayrılm ası, maliyetin katla
nabilir sınırlar içinde olması nedeniyle uygulam ada önem kazanm ıştır.
Bu ana fikirden hareketle ünce yangın em niyet yolları ve sonra da daha genişleri olan yangın em niyet şeritleri gelişm iştir. Yangın emniyet yol ve şeritleri, yangın çıkm adan önce doğal ve ya
pay engellerden yararlanılarak yapılan, çıplak veya örtülü yangının yayılmasını önleyen tesisler
dir. M aliyet ve bakım güçlükleri nedeniyle daha çok yangın tehlikesinin fazla ve ekstrem olduğu
YANGIN EMNİYET YOLLARI VE ŞERİTLERİ 85
orman alanlarında inşa edilirler. Bunlar genellikle dört ana am aca hizm et etm ektedir (ÇANAKÇI- OĞLU 1985);
• Yangınla savaş için savunma hattı
• Karşı ateşi uygulam a yerleri
• M ekanik yangın engeli
• Transport
Özet olarak denilebilir ki, bu engellerin amacı, örtü yangınının yayılm asına direkt bir engel oluşturm ak ve yangınların^ küçük alanlar içinde kalarak yangın m aliyetinin en aza indirilm esini sağlamaktır (ÇA NAKÇIO ĞLU 1988).
Bununla birlikte yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanm asında etkili olan kriterler ise;
• Bitki örtüsü
• îklim
• Topografya
• Yerleşim alanlarının karakteristikleri
• M evcut yolların niteliği
• M aliyet
• Teknolojik olanaklar şeklinde sıralanm aktadır.
Bitki ö rtü s ü : Yangın em niyet yol ve şeritlerinin planlanm asında, bitki örtüsüne ait; ağaç tü
rü, yaş, kapalılık gibi özelliklerin belirlenmesi büyük önem taşım aktadır. Farklı ağaç türlerinin yangına karşı dirençleri de farklı olmaktadır.
Şiddetli yangınlar hariç, iğne yapraklı türler, yapraklılara oranla yangına daha hassastır. İğne yapraklı türler arasında, daha fazla reçine içermeleri, ışık ağacı olm aları, kurak yetişme bölgele
rinde saf ve büyük m eşcereler oluşturm aları nedeniyle çam türleri yangından en fazla zarar gör
mektedir. Bunları sedir ve ladinler izlemektedir. G öknar ise, gölge ağacı olması nedeniyle yangın
dan en az zarar gören ibreli tür olm aktadır. Ayrıca ışık ağaçlan gölge ağaçlanna oranla yangından daha fazla etkilenm ektedirler. Zira ışık ağaçlanndan kurulu m eşcerelerin altında ot ve çalı gibi y a
nıcı m addeler daha fazla bulunm akta ve yangın riskini artırm aktadır (K ÜÇÜ KO SM A NO ĞLU 1992).
M eşcerenin yaşı da yangına hassaslık derecesinin bir ölçüsü olarak görülm ektedir. Ö rneğin, yangından en fazla gençlik ya da kuru dalları fazlaca bulunan sınklık çağındaki iğne yaprakı m eş
cereler etkilenm ektedir. B una karşın altlarında örtü ve enkaz bulunm ayan yaşlı meşcerelerde yan
gın riski daha az olm aktadır (ÇANAKÇIOGLU 1985). A yrıca meşcere kapalılığı da yangın riski
nin bir ölçüsü olm aktadır. Çok sık mecereler, bol m iktarda kuru ve ölm ekte olan materyali, fazla seyrek m eşcerelerde toprak üstünde kolay tutuşabilen diri ve ölü örtü tabakasını ihtiva etm elerin
den dolayı, yangın için tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle yangın tehlikesi bakımından, meşcere
ler ne çok sık, ne de çok seyrek olm am alıdır (ERASLAN 1969).
Bu nedenlerden ötürü, yangın em niyet yol ve şeritlerinin planlanm asında, bitki örtüsünün karakteristikleri ile toprak ölü ve diri örtüsünün yangın riski bakım ından detaylı bir şekilde irde
lenmesi gerekm ektedir.
İk lim : Yangın em niyet yollarının planlanmasında iklim kriterinin etkisi doğrudan olmaktadır.
İklim kriterine ait; hava sıcaklığı,nem , rüzgâr ve yağış öğeleri planlam aya yön vermektedir. Hava sıcaklığına bağlı olarak bağıl nem deki değişm eler, yağış ve hakim rüzgârın yön ve şiddeti yangır.
riskini belirleyen kriterlerden olup, yangın em niyet yollarının güzergâh, genişlik, eğim gibi karak
teristiklerini etkilem ektedir.
Bunun için iklim kriterine ait verilerin sağlıklı bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir.
86 ALİ KÜÇÜKOSM ANOĞLU - MESUT HASDEM İR
T o p o g rafy a: Bir yörenin topoğrafık durumu çıkan yangınlar üzerine değişik etkilerde bulun
m aktadır. Özellikle yörenin bakısı, yüksekliği, eğimi ve arazinin şekli yangınların gelişmesine çe
şitli şekillerde etki yapm aktadır. Dolayısıyla genel yol şebekesi planlam alarında planın oturtuldu
ğu temel olarak nitelendirilebilecek topografik yapı; yükselti, bakı, eğim ve form özelikleri bakı
mından planlamayı da etkilemektedir.
Farkı bakılarda, güneşlenm e, sıcaklık, rüzgâr, bitki örtüsü, yanıcı m adde m iktarı ve nem oranları da farklı olmaktadır. Güney ve güneydoğu bakıları daha fazla doğrudan güneş aldıkları ve hava ile yanıcı m addelerin sıcaklığının birlikte artm ası nedeniyle yangının çıkm ası ve yayılması bakımından riskli yerleri oluşturm aktadır.
Y angına hassaslık derecesi; yükseklik kriteriyle ters, eğim kriteriyle doğru orantılıdır. Vadi tabanından yükseklere çıkıldıkça yangın tehlikesi azalmakta ve arazide eğim arttıkça yangın tehli
kesi artmaktadır. A ynca dar vadi, keskin sırtlar, dalgalı arazi gibi oluşumlar, yangınların yünü, hı
zı ve söndürülmeleri üzerinde etkili olmaktadır.
Gerek genel yol şebekesinin gerekse yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanması sürecinde dere, yamaç ve sırt yollarının yukandaki yangına hassaslık özelliği de dikkate alınarak planlanm a
lıdır.
Y erleşim a la n la rın ın k a ra k te ristik le ri: Bilindiği gibi, orman yangınlarının m eydana gelme
sinde insan öğesi önemli bir rol oynam aktadır. Özellikle orm an içi ya da bitişiğinde yer alan or
man köylerinde, orm an-halk ilişkileri orm an yangınları bakım ından önem taşım aktadır. Orman içerisinde/bitişiğinde tarım arazisinin fazlaca bulunduğu yörelerde yangın riski tarım arazisinin az olduğu bölgelere oranla daha fazla olmaktadır.
Bu nedenle, orm an yol şebekelerinin ve yangın em niyet yol ve şeritlerinin planlanm asında m evcut orm an içi köylerin sayısı, nüfusu, ulaşım durum ları ile sosyal ve ekonom ik yapıları göz önünde bulundurulm ası gerekm ektedir. Bir başka ifade ile, yol şebekesi planlam a çalışmalarında, yerleşim alanlarının, orm an yangınlarına olan etkilerini ortaya koyabilm ek için, orman köylerine ilişkin yukarıda sözü edilen karakteristiklerin bölge bazında etraflı bir şekilde analiz edilmesi ve bu am açla detaylı bir envanter çalışmasının yapılm ası zorunlu görülmektedir.
M evcut y olların niteliği: Orman yol şebekeleri oluşturulurken m evcut yolların durumlarının (itinerilerinin) belirlenmesi, diğer planlama amaçlarında olduğu kadar orman yangınları ile müca
dele amacı için de önem taşımaktadır.
Yangınla savaş ve koruyucu önlem olarak ormandaki m evcut yolların, güzergâh, eğim, geniş
lik, üst yapı gibi özelliklerinin bilinm esi gerekm ektedir. Üretim yollarının belirlenm esinde stan
dart dışı ve terk edilmesi gereken yollar olarak nitelendirilenler, yangınla mücadele am acı göz ününde tutularak bunların yangın em niyet yolu olarak değerlendirm e olanaklan araştırılmalıdır.
Bu nedenle, bu yolların şebekeye dahil edilm eseler bile standart dışı işaretiyle şebeke planlarında yer alm aları gerekmektedir.
M aliyet: Orman yangınları ile savaş am acıyla yapılacak tüm yatırım larda, fayda-maliyet ana
lizinin yapılması gerekm ektedir. Yapılan analizde net özel faydaların yanında toplam kazanç ve kayıpların aynı zamanda sosyal fayda açısından da değerlendirilm esi söz konusudur.
Kısaca; bir yatırım niteliği taşıyan yol şebekesinin, dolayısıyla yangın em niyet yol ve şeritle
rinin projelendirilm esinde ve gerçekleştirilm esinde; toplam girdi ve çıktılar salt net kazanç açısın
dan ele alınmayıp, aynı zam anda sosyal faydalar gibi para İle ölçülendirilem eyen faydalar da göz önünde bulundurularak bir fayda-maliyet analizinin yapılm ası gerekm ektedir.
T eknolojik o la n a k la r: Yangın em niyet yol ve şeritleri ile yangınları önlem e ve yangınlarla savaşta mevcut tüm teknolojik olanakların kullanılması zorunlu görülm ektedir. Özellikle yol yapı
m ının güç ve pahalı teknolojiyi gerektirdiği arazi koşullarında yangın em niyet yol ve şeritlerinin
YANGIN EMNİYET YOLLARI VE ŞERİTLERİ 87
3. O R M A N Y O L Ş E B E K E L E R İ VE Y A N G IN E M N İY E T Y O L L A R I
D aha önce de belirtildiği gibi Türkiye'de orman yolları şebeke planlaması çalışm aları ilk kez 1964 yılında başlam ış ve 1974 yılında tam am lanm ıştır. A ncak zam anla bu planların gelişen or
mancılık çalışm aları karşısında yetersiz kaldığı görülmüş ve söz konusu planların revizyonu gereği ortaya çıkm ıştır.
G ünüm üzde, orman yolları gereksiniminin aralık ve yoğunluk olarak bulunm asında; ormanın servet durum u ve yangına hassaslık özellikleri dikkate alınm aktadır. Ayrıca ağaçlandırm a alanları
nın istikbaldeki durum ları göz önünde bulundurularak bu tür sahaların da serveti 250 m-fyha olarak kabul edilm ektedir. Buna göre uygulanan yol yoğunluğu ve yol aralıkları aşağıda gösterilm ektedir (Tablo 1).
T a b lo 1: Türkiye'de yol yoğunluğu ve yol aralıklarının bulunm asında uygulanan değerler.
O rm a n ın N iteliği
O rm a n ın Serveti
m3/ha
Yol Y oğunluğu
m /ha
Yol A ralığı
m İyi koru, ağaçlandırm a
sahası ve yangına hassas saha
>250 20 500
Bozuk koru ve baltalık saha
100-250 10 1000
Bozuk koru ve baltalık saha
<100 6 1500-2000
Bu yeni düzenlem e karşısında ülkenin tüm orm anlık alanı için toplam yol gereksinim i 201.810 km olarak bulunm uş olup, 1992 yılı itibariyle 118.085 km 'sinin mevcut olduğu ve 83.725 km'siniıı üretim yolu olarak yapılması gerektiği belirtilm iştir (ANONİM 1992).
Öte yandan m evcut orm anlar ile yeni tesis edilmiş ağaçlandırm a sahalarından yangına karşı önlem ve savaş am acıyla yangın emniyet yol ve şeritlerinin yapılm ası gerekm ektedir. Ancak öne
minin bilinm esine karşın, yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanm ası ve inşası konusu oldukça ihm al edilm iştir. Bu ihm al, orman yol şebekelerinin planlanm ası ile yangın em niyet yollarının planlanm asının ayrı olarak düşünülmesinden de kaynaklanm aktadır.
Y angın emniyet yollarının uzunluğu konusunda VI. Beş Y ıllık Kalkınm a Planı'nda iki farklı değer verilm ektedir. Orman yolları çalışma grubunca; yangına hassas mıntıkalardaki orm an alanı
nın yaklaşık on milyon hektar olduğu ve hektarda 2 m yangın em niyet yolu yapılm ası gerektiği göz önünde bulundurularak ülke yangın em niyet yolu gereksinim inin 20.000 km olduğu belirlen
miştir. A ynca bu miktarın 1987 yılı sonu itibariyle 3.267 km 'sinin m evcut olduğu ve geriye kalan 16.733 km yangın em niyet yolunun her yıl 500 km'sinin yapılm ası ile yaklaşık 27 yıl sonra, 2021 yılında tam amlanabileceği hesaplanmıştır (ANONİM 1990).
B una karşılık, orman ve çevre koruma çalışm a grubu ise, her yıl yapılacak yangın emniyet yo
lu uzunluğunu 600 km olarak belirtmektedir.
G örüldüğü gibi, yangın em niyet yol ve şeritlerinin yangınlarla savaştaki önemi büyük olm ası
na karşın gerek planlam ada, gerekse uygulamada yeterince üzerinde durulmam ıştır.
Bütün bu açıklam alardan anlaşılacağı üzere ülkem iz orm anlarının yangından korunm asında koruyucu, önleyici ve yangınların söndürümesi sırasında çok önem li fonksiyonları olan yangın em niyet yol ve şeritleri yasal zorunluluğa rağm en bitirilemem iştir. Daha açık bir ifade ile 1937 ta
88 ALİ KÜÇÜKOSM ANOĞLU - M ESU T HASDEM İR
rihli 3116 sayılı Orman Kanunu ile yan gın emniyet yol ve şeritlerinin orm an yangınlarının önlen
mesindeki işlevleri belirtilmiş, ancak 57 yıl geçmiş olm asına rağm en bu tesislerin inşaası henüz ta
m amlanamamıştır.
Bu nedenle, yangın emniyet yol ve şeritlerinin genel planlam a ve uygulam a esasları yeniden ele alınmak suretiyle orman yangınlarına en hassas m ıntıkalardan başlanarak en kısa sürede bitiril
mesi gerekmektedir.
3.1. Planlamaya İlişkin Esaslar
• Ö ncelikle yangın em niyet yolları ile üretim yollan kavram lan çok iyi belirlenmelidir. Genel olarak üretim yolları; orm an yol şebekesini oluşturan, orm anları işletmeye açarak entansif ve ras
yonel orm ancılığın yapılm asına olanak sağlayan, orm an köylerinin yol gereksinim leri ile halkın rekreasyonel gereksinim lerine hizmet veren yollar şeklinde tanımlanmaktadır.
Yangın em niyet yolları ise, ana amaç olarak orman yangınlarının yayılm asını önlemek ve or
man yangınları ile mücadele edebilmek için tesis edilen, üzerinde yanıcı madde bulunmayan geniş
likleri 6-15 m olan yollardır.
Yangın em niyet yolları; arazi yapısı, bitki örtüsü, hakim rüzgâr yönü ve şiddeti gibi ölçütlere bağlı olarak yangın emniyet şeritleri ile takviye edilmektedir. Yangın emniyet şeritleri ot, çayır vb.
yeşil örtü ile kaplı tabanı yanıcı materyalden büyük ölçüde arındırılm ış alanlardır (ÇANAKÇIOG- LU 1970).
• Yangın em niyet yol ve şeritleri orm an yol şebekeleriyle birlikte planlanm alıdır. Orman yol şebekesi, ancak yangın emniyet yol ve şeritleri ile birlikte planlanm ası durum unda bir bütünlük ka
zanacaktır. Oysa m evcut uygulama; öncelikle üretim yollarının planlanarak bir yol şebekesi oluştu
rulması ve daha sonra bu planın üzerine yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanması şeklindedir.
Bu tutum, ek bir arazi çalışması ile eleman ve zaman gerektirm esi nedeniyle rasyonel olm amakta
dır.
• Yangın em niyet yollarının planlanması sırasında bölgede mevcut olan; yangın kule ve kulü
beleri, yangın ilk müdahale ve hazır kuvvet ekip binaları, havuzlar, göletler ve havaalanı gibi veri
ler harita üzerine işaretlenmelidir.
• Bölgede daha önce meydana gelmiş orman yangınları ile ağaçlandırm a alanları ve yerleşim birim lerinin yerleri harita üzerinde taranarak belirlenm eli ve ayrıca orman arazisi ile tarım arazisi arasındaki sınır işaretlenm elidir. Tarım arazisi ile orm an arazisi sınırını oluşturan yollar, ormanı;
açma, yangın gibi insan müdahalelerine karşı korumaktadır.
Bu nedenle, orm an arazisi ile tarım arazisi sınırında, varsa orman tahdit hattında yoksa fiili or
man sınırında yapılacak olan yollar yangın emniyet yolu olarak planlanm alıdır (OGM 1988).
• Planlamada, araziye ait meyil ve bakı gibi topoğrafik; yağış, hakim rüzgâr yönü gibi iklim karakteristikleri göz önünde bulundurulm alıdır. Kurplar; güney ve güneydoğu balalarda düşük ra
kım larda (0-500 m), dar vadi yamaçlarında, yayvan sırtlarda ve dalgalı arazilerde en az 50 m yarı
çapta olacak şekilde planlanmalıdır.
• Yangın em niyet yol ve şeritleri yangın yerine en kısa zam anda ulaşmayı sağlayacak şekilde genel orman yol şebekesine bağlanm alıdır. Burada, özellikle yangınla mücadele ekip ve ekipm an
larının motorlu taşıtlarla yangın mahalline en kısa sürede ulaşm alarını sağlam ak için yangın em ni
yet yollarının eğim durum u önem kazanm aktadır. Zorlayıcı nedenler dışında yangın emniyet yolla
rının eğimi % 20'yi aşm amalı ve daha dik eğim lerde yapılan yangın em niyet yollarına ulaşımı sağ
lam ak için yam aç yolları planlanm alı, çıkm az saplam a yollara yer verilm em elidir (ANONİM 1990).
YANGIN EMNİYET YOLLARI VE ŞERİTLERİ 89
• Ü lkem izde orm an yangınlarına hassaslık derecelerinin tesbiti Orman Bölge M üdürlükle- ri'nce İşletm e M üdürlüğü bazında yapılmaktadır. İşletm e M üdürlüklerinin yangına hassaslık dere
celerinin tesbiti için önce İşletm e M üdürlüğü orm anlarında son 20 yılda çıkan yangınların yıllık ortalam ası hesaplanm aktadır. Bundan sonra bulunan rakam aşağıda açıklanan beş tehlike grubun
dan hangisine giriyorsa, söz konusu İşletme M üdürlüğü yangına hassaslık bakımından o gruba da
hil edilmektedir. Bunlar;
1. derece en çok tehlikeli grup için 10,1 ve daha fazlası 2. derece çok tehlikeli grup için 6.1-10.0
3. derece orta tehlikeli grup için 3.1-6.0 4. derece az tehlikeli grup için 1.1-3.0
5. derece çok az tehlikeli grup için 1.0 ve daha az şeklinde ifade edilm ektedir (ANONİM 1989).
Y angın em niyet şeritleri ile bölünecek alanlar;
Birinci derecede yangına hassas alanlar 200-300 ha İkinci derecede yangına hassas alanlar 301-500 ha Üçüncü derecede yangına hassas alanlar 501-800 ha ve yangın em niyet yollarıyla bölünecek alanlar ise;
Birinci derecede yangına hassas alanlar 15-25 ha İkinci derecede yangına hassas alanlar 26-50 ha Üçüncü derecede yangına hassas alanlar 51-100 ha şeklinde sıralanm aktadır (ANONİM 1988).
• G üzergâhlar topoğrafık yapıya bağlı olarak müm kün olduğu kadar galeri oluşturm amalıdır.
Ö zellikle kapalılığı fazla, boylu bitki örtüsü bulunan yerlerde yangın emniyet yolu, hava sirkülas
yonu oluşturm aksuretiyle am acının aksine yangının şiddetini artırıcı rol oynamaktadır. Bu nedenle yangın em niyet yollarının uzun mesafelerde doğru bir hat oluşturm asından kaçınılm alıda.
• Yangın em niyet yol ve şeritlerine ait kot, uzunluk, üst yapı durum u gibi bilgiler orman yol şebeke haritasının tanıtım kısm ında gösterilmelidir. M evcut yangın em niyet yolları, kırmızı renkte kesiksiz (0,8 mm) ve kesikli (0,5 mm) olmak üzere 2 mm aralıklı birbirine paralel iki çizgi şeklin
de, yangın em niyet şeritleri ise 0,2 mm kalınlığında 2 mm aralıklı birbirine paralel iki kesikli çizgi şeklinde orm an yol şebeke haritasına işaretlenm elidir. Y apılacak yangın em niyet yolları ise 0,5 mm kalınlığında kesikli iki paralel çizgi, şeritler ise 0,2 mm kalınlığında kesikli tek çizgi şeklinde gösterilm elidir. Yangın em niyet yollarının kotlaıımasında da orman yol şebekesinin kollanm asın
da göz önünde bulundurulan kurallar uygulanmalı ve kot num aralan kırmızı ile yazılmalıdır.
• Standart dışı ve terk edilecek ulaşım yollan yangınla m ücadelede kullanılabileceği düşün
cesiyle, özel bir standart dışı işaretiyle yol şebeke planında gösterilm eli, m üm künse bu yollarda da sirkülasyon sağlanmalıdır.
3.2. Uygulam aya İlişkin Öneriler
• Y angın em niyet yol ve şeritlerinin yapım ına aşağı rakım lardan başlanmalıdır. Y angına has
saslık derecesine bağlı olarak yüksek rakımlara doğru inşa işlem ine devam edilmelidir.
• Y ayvan arazide yağış nedeniyle yolun bozulm asına engel olm ak için hendek kenarlarının eğimi % 50, yol bombesi % 5 olmalıdır. Yolun eğim ine göre hendek kenarlarının eğim i % 30 ve yol bombesi % 2'ye kadar indirilebilmektedir (A NO NİM 1984).
• Y ol genişliği yangına hassaslık durumuna göre 6-15 m olm alıdır. Gerekli genişlikte yol ya
pımının mümkün olm am ası durum unda yapılabilen yol genişliğine ilâve olarak yolun her iki tara
fında her türlü yanıcı maddeden arındırılmış yeterli genişlikte şeritler oluşturulmalıdır.
90 ALİ KÜÇÜKOSM ANOĞLU - MESUT HASDEM İR
• Yangın emniyet yoliannın yıl boyunca ulaşım ve nakliyat gereksinm eleri için servise hazır durum da bulunm aları sağlanm alıdır. Bu am açla, üretim yollarında olduğu gibi, gerekli yerlerde üstyapı ve sanal yapıları işlevlerine uygun şekilde gerçekleştirilm eli ve periyodik bakımları yapıl- m alıdu-.
• Ulusal parklar, av üretme alanları, piknik ve mesire yerleri ile tarihi ve turistik yerlerdeki yangına hassas orm anlarda yapılacak yangın emniyet yol ve şeritleri doğal görünüm ü bozmaya
cak, idari ve işletme am açlarına ters düşmeyecek şekilde düzenlenm elidir (ANONİM 1988).
• Planlanan orman yangın yol ve şeritleri plan süresinde bitirilm elidir. Bu nedenle, genel or- m anyol şebekesi ile birlikte yangın yol ve şeritlerinin yapılm ası için gerekli parasal kaynak, ekip ve ekipm anların sağlanm asında hiçbir fedakârlıktan kaçınılm am alıdır.
5. SO NU Ç
Ü lkem izde istitistiklerin incelenmesinden anlaşılacağı üzere, hemen her yıl değişik sayı ve büyüklükte orman yangınları meydana gelm ektedir. Orman yangınları, meydana geldikleri bütün ülkelerde büyük maddi ve manevi zararlara neden olmaktadır. O rm an yangını Türkiye için orman tahrip faktörleri içinde önemli bir yer tutmaktadır. Yanan orman alanlarının en aza indirilmesi, or
m anların yangından korunm asında koruyucu, önleyici ve yangınların söndürülm esi konularında köklü önlem lerin alınm asıyla mümkün olacaktır. Bu önlem lerin başında gerek orm anı yangından korum a ve gerekse yangınla savaş esnasında yapılacak çalışm alara doğrudan katkıda bulunan yan
gın em niyet yol ve şeritlerinin planlanması ve uygulanması gerekm ektedir. Y angın meydana gel
m eden önce alınabilecek tedbirler arasında bulunan yangın em niyet yol ve şeritleri gerek yürür
lükteki Orman Y asası, gerekse yangından zarar gören çeşitli ülkelerdeki uygulam alar da dikkate alındığında; ülkem izde de özellikle yangınların en çok görüldüğü Akdeniz, Ege ve Marmara böl
gelerinde öncelikle planlanm aları ve yapım larının tamamlanması zorunludur. Orman yangınlarıyla savaş sırasında söndürücülerin etkili ve güvenli bir şekilde çalışm aları için bu yol ve şeritlere bü
yük gereksinim duyulm aktadır. Yangın emniyet yol ve şeritlerinin orm an yangınlarındaki sayısız yararları göz önüne alındığında ülkemiz orm anlarında bu tesislerin yapım ının hızlandırılarak ive
dilikle tamamlanması gerekmektedir.
İstatistiklere göre yıllar itibariyle orm an yangınlarının sayı olarak artış gösterm esine karşın yanan orm an alanında özellikle son on yılda, bir düşüş olm uştur. Bunun nedenlerinden biri de yangın emniyet yol ve şeritlerinin gerçekleştirilm esi amacıyla yapılan çalışmalardır.
Kısaca; yangın em niyet yol ve şeritlerinin rasyonel olarak planlanm ası ve uygulam aya geçi
rilm esiyle orman yangınlarının orm anlar üzerindeki tahripkâr etkisi en aza indirilecektir. Bunun için ülke düzeyinde orm an yol şebekeleri yenilenirken yangın em niyet yol ve şeritlerinin planlan
m asına özel bir önem verilm elidir. Ayrıca planlama çalışm aları sırasında Orman Koruma ve Yan
gınla M ücadele Daire Başkanlığı ile İnşaat ve İkmal Daire Başkanlığı m ensuplan bir protokolle işbirliği yapmalıdırlar.
K A Y N A K LA R
ANO N İM , 19S4: 202 Sayılı Tebliğ ve Orman Y ollan Planlam ası ve İnşaat İşlerinin Yürütülmesi.
Ö GM Tebliğ No. 202, Ankara.
A NO N İM , ]9SS/a: Orman Koruma ve Yangınla İlgili İstatistik ve Değerlendirm eler. OGM Yayı
nı. Ankara.
YANGIN EM NİYET YOLLARI VE ŞERİTLERİ 91
ANO NİM , 19SS/b: Yangın Em niyet Yol ve Şeritlerinin Planlam a ve Uygulama Esasları. OGM Tebliğ No. 273/4 Ek. Ankara.
ANO NİM , 19S9: Yangın Eınnivet Yol ve Şeritlerinin Planlama ve Uygulama Esasları. OGM Teb
liğ No. 273/5 Ek. Ankara.
ANO N İM , 1990: VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı Ö zel İhtisas K om isyonu Ormancılık Raporu. D ev
let Planlama Teşkilatı Yayın No. 2201/350 Ankara.
ANO NİM , 1992: Orman Yolları VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas K om isyonu Raporu, Basılm am ış Özel Rapor, Ankara.
BAYOĞLU, S. 1965: Türkiye'de Orman Yol Şebekelerinin Tanzimine Ait Esaslar. OGM Yavın No.
425/24, Ankara.
ÇANAKÇIO Ğ LU , H. 1970: Yangın Emniyet Yolları ve Yangın Em niyet Şeritleri. İ.Ü. Orman F a
kültesi D ergisi Seri B, Cilt XX, Sayı 1, İstanbul.
Ç A N A K Ç IO Ğ L U , 11. 19S5: O rm an K orum a. İ.Ü. Orman F a kü ltesi Y ayınları, Yayın No.
3315/376, İstanbul.
Ç AN AK ÇIO Ğ LU , II. 198S: Türkiye'de Yangın E m niyet Yol ve Şeritlerinin Yapımı ve Sonuçlar.
OGM Yayın No. 29 Seri No. 672, Ankara.
ÇELİK, H.E.; HASDEMİR, M. 1993: Türkiye'de Düzenlenen Orman Yol Şebeke Planlarına Genel B ir Bakış. 1. O rmancılık Şurası, Tebliğler ve Ön Çalışma Grubu Raporları, Cilt 3, O G M Yayın No. 006, Ankara.
ERASLAN, 1 . 1969: Aynı Yaşlı Ormanlarda İç Taksimatın Yapılması Esasları ve Tekniği. İ.Ü. Or
man Fakültesi Yayını 1447/146, İstanbul.
K Ü Ç Ü KO SM ANO Ğ LU , A. 1992: Am cnajm an Planlarının D üzenlenm esinde Orman Yangıdan Açısından D ikkate A lınm ası G ereken Esaslar. O rm ancılığım ızda O rm an Am enajm anınm Dünü, Bugünü ve Geleceğine ilişkin Genel Görüşme, OG M Yayını, Ankara.
SEÇKİN, Ö.B., 1982: Orman Yolları, Genel Planlam a Esasları. İ.Ü. Orman Fakültesi D ergisi Se
ri B, Cilt 32, Sayı 1, İstanbul.
