Bugüne kadar ülkemizde gördü¤ü-nüz en büyük topraksolucan›n›n uzun-lu¤u ne kadard›? 10, 20 ya da 30 cm? Ya da belki biraz daha uzundu. Gördü-¤ünüz türün uzunlu¤u ne kadar olursa olsun, yeryüzünün en büyük toprakso-lucan›n›n yan›nda herhalde minyatürü gibi kalacakt›r. Çünkü Avustralya’da ya-flayan bir türün uzunlu¤u 3 m. olabili-yor.
Bilimsel ismi Megascolides australis olan bu dev topraksolucan› Avustral-ya’da yaflayan 1000’in üzerindeki do¤al topraksolucan› türlerinden biri.
Ço¤u y›landan daha uzun olan bu canl› ortalama 80 cm. uzunlu¤unda ve 2 cm. çap›nda oluyor. Ancak boyu 3 m.ye ulaflan bireyler kaydedilmifl.
Bafl k›sm› koyu mor, vücudunun di-¤er k›s›mlar› ise pembemsi-gri renkte olan ve özellikle Avustralya’n›n Viktori-a bölgesinde bulunViktori-an bu türün bireyle-ri yaflam ortam› olarak akarsu k›y›lar› boyunca uzanan nemli ve killi toprakla-r› ya da baz› tepelerin özellikle nemli güney ve bat› yamaçlar›nda bulunuyor-lar.
Bulunduklar› bölgelerde toprakla-r›n alt katman-lar›nda derin galeriler aç›-yorlar. Öyle ki galerilerinin derinli¤i birkaç m’yi bulabiliyor ve bu
ga-leriler içindeki hareketleri bazen insan-lar taraf›ndan duyulabilecek seslere ne-den oluyor.
Di¤er topraksolucanlar› gibi özel bir solunum organlar› yok. Deri solunumu yap›yorlar. Bu yüzden de solunumlar› için çevrelerinin sürekli nemli olmas›na ihtiyaç duyuyorlar. Bu nedenle onlar› yüzeyde görmek pek mümkün de¤il. Nemli ve korunakl› galerilerini nadiren terk ediyorlar.
5 y›ldan daha uzun süre yaflayabili-yorlar. Bu omurgas›z bir hayvan için uzun bir ömür.
Üreme mevsimi olarak iklimin s›cak oldu¤u ilkbahar ve yaz aylar›n› tercih ediyorlar. Üremek için galerileri içinde büyük yumurta kokonlar› oluflturuyor-lar. Kokon, içinde birkaç yumurtan›n bulundu¤u kapsül fleklindeki yap›ya
ve-rilen isim. Kokon içindeki yumurtalar-dan 1 ya da 2 tanesi geliflimini tamaml›-yor ve yaklafl›k 12 ay sonra aç›l›tamaml›-yor. Yu-murtadan yeni ç›kan yavrular›n uzunlu-¤u bile 20 cm olabiliyor.
Avustralya’da yaflayan do¤al türlerin ço¤u gibi dev topraksolucanlar› da ta-r›msal faaliyetlerden zarar görüyor. Bu faaliyetler habitatlar›n›n bozulmas›na neden oluyor ve böyle alanlarda yaflam-lar›n› sürdürmeleri neredeyse olanaks›z hale geliyor. Ayr›ca böcek ve mantar öl-dürücüler baflta olmak üzere tar›m ilaç-lar› onlar için de zehir etkisi yap›yor.
Baflka yerlerden gelerek onlar›n ya-flam alanlar›na yerleflen
yaban-c› topraksolucan› tür-leri de onlar için bir tehdit. Çünkü yabanc› türler do¤al türlerin yaflam olan a k l a -r›na or-tak oluyor, hatta birçok bölge-de do¤al türlerin yeri-ni al›yorlar.
Bu gibi nedenlerle bugüne kadar onlara önemli zararlar görmüfller.
Bu yüzden de IUCN (International Uni-on for the CUni-onservatiUni-on of Nature and Natural Resources- Dünya Do¤ay› Koru-ma Birli¤i) taraf›ndan “vulnerable” (hassas türler) kategorisine al›nm›fllar. Yani daha fazla zarar görmesi halinde ciddi yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalabilecek türlerin kategorisine.
Bu devlerin yak›n bir akrabas› da Ku-zey Amerika’da yafl›yor. Palouse soluca-n› (Driloleirus americanus) ad› verilen bu tür Washington’un do¤usundaki Pa-louse bölgesinde ve Idaho’da bulunu-yor. Organik maddece zengin topraklar-da ve nemli çay›rl›k alanlartopraklar-da yafl›yorlar. 1897’de keflfedilen bu büyük
toprakso-lucan› da 1 m’den daha uzun olabiliyor. Bunlar da özellikle iklimin kurak oldu-¤u yaz aylar›nda derin galeriler aç›yor-lar. Bu galerilerinin derinli¤i 5 m’den daha fazla olabiliyor.
Çok ender görülen bir tür oldu¤u için bugüne kadar biyolojisi hakk›nda çok fazla bilgi edinilememifl. Renksiz (albino) bir görünümleri var. Ele al›nd›-¤›nda zambak kokusuna benzer bir ku b›rak›yorlar. Bunun kendilerini ko-rumak için ç›kard›klar› bir salg›dan kay-nakland›¤› düflünülüyor.
Yak›n zamanlarda yap›lan gözlemler 1980’lerde soyunun tükendi¤i san›lan bu türün yaflad›¤›n› ortaya koyuyor. Bu türe ait bir birey son olarak 2005 y›-l›n›n may›s ay›nda Idaho Üniver-sitesi ö¤rencileri taraf›ndan
gö-rülmüfl.
Palouse solucan› da IUCN taraf›ndan yine vulnerable ka-tegorisine al›nan tehlike s›n›-r›na yak›n türlerden biri.
Her iki tür de sistematik aç›dan Halkal›solucanlar flu-besinin Oligochaeta s›n›f›-na ait Megascolecidae fa-milyas› içinde yer
al›yor-lar.
Bu familyan›n dün-ya üzerinde binden fazla türü yafl›yor ve genel olarak Gondwa-na yay›l›fl› gösteriyor-lar. Familya üyelerinin do¤al yay›l›fl alan› Avus-tralya, Yeni Zelanda, Do-¤u ve GüneydoDo-¤u Asya ile Ku-zey Amerika. Ancak baz› türler tropik bölge ve Akdeniz ülkelerinde de yay›l›fl gösteriyor. Bu familyaya giren türlerden 3’ü ülkemizde de kaydedilmifl. Ancak bunlar yak›n akrabalar› olan bu dev top-raksolucanlar› gibi çok büyük de¤iller. Boylar› genellikle 10 ile 30 cm aras›nda de¤iflen ve di¤er topraksolucanlar›na benzeyen türler.
M e t e M › s › r l › o ¤ l u
Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi Biyoloji Bölümü
Yararlan›lan Kaynaklar
Demirsoy A., Omurgas›zlar=Invertebrata, Böcekler D›fl›nda, 1998. Omodeo P. and Rota E., Earthworms of Turkey, 1989. Sims R. W. and Gerard B. M., Earthworms, 1999. http://en.wikipedia.org/wiki/Gippsland_earthworm http://www.dpi.vic.gov.au/
