Orijinal Araflt›rma
Original Investigation
Hirsutizmli Kad›nlarda Serum Prostatik
Spesifik Antijen Düzeyleri
Serum Prostatic Specific Antigen Levels in Women with Hirsutism
Filiz Cebeci, Nahide Onsun, Ömer Ümmeto¤lu, Ahmet R›za Uras*
Vak›f Gureba E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Dermatoloji ve Veneroloji Klini¤i ve *Biyokimya Laboratuvar›, ‹stanbul, Türkiye
104
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Filiz Cebeci, Vak›f Gureba E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Dermatoloji ve Veneroloji Klini¤i, ‹stanbul, Türkiye E-posta: cebecifiliz@hotmail.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: 01.04.2009 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: 07.04.2009
Özet
Amaç: Kad›nlarda, bir ultrasensitif analizin kullan›m›yla serumda Prostat spesifik antijen (PSA) tespit edilmifl ve hirsut
kad›nlar-da androjen fazlal›¤›n›n potansiyel bir belirteci olarak kullan›m› önerilmifltir. Bu çal›flman›n amac›, hirsutizm ve serum PSA sevi-yeleri aras›ndaki bir iliflkiyi araflt›rmakt›.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya yafla göre efllefltirilmifl 47 hirsut ve 24 hirsut olmayan kad›n dahil edildi. Bütün hastalarda serum
PSA’› ultrasensitif kemiluminesant immun analiz yöntemi çal›fl›larak saptand›.
Bulgular: Hirsut kad›nlarda serum PSA seviyeleri hirsut olmayan kontrol grubundan yüksekti (p<0,05).
Sonuç: E¤er daha sensitif immun analiz yöntemleri kullan›labilirse hirsutizmli kad›nlarda yüksek serum PSA düzeyleri
saptana-bilir ve özellikle bu kad›nlarda androjen fazlal›l›¤›n›n bir belirteci olarak serum PSA düzeyleri tan›da kullan›lasaptana-bilir. (Türkderm
2009; 43: 104-6)
Anahtar Kelimeler: Hirsutizm, prostatik spresifik antijen
Summary
Background and Design: Using an ultrasensitive assay, PSA has been detected in female serum and has been proposed as a
po-tential marker of androgen excess in hirsute women. The object of this present study was to investigate an association betwe-en hirsutism and serum PSA levels.
Material and Method: A total of 47 women with hirsutism and 24 age-matched nonhirsute women were included in this study.
Using an ultrasensitive chemiluminescent immunoassay serum PSA were determined in all subjects.
Results: Serum levels of PSA were higher in hirsute women than in nonhirsute controls (p<0.05).
Conclusion: If more sensitive assays become available, PSA might be used as biochemical marker of peripheral androgen excess
in women with hirsutism. (Turkderm 2009; 43: 104-6)
Key Words: Hirsutism, prostatic specific antigen
Türkderm-Deri Hastal›klar› ve Frengi Arflivi Dergisi, Galenos Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r. Turkderm-Archives of the Turkish Dermatology and Venerology, published by Galenos Publishing. All rights reserved.
www.turkderm.org.tr
Girifl
Birkaç y›l öncesine kadar prostat spesifik antijenin (PSA) erkekte ve sadece prostatta üretildi¤ine inan›-l›rd›. Art›k meme, ovaryum, süt ve amniotik s›v› gibi çeflitli kad›n doku ve s›v›lar›nda da üretildi¤i bilin-mektedir1. Oldukça hassas bir PSA analizinin
kullan›l-mas›yla kad›n serumunda PSA saptanabilmektedir2.
Prostat d›fl›ndaki dokularda PSA’n›n sal›n›m›n› an-drojenler, progestinler ve glukokortikoidler stimüle eder3. Bu yüzden hiperandrojenemik durumlar›n,
yüksek serum PSA seviyeleri göstermesi beklenir. Son zamanlardaki çal›flmalar hirsutlarda, nonhirsutlar-dan daha yüksek serum PSA de¤erlerini göstermifltir. Ek olarak PSA’n›n hirsutizm için bir androjen belirte-ci olarak kullan›l›p kullan›lamayaca¤› araflt›r›lmakta-d›r4-7. Ancak konu ile ilgili yine de s›n›rl› say›da
arafl-t›rma vard›r.
Biz de hirsutizmde PSA iliflkisi bilgisine katk›da bu-lunmay› amaçlad›k ve kendi popülasyonumuzda hir-sut ve kontrol grubu aras›nda serum PSA de¤erlerini karfl›laflt›rd›k.
Gereç ve Yöntem
Çal›flmaya yafllar› 17-40 aras›nda de¤iflen 47 hirsutizmli (17’si polikistik over sendromu ve 30’u idyopatik hirsutizm) kad›n ile fizik muayenede hirsutizmi olmayan, di¤er periferik androje-nizasyon bulgular›n› göstermeyen ve düzenli menstrüel siklus-lu 24 sa¤l›kl› kad›n kontrol grubu olarak al›nd›. Hirsutizmin kli-nik olarak derecelendirilmesi Ferriman ve Gallwey (FG) skorla-ma tekni¤i ile yap›ld›. FG skoru 8> olanlar hirsut olarak de¤er-lendirildi8. Çal›flma grubu son 3 ay içinde androjen
metaboliz-mas› ile etkileflime girebilecek, karbonhidrat metabolizmetaboliz-mas›na etkili ilaç ve oral kontraseptif kullanm›yordu. Tiroid patolojile-ri yoktu. Polikistik over sendromu (PCOS) tan›s› konmadan ön-ce geç bafllang›çl› konjenital adrenal hiperplazi, Cushing sen-dromu ve androjen salg›layan tümörler uygun testlerle d›fllan-d›. Çal›flma grubu araflt›rma hakk›nda bilgilendirildi ve çal›flma hastanemiz etik komitesi taraf›ndan uygun bulundu.
PCOS tan›s›; hirsutizm, oligomenore, total testosteron yüksekli-¤i ve transabdominal ultrasonografi ile Adams kriterlerine9
gö-re de¤erlendirilegö-rek konuldu10. ‹dyopatik hirsutizm (‹H) tan›s›;
hirsutizmi olan, düzenli menstrüel siklusa sahip ve total testos-teronu normal olma özelli¤i ile kondu11. Çal›flma grubunda
fo-liküler dönemde aç karn›na, sabah 8:00 ve bir seferde folikül stimüle edici hormon, lutenizan hormon, prolaktin, dihidroepi-androsteron sülfat, total testosteron, 17 hidroksiprogesteron (17OHP) ve serum prostat spesifik antijen düzeylerine bak›ld›. PCOS’lu grupta 17OHP düzeyi yüksek olanlara 0,25 mg Synact-hen ampul ile intravenöz ACTH stimülasyon testi uyguland›. PCOS’lu olgularda teste cevap al›nmad›. Böylece geç bafllang›ç-l› konjenital adrenal hiperplazi d›flland›.
Serum PSA seviyelerinin ölçümünde ultrasensitif kemilumines-sant enzim immunassay (Immulite Third Generation PSA, Diag-nostic Product Corporation, Los Angeles, CA) yöntemi kullan›l-d›. Bu yöntem ile ölçülebilir en alt de¤er 0,003 ng/ml idi. <0,003 ng/ml PSA de¤erleri normal olarak de¤erlendirildi12.
‹s-tatistiksel analiz için T test ve Mann- Whitney testi kullan›ld›. p<0,05 de¤eri istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
Bulgular
Hirsutizmli grubun 17’si PCOS, 30’u ‹H’e sahipti. Hirsutizmli ve kontrol grubunun yafl ortalamalar› s›ras›yla 27,00±6,28, ve 29,25±8,13 idi. Hasta ve kontrol grubu yafla göre efllefltirildi¤in-den dolay› gruplar›n yafl ortalamalar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad› (p=0,20). K›rk yedi hastan›n 28’inde (%59,57 oran›nda) serum PSA de¤eri limit de¤erin üstündeyken, 24 sa¤l›kl› bireyin 8’inde (%29,16) yüksekti. Hirsut grupta serum PSA’n›n ortanca de¤eri (0,004), kontrol grubundan (0,003) daha yüksekti. Bu fark istatistiksel olarak anlaml›yd› (z=2,19, p=0,028). Tablo 1’de Gruplar›n Mann-Whitney testine göre; ortanca, mini-mum ve maksimini-mum de¤erleri gösterilmifltir. fiekil 1’de hirsutizmli grupta PSA de¤erlerinin da¤›l›m›, flekil 2’de ise kontrol grubunda PSA de¤erlerinin da¤›l›m› gösterilmektedir.
Hirsut grupta serum PSA’n›n ortanca de¤eri kontrol grubun-dan daha yüksekti. Bu fark istatistiksel olarak anlaml›yd› (p<0,05). PCOS’lu 17 hastan›n 11’inde (%64,7), ‹H’li 30 hasta-n›n 17’sinde (%56,7) serum PSA de¤eri limit de¤erin üstün-deydi ve bu iki hirsut grup aras›nda serum PSA de¤erleri aç›-s›ndan istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu (p>0,05).
Cebeci ve ark. Hirsutizmli Kad›nlarda Serum Prostatik Spesifik Antijen Düzeyleri Türkderm
2009; 43: 104-6
105
www.turkderm.org.tr
Tablo 1. Gruplar›n Mann-Whitney testine göre; ortanca,
mi-nimum ve maksimum de¤erleri
Grup n Ortanca Minimum Maksimum
PSA de¤er de¤er de¤er
Hirsut grup 47 0,004 0,0015 0,03
PSA
Kontrol grup 24 0,003 0,003 0,014
PSA fiekil 2. Kontrol grubunda PSA de¤erlerinin da¤›l›m›
20 10 0 ,0025 ,0050 ,0075 P PSSAA ,0100 ,0125 ,0150 Standart sapma=,00 Ortalama=,0040 n=24,00
fiekil 1. Hirsutizmli grupta PSA de¤erlerinin da¤›l›m›
40 30 20 10 0 0,000 ,005 ,010 ,015 ,025 P PSSAA ,020 ,030 Standart sapma=,01 Ortalama=,006 n=47,00
Tart›flma
Prostat spesifik antijenin, prostat d›fl›ndaki kaynaklar›n›n var-l›¤›n› destekleyen artan deliller vard›r2. PSA
konsantrasyonla-r› kad›nlarda erkeklerdekinden çok daha düflük oldu¤undan dolay›, yak›n zaman kadar bilinen PSA analizleri ile kad›n se-rumunda PSA saptanamazd›. Ultrasensitif immün analiz tek-ni¤i kullan›larak kad›nlarda serum PSA seviyeleri ölçülebil-mifltir12. ‹zleyen çal›flmalarda oldukça sensitif
immunofloro-metrik PSA analizi geliflimiyle Diamandis ve ark.13,14 normal
kad›nlar›n yaklafl›k %50’sinin serumunda PSA saptayabilmifl-tir. Ek olarak konu ile ilgili çal›flmalar ultrasensitif serum PSA analizinin hirsutizmli kad›nlarda hiperandrojenizmin bir bi-yokimyasal belirteci oldu¤unu göstermifltir4-6,15. ‹dyopatik
hir-sutizm ve serum PSA aras›ndaki iliflkiyle ilgili s›n›rl› say›daki çal›flmalarda ise çeliflkili veriler vard›r4,5,16,17.
Negri ve ark.6flutamidin de dahil oldu¤u farkl›
antiandroje-nik ilaçlarla hirsutizmin tedavisi esnas›nda serum PSA konsan-trasyonlar›nda bir azalma göstermifllerdir. Bu yüzden fluta-mid gibi androjen reseptörünü bloke eden ilaçlarla tedavinin monitorizasyonu için veya nonhiperandrojenik hirsutizmli hastalar için serum PSA ölçümünün ideal bir belirteç olabile-ce¤i ifade edilmifltir6,7.
Biz de çal›flmam›zda polikistik over sendromlu hirsut kad›n-larda, idyopatik hirsutizmli kad›nlara göre istatistiksel olarak anlaml›l›k oluflturmamas›na ra¤men, daha yüksek oranda se-rum PSA seviyeleri saptad›k. Bu duse-rum muhtemelen PCOS’lu kad›nlar›n yüksek serum testosteron seviyelerine sahip olma-lar›ndan kaynaklanmaktayd›. Yükselmifl serum androjenleri de serum PSA art›fl›na yol açmaktayd›. E¤er PCOS’lu grubun say›sal de¤eri ‹H’li grubun say›sal de¤eriyle efl olabilseydi, bel-ki de PCOS’lu gruptabel-ki bu yüksek PSA oran› ‹H’li gruba göre istatistiksel olarak da anlaml›l›k gösterebilecekti. Yine de bü-tün hirsut kad›nlarda kontrol grubuna göre istatistiksel ola-rak farkl› PSA de¤erlerinin saptanmas› oldukça anlaml›d›r. Özetle, ultrasensitif serum PSA analizi ço¤u hirsut kad›nda bu parametrenin yükseldi¤ini gösterir. Serum PSA tayini özellik-le polikistik over sendromunda androjen fazlal›¤›n›n yeni po-tansiyel bir belirteci olabilir18. Ancak hiperandrojenizm
tan›-s›nda serum PSA ölçümünün, serum testosteron seviyesinden daha de¤erli bir biyokimyasal parametre olmad›¤› hala aç›k-t›r. ‹dyopatik hirsutizmli hastalar normoandrojenemik olduk-lar›ndan serum PSA ölçümünün de¤eri bu hastalarda flimdilik gizemini korumaktad›r. Hirsutizmli kad›nlarda serum PSA öl-çümünün de¤eri, androjen sensitif dokularda androjen etki-sinin güvenilir bir belirteci olarak yerini ancak, konu ile iliflki-yi destekleyen çal›flmalar›n artmas›yla sa¤lamlaflt›r›labilir.
Kaynaklar
1. Diamandis EP, Yu H. New biological functions prostate spesific antigen. J Clin Endocrinol Metab 1995;80:1515-7.
2. Diamandis EP. Prostate spesific antigen-new applications in bre-ast and other cancers. Anticancer Res 1996;16: 3983-4.
3. Diamandis EP, Yu H. Nonprostatic sources of prostate-spesific antigen. Urol Clin North Am 1997;24:275-82.
4. Melegos DN, Yu H, Ashok M, Wang C, Stanczyk F, Diamandis EP. Prostate-specific antigen in female serum, a potential new mar-ker of androgen excess. J Clin Endocrinol Metab 1997;82:777-80. 5. Escobar-Morreale HF, Serrano-Gotarredona J, Avila S, Villar-Pa-lasi J, Varela C, Sancho J. The increased circulating prostate-spe-cific antigen concentrations in women with hirsutism do not res-pond to acute changes in adrenal or ovarian function. J Clin En-docrinol Metab 1998;83:2580-4.
6. Negri C, Tosi F, Dorizzi R, Fortunato A, Spiazzi GG, Muggeo M, Castello R, Moghetti P. Antiandrogen drugs lower prostate-spe-sific antigen (PSA) levels in hirsute subjects: evidence that serum PSA is a marker of androgen action in women. J Clin Endocrinol Metab 2000;85:81-4.
7. Escobar-Morreale HF, Avila S, Sancho J. Serum prostate-specific antigen concentrations are not useful for monitoring the treat-ment of hirsutism with oral contraceptive pills. J Clin Endoc Me-tab 2000;85:2488-92.
8. Ferriman D, Gallwey JD. Clinical assesment of body hair growth in women. J Clin Endocrinol Metab 1961;21:1440-7.
9. Adams J, Polson DW, Franks S. Prevalence of polycystic ovaries in women with anovulation and idiopathic hirsutism. Br Med J 1986;293:355-59.
10. Zawadzki JK. Dunaif A. Diagnostic criteria for polycystic ovary syndrome: towards a rational approach. In. Dunaif A, Givens JR, Haseltine F, Merriam GR, eds. Polycystic ovary syndrome. Boston: Blackwell; 377-84.
11. Azziz R, Carmina E, Sawaya ME. Idiopathic hirsutism. Endoc Rev 2000;21:349-62.
12. Ferguson RA, Yu H, Kalyvas M, Zammit S, Diamandis EP. Ultra-sensitive detection of prostate-specific antigen by a time-resol-ved immunofluorometric assay and the Immulite® immunoche-miluminiscent third generation assay: potential applications in prostate and breast cancer. Clin Chem 1996;42:675-84.
13. Yu H, Diamandis EP. Measurement of serum prostate specific antigen levels in women and in prostatectomized men with an ultrasensitive immunoassay technique. J Urol 1995;153:1004-8. 14. Diamandis EP, Yu H, Melegos DN. Ultrasensitive prostate
speci-fic antigen assays and their clinical application. Clin Chem 1996;42:853-7.
15. Bahceci M, Bilge M, Tuzcu A, Tuzcu S, Bahceci S. Serum prostate specific antigen levels in women with polycystic ovary syndrome and the effect of flutamide+desogestrel/ ethinyl estradiol com-bination. J Endocrinol Invest. 2004;27:353-6.
16. Kocak M. Serum levels of prostate-specific antigen and andro-gens after nasal administration of a gonadotropin releasing hormone-agonist in hirsute women. Gynecol Endocrinol 2004;18:179-85.
17. Galadari I. Al-Mazroei M, Alkaabi J. Prostatic-specific antigen and idiopathic hirsutism in females. Int J Dermatol 2004;43:275-7. 18. Vural B, Ozkan S, Bodur H. Is prostate-specific antigen a
poten-tial new marker of androgen excess in polycystic ovary syndro-me. J Obstet Gynaecol Res 2007;33:166-73.
Cebeci ve ark.
Hirsutizmli Kad›nlarda Serum Prostatik Spesifik Antijen Düzeyleri
Türkderm 2009; 43: 104-6
