ÖZET
Bu çal›flman›n amac›, sigara içen ebeveyn ve yak›n arkadafllar›n üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar› üzerindeki etkisini belirlemekti. Çal›flmaya kat›lan 453 ö¤rencinin
% 39.29’u (n=178) k›z, %60.71’i (n=275) erkek idi. Ebeveynlerin sigara içmeye dönük tutum- lar›n›, ö¤rencilerin, ebeveynlerin ve arkadafllar›n sigara içme durumlar›n› tan›mlayan veriler top- land›. Lojistik regresyon analizi, ebeveynlerin (OR = 1.58; 95% CI: 1.02-2.44) ve arkadafllar›n sigara içmeleri (OR = 6.19; 95% CI: 2.62-14.67) ile üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda güçlü bir iliflki oldu¤unu gösterdi. Bu sonuçlar, sigara içen ebeveyn ve üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›fl- kanl›klar› üzerinde benzer önemli etkiye sahip oldu¤unu ortaya koydu.
Anahtar Kelimeler: Ebeveynler, arka- dafllar, sigara içme, üniversite ö¤rencileri.
Influences of Parental and Close Friends’
Smoking on University Students Smoking ABSTRACT
The aim of this study was to investigate parental smoking and friend’s smoking effect on university students smoking. Of 453 students whom participated in this study, 39.29% (n=178) were female, and 60.71% (n=275) were male.
Data collected included measures of attitudes toward parental smoking, smoking status of uni- versity students, parents and friends. Logistic regression analysis showed that parental smo- king (OR = 1.58; 95% CI: 1.02-2.44) and friend’s smoking (OR = 6.19; 95% CI: 2.62-14.67) were significantly associated with university student’s smoking. These results suggest that friends’
and parents’ smoking have similarly important influences on university student’s smoking.
Key Words: Parents, friends, smoking, university students.
G‹R‹fi
Çocuklar›n sigara içme al›flkanl›klar›
üzerinde ebeveynlerin etkisi vard›r (Engels ve ark 1999). Bu etki sahip olunan inançlardan çok, Kriz Dergisi 16 (3): 11-20
S‹GARA ‹ÇEN EBEVEYN VE YAKIN ARKADAfiLARIN ÜN‹VERS‹TE Ö⁄RENC‹LER‹N S‹GARA ‹ÇME
ALIfiKANLIKLARI ÜSTÜNDEK‹ ETK‹LER‹
H. Yaz›c›*
* Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih E¤itim Fakültesi, Psiklojik Dan›flma ve Rehberlik Program›.
sergilenen tutumlardan kaynaklan›r (Chassin ve ark 1998). Ebeveyn etkisi çocuklar›n sigara iç- meye bafllamalar› yan›nda, bu al›flkanl›¤› sür- dürmelerinde de gözlenir (Doherty ve Allen 1994). Ebeveynleri sigara içenlerin sigara içme riskleri, içmeyenlere oranla daha yüksektir (Chassin ve ark 1994).
Ebeveynlerin sigara içme al›flkanl›klar› ile çocuklar›n›n sigara içmeleri aras›ndaki iliflkiler, farkl› yaklafl›mlarla incelenmektedir. Bunlardan biri olan sosyal-biliflsel ö¤renme yaklafl›m›, bu iliflkiyi ebeveyn davran›fllar›n›n taklit edilmesi ya da model al›narak ö¤renilmesiyle aç›klar. Sos- yal-biliflsel ö¤renme yaklafl›m›, çocuklar›n sigara içmeye iliflkin tutum ve beklentilerinin oluflumuna ebeveynlerin katk› sa¤lad›klar›n›
vurgular (Beck ve ark 1993). Bu tutum ve bek- lentiler, çocukluk döneminden itibaren oluflmaya bafllar. Çocukluk döneminde geliflmeye bafl- layan tutumlar, farkl› yafllarda da olsalar, birey- lerin sigara içme al›flkanl›klar›n› etkiler (Chassin ve ark 1998). Sigara içmeyle ilgili tutum ve inançlar›n oluflumunda, eksik ya da yanl›fl bil- gilendirmelerin rolü vard›r. Gerçekte olumsuz, ancak sosyal süreçlerle olumlu hale dönüfl- türülmüfl olan bilgiler, bireylerin sigaraya bafllama e¤ilimlerini güçlendirir (Hine ve ark 1997). Bu nedenle, sigara içenlerin kiflisel flemalar›, sigara içmeyenlerden ve sigaray›
b›rakanlardan daha farkl› olur (Shadel ve ark 2000, Yaz›c› 2007).
Baz› araflt›rmalarda, ebeveyn ve çocuk- lar›n sigara içme al›flkanl›klar› aras›ndaki iliflki;
psikotisizm, nörotisizm ve d›fladönüklük gibi baz› kal›t›msal kiflilik özellikleriyle birlikte ince- lenmifltir (Hughes 1986). Ebeveyn sigara içi- minin kal›t›msal olarak baz› farmakolojik etkiler ortaya ç›kard›¤›n›, bu durumun çocuklar›n sigara içme e¤ilimlerini güçlendirdi¤ini ve ayn›
zamanda sigaray› b›rakmalar›n› zorlaflt›rd›¤›n›
savunan araflt›rmalara da rastlanmaktad›r (Heath ve Martin 1993). Kal›t›m sigara içme iliflkilerini belirlemeye dönük en önemli araflt›rmalar, ikizler üzerinde yap›lm›flt›r. Bu
iliflkiyi belirlemeyi amaçlayan bir araflt›rmayla, kal›t›msal özelliklerin sigara içme davran›fl›na iliflkin varyans›n % 50’sini aç›klad›¤› tespit edil- mifltir (Heath ve Martin 1993). Benzer araflt›r- malarda nikotin ba¤›ml›s› olan ve olmayan bireylerin davran›fllar›n›n yan›nda, biyolojik yap›lar›nda da baz› farkl›l›klar oldu¤u sap- tanm›flt›r (Pomerleau ve Kardia 1999).
Bireylerin sigara içme al›flkanl›¤› üzerinde ailenin yan›nda, çevresel faktörlerin de etkisi vard›r. Sosyal gruplar bu etkiyi oluflturan en önemli kaynaklardan biridir. Bireyin kendini sosyal bir grupla özdefllefltirmeye çal›flmas›, sigara içmeye neden olan faktörlerin bafl›nda yer al›r (Sussman ve ark 1994). Sosyal etkilen- me ve özdeflleflme çabalar› aktif ya da pasif nitelikte olabilir. Bireyler sigara içen arkadafl- lar›ndan etkilendikleri gibi, akran grubundakileri etkileyerek onlar›n da sigara içmeye baflla- malar›na yol açabilirler (Graham ve ark 1991).
Sigara içen ilk örnekleri alg›lama biçimi (Gibbons ve ark 1995), akran grubu ve arka- dafll›k iliflkileri (Killen ve ark 1997) bu al›fl- kanl›¤›n ortaya ç›kmas›nda son derece etkilidir.
Ebeveyn ve yak›n arkadafllar›n sigara içme al›flkanl›¤› üzerindeki etkilerini inceleyen arafl- t›rmalarda farkl› sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Baz›
araflt›rmalar (ör. Ho ve Gee 2002) tütün çi¤- neyen, madde kullanan ve sigara içen ebeveyn- lerin, üniversitede okuyan çocuklar›n›n bu al›fl- kanl›klar› kazanmalar› ve sergilemeleri üzerinde anlaml› bir etkiye sahip olduklar›n› ortaya ç›karm›flt›r. Di¤er baz› araflt›rmalarla ise (Fidler ve ark 2008) biyolojik anne babalar›n sigara iç- me al›flkanl›klar›n›n, çocuklar›n›n sigara içmeye bafllama riskleri üzerinde anlaml› bir etkiye sa- hip olmad›klar› belirlenmifltir. Bu farkl› sonuçlar de¤erlendirilirken, ebeveynlerin sigara içme al›flkanl›klar›n›n yan›nda, sergiledikleri tutum- lar›n da dikkate al›nmas› gerekir. Ebeveynlerin çocuklar›n›n sigara içme al›flkanl›¤›na karfl›
gelifltirdikleri tutumlar kültürel yap›yla iliflkili ola- bilir. Bu tür tutumlar üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar›n› da etkiler.
Bu çal›flmadaki temel amac›m›z, ebeveyn ve yak›n arkadafllar›n sigara içme al›flkanl›k- lar›yla üniversite ö¤rencilerinin sigara içme durumlar› aras›ndaki iliflkileri incelemektir.
Araflt›rmada ayn› zamanda baz› ebeveyn tutum- lar›n›n (otoriter, disiplinli, müsamahakâr ve serbest) ö¤rencilerin sigara içme durumlar›
üzerindeki etkilerinin incelenmesi de hedeflen- mektedir.
YÖNTEM VE GEREÇLER Örneklem
Bu çal›flman›n verileri 2007 y›l›n›n Ekim- Aral›k aylar›nda topland›. Araflt›rman›n örnek- lemini, ülkemizin farkl› illerinden ö¤renim görmek için Trabzon’a gelen Karadeniz Teknik Üniversitesi ö¤rencileri oluflturdu. Bu ö¤renciler farkl› fakülte ve bölümlerden seçkisiz olarak belirlendi. Toplam 453 ö¤rencinin % 39.29’u (n=178) k›z, %60.71’i (n=275) erkek idi. Örnek- lem grubunda bulunanlar›n yafl ortalamas›
21.63±2.55, yafl aral›klar› 17 ile 29 aras›nda de¤iflmekteydi.
Veri Toplama Araçlar›
Veriler bizim taraf›m›zdan oluflturulan bilgi formu ile topland›. Formun birinci k›sm›nda, ö¤- rencilerin demografik özellikleri ve sigara içme al›flkanl›klar› ile ilgili bilgileri içeren sorulara yer verildi. Bu ba¤lamda ö¤rencilerin sigara içme süresi, günlük ortalama sigara içme say›s›, sigaray› b›rakma konusunda yard›m alma iste¤i, sigaray› b›rakma denemeleri ve sigara paketleri üzerindeki yaz›lar› alg›lama biçimleri araflt›r›ld›.
Oluflturulan formun ikinci k›sm›nda ise;
ebeveyn ve yak›n arkadafllar›n›n sigara içme al›flkanl›klar›na iliflkin baz› ifadelere yer verildi.
Bu kapsamda da alg›lanan aile tutumlar›, ebeveynlerin sigara içme durumu, sigara içme konusunda aile görüfllerinin etkisi, ebeveynlerin sigara içme konusundaki tavsiyeleri, evdeki sigara içme kurallar› ve yak›n arkadafllar›n sigara içme al›flkanl›klar› araflt›r›ld›. Alg›lanan
aile tutumlar›, genel olarak aile tutumlar›n›n nas›l de¤erlendirildi¤ini ve ailelerin sigara iç- meye karfl› gelifltirdikleri tepkileri kapsamak- tayd›. Formdaki ifadeler evet-hay›r fleklinde ifla- retlenebilecek özellikteydi.
‹fllem
Gelifltirilen form araflt›rmac›lar ve araflt›r- mac›lar›n bilgilendirdi¤i ö¤retim elemanlar›
taraf›ndan uyguland›. Ö¤rencilere araflt›rman›n amaçlar› hakk›nda bilgi verilerek, çal›flman›n önemi vurguland›. Uygulanan araçlar›n üzerine isim yazmamalar› istendi. Uygulama s›n›f or- tam›nda, tek oturumda ve 15 dakikada tamam- land›. Günlük ortalama sigara içme say›lar› be- flin alt›nda olanlar ile sigara içme süresi bir y›l- dan az olanlar›n ölçekleri de¤erlendirmeye al›n- mad›. Çünkü günlük ortalama sigara içme sa- y›lar›n›n çok düflük olmas› ve sigara içme geçmiflinin çok k›sa olmas› bu al›flkanl›¤›n kazan›ld›¤› anlam›na gelmez (Brown ve ark 2001).
Veri Analizleri
Veri analizleri SPSS 15.0 paket progra- m›yla yap›ld›. Tan›mlay›c› istatistik teknikleriyle, grubun özellikleri betimlendi, lojistik regresyon ifllemleri ile ö¤rencilerin sigara içme al›flkan- l›klar› aç›klanmaya çal›fl›ld›.
BULGULAR
Örneklem Grubuna ‹liflkin Tan›mlay›c›
Bulgular
Tablo 1’de çal›flmam›za kat›lan ö¤rencilerle ilgili tan›mlay›c› bilgiler özetlenmifltir. Araflt›rma- ya kat›lanlardan % 49.22’si (n=223) sigara içerken, % 50.77’i (n=230) içmemekteydi. Si- gara içenlerin yafl ortalamas› 21.77 (Ss= 2.37) iken, sigara içmeyen ö¤rencilerin yafl ortalamas›
21.50 (Ss=2.71) olarak bulunmufltur. Sigara içenlerin günlük ortalama sigara içme say›s› 15 tane (Ss=8.19), ortalama sigara içme süresi ise 5.30 y›l (Ss=3.10) olarak saptanm›flt›r. Araflt›r- madan elde edilen di¤er bilgiler tablo da belirtil- mifltir.
Sigara ‹çme Al›flkanl›¤› ‹le ‹liflkili Olan De¤iflkenler
Kurulan lojistik regresyon modelinde ö¤- rencilerin sigara içme durumu ba¤›ml› de¤iflken olarak belirlenmifltir. Regresyon analizinin ilk aflamas›nda sigara içmeye (1), içmeme duru- muna ise (0) de¤erleri verilmifltir. Modelde ebe- veynlerin sigara içme al›flkanl›klar› ve baz› tu- tumlar› ile yak›n arkadafllar›n sigara içme al›flkanl›klar› ba¤›ms›z de¤iflkenler olarak seçil- mifltir. Annenin, baban›n ya da her ikisinin halen sigara içme al›flkanl›¤›na sahip olmalar› ve ebeveynlerden hiç birinin sigara içmemesi duru- munu iki kategorili bir de¤iflkenlik olarak belir- lenmifl ve bu flekilde modelde yer verilmifltir.
Kurulan modelin tümü istatistiksel olarak anlaml›
düzeyde güvenilir bulunmufltur (c2 = 111.51, sd = 9, p< .0005).
Tablo 2’de maddelerin % 95 güven aral›-
¤›nda odds ratio de¤erleri ve ba¤›ml› de¤iflkenle
iliflkileri özetlenmifltir. Ebeveynlerin sigara içme- si, üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›flkan- l›¤› riskini anlaml› düzeyde artt›rmaktad›r (OR = 1.58, 95% CI = 1.02-2.44). "Ailenin sigara içme al›flkanl›¤›na iliflkin görüflleri önemli de¤ildir" di- yenlerin sigara içme riski, "önemlidir" diyenlere oranla anlaml› düzeyde yüksek ç›km›flt›r (OR = 2.33, 95% CI=1.35-4.05). Sigara içmeme konu- sunda ailesinden tavsiye alanlar›n, almayanlara oranla sigara içme risklerinin daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r (OR = 2.84, 95% CI = 1.51- 5.38). Evde sigara içmeye iliflkin kurallar›n var- l›¤› ile gençlerin sigara içme al›flkanl›¤› aras›nda anlaml› bir iliflki bulunmam›flt›r. Di¤er aile tutum- lar› ile sigara içme al›flkanl›¤› aras›nda da an- laml› iliflkiler gözlenmemifltir. Sigara içen yak›n arkadafllara sahip olan gençlerin, sigara içme risklerinin anlaml› düzeyde artt›¤› tespit edil- mifltir (OR = 6.19, 95% CI = 2.62-14.67).
Cinsiyet ile sigara içme al›flkanl›¤› aras›nda da Tablo 1. Sigara ‹çen Üniversite Ö¤rencilerine ‹liflkin Tan›mlay›c› Bilgiler.
De¤iflken n %
Sigaray› b›rakmay› denedi¤iniz oldu mu?
Evet 151 67.7
Hay›r 72 32.3
Sigara paketleri üstündeki uyar›c› yaz›lar sigaray› azaltman›zda etkilimidir?
Hay›r 176 78.9
Çok az 37 16.6
Oldukça etkilidir 9 4.0
Çok etkilidir 1 0.4
Sigara paketleri üstündeki uyar›c› yaz›lar sigaray› b›rakma düflüncenizi olumlu yönde etkiliyor mu?
Hay›r 146 65.5
Çok az 58 26.0
Oldukça etkilidir 15 6.7
Çok etkilidir 4 1.8
Sigaray› b›rakmak için yard›m almak ister misiniz?
Evet 15.5 8.19
Hay›r 5.30 3.10
anlaml› iliflki bulunmufltur (OR = 3.46, 95% CI = 2.21-5.43). Buna göre, erkeklerin sigara içme risklerinin, k›zlara oranla 3.46 kat daha fazla oldu¤u saptanm›flt›r.
TARTIfiMA
Bu çal›flmada ebeveynlerin sigara içme al›flkanl›klar›na sahip olmalar›n›n, üniversite ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar› üzerinde anlaml› etkiye sahip oldu¤u saptanm›flt›r. Elde edilen bu sonuç, daha önce yap›lan baz›
araflt›rmalar›n sonuçlar›na paralellik gösterir- ken, baz›lar›yla çeliflmektedir. Chassin ve arka- dafllar› (1996) bireylerin sigara içme al›flkanl›k- lar›n›n, ebeveynlerinin sigara içme geçmifliyle iliflkili oldu¤unu belirtmifllerdi. Hollanda’da 7426 ergen üzerinde yap›lan araflt›rmayla da ebe- veynlerin sigara içme al›flkanl›klar›n›n çocuk- lar›n›n sadece sigara içme riskini artt›rmad›¤›, ayn› zamanda ayl›k, hatta günlük sigara içme al›flkanl›klar› üzerinde de etkili oldu¤u ortaya ç›kar›lm›flt›r. Ayn› araflt›rmada, bir ebeveyni Tablo 2. Sigara ‹çme Al›flkanl›¤›n› Yordayan De¤iflkenler.
Yorday›c› De¤iflkenler OR CI p
Cinsiyet
K›z* 1
Erkek 3.46 2.21-5.43 <0.01
Alg›lanan Aile Tutumu
Serbest* 1
Müsamahakar 1.19 0.50-2.79 .70
Disiplinli 1.15 0.63-2.11 .66
Otoriter 0.62 0.38-1.02 .06
Ebeveynlerin Sigara ‹çmesi
‹kisi de içmez* 1
Her ikisi ya da biri içer 1.58 1.02-2.44 <04
Aile görüflünün önemi var m›?
Evet* 1
Hay›r 2.33 1.35-4.05 <01
‹çmeme konusunda aile tavsiyesi var m›?
Hay›r* 1
Evet 2.84 1.1-5.38 <01
Evde sigara içme kural› var m›?
Evet* 1
Hay›r 0.79 0.51-1.23 .31
Yak›n arkadafllardan sigara içen var m›?
Hay›r* 1
Evet 6.19 2.62-14.67 <001
OR = odds ratio; CI = 95% güven aral›¤›. * Referans grubu.
ölmüfl olan ergenlerin sigara içme al›flkanl›¤›
risklerinin, anne ve babas› yaflayanlardan daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r (Otten ve ark 2007).
Chassin ve arkadafllar› (1998) sigara içme al›flkanl›¤›n›n kazan›m› yan›nda, bu al›flkanl›¤›n ortaya ç›kmas›na katk› sa¤layan tutumlar›n oluflumunda da ebeveynlerin önemli bir iflleve sahip olduklar›n› vurgulam›fllard›r.
Bu çal›flmadan elde edilen bulgular›n aksine Doherty ve Allen (1994), ebeveynlerin sigara içme al›flkanl›klar› ile ergenlerin sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda anlaml› bir iliflki ol- mad›¤›n› saptam›fllard›r. Yap›lan benzer çal›fl- malarda bireylerin sigara içme al›flkanl›¤›
üzerinde sigara içen ebeveyn ve kardefllerin etkilerinin düflük oldu¤u belirlenmifltir (Cowdery ve ark 1997). Güney Kore’de yap›lan bir araflt›r- mada, genç yetiflkinlerin sigara içmeleri ile babalar›n sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda anlaml› iliflki bulunmazken (r=.02), arkadafl et- kisinin sigara içme al›flkanl›¤› ile anlaml› düzey- de iliflkili oldu¤u (r=.64) gözlenmifltir. Ayn› ça- l›flmada, ebeveyn bask›s›n›n genç yetiflkinlerin sigara içme al›flkanl›¤› ile iliflkili olmad›¤› tespit edilmifltir (Hwang ve Akers 2006).
Çal›flmam›zda, sigara içmeyle ilgili baz›
ebeveyn tutumlar›yla, ö¤rencilerin sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda anlaml› iliflkiler bulun- mufltur. Buna göre, "ailenin sigara içme konu- sundaki görüflünün önemli olmad›¤›n›" belirten- lerin sigara içme riski, görüfllerin önemli ol- du¤una inananlara oranla 2.33 kat artmaktad›r.
Bu sonuç, sigara içme konusunda aile görü- flünün anlaml› etkiye sahip oldu¤unu göster- mektedir. Aile tutumlar›yla ilgili dikkati çeken di¤er anlaml› bulgu, ebeveynlerin çocuklar›na sigara içmememe konusunda verdikleri tavsiye- lerle ilgilidir. Sigara içmeme konusunda "ebe- veynlerinin tavsiyelerde bulundu¤unu" belirten- lerin sigara içme riski, "tavsiye almad›klar›n›"
belirtenlere oranla 2.84 kat artmaktad›r. Bu bulgu, bir öncekiyle çeliflkili görülebilir. Çünkü ailenin görüfllerinin önemli oldu¤unu belirten- lerin, aile tavsiyelerini de dikkate alarak sigara
içme al›flkanl›¤›na yönelmemesi beklenebilir.
Araflt›rmam›zda elde edilen tan›mlay›c› bulgu- lar, sigara içen ö¤rencilerin yafl ortalamalar›n›n 21.77±2.37 ve ortalama sigara içme sürelerinin (y›l) 5.30±3.10 oldu¤unu göstermektedir. Bu durum, ö¤rencilerin sigaraya bafllama yafllar›n›n genelde ergenlik dönemi içinde kald›¤› anla- m›na gelmektedir. Bu nedenle ö¤rencilere ebe- veyn tavsiyelerinin bu al›flkanl›¤›n ortaya ç›k- mas›ndan sonra verildi¤i düflünülmektedir.
Bizim ö¤rencilere sordu¤umuz soru; "Ebeveyn- leriniz sigara içmeme konusunda size tavsiye- lerde bulunur mu?" fleklindeydi. Bu ifade "Sigara içmeye bafllamadan önce ebeveynleriniz size tavsiyelerde bulundu mu?" fleklinde sorulsayd›, daha farkl› sonuçlar›n ortaya ç›kabilmesi de söz konusu olabilirdi.
Sigara içmenin riskleri konusunda, ebe- veynlerin üniversite ö¤rencilerine verdikleri öneriler ya da yapt›klar› tavsiyeler son derece önemlidir (Murphy-Hoefer ve ark 2004). Bizim çal›flmam›zda ailenin genel tutumlar› (serbest, müsamahakâr, disiplinli, otoriter) ile bireylerin sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda anlaml›
iliflkiler saptanmam›flt›r. Ancak Castrucci ve Gerlach (2006) otoriter ebeveyn tutumlar›n›n er- genlerin sigara içme riskini anlaml› düzeyde azaltt›¤›n› (OR = 0.74, % 95 CI:0.58-0.95) tespit etmifllerdir. Bu bulguya göre, ö¤renciler otoriter ebeveynlerin sigara içme konusundaki tavsiye- lerini dikkate almaktad›rlar. Wilson ve ark.
(2007) ailelerin iliflki biçimlerinin, (ebeveynlerin yak›n iliflki içinde olmas›, birlikte zaman ge- çirme, sa¤l›kl› iletiflim içinde olma ve birlikte yemek yeme s›kl›¤›) orta ve yüksek ö¤retim kurumlar›nda okuyan çocuklar›n› sigara içme al›flkanl›¤›ndan korudu¤unu belirlemifllerdir.
Ailelerin tavsiyeleri yan›nda, sigara içmeyle ilgili tutumlar› da çocuklar›n›n sigara içmeye bafllama riski üzerinde etkilidir. Annelerin sigara içmeyle ilgili kural koymalar› ya da çocuklar›na sigara karfl›t› mesajlar vermeleri (tavsiyelerde bulunmalar›) sahip olduklar› sigara içme al›fl- kanl›klar›yla iliflkili bulunmufltur. Bu araflt›rman›n
bulgular›, çocuklar›n verilen mesajlar› anneleri- nin sigara içme al›flkanl›¤›yla iliflkilendirerek de¤erlendirdiklerini göstermifltir (Herbert ve Schiaffino 2007). Verilen bu tür mesajlar›n ya- n›nda, ebeveynlerin sigara içerek model olma- lar›n›n ve sigara içmeye dönük olumlu tutum- lar›n›n, gençlerin sigara içme al›flkanl›¤›n›
kazanmalar› üzerinde anlaml› bir sinerji olufl- turdu¤u saptanm›flt›r (Kalesan ve ark 2006).
Sigara içen yak›n arkadafllar›n üniversite ö¤rencilerinin sigara içme riskini anlaml› dü- zeyde artt›rmas›, bu araflt›rmadan elde etti¤imiz di¤er önemli sonuçtur. Buna göre, yak›n arka- dafllar› sigara içenlerin, sigara içme al›flkanl›¤›- na sahip olma riski, 6.19 kat artmaktad›r. Bu oran son derece yüksektir ve literatürün genel bulgular›yla paralellik göstermektedir. Waters ve ark. (2006) yapt›klar› araflt›rmaya göre, üniver- site ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar› üze- rinde fiziksel ve psikolojik de¤iflkenlerden çok sosyal de¤iflkenlerin anlaml› etkisi vard›r. Sos- yal de¤iflkenlerin en önemlileri, akran gruplar›
ve yak›n arkadafllard›r. En yak›n arkadafl›n si- gara içmesi ve sigara içmenin ayn› grup içinde yayg›n olmas›, bireylerin sigara içmeye bafllama ve sürdürme e¤ilimlerini artt›rmaktad›r (Jackson 1997). Sigara içmeyle ilgili sosyal imaj, orta ö¤- retim kurumlar›nda k›zlar, yüksek ö¤retim ku- rumlar›nda ise erkekler için daha anlaml›d›r (Evans ve ark 2006). ‹çinde bulunulan arkadafl grubunun etkisi, Güney Afrikal› üniversite ö¤ren- cilerinin sigara içme al›flkanl›¤›n› aç›klayan dört önemli faktörden biri olarak saptanm›flt›r (Brook ve ark 2005).
Yukar›dakilerin aksine De Vries ve ark.
(1999) bulgular› hem bizim hem de ulaflabildi¤i- miz literatürün bulgular› ile çeliflmektedir. Bu araflt›rmac›lar taraf›ndan yap›lan befl y›ll›k boy- lamsal çal›flmada, ergenlerin sigara içme al›fl- kanl›klar› üzerinde sigara içen arkadafl etkisinin anlaml› olmad›¤› saptand›. Bu çal›flman›n boy- lamsal nitelikte olmas›, ortaya ç›kan farkl›
sonuçlar›n nedenlerinden biri olabilir.
Literatürde, sigara içme al›flkanl›¤› üze- rinde ebeveyn ve yak›n arkadafl etkisini birlikte
inceleyen çal›flmalara da rastlanmaktad›r.
Castrucci ve ark. (2007) göre arkadafl ve ebe- veynlerin sigara içmeye iliflkin görüflleri bireyler için önemli olabilmektedir. Bu görüfller olumlu ni- telikteyse, bireylerin sigara içme riskini güç- lendirir. Suriyeli ö¤renciler üzerinde yap›lan araflt›rmada, sigara içen arkadafllar›n sigara içme sürecinin her aflamas›nda anlaml› bir etkiye sahip olduklar› ancak ebeveyn ve arka- dafl kombinasyonlar›n›n da ha da güçlü bir etkiye yol açt›¤› (OR = 4.4, 95% CI:2.7-7.0) belirlenmifltir (Maziak ve Mzayek 2001).
Pakistanl› ergenler aras›nda yap›lan bir araflt›rmada da ebeveynlerin (OR = 1.7, % 95 CI: 1.1-2.8) ve yak›n arkadafllar›n sigara içmelerinin (OR = 6.2, % 95 CI:3.9-9.9) sigara içme al›flkanl›¤› riskini anlaml› düzeyde artt›rd›¤›
saptanm›flt›r (Rozi ve ark 2005).
Bu çal›flmada cinsiyet de¤iflkeni ile sigara içme al›flkanl›¤› aras›ndaki iliflki de incelenmifl- tir. Buna göre, erkeklerin sigara içme riskinin k›zlara oranla 3.46 kat fazla oldu¤u tespit edil- mifltir. Bu bulgu ile literatür bulgular› aras›nda paralellik vard›r (Alt›nda¤ ve ark 2005, Munafo`
ve ark 2007, Tot ve ark 2002). Ancak son y›llar- da yap›lan baz› araflt›rmalar, cinsiyet ile sigara içme al›flkanl›¤› aras›ndaki iliflkilere yeni boyut- lar kazand›rmaktad›r. Örne¤in Cho ve ark.
(2008) yapt›klar› araflt›rmada, erkeklerin yafl› ile sigara içme al›flkanl›klar› aras›nda negatif bir iliflki gözlenmifltir. Yani erkeklerin yafllar› artt›k- ça, sigara içme al›flkanl›klar›n›n azald›¤› tespit edilmifltir. Buna karfl›l›k, k›zlar›n yafl art›fllar›na paralel olarak sigara içme al›flkanl›klar›n›n artt›¤› saptanm›flt›r. Morley ve Hall’de (2008) sigara içme deneyiminin son y›llarda k›zlar aras›nda artmaya bafllad›¤›n›, buna karfl› erkek- lerin sigara tüketim miktar›n›n azald›¤›n› ortaya ç›karm›fllard›r.
Bu araflt›rman›n baz› s›n›rl›l›klar› vard›r.
Seçilen örneklem grubunun küçük olmas›, sosyal ö¤renme yaflant›lar›na dayal› olarak ortaya ç›kan ve sigara içme al›flkanl›¤›n› etki- leyen tutumlar›n belirlenmemesi, ebeveynlerin
sigara içme al›flkanl›klar› ile ö¤rencilerin al›fl- kanl›klar› aras›nda biyolojik tabanl› iliflkilerin aranmamas› ve halen sigara içmeyen ebeveyn- lerin sigara içme geçmifllerinin araflt›r›lmamas›, çal›flman›n önemli s›n›rl›l›klar›d›r.
Sonuç ve Öneriler
Bu araflt›rmayla ebeveynlerin sigara içme al›flkanl›klar›n›n, sigara içmeyle ilgili baz› tutum- lar›n›n ve sigara içen yak›n arkadafllar›n, üniver-
site ö¤rencilerinin sigara içme al›flkanl›klar›
üzerinde anlaml› düzeyde etkili oldu¤u sap- tanm›flt›r. Buna göre, sigara içen ebeveyn ve yak›n arkadafllar, bireylerin sigara içme risklerini anlaml› düzeyde artt›r›r. Bundan sonra ya- p›lacak çal›flmalar›n, kal›t›msal etkileri, sosyal ve kültürel yaflant›larla ortaya ç›kan sigara içme tutumlar›n› kapsay›c› nitelikte olmas› ve boylam- sal desenlerde düzenlenmesi önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Alt›nda¤ A, Yan›k M, Yengil E ve ark (2005) fianl›urfa’da Üniversite Ö¤rencilerinde Madde Kulla- n›m›. Ba¤›ml›l›k Dergisi, 6: 61-66.
Beck AT, Wright FD, Newman CF et al (1993) Cognitive Therapy of Substance Abuse. New York:
Guilford.
Brook JS, Morojele NK, Brook DW et al (2005) Predictors of Cigarette use Among South African Adolescents. International Journal of Behavioral Medicine, 12: 207-212.
Brown RA, Kahler CW, Niaura R et al (2001) Cognitive-Behavioral Treatment for Depresssion in Smoking Cessation. J Consult Clin Psychol, 69: 471- 480.
Castrucci BC, Gerlach KK (2006) Understan- ding the Association Between Authoritative Parenting and Adolescent Smoking. Maternal and Child Health Journal, 10: 217-224.
Castrucci BC, Gerlach KK, Kaufman NJ et al (2007) The Association Among Adolescents’ Tobacco use, Their Beliefs and Attitudes, and Friends’ and Parents’ Opinions of Smoking. Maternal and Child Health Journal, 6:159-167.
Chassin L, Presson CC, Rose JS et al (1996) The Natural History of Cigarette Smoking from Adolescence to Adulthood Demographic Predictors of Continuity and Change. Health Psychol, 15: 478- 484.
Chassin L, Presson CC, Rose JS, Sherman SJ (1998) Maternal Socialization of Adolescent Smo- king: Intergenerational Transmission of Smoking-Re- lated Beliefs. Psychology of Addictive Behaviors, 12:
206-216.
Chassin L, Presson CC, Sherman SJ et al (1994) Family History of Smoking and Young Adult Smoking Behavior. Psychology of Addictive Beha- viors, 8: 102-110.
Cho HJ, Khang YH Jun HJ et al (2008) Marital Status and Smoking in Korea: The Influence of Gen- der and Age. Soc Sci Med, 66: 609–619.
Cowdery JE, Fitzhugh EC, Wang MQ (1997) Sociobehavioral Influences on Smoking Initiation of Hispanic Adolescents. J Adolesc Health, 20: 46-50.
De Vries H, Drop MJ, Van Breukelen GJP (1999) Influences of Parental and Best Friends’ Smo- king and Drinking on Adolescent Use: A Longitudinal Study. Journal of Applied Social Psychology, 29: 337- 361.
Doherty WJ, Allen W (1994) Family Functioning and Parental Smoking As Predictors of Adolescent Cigarette Use: A Six-Year Prospective Study. Journal of Family Psychology, 8: 347-353.
Engels DV, Knibbe RA, Vries HD et al (1999) Influences of Parental and Best Friends’ Smoking and Drinking on Adolescent Use: A Longitundinal Study. Journal of Applied Social Psychology, 29: 337- 361.
Evans WD, Powers A, Hersey J et al (2006) The Influence of Social Environment and Social Image on Adolescent Smoking. Health Psychol, 25: 26-33.
Fidler JA, West R, Van Jaarsveld CHM ve ark (2008) Smoking Status of Step-Parents as A Risk Factor for Smoking in Adolescence. Addiction, 103:
496-501.
Gibbons FX, Helweg-Larsen M, Gerrard M (1995) Prevalence Estimates and Adolescent Risk Behavior: Cross-Cultural Differences in Social Influ- ence. J Appl Physiol, 80: 107-121.
Graham JW, Marks G, Hansen WB (1991) Soci- al Influence Processes Affecting Adolescent Subs- tance Use. J Appl Physiol, 76: 291-298.
Heath AC, Martin NG (1993) Genetic Models for the Natural History of Smoking: Evidence for A Gene- tic Influence on Smoking Persistence. Addict Behav, 18: 19-34.
Herbert DF, Schiaffino KM (2007) Adolescents' Smoking Behavior and Attitudes: The Influence of Mothers' Smoking Communication, Behavior and Atti- tudes. Journal of Applied Developmental Psychology, 28: 103-114.
Hine DW, Summers C, Tilleczek K et al (1997) Expectancies and Mental Models as Determinants of Adolescents’ Smoking Decisions. Journal of Social Issues, 53: 35-52.
Ho CS, Gee MJ (2002) The Parental Influence of Betel-Chewing Behavior Among Junior High School Students in Taiwan. Substance Abuse, 23:
183-189.
Hughes JR. (1986) Genetics of Smoking: A Bri- ef Review. Behavior Therapy, 17: 335-345.
Hwang S, Akers RL (2006) Parental and Peer Influences on Adolescent Drug Use in Korea. Asian Criminology, 1: 51-69.
Jackson C (1997) Initial and Experimental Stages of Tobacco and Alcohol Use During Late Childhood: Relation to Peer, Parent, and Personal Risk Factors. Addict Behav, 22: 685-698.
Kalesan B, Stine J, Alberg AJ (2006) The Joint Influence of Parental Modeling and Positive Parental Concern on Cigarette Smoking in Middle and High School Students. J Sch Health, 76: 402-407.
Killen JD, Robinson TN, Haydel KF et al (1997) Prospective Study of Risk Factors for the Initiation of Cigarette Smoking. J Consult Clin Psychol, 65: 1011- 1016.
Maziak W, Mzayek F (2001) Characterization of Smoking Habit Among High Scholl Students in Syria.
Eur J Epidemiol, 16: 1169-1176.
Morley KI, Hall WD (2008) Explaining the Con- vergence of Male and Female Smoking Prevalence in Australia. Addiction, 103: 487–495.
Munafo` MR, Zetteler JI, Clark TG (2007) Per- sonality and Smoking Status: A Meta-Analysis. Nico- tine & Tobacco Research, 9: 405-413.
Murphy-Hoefer R, Alder S, Higbee C (2004) Perceptions About Cigarette Smoking and Risks Among College Students. Nicotine & Tobacco Rese- arch, 6: 371-374.
Otten R, Engels RCME, De Ven MOM, et al (2007) Parental Smoking and Adolescent Smoking
Stages: The Role of Parents’ Current and Former Smoking, and Family Structure. J Behav Med, 30:
143-154.
Pomerleau OF, Kardia SLR (1999) Introduction to the Featured Section: Genetic Research on Smo- king, Health Psychol, 18: 3–6.
Rozi S, Akhtar S, Ali S et al (2005) Prevalence and Factors Associated with Current Smoking Among High School Adolescents in Karachi, Pakistan. Sout- heast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health, 36: 498-505.
Shadel WG, Niaura R, Abrams DB (2000) An Idiographic Approach to Understanding Personality Structure and Individual Differences Among Smo- kers. Cognitive Therapy & Research, 24: 345-359.
Sussman S, Dent CW, McAdams LA et al (1994) Group Self-Identification and Adolescent Ci- garette Smoking: A 1-Year Prospective Study. J Ab- norm Psychol, 103: 576-580.
Tot fi, Yaz›c› K, Ertekin Yaz›c› A ve ark (2002) Mersin Üniversitesi Ö¤rencilerinde Sigara ve Alkol Kullan›m Yayg›nl›¤› ve ‹liflkili Özellikler. Anadolu Psi- kiyatri Dergisi, 3: 227-231.
Waters K, Haris K, Hall S et al (2006) Charac- teristics of Social Smoking Among College Students.
J Am Coll Health, 55: 133-139.
Wilson DB, McClish DK, Heckman CJ et al (2007) Parental Smoking, Closeness to Parents, and Youth Smoking. American Journal of Health Behavior, 31: 261-271.
Yaz›c› H (2007) Sigara ‹çen ve ‹çmeyen Üniver- site Ö¤rencilerinin Sigara ‹çmeye ‹liflkin Tutumlar›.
Aile ve Toplum Dergisi, 3: 83-90.
