ÖZET:Kavram haritalar›, ö¤renmeyi kolaylaflt›rmak için s›- n›f içi etkinli¤i olarak kullan›lan bir araçt›r. Bu çal›flman›n amac›, kavram haritalama yönteminin lise 3.s›n›f ö¤rencileri- nin genetik konular›n› ö¤renme baflar›lar›na etkisini gelenek- sel ö¤retim yöntemiyle karfl›laflt›rarak incelemektir. ‹ki ö¤ren- ci grubu olmak üzere toplam 82 kifli çal›flmaya kat›lm›flt›r.
Kontrol grubunda geleneksel ö¤retim yap›l›rken, deney gru- bunda geleneksel ö¤retimin yan›nda kavram haritalar› kulla- n›lm›flt›r. t-testi analiziyle iki grup aras›ndaki baflar› karfl›laflt›- r›lm›fl ve kavram haritalama yöntemiyle ö¤renim gören gru- bun geleneksel ö¤retim yöntemiyle ö¤renim gören gruba göre daha baflar›l› oldu¤u saptanm›flt›r (t=8,49; p=0,00).
Anahtar Sözcükler:biyoloji e¤itimi, kavram haritalama, genetik, genetik baflar›s›.
ABSTRACT:Concept mapping is a tool to make easy le- arning in classroom, particularly for biology subjects. The purpose of this study is to explore the effect of concept map- ping over traditionally designed lesson on 11th grade students’
learning of genetics. A total of 82 students were involved in the study. To achive it, teaching of genetics lessons was con- ducted on both control group by traditional method and on an experimental group by concept mapping. The performances of the two groups were comparatively evaluated by t-test analy- sis and the group of students who were taught by concept mapping was rather more successful than the group who we- re taught by traditional method.
Key Words:biology education, concept mapping, genetics, genetics subject achievement.
1. G‹R‹fi
Biyoloji e¤itiminin önemli sorunlar›ndan biri ö¤rencilerin baz› temel konular› anlamakta güçlük çekmeleri ve bu konularla ilgili kavram yan›lg›la- r›na sahip olmalar›d›r. Bu nedenle ö¤retim yöntem
ve tekniklerinin kullan›lmas›nda baz› yetersizlik- lerin oldu¤u düflünülebilir. Fen dersleri içerisinde belki de en fazla biyoloji konular›nda deney, pro- je, gezi-gözlem gibi ö¤renci etkinli¤ine dayal› ak- tivitelere ihtiyaç duyulmaktad›r. Buna ra¤men ba- z› çal›flmalar çeflitli nedenlerle derslerin ço¤unluk- la tahta, tebeflir, ders kitab› kullan›larak ve düz an- lat›m ile yap›ld›¤›n› göstermektedir (Yaman ve Soran, 2000; Akayd›n, Güler ve Mülayim, 2000).
Biyoloji müfredat› içerisinde hücre bölünmesi, genetik gibi baz› konular di¤er konulara temel tefl- kil etmekte ve yanl›fl kavramlarla alg›lanmalar› du- rumunda di¤er konular için bir ö¤renme güçlü¤ü ortaya ç›karmaktad›r. Baz› çal›flmalar bu temel ko- nular›n ayn› zamanda, en zor ö¤renilen konular ol- duklar›n› da ortaya koymufltur (Bahar, Johnstone
& Hansell, 1999; Lewis & Wood-Robinson, 2000).
Belirtilen bu güçlüklerin afl›lmas› ancak ö¤ren- cilerin derse kat›l›mlar›n› teflvik edici aktif ö¤re- tim yöntemlerinin kullan›lmas› ile mümkün olabi- lir. Bu yöntemlerden birisi de ilk defa Novak tara- f›ndan gelifltirilen kavram haritalama yöntemidir (Novak & Gowin, 1984). Önceleri bir araflt›rma arac› olarak gelifltirilen kavram haritalar›, daha sonralar› hem ö¤retme hem de de¤erlendirme amaçl› olarak okullarda kullan›lmaya bafllanm›flt›r (Brown, 1995). Anlaml› ö¤renme sorumlulu¤unun bizzat ö¤rencinin kendisi taraf›ndan yüklenilmesi- ni, Novak nas›l ö¤renilece¤ini ö¤renme stratejisi (metakognisyon) olarak adland›rmaktad›r (Jegede
KAVRAM HAR‹TALAMA YÖNTEM‹N‹N
L‹SE 3. SINIF Ö⁄RENC‹LER‹N‹N GENET‹K KONULARINI Ö⁄RENME BAfiARISI ÜZER‹NE ETK‹S‹
THE EFFECT OF CONCEPT MAPPING ON 11th GRADE STUDENTS’
LEARNING OF GENETICS
Mübeccel KAZANCI* N.Gökben ATILBOZ** Nihal DO⁄AN BORA*** Meryem ALTIN****
–––––––––––––––––––––––––––––––––
* Yard. Doç. Dr., G.Ü. Gazi E¤itim Fakültesi, Ortaö¤retim Fen ve Mat. Al. E¤t. Bölümü, Biyoloji E¤itimi A.B.D.-Ankara
** Arafl. Gör., G.Ü. Gazi E¤itim Fakültesi, Ortaö¤retim Fen ve Mat. Al. E¤t. Bölümü, Biyoloji E¤itimi A.B.D.-Ankara
*** Dr.Binnaz Ege-Dr.R›dvan Ege Anadolu Lisesi, Balgat-Ankara
**** Arafl. Gör., G.Ü. Gazi E¤itim Fakültesi, Ortaö¤retim Fen ve Mat. Al. E¤t. Bölümü, Biyoloji E¤itimi A.B.D.-Ankara
et al., 1990). Kavram haritas› da, bireyin zihinsel aktivitesi ile bilginin, bütünleflmifl kal›plar halinde organize olmas›n› sa¤layan bir araçt›r ( Novak &
Gowin, 1984).
Ö¤rencinin, ö¤retmenle birlikte tart›flarak kav- ram haritas› oluflturmas› durumunda bu haritala- r›n, bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzen- lenmesini sa¤layaca¤› belirtilmektedir (Kaptan, 1998). Kavram haritalar›, anlaml› ö¤renmeyi tefl- vik eden bir araç olarak yanl›fl kavramalar›n olu- flumunu engellemekte ayn› zamanda ö¤rencinin zihninde oluflturdu¤u kavramlar aras›ndaki iliflki- leri göstererek ö¤retmenin kavram yan›lg›lar›n›
önceden fark etmesine de olanak sa¤lamaktad›r.
Nitekim bir çok çal›flmada, farkl› biyoloji konula- r›n›n kavram haritalar› ile verilmesi durumunda baflar›n›n artt›¤›, ö¤rencilerin daha iyi motive ol- du¤u ve biyoloji derslerine karfl› pozitif tutum de-
¤iflikliklerinin izlendi¤i rapor edilmifltir (Esiobu &
Soyibo, 1995; Jegede, Alaiyemola & Okebukola, 1990; Kinchin, 2000; Marbach-Ad, 2001; Novak, Gowin & Johansen 1983; Okebukola, 1990; Wal- lace & Mintzes, 1990).
Bu çal›flmada, ö¤retmen-ö¤renci iflbirli¤i ile tespit edilen genetik ile ilgili kavramlar, ö¤renciler taraf›ndan haritalanm›fl ve baflar› üzerine etkisi test edilmifltir. Konu ile ilgili kavram yan›lg›lar›- n›n araflt›r›lmas› çal›flman›n amac› de¤ildir. Ancak veri toplama arac› olarak kullan›lan Genetik Bafla- r› Testi kavram bilgisini ortaya koyacak flekilde planlanm›fl olup, bu bilgiye dayal› baflar› görülme- ye çal›fl›lm›flt›r. Bu amaçla, kavram haritalama yönteminin lise 3. s›n›f ö¤rencilerinin genetik ko- nular›n› ö¤renme baflar›lar›na etkisi geleneksel ö¤- retim yöntemiyle karfl›laflt›r›larak incelenmifltir.
2. YÖNTEM 2.1. Örneklem
Bu çal›flma Balgat Anadolu Teknik Lisesinde ayn› ö¤retmenin iki ayr› lise 3.s›n›f›ndan toplam 82 ö¤renci ile yap›lm›flt›r. Kavram haritalar›n›n kullan›ld›¤› deney grubu ve geleneksel ö¤retimin yap›ld›¤› kontrol grubunun her biri 41 ö¤renciden ibaret olup, iki farkl› ö¤retim yöntemi s›n›flara rast gele uygulanm›flt›r.
2.2. Veri Toplama Arac›
Çal›flmada kullan›lan Genetik Baflar› Testi, araflt›rmac›lar taraf›ndan gelifltirilmifltir. Genetik- teki allel gen, genotip, fenotip, eksik bask›nl›k, kontrol çaprazlamas›, krossing-over, dominant gen, resesif gen gibi temel kavramlarla Mendel kanunlar›n› kapsamaktad›r. Test, 148 kifli üzerinde uygulanarak bir pilot çal›flma ile denenmifl ve madde analizi yap›larak yeniden düzenlenmifltir.
Testin son hali, biri do¤ru üçü çeldirici olmak üze- re dört seçenekli 15 çoktan seçmeli sorudan olufl- maktad›r. Genetik Baflar› Testine ait örnek bir madde fiekil 1’de verilmifltir.
Örnek Madde
Anne ve baban›n fenotipinde görülmedi¤i hal- de o¤ul bireylerde 1/4 oran›nda a盤a ç›kan bir ka- rakterin kal›t›m›ndan sorumlu gen için afla¤›daki- lerden hangisi kesinlikle do¤rudur?
I. Resesiftir.
II. Dominantt›r.
III. Eksik bask›nd›r.
A) Yaln›z I B) Yaln›z III C) I ve II D) I ve III
Testteki maddelerin zorluk ve ay›r›c›l›k in- deksleri fiekil 2’de verilmifltir (‹ki maddenin in- deksleri ayn›d›r). Uzman görüflleri do¤rultusunda, testin kapsam geçerlili¤inin uygun oldu¤u sonu- cuna var›lm›flt›r.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 D (Ay›r›c›l›k ‹ndeksi)
P (Zorluk ‹ndeksi)
fiekil 2. Genetik Baflar› Testi Maddelerinin Zorluk ve Ay›r›c›l›k ‹ndeksleri
fiekil 1. Genetik Baflar› Testine Ait Örnek Bir Madde
2.3. ‹fllem
Araflt›rman›n deneysel çal›flmas› yaklafl›k dört hafta sürmüfltür. Ön-test son-test kontrol grubu yöntemi kullan›lm›flt›r. Genetik Baflar› Testi ö¤re- timden önce her iki gruba da ön-test olarak uygu- lanm›flt›r. S›n›f ö¤retmeni taraf›ndan deney grubu ö¤rencileri ile genetik konusuna bafllamadan ön- ceki konularla ilgili kavram haritalama çal›flma- lar› yap›lm›flt›r. Kavram haritalama çal›flmalar›
çok yönlü düflünme ile kavramlar aras›nda ileri, geri ve çapraz ba¤lant›lar yapmay› gerektirir.
E¤er ö¤rencide kavramlar hatal› yerleflmiflse, ço-
¤u zaman çabalar› bofla ç›kacak ve ba¤lant›lar aras›nda yanl›fll›klar meydana gelecektir. Bu ça- l›flmada do¤ru bir haritan›n oluflturulabilmesi için öncelikle do¤ru bilginin gerekti¤i, ö¤rencilere önemle vurgulanm›flt›r. Kavramlar ve ba¤lant›
kelimeleri ö¤retmenle birlikte tespit edilmifl, ha- ritalar›n oluflturulmas› ö¤renciler taraf›ndan ya- p›lm›flt›r.
Genetik konular› ise deney grubunda gelenek- sel ö¤retimin yan›nda kavram haritalar› kullan›la- rak bir ders saati için afla¤›da verilen basamaklar izlenerek ifllenmifltir.
1. Ö¤retmen taraf›ndan derse k›sa bir girifl yap›larak konu ana hatlar›yla kavrat›lma- ya çal›fl›l›r. Bu s›rada her bir ö¤renci ko- nu ile ilgili kavramlar› belirleyerek not eder.
2. Ö¤retmenle birlikte ö¤rencilerin tart›fla- rak, belirledikleri kavramlar tahtaya lis- telenir ve kavramlar genelden özele s›ra- lan›r.
3. Her bir ö¤renci kavramlar aras›nda ileri, geri ve çapraz ba¤lant›lar kurup ba¤lant›
çizgileri üzerine aç›klay›c› ba¤lant› keli- melerini yazarak kavram haritalar› olufltur- maya çal›fl›r.
4. Ö¤retmen ö¤rencilerin kavram haritala- r›n› toplayarak de¤erlendirir. Bir sonraki ders kavram haritalar› üzerinde tart›fl›la- rak örnek bir kavram haritas› oluflturu- lur.
Bu uygulamada ö¤rencilerin oluflturdu¤u kav- ram haritalar›ndan örnekler Ek-1 ve Ek-2’de veril- mifltir.
Kontrol grubunda ise sadece anlat›m ve soru- cevap yöntemleri kullan›lm›flt›r. Ö¤retimin sonun- da her iki gruba da Genetik Baflar› Testi son-test olarak uygulanm›flt›r.
3. VER‹LER‹N ÇÖZÜMLENMES‹
VE BULGULAR
Verilerin analiz edilmesinde ba¤›ms›z t- testi kullan›lm›fl ve istatistiksel sonuçlar SPSS/PC pa- ket program› kullan›larak elde edilmifltir. Ön-test sonuçlar›na göre, deney ve kontrol gruplar› ara- s›nda, bilgi düzeyleri aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k yoktur (t=0,76; p> 0,05 ).
Son-test sonuçlar›n›n analizi ile, kavram haritala- ma yöntemiyle ö¤renim gören deney grubu ö¤rencileri ile geleneksel ö¤retim yöntemiyle ö¤- renim gören kontrol grubu ö¤rencilerinin Genetik Baflar› Testi ortalamalar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k oldu¤u görülmüfltür (t=8,49;p<0,05).
fiekil 4’de de görüldü¤ü gibi bu farkl›l›k deney grubu lehinedir. (–
XK= 4,70 ; XD= 8,68).
Gruplar›n ön-test son-test ortalamalar›, t ve p de-
¤erleri Tablo 1’de gösterilmifltir.
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Ortalama
Ön-test Son-test Kontrol Grubu Deney Grubu fiekil 3. Kontrol ve Deney Gruplar›n›n Genetik Baflar›
Testi Ortalama Puanlar›
4. SONUÇ
Bu çal›flmada, ö¤renciler kavram haritalama yöntemi ile ilk kez karfl›laflmalar›na ra¤men, ço-
¤unun bu yöntemden zevk ald›¤› ve derse karfl› il- gilerinin artt›¤› gözlenmifltir.
Ek-1 ve Ek-2’de verilen deney grubu ö¤renci- lerinin oluflturduklar› kavram haritas› örneklerin- de oldukça az say›da hatal› ba¤lant›lar vard›r. An- cak son-test sonuçlar›n›n deney grubu lehine an- laml› bir farkl›l›k göstermesi önemlidir (t=8,49;
p=0,00). Hem bu sonuç hem de ö¤rencilerin derse karfl› ilgilerinin art›fl›, de¤iflik ö¤renme stratejile- rinden biri olan kavram haritalar›n›n bir ö¤retim arac› olarak kullan›lmas›n›n yararl› olaca¤› görü- flünü do¤urmaktad›r.
Çal›flmam›zda kavram haritalar› kullan›larak ders iflleyen deney grubu ile kavram haritalar›n›n kullan›lmad›¤› kontrol grubunun son testlerinin karfl›laflt›r›ld›¤› t-testi sonuçlar›, deney grubu ö¤- rencilerinin kontrol grubu ö¤rencilerine göre daha baflar›l› oldu¤unu göstermifltir (t=8,49; p=0,00).
Benzer çal›flmalardan elde edilen sonuçlar, çal›fl- mam›z›n bulgular›n› destekler niteliktedir (Esiobu
& Soyibo, 1995; Jegede et al., 1990; Marbach-Ad, 2001; Novak et al., 1983; Okebukola, 1990; Wal- lace & Mintzes, 1990). Sadece Lehman ve di¤er- lerinin (1985) kavram haritalar›n›n ve V-diyag- ramlar›n›n ekoloji ve genetik konular›ndaki bafla- r›y› anlaml› düzeyde art›rmad›¤›n› belirttikleri ça- l›flmalar›n›n sonuçlar›, bu çal›flman›n sonuçlar›yla çeliflmektedir. Ancak Kinchin (2000), kavram ha- ritalar›n›n tek bafl›na ö¤retme stratejisi olarak kul- lan›ld›¤›nda yetersiz olabilece¤ini, di¤er s›n›f içi aktiviteleri ile birlikte uyguland›¤› zaman ise mak- simum baflar› sa¤lad›¤›n› savunmufltur. Kinchin’in
görüflünü dikkate almak gerekir. Her ne kadar bu çal›flmada sadece kavram haritalar›n›n bir araç olarak baflar›ya etkisi ele al›nm›fl ve sonuç olumlu bulunmuflsa da Gardner’in kurucusu oldu¤u çoklu zeka kuram›na göre kavram haritalar›n›n daha çok mant›ksal ve görsel zeka düzeyi yüksek ö¤renciler üzerinde etkili olabilece¤i ifade edilmektedir (Gardner&Hatch, 1990). Çal›flmam›z›n Lehman ve arkadafllar›n›n sonuçlar› ile çeliflmesi bu sebep- le olabilir.
Bir çok araflt›rma sonuçlar› ile bizim sonuçlar›- m›z›n olumlu de¤erler vermesi kavram haritalama yönteminin ö¤retmenlere de ö¤retilmesi ve hizme- tiçi e¤itim programlar›na dahil edilmesi gerekti¤i görüflünü desteklemektedir. Ayn› flekilde Okebuko- la (1990) da, kavram haritalama stratejisinin, biyo- loji ö¤retmenlerinin hizmet içi e¤itim programla- r›nda yer almas› gerekti¤ini belirtmifltir.
KAYNAKLAR
Akayd›n, G., Güler, M. H. ve Mülayim, H. (2000). Lisele- rimizin biyoloji laboratuvar araç ve gereçleri bak›- m›ndan durumu. Hacettepe Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 15, 1-4.
Bahar, M., Jhonstone, A. H. & Hansell, M. H.(1990). Re- visiting learning difficulties in biology. Journal of Biological Education, 33(2), 84-86.
Brown. C. R. (1995). The effective teaching of biology.
London and New York: Longman.
Esiobu, G. O. & Soyibo, K. (1995). Effects of concept and Vee mapping under three learning modes on stu- dents’ cognitive achievement in ecology and gene- tics. Journal of Research in Science Teaching 32(
9), 971-995.
Gardner, H. & Hatch, T. (1990). Multiple intelligences go to school: Educational implications of the the- ory of multiple intelligences. CTE Technical Re- port Issue No 4 <http://www. edc. org./CCT/cctho- ne/reports/tr4.htm> (15 Aral›k 2001)
Tablo 1. Gruplar›n ön-test son-test ortalamalar›, t ve p de¤erleri.
Testler Grup Ö¤r.say›s› Ortalama Std.sap t p
Kontrol grubu 41 2,31 2,12
Ön-test 0,76 0,44*
Deney grubu 41 2,65 1,93
Deney grubu 41 4,70 1,72
Son-test 8,49 0,00**
Kontrol grubu 41 8,68 2,45
Jegede, O.J., Alaiyemola. F.F.; Okebukola, P. A.( 1990).
The effects of concept mapping on students' anxi- ety and achievement in biology. Journal of Rese- arch in Science Teaching, 27( 10), 951-960.
Kaptan, F. (1998). Fen ö¤retiminde kavram haritas› yönte- minin kullan›lmas›. Hacettepe Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 14, 95-99.
Kinchin, I. M. (2000). Concept mapping in biology. Jour- nal of Biological Education. 34( 2), 61-68.
Lehman, J. D., Carter, C. & Kahle, J. B.( 1985). Concept mapping, Vee mapping and achievement: results of a field study with black high school students. Jour- nal of Research in Science Teaching, 22 (7), 663- 673.
Lewis, J.&Wood-Robinson C., (2000). Genes, chromoso- mes, cell division and inheritance –do students see any relationship? International Journal of Science Education, 22(2), 177-195.
Marbach-Ad, G.( 2001). Attempting to break the code in student comprehension of genetic concepts. Jour- nal of Biological Education, 35 (4), 183-189.
Novak. J. D., Gowin, D. B. & Johansen, G. T.(1983). The use of concept mapping and knowledge Vee map- ping with junior high school science students. Sci- ence Education, 67 (5), 625-645.
Novak, J. D. & Gow›n, D. B.(1984). Learning How to Learn. Cambridge: Cambridge University Press.
Okebukola, P. A.(1990). Attaining meaningful learning of concepts in genetics and ecology: An examination of thepotency of the concept mapping technique.
Journal of Research in Science Teaching, 27 (5), 493-504.
Wallace, J. D. & Mintzes, J. J.; 1990. The concept map as research tool: Exploring conceptual change in bi- ology. Journal Research in Science Teaching, 27 (10), 1033-1052.
Yaman M. & Soran, H. (2000). Türkiye’de orta ö¤retim kurumlar›nda biyoloji ö¤retiminin de¤erlendiril- mesi. Hacettepe E¤itim Fakültesi Dergisi, 18, 229- 237.
EKLER
Ek-1. Ö¤rencilerin Oluflturduklar› Kavram Haritalar›ndan Bir Örnek
GEN
DNA
KROMOZOM D‹PLO‹T
fiEMAT‹K HÜCRE
HOMOLOG KROMOZOM
HAPLO‹T(n)
GAMET
SPERM YUMURTA
ALEL GEN
BA⁄LI GEN BA⁄IMSIZ
GEN TEK ALEL ÇOK ALEL
Z‹GOT
HOMOZ‹GOT HETEROZ‹GOT
GENOT‹P DOM‹NANT RESES‹F
ÇEVRE
FENOT‹P EKS‹K
BASKINLIK de¤ilse
de¤ilse de¤ilse
oluflturur Birleflirse
Olabilir
Birleflirse Olabilir
bulunur Olabilir
Birleflirse
Olur Olur
bulunur Tek tafl›n›rsa
Çift tafl›n›rsa
bulunur bulunur
bulunur
olabilir
Olabilir Olabilir
Olabilir
Ek-2. Ö¤rencilerin Oluflturduklar› Kavram Haritalar›ndan Bir Örnek GEN
DNA
KROMOZOM
D‹PLO‹T
fiEMAT‹K HÜCRE
HOMOLOG KROMOZOM
HAPLO‹T(n)
GAMET
SPERM YUMURTA
ALEL GEN
MM, Nn
DOM‹NANT (BASKIN)
KROSSING OVER GAMET HOMOZ‹GOT HETEROZ‹GOT
Z‹GOT FENOT‹P
KONTROL ÇAPRAZLAMASI Tek tafl›n›rsa
Çift tafl›n›rsa
bulunur
u¤rayabilir olabilir bulunur
SPERM YUMURTA
RESES‹F (ÇEK‹N‹K)
EKS‹K BASKINLIK De¤ilse De¤ilse
HOMOZ‹GOT HETEROZ‹GOT dizilifli
ile
oluflturur
BA⁄LI GEN BA⁄IMSIZ GEN TEK ALELL‹K (?????)
ÇOK ALELL‹K (A, B, AB, 0)
GENOT‹P ÇEVRE
bulunur
