Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute
ISSN: 1302-6879
VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ
THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE
YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36
ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR
TARAFINDAN TARANMAKTADIR DERGİMİZ
Tübitak DergiPark
DergiPark
AKADEMİKakademik
Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36 Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute
VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE
Sahibi/Owner Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına
Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Editörler/Editors Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Öğr. Gör. Kemal TEMİZER
Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language Editors Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça)
Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça) Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca)
Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca) Yayın Kurulu/Editorial Board
Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün
Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya
Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.
Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.
Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova
Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Recai KARAHAN, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin
Doç. Dr. Bekir KOÇLAR-Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- Rusya
Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır
Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA
Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Prof. Dr. Bayram KODAMAN
Prof. Dr. S. Cem ŞAKTANLI Prof. Dr. Cesur PEVLEVAN Prof. Dr. Hasan BABACAN
Prof. Dr. Ivan BALTA Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN
Prof. Dr. Necdet HAYTA Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU
Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Serbo RASTODER Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV
Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIR
Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS
Doç. Dr. Suvat PARİN Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU
Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜ
Murat ÇABAZ
Dizgi-Baskı/Print-Compasition
Baranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432)215 94 06 VAN
Yazışma Adresi/Correspondence Address Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN Tel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52
İleti Adresi: http://www.yyusbedergisi.com/
Baskı Yılı/Date of Publication 2017
İÇİNDEKİLER / CONTENTS
11
25
33
55
77
89
109
119
133
ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN
Minua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme An Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden
DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ
Iris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında Yanılsama Illusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar Yrd. Doç. Dr. Metin EREN
Van Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve Anlatıcı Formula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales
Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİN
Furûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler Üzerine
On Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems
FELSEFE/ PHILOSOPHY Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK
Milliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve Habermas Discourse Against Nationalism: Rumi and Habermas İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES
Doç. Dr. M. Akif ARVAS Arş. Gör. Mustafa TORUSDAĞ
Causality Relationship Between Imports, Exports and Economic Growth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZ
Doç. Dr. H. Eray ÇELİK
Trb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin Belirlenmesi Determination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region Öğr. Gör. Ayhan CESUR
Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBAN Gerilla Pazarlama
Guerrilla Marketing
İLAHİYAT / TEOLOGIE Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR
Modern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi Örneği The Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example
145
177
195
225
249
279
299
313
329
345
361 393
Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR
Eyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid Era Egyptian Madrasas in Ayyubid Era
SANAT TARİH/ HISTORY ART Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ
Alanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni Takı A Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK
Öğr. Gör. Ahmet BODAKÇİ
Mardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki Örnek Two Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones
SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖK Geç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve Kimlik
Religious Individualism and Identity in the Late Modern Age
TARİH/ HISTORY Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ
Lozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleri
Turkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ
Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış
In the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN
XVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği) XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample) Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ
Fikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası
Examination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party
Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇ
Schneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir Levanten Schneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service Arş. Gör. Vural ÖNTÜRK
Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul Bozan An Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN
Dr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜ
Ferit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir Bakış
An Overview of the Office Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance
Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları
36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE
Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Doç. Dr. Hatice KALKAN Namık Kemal Üniversitesi
Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi
Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Hakkâri Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Karabük Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Bingöl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Iğdır Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Namık Kemal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Bingöl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Bingöl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
HAKEMLERİMİZ / REFEREES Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi
Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-Rusya Prof. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Bedri SARICA Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi
Prof. Dr. Cesur PEHLEVAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.
Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.
Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi
Prof. Dr. S. Esin DAYI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu Üniversitesi Prof. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren Üniversitesi Prof. Dr. M. Salih ARI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi
Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Necdet HAYTA Gazi Üniversitesi
Prof. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz Üniversitesi
Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Prof. Dr. Recai KARAHAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Reha SAYDAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak
Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK Bartın Üniversitesi
Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdulmecit CANATAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
HAKEMLERİMİZ / REFEREES
Doç. Dr. Cem KAHYA Bayburt Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi
Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Atatürk Üniversitesi
Doç. Dr. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Bitlis Eren Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Melih ERZEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren Üniversitesi Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Gaziantep Üniversitesi Doç. Dr. Özer KÜPELİ Kâtip Çelebi Üniversitesi Doç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk Üniversitesi
Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Tamer BALCI The University of Texas-ABD Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Zekeriya NAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Arif GEZER Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi
HAKEMLERİMİZ / REFEREES
Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas Üniversitesi
Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Ezher Üniversitesi-Mısır
109
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute
Sayı/Issue:36 – Sayfa / Page:
ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY Makale Bilgisi / Article Info
Geliş/Received: 02.08.2017 Kabul/Accepted: 26.09.2017
TRB2 BÖLGESİNDE KÜMELENME POTANSİYELİ OLAN SEKTÖRLERİN BELİRLENMESİ
DETERMINATION OF SECTORS WHICH CLUSTERED POTENTIAL IN TRB2 REGION
Öğr. Gör. Serpil SEVİMLİ DENİZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi sdeniz@yyu.edu.tr Doç. Dr. H. Eray ÇELİK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İstatistik Bölümü ecelik@yyu.edu.tr
Öz Kümelenme, üretim aşamalarında karşılıklı bağımlı işletmeler, kurumlar ve müşterilerin oluşturduğu ağ olarak tanımlanır. Kümelenmelerin bölgesel ve ulusal rekabet gücüne büyük faydalar sağlaması Türkiye’de ve dünyada popülerleşmesini sağlamaktadır. Bölgelerde kümelenme konusunda odaklanılması gereken konuların başında sektörün bölge ekonomisini geliştirme konusundaki etkileri gelmektedir. İdeal bir küme gerek küme büyüklüğü gerekse büyüme potansiyeli ile bölge ekonomisinde önemli gelişmeler sağlayabilme potansiyeline sahip kümedir. Sektörlerin tanımlanması ve öncelikli sektörlerin belirlenmesi konusunda yürütülen çalışmalar; bölgesel otoritelerin kapasite geliştirmesini, hizmet verdikleri bölgedeki firmaları ve ihtiyaçlarını yakından tanımalarını ve bölgede ortak akıl oluşmasını sağlar. Bu çalışmanın amacı, TRB2 Bölgesindeki Van, Muş, Bitlis ve Hakkari illerindeki kümelenme potansiyeli olan sektörlerin ortaya konulmasıdır. Bu amaçla TRB2 Bölgesindeki iller için kümelenme potansiyeli taşıyan sektörler “üç yıldız analizi” aracılığıyla belirlenmiştir. Bir sayısal analiz yöntemi olan, üç yıldız analizi; kümelerin tanımlanması için büyüklük, başatlık ve uzmanlaşma başlıklarındaki değerlendirmeleri önerir.
Analiz istihdam sayıları üzerinden gerçekleştirilmektedir. Elde edilen
110 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute bulgular, Van’da üç sektörde kümelenme potansiyeli olduğunu, Muş, Bitlis
ve Hakkari illerinde ise kümelenme potansiyeli olan sektörlerin bulunmadığını ortaya çıkarmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kümelenme, Rekabet Avantajı, Üç Yıldız Analizi
Abstract
Clustering is defined as the network created by interdependent entities, institutions and customers in the production phase. Clusters provide great benefits to the regional and national competitiveness, making them popular in Turkey and in the world. At the forefront of the issues that need to be focused on clustering in the region is the impact of the sector on improving the regional economy. An ideal cluster is the cluster size, which has the potential to achieve significant improvements in the regional economy with its potential for growth.. Studies carried out on identification and prioritization of sectors; capacity building of regional authorities, knowing firms and needs in the regions they serve, and common knowledge in the region.The aim of this study is to reveal the clustering potential sectors in TRB2. For this purpose, the sectors which have the potential of clustering for the illusions in the TRB2 Region have been determined through "three star analysis". Three-star analysis, a method of numerical analysis; Suggests analysis of size, dominance, and specialization titles to identify clusters. The analysis is based on employment numbers. The findings show that Van has the potential of clustering in three sectors and that there are no clustering potential sectors in Muş, Bitlis and Hakkari.
Keywords: Clustering, Competitive Advantage, Three Stars Analysis
1.GİRİŞ
Endüstriyel kümelerin içerisinde bulunan şirketlerin diğerlerinden daha verimli olmaları son zamanlarda kümelenme kavramını oldukça önemli bir hale getirmiştir ve dünyada hızla gelişmektedir. Kümelenme ile sınırlı coğrafyalarda bulunan yerli tedarikçiler ile alıcılar, rakipler, üniversiteler, araştırma merkezleri ve benzeri ortak çalışma ilişkilerine dayanan kurumlar arasında kurulan ağlar ve ortaklıkların oluşması kolaylaştırılmaktadır. Bir bölgede sektörlere göre kümelenmelerin gerçekleştirilmesi; o bölgedeki işletmelerin ekonomilerinin büyümesi, maliyetlerin düşürülmesi, profesyonel kaynaklara erişimin kolaylaştırılması, yeni fikirlerin geliştirmesi ve kurumsallaşma çalışmalarının arttırılması gibi yararları açısından oldukça önemlidir. Bu anlamda, TRB2 Bölgesindeki Van, Muş, Hakkari ve Bitlis İllerindeki kümelenme potansiyeli olan alanların ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalar yapılmamıştır.
111
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute
bulgular, Van’da üç sektörde kümelenme potansiyeli olduğunu, Muş, Bitlis ve Hakkari illerinde ise kümelenme potansiyeli olan sektörlerin bulunmadığını ortaya çıkarmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kümelenme, Rekabet Avantajı, Üç Yıldız Analizi
Abstract
Clustering is defined as the network created by interdependent entities, institutions and customers in the production phase. Clusters provide great benefits to the regional and national competitiveness, making them popular in Turkey and in the world. At the forefront of the issues that need to be focused on clustering in the region is the impact of the sector on improving the regional economy. An ideal cluster is the cluster size, which has the potential to achieve significant improvements in the regional economy with its potential for growth.. Studies carried out on identification and prioritization of sectors; capacity building of regional authorities, knowing firms and needs in the regions they serve, and common knowledge in the region.The aim of this study is to reveal the clustering potential sectors in TRB2. For this purpose, the sectors which have the potential of clustering for the illusions in the TRB2 Region have been determined through "three star analysis". Three-star analysis, a method of numerical analysis; Suggests analysis of size, dominance, and specialization titles to identify clusters. The analysis is based on employment numbers. The findings show that Van has the potential of clustering in three sectors and that there are no clustering potential sectors in Muş, Bitlis and Hakkari.
Keywords: Clustering, Competitive Advantage, Three Stars Analysis
1.GİRİŞ
Endüstriyel kümelerin içerisinde bulunan şirketlerin diğerlerinden daha verimli olmaları son zamanlarda kümelenme kavramını oldukça önemli bir hale getirmiştir ve dünyada hızla gelişmektedir. Kümelenme ile sınırlı coğrafyalarda bulunan yerli tedarikçiler ile alıcılar, rakipler, üniversiteler, araştırma merkezleri ve benzeri ortak çalışma ilişkilerine dayanan kurumlar arasında kurulan ağlar ve ortaklıkların oluşması kolaylaştırılmaktadır. Bir bölgede sektörlere göre kümelenmelerin gerçekleştirilmesi; o bölgedeki işletmelerin ekonomilerinin büyümesi, maliyetlerin düşürülmesi, profesyonel kaynaklara erişimin kolaylaştırılması, yeni fikirlerin geliştirmesi ve kurumsallaşma çalışmalarının arttırılması gibi yararları açısından oldukça önemlidir. Bu anlamda, TRB2 Bölgesindeki Van, Muş, Hakkari ve Bitlis İllerindeki kümelenme potansiyeli olan alanların ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalar yapılmamıştır.
2. KÜMELENME OLGUSUNUN GELİŞİMİ 2.1.Kümelenme ve Literatür Taraması
Endüstriyel kümelenme yaklaşımı, ilk kez 1890’da Alfred Marshall'ın yayınladığı "Ekonomi İlkeleri" adlı kitabında "sanayi bölgeleri" ile ilgili kısa referanslara dayanmaktadır. Marshall (1890), endüstriyel kümelenmelerin oluşturulması için üç şartı belirtir. Bu şartlar yeterli emek havuzunun, bilgi ve fikirlerin küme içinde hızla aktarılma olasılığının ve uzman tedarikçilerin varlığıdır (Alsaç, 2010).
Isard Walter (1960) çalışmasında, ihracata yönelik endüstrileri ve bu endüstrilerin bölgedeki diğer sanayilere bağlantılarını ekleyerek endüstriyel kümelenmeler kavramını geliştirmiştir. Isard'a göre, bu güçlü sanayi bağlantıları, endüstriyel kümelenmelerin varlığının bir kanıtıdır (Isbasoiu, 2007). Endüstriyel kümeler, birçok akademisyen tarafından belirli bir coğrafi bölgede yoğunlaşan sanayi grupları olarak tanımlanırlar. Endüstriyel kümeler birbirlerine dikey ve yatay olarak bağlanırlar. Tedarikçilerle ve müşterilerle ilişkiler kurmak, dikey;
Teknoloji ve insan kaynakları gibi ortak kaynakları paylaşmak, yatay bağlantı olarak tanımlanır (Porter, 1990; Feser & Bergman, 2000;
Feser, 2005). Günümüzde, kümelenme yaklaşımı, bölgesel kalkınma, sürdürülebilir büyüme ve artan rekabet edebilirlikte önemli bir program olarak görüldüğü için, gelişmiş ülkeler tarafından sanayi kümelenmesi üzerine yaptırılan birçok çalışma bulunmaktadır.
Örneğin Avrupa Kümelenme Politikası Grubu (ECPG), Avrupa Komisyonunun koordinasyon ve kaliteyi artırmak için çalışmalar yapmayı amaçladığı bir karar ile 2008 yılında kurulmuştur. Avrupa Kümelenme Politikası Grubu (ECPG), 20 bağımsız uzmandan oluşmaktadır. Kümelenme politikalarının AB içerisinde daha iyi nasıl tasarlanacağı konusunda öneriler üretilmesi görevini üstlenmişlerdir.
Bu grup tarafından yürütülen çalışmalar, bir kümede yer alan şirketlerin daha yüksek üretkenlik ve yenilik seviyelerine ulaştığını göstermektedir. 1990'da Michael Porter, bölgesel düzeyde rekabetçiliğin unsurlarını uluslararası düzeyde araştırarak kümelenmeye dayalı bölgesel ekonomik kalkınma kavramını geliştirdi. Porter'ın çalışması, ülkelerin rekabetçi kesimlerinin küme oluşum eğiliminde olduğu sonucuna varmıştır. Çalışmasında sürdürülebilir rekabet avantajının genel iş ortamında iç ve dış kaynakların karışımına bağlı olduğu gerçeğini dile getiren Porter, ekonomik kalkınma ve rekabetçilik yaklaşımlarına yeni bir vizyon kazandırmıştır (Alsaç, 2010). Daha geniş bir bölgesel kalkınma aracına doğru kümelenme yaklaşımı, ilk olarak, kümelenme içindeki küçük ve orta ölçekli işletmeler için yeni iş fırsatlarının ortaya çıkmasını teşvik eden etkili bir mekanizma olarak görülmektedir
112 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute
(Quandt ve Pacheco, 2000). Endüstriyel kümelenmelerdeki şirketler, bilgi ve teknoloji transferinden yararlanmaktadır. Bir kümede bulunan firmalar, kümedeki işgücü piyasasıyla ilişkili eğitim kurumları ve kurumlar vasıtasıyla nitelikli ve eğitilmiş personele erişebilirler. Son olarak, küme ağı firmalara uzman tedarikçilere erişme fırsatı sunar (Barkley ve ark.1997).
Bir pazarlama perspektifinden kümelenmenin iki önemli yararı vardır: bir yandan endüstriyel kümedeki işletmeler tanınırlık ve prestij, etkili bir dağıtım ağı ve pazara derinlemesine nüfuz etme olanağına sahip olacaklardır. Bu, yalnızca yerel piyasalarda değil, aynı zamanda uluslararası piyasalardaki firmalar için müşteri sayısını ve gelirlerini de artıracaktır. Öte yandan, kümelenmenin kendisi de önemli bir iç pazardır. Kümelenme yaklaşımı, kamu kurumları tarafından kümelenme ağında bulunan işletmelere sunulan imkânlara ve hizmetlere erişmek için önemli fırsatlar sağlamaktadır. Kümelenme içinde yer alan işletmeye, kamu kurumları tarafından sunulan fiziki altyapı, araştırma tesisleri test laboratuvarları gibi hizmetler, endüstriyel kümelenmelerde bulunan işletmelerin başarısını ve rekabet gücünü arttırmaktadır. Bu potansiyel faydalar nedeni ile endüstriyel kümelenme modellemesi, bölgesel kalkınma ve ekonomik rekabet edebilirlik anlamında akademisyenler, uzmanlar ve siyasi liderler tarafından sık kullanılan popüler araçlardan biri olmuştur (Grant, 1991). Endüstriyel kümeleme için kullanılan yöntemler nitel bilgilerden sofistike istatistiksel yöntemlere kadar çeşitlilik göstermektedir. Bu yöntemlerin bazı örnekleri arasında yüz yüze görüşmeler, odak grupları, 3-Yıldız Analizi, Giriş-Çıkış Analizi ve Vardiya Paylaşımı Analizi bulunmaktadır (Alsaç, 2010). Avrupa Birliği’ne üye ülkelerdeki küme oluşumlarını karşılaştırmak için kullanılan Üç Yıldız Analizi Avrupa’da yürütülen Cluster Observatory Projesi’nde gündeme getirilmiş bir nümerik analiz metodudur. Genel olarak istihdam verileri analiz edilmektedir. Büyüklük, başatlık ve uzmanlık skorlarından herhangi birinde eşiği aşan bir sektöre bir yıldız verilir. Üç Yıldız Analizinde kullanılan üç önemli kriter vardır:
Boyut (Büyüklük): Belirli bir sektörde bölgenin istihdamının ulusal istihdama oranı olarak tanımlanır; Hakimiyet (Başatlık): Bölgenin ekonomisinde sektörün nispi gücüyle ilişkilidir; İhtisaslaşma (Uzmanlık): Bölgedeki istihdamın sektördeki istihdam içindeki payı ile ülkedeki toplam istihdam içindeki oranıdır. Bir sektöre yıldız atamak için kullanılan bazı ortak eşikler vardır. Literatürde standart bir ölçü yoktur. Büyüklük, başatlık ve uzmanlık için bir eşik değeri belirlenebilir (Beyaz Kitap, 2007). Bu çalışmada il tabanındaki istihdam değerlerinin aynı sektörde ülkedeki istihdamın % 2’sinden
113
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute
(Quandt ve Pacheco, 2000). Endüstriyel kümelenmelerdeki şirketler, bilgi ve teknoloji transferinden yararlanmaktadır. Bir kümede bulunan firmalar, kümedeki işgücü piyasasıyla ilişkili eğitim kurumları ve kurumlar vasıtasıyla nitelikli ve eğitilmiş personele erişebilirler. Son olarak, küme ağı firmalara uzman tedarikçilere erişme fırsatı sunar (Barkley ve ark.1997).
Bir pazarlama perspektifinden kümelenmenin iki önemli yararı vardır: bir yandan endüstriyel kümedeki işletmeler tanınırlık ve prestij, etkili bir dağıtım ağı ve pazara derinlemesine nüfuz etme olanağına sahip olacaklardır. Bu, yalnızca yerel piyasalarda değil, aynı zamanda uluslararası piyasalardaki firmalar için müşteri sayısını ve gelirlerini de artıracaktır. Öte yandan, kümelenmenin kendisi de önemli bir iç pazardır. Kümelenme yaklaşımı, kamu kurumları tarafından kümelenme ağında bulunan işletmelere sunulan imkânlara ve hizmetlere erişmek için önemli fırsatlar sağlamaktadır. Kümelenme içinde yer alan işletmeye, kamu kurumları tarafından sunulan fiziki altyapı, araştırma tesisleri test laboratuvarları gibi hizmetler, endüstriyel kümelenmelerde bulunan işletmelerin başarısını ve rekabet gücünü arttırmaktadır. Bu potansiyel faydalar nedeni ile endüstriyel kümelenme modellemesi, bölgesel kalkınma ve ekonomik rekabet edebilirlik anlamında akademisyenler, uzmanlar ve siyasi liderler tarafından sık kullanılan popüler araçlardan biri olmuştur (Grant, 1991). Endüstriyel kümeleme için kullanılan yöntemler nitel bilgilerden sofistike istatistiksel yöntemlere kadar çeşitlilik göstermektedir. Bu yöntemlerin bazı örnekleri arasında yüz yüze görüşmeler, odak grupları, 3-Yıldız Analizi, Giriş-Çıkış Analizi ve Vardiya Paylaşımı Analizi bulunmaktadır (Alsaç, 2010). Avrupa Birliği’ne üye ülkelerdeki küme oluşumlarını karşılaştırmak için kullanılan Üç Yıldız Analizi Avrupa’da yürütülen Cluster Observatory Projesi’nde gündeme getirilmiş bir nümerik analiz metodudur. Genel olarak istihdam verileri analiz edilmektedir. Büyüklük, başatlık ve uzmanlık skorlarından herhangi birinde eşiği aşan bir sektöre bir yıldız verilir. Üç Yıldız Analizinde kullanılan üç önemli kriter vardır:
Boyut (Büyüklük): Belirli bir sektörde bölgenin istihdamının ulusal istihdama oranı olarak tanımlanır; Hakimiyet (Başatlık): Bölgenin ekonomisinde sektörün nispi gücüyle ilişkilidir; İhtisaslaşma (Uzmanlık): Bölgedeki istihdamın sektördeki istihdam içindeki payı ile ülkedeki toplam istihdam içindeki oranıdır. Bir sektöre yıldız atamak için kullanılan bazı ortak eşikler vardır. Literatürde standart bir ölçü yoktur. Büyüklük, başatlık ve uzmanlık için bir eşik değeri belirlenebilir (Beyaz Kitap, 2007). Bu çalışmada il tabanındaki istihdam değerlerinin aynı sektörde ülkedeki istihdamın % 2’sinden
daha büyük olması halinde “büyüklük” kriterinin yerine getirildiği ve bir yıldız verilmesi gerektiği kabul edilmiştir. Herhangi bir sektördeki istihdam değerinin, il genel istihdam değerinin %1’inden büyük ve eşit olması halinde “başatlık” kriteri karşılanır ve bir yıldız verilir.
Ülkedeki herhangi bir sektöründeki istihdam verilerinin ülkedeki toplam istihdam verilerine kıyaslanmasıyla hesaplanan uzmanlaşma skoru bir veya birden yüksek ise, o sektör uzmanlaşma kısıtından bir yıldız alır (Erkut, F.Ç., 2011).
3. TRB2 Bölgesi İllerinde Üç Yıldız Analizi
Sektörel istihdam verileri baz alınarak yapılan üç yıldız analizi metodunda büyüklük, başatlık ve uzmanlaşma skorlarına göre tüm sektörler incelenmektedir. İncelenen sektörler bu kısıtlarla değerlendirilip, sektörel kümelenme potansiyelleri ortaya çıkarılmaktadır. Bölgesel kalkınma, bölgelerin rekabet gücü ile ilişkilendirilmektedir. Rekabet gücü kazanmada da sektörel kümelenmelere daha fazla odaklanılmaktadır. Bu araştırma sonucunda TRB2 Bölgesindeki Van, Muş, Bitlis ve Hakkari illerinde kümelenme potansiyeli taşıyan sektörlerin sınırlı olduğu görülmektedir.
3.1. TRB2 Bölgesi illerinde Kümelenme Potansiyelinin Üç Yıldız Analizi ile Belirlenmesi
Üç yıldız analizini gerçekleştirebilmek için ikili kodlanmış, ekonomik faaliyet sınıflandırması yapılmış 99 iş koluna ait istihdam verileri Türkiye Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan alınmıştır. 2014 verileri kullanılmıştır. Bu verilere ilişkin büyüklük, başatlık ve uzmanlık katsayıları hesaplanmıştır. İller bazındaki kümelenme oluşumları ve küme potansiyeli taşıyan sektörel yapılanmaların ortaya konmasında üç yıldız analizi metodu başatlık, büyüklük ve uzmanlık parametreleri kapsamında yapılmaktadır. Bu çerçevede;
Başatlık: İl genelinde, belirli bir sektördeki istihdamın ildeki toplam istihdam içindeki payı, belirlenmiş bir kritik değerden yüksek ise o sektör ilgili bölgede başat bir sektördür.
Büyüklük: İl genelinde, belirli bir sektördeki istihdamın aynı sektörün Türkiye geneli istihdamı içindeki payı, belirlenmiş bir kritik değerden yüksek ise o sektör ilgili bölgede önemli bir büyüklüğe sahip bir sektördür.
Uzmanlık: İl genelinde belli bir sektördeki istihdamın ildeki toplam istihdam içindeki payının, aynı sektördeki Türkiye geneli istihdamın Türkiye geneli toplam istihdam içindeki payına oranı 1’den büyükse, o sektör faaliyetlerinde uzmanlaşmış bir sektör olarak değerlendirilebilir.
