Ri z a T e v f î k ■ T 7 - S k W l
Rıza Tevfik'in
Son Makalesi
i■
ù j f . ^)l>—
J*
■*>* t)*- 1 ^ y. f c i i V y y ^ f / V / > + * * * * * ş j j j r s • S 4 Ï- '- * '- *ABDULLAH UÇMAN
B
ilin d iğ i gibi Rıza Tevfik, o sırada Şûrâ-yı Devlet reisi olması dolayısıyla 10 Ağustos 1920 de yapılan Sevr Antlaşmasını imzalayan OsmanlI Devleti heyetinde ye r alm ış 1 ve bazı g ö rü ş a y rılık la rı s e b e b iy le aynı g ü n le rd e Anadolu'da devam eden M illî Mücadele hareketine de muhalefet etm iştir. Ancak Millî Mücadele'nin zaferle sonuçlanmaya doğru g ittiğ i günlerde, yine b ir M illî Mücadele aleyhtarı olan Peyam-Sabah gazetesi başyazarı Ali Kemal'in Ankara hükümeti tarafından muhakeme edilmek üzere İstanbul’da yakalanması ve Nurettin Paşa nın nezaretinde Ankara'ya götürü lürken yolda İzmit'te halk tarafından linç edilmesi, muhalifleri büyük ölçüde korkutur. İşte Rıza Tevfik de, aynı âkıbete uğrama endişesiyle, Ingiliz sefaretinin de yardımıyla, o sırada M ısır'a gitm ekte olan bir yük gemisiyle 8 Teşrin-i sâni 1922'de Türkiye'yi terkeder.2Rıza Tevfik daha sonra, 1 Haziran 1924'te T.B.M.M. tarafından, Sevr Antlaşması'na imza attığı için 150’likler listesine dahil edilir.3
Yurt dışına çıktıktan sonra önce Kahire'ye, oradan da Ürdün Kralı Emîr Abdullah'ın daveti üzerine Mekke'ye gider. Daha sonra, yine Kralla birlikte Amman'a geçer. Orada önce Kral'ın Divan tercümanlığı görevinde, bir süre sonra da Sıhhiye ve Âsâr-ı Atîka Müzesi müdürlüğünde çalışır.4 Yurt dışında yaklaşık olarak y irm i bir yıl kalan Rıza Tevfik, 1934 yılında Ürdün'deki resmî görevinden emekli olur ve aynı yıl eşi Nazlı hanım ve küçük oğlu Ahmet Nazif'le birlikte, ik lim in d e n ço k h o ş la n d ığ ı L übnan sahillerinde Günye kasabasına yerleşir.5 Rıza Tevfik, kendine göre bazı haklı sebeplerle, T .B .M .M .'n in 29 Haziran 1938'de 150'likleri affeden kanunu kabul edip yürürlüğe koymasına rağmen, diğer bazı 1 5 0 'lik le r gibi yurda hemen geri dönmez. Yalnız bu arada, Eylül 1940'tan
başlayarak, İstan b u l'd a yayım lanan günlük Yeni Sabah gazetesinde haftanın belirli günlerinde dil, edebiyat, felsefe ve estetikle ilgili, zaman zaman da çok genel mânâda siyasî muh tevalı makaleler ya yımlamaya başlar.
Rıza Tevfik'in yurda dönüşü, 150'likleri a ffe d e n k a n u n u n kabul edilmesinden, ancak beş yıl sonra, 23 Haziran 1943'te g e rç e k le ş ir . Rıza Tevfik Yeni Saöa/7'taki
yazılarını yurda döndükten sonra da sürdürür. Takip edebildiğimiz kadarıyla bu yazılar, Rıza Tevfik'in 1949 yılının son a y la rın d a h a s ta la n ıp h a s ta h a n e y e kaldırılmasına kadar aralıksız devam eder. Rıza Tevfik'in gazetede çıkan son yazısı 18 Aralık 1949 ta rih in d e yayım lanan "Demokrasi Prensipleri" (YeniSabah, nr. 3874) adlı makaledir. Burada yayımladı ğımız "Hangi Komünizmden Bahsediyoruz?" başlıklı makale İse, üzerinde herhangi bir kayıt ve tarih bulunmamakla beraber, Rıza T e v fik 'in m u h te m e le n hastahaneye kaldırılmadan önce Yeni Sabah için kaleme aldığı son makalesi olmalıdır. Çünkü, Rıza Tevfik'in evrakı arasından çıkan5 ve yazının yazıldığı dördüncü sayfanın arka yüzünde Rıza Tevfik'in el yazısı ile ve eski harflerle “Yeni Sabah'a makale, gelecek pazar içini ibaresi İle ayrıca "Com m unism e, son makale, basılamadı" İfadesi yer almaktadır. Rıza Tevfik 29 Aralık 1949'da kaldırıldığı Haydarpaşa Numune Hastahanesi'nde hayata gözlerini kapayınca, sanıyorum defin telâşı arasında bu makale de diğer yazıları ve müsveddeleri arasında kalmış ve gazeteye gönderilip yayımlanamamıştır.
H j U Ü l f « f c f c f r - p “M1 ' < U y A i W 1 *& ->-> • S * * * \j* U iic ^ s * yi Crv»^.vrt«ı»»»H*.. ^U'İJfr'juyirŞİ jpUÍ ryVrU y i j ¿JV'aA A V 1 ÜO- • • .rí^U rpijJiâm*. -" <* U* I f Í í * * 1 ~ V* drJ¡m0h& $ U ^U^IcJjU *x) ¿ ¿ ¿ » j é * ' \ti* < t v^) *>*. jjk u V •-* W «r>W V ”4. 4 ? • »-'r:-*
[%it* 'Ttvfik'-* ti ilt i+yfmi
Gerek Türk gerekse yabancı fikir adamları arasında bugünlerde hâlâ konuşulup tartışılan komünizm ve kapitalizm hakkında bundan kırk bir yıl önce kaleme alınmış Rıza Tevfik'in bu son makalesinin, bugün de geçe rliliğ in i koruyan bazı görüşler taşıdığını ve anlamlı mesajlar verdiğini zannediyorum.
İkdam , nr. 8429, 12 A ğustos 1336/
1920.
"İstanbul Firârîleri Arasında Kimler Var? ", Hâkimiyel-ı Milliye, nr. 661, 15 Teş- rin-l sâni 1338/1922.
Ilhami Soysal, 150’likler, İstanbul 1985, s. 28, 59, 82, 148, ayrıca bk. 150'likler
Albüm ü (T.C. Dahiliye Vekâleti Emni-
yet-i Umumiye Müdüriyeti), s.5, nr. 16,
Tarih ve Toplum, sy. 70, Ekim 1989 (özel
ek).
Kandemir, Kendi Ağzından Rıza Tevfik, İstanbul 1943, s. 71-74
a.y., s.75.
Rıza Tevfik'in, arasında bu makalenin de bulunduğu bütün not, müsvedde, not defteri ve diğer evrakını değerlendirmem için lütfedip bana veren torunu Sayın Rıza Başikoğlu'na, bu örnek davranışından dolayı burada ayrıca teşekkür etmek isterim.
Taha Toros Arşivi 100 • 36
