GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI EĞİTİM TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI
TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİ
-ANKARA İLİ ÇANKAYA İLÇESİ ÖRNEĞİ-
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Fatoş BÖLÜKBAŞI
Ankara 2012
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI EĞİTİM TEKNOLOJİSİ BİLİM DALI
TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİ
-ANKARA İLİ ÇANKAYA İLÇESİ ÖRNEĞİ-
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Fatoş BÖLÜKBAŞI
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Demet H. SOMUNCUOĞLU ÖZERBAŞ
Ankara 2012
JÜRİ ÜYELERİ’NİN İMZA SAYFASI
Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğüne;
Fatoş BÖLÜKBAŞI’nın “Teknoloji Okuryazarlığına İlişkin İlköğretim Öğretmenlerinin Görüşleri - Ankara İli Çankaya İlçesi Örneği-” başlıklı tezi 12 / 10 / 2012 tarihinde, jürimiz tarafından Eğitim Teknolojileri Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan :Doç. Dr. Melek ÇAKMAK ...
Üye :Yrd. Doç. Dr. Şaban ÇETİN ...
Üye : Yrd. Doç. Dr. Demet H. SOMUNCUOĞLU ÖZERBAŞ ...
ÖN SÖZ
Teknoloji okuryazarlığına ilişkin ilköğretim öğretmenlerinin görüşlerini belirlemeye yönelik olan bu çalışma birçok kişinin destek, anlayış, sabır ve yardımlarıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma sürecinde; danışmanım Yrd. Doç. Dr. Demet H. SOMUNCUOĞLU ÖZERBAŞ’a, destekleri ve katkılarından dolayı Doç. Dr. Melek ÇAKMAK , Yrd. Doç. Dr. Şaban ÇETİN, Yrd. Doç. Dr. Haluk UNSAL ve dönütlerini esirgemeyen değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Hasan TINMAZ’a, verilerin analizlerinde danışmanlık aldığım arkadaşım Uz. Dr. Mustafa Agah TEKİNDAL’a, süreci yakından takip eden arkadaşım Araş. Gör. Fatma GÖZALAN’a, anketlerin uygulanmasında ve toplanmasında aracı olan Turhan Feyzioğlu İlköğretim Okulu Müdür Yardımcısı, değerli öğretmen Faruk TUNA’ya, anket uygulamalarının yapılmasında kolaylık sağlayan okul müdürlerinden Sayın Nejdet ÖZMEN, Tolga ANDAÇ, Cumhur PEKSARI ile müdür yardımcılarından Nazire KETEN, Cevdet YÜKSEL, Naki DEMİR’e, Mimar Sinan İlköğretim Okulu öğretmenlerine, anketlerin uygulanmasında desteklerini esirgemeyen öğretmen arkadaşlarım İsmail ARSLAN, Fatih SAVAŞ ve Berçem Beraat ALTUNAKAR’a anketlerin uygulanmasında desteklerini esirgemeyen öğretmen arkadaşlarım İsmail ARSLAN, Fatih SAVAŞ ve Berçem Beraat ALTUNAKAR’a, anket çalışmasını uyguladığım okullarda kolaylık sağlayan diğer tüm müdür/müdür yardımcıları ve anketime içtenlikle cevap veren, görüşlerini paylaşan değerli öğretmenlere ve öğretmen arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Her zaman, her koşulda, sabırla yanımda olan annem, babam ve kardeşlerime sonsuz sevgi, saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Fatoş BÖLÜKBAŞI Ankara-2012
ÖZET
TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLERİNİN GÖRÜŞLERİ
-ANKARA İLİ ÇANKAYA İLÇESİ ÖRNEĞİ-
BÖLÜKBAŞI, Fatoş
Yüksek Lisans, Eğitim Teknolojileri Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Demet H. SOMUNCUOĞLU ÖZERBAŞ Ekim 2012, 125 sayfa
Bu çalışmada, ilköğretim öğretmenlerinin teknoloji okuryazarlığına ilişkin görüşlerini belirlemek amaçlanmıştır. İlişkisel tarama modeli esas alınarak gerçekleştirilen araştırma, 2010–2011 Eğitim ve Öğretim yılı Ankara ili Çankaya ilçesinde bulunan ilköğretim okullarında görev yapan 291 öğretmen ile yürütülmüştür. Araştırma ile ilgili veriler araştırmacı tarafından geliştirilen “İlköğretim Öğretmenlerinin Teknoloji Okuryazarlığı Görüşleri” anketi ile toplanmıştır. İki bölümden oluşan anketin birinci bölümünde öğretmenlerin kişisel bilgilerine, ikinci bölümde ise ilköğretim öğretmenlerinin teknoloji kavramına ilişkin bilgileri, satın aldıkları teknoloji araçlara ait model, özellik ve kullanma bilgileri, teknoloji kullanmayı öğrenme yolları, öğretim teknolojilerini kullanmalarına ilişkin beceri düzeyleri ve bunları tercih etme nedenleri ile teknolojiye ait tutumları kategorileri olmak üzere 5 bölümden oluşmaktadır. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojiye ait tutumlarını belirlemek amacıyla “Teknolojiyi benimseme”,“Teknoloji Kullanımı ve Korku” ile “Teknoloji ve Gelişim” alt boyutlarına ilişkin toplam 13 tutum ifadesine yer verilmiştir. Teknolojiye karşı tutum ölçeği Likert tipi bir ölçektir. Elde edilen veriler SPSS 19 paket programı yardımıyla kodlanarak, çözümlenmiştir. Aritmetik ortalamalar, toplam puanlar, frekans ve yüzdeler betimsel olarak sunulmuştur. Ki-Kare yöntemi ile gözlenen frekanslarla beklenen frekanslar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığına bakılmıştır. Sınıflama ölçeği ile elde edilen değişkenlerde 2*2’den büyük tablolarda Ki-Kare Analizi yapılmış, 2*2’lik tablolarda “Fisher Kesin Ki-Kare” “Fisher Exact Test” uygulanmıştır. Araştırma kapsamında Ki-Kare analizi yapılırken 5’ten küçük gözeler Monte Carlo Simülasyon yöntemiyle tahmin edilmiştir. İstatistiksel açıdan hesaplamalarda anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak alınmıştır.
Anlamlı ilişki bulunan ilişkilerin derecesi Cramer V istatistiği ile elde edilmiştir. Çapraz tablolar oluşturularak çok sayıda seçenek içeren kategorik değişkenler sınıflara bölünerek kodlanmıştır. Ayrıca teknolojiye karşı tutumun, bağımsız değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla t testi ve ANOVA testleri yapılmıştır. Tek yönlü varyans analizinde gruplar arasında ortaya çıkan farkı değerlendirmek için Bonferroni çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır.
Araştırma sonucunda; İlköğretim öğretmenlerinin teknoloji kavramı ile kolaylık, ihtiyaç ve hız cevaplarını ilişkilendirdikleri, teknolojiyi kullanmayı çevrelerinden, teknolojiden anladığını düşündükleri kişilerden, bilişim öğretmenlerinden ve kullanma kılavuzunu okuyarak öğrendikleri görülmüştür. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojik araç kullanma beceri düzeyleri ve tercih etme nedenleri; Cinsiyet, mesleki kıdem yılı ve branş alanlarına göre anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p<0.05). Eğitim durumuna göre öğretmenlerin teknolojik araç gereçleri kullanma beceri düzeyleri ve bunları tercih etme nedenleri arasında anlamlı bir ilişki olmamasına rağmen teknolojik araç-gereçleri kullanım düzeyi ile öğrenim durumları arasında lisans ve yüksek lisans yapmış öğretmenlerin iyi olduğu görülmüştür. İlköğretim öğretmenlerinin teknoloji ve gelişim konusunda genel anlamda tutumları olumlu olmaya eğimli iken teknoloji kullanımı ve korku ile teknolojiyi benimseme konularında yüksek derecede olumlu tutuma sahip oldukları görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Teknoloji, teknoloji kullanımı, teknoloji okuryazarlığı, öğretmenlerin teknoloji kullanımı, teknoloji ve eğitim
ABSTRACT
PRIMARY EDUCATION TEACHERS’ PERCEPTIONS RELATED TO TECHNOLOGY LITERACY
- AN EXAMPLE ÇANKAYA DISTRICT OF ANKARA PROVINCE -
Graduate Degree, Department of Educational Technologies
Thesis Advisor: Assist. Prof. Dr. Demet H. SOMUNCUOĞLU ÖZERBAŞ October 2012, 125 Page
This study aimed to determine the opinions of primary school teachers’ technology literacy. Relational model is based on research conducted in 2010-2011 in the district of Cankaya in Ankara Education and Training of 291 teachers working in primary schools in the study. Teachers' personal information in the first part of the questionnaire consists of two parts, the second part, on the concept of elementary teachers, technology, information technology, vehicles purchased the model, feature and use the information, learning how to use technology in ways to use technology for teaching and technology skill levels and reasons for choosing them consists of five parts, including the attitudes of categories. Technology, in order to determine the attitudes of primary school teachers' “Technology Acceptance”, “Use of Technology and Fear” and “Technology and Development” sub-dimensions are given for the total of 13 attitude statements. Likert type scale with the technology attitude scale. The data obtained with the help of SPSS 19 software package coded and analyzed. Arithmetic averages, the total scores are presented as frequencies and percentages descriptive. Chi-square method and observed whether there is significant difference between the observed frequencies, expected frequencies. Classification obtained with the scale of the variables is greater than 2*2 Chi-Square Analysis of statements made, 2*2 tables of “Fisher's exact chi-square” “Fisher's Exact Test” was applied. Chi-square analysis of the scope of the research done less than 5 plus cell is estimated by Monte Carlo Simulation. Calculations, statistical significance level of p <0.05 was taken as. Relationships with significant degree of correlation was obtained by Cramer's V statistics. Crosstabs divided into classes by creating categorical variables were coded with a multitude of options. In addition, attitudes towards technology, in order to determine whether the differences in the independent variables t-test and ANOVA tests were conducted.
One-way analysis of variance between groups, Bonferroni's multiple comparison test was used to assess differences emerged.
Result of research, the concept of primary teachers the convenience of technology, needs, and speed responses relate, to use technology circles, people who think you understand technology, information was learned by reading teachers and instruction manual. Primary teachers' skill levels and reasons for choosing to use technological tools; gender, seniority and branch according to their areas of significant relationship was found (p <0.05). Skill levels of teachers by education level using technological tools and their reasons for choosing Although there is no significant relationship between the level of use of technological tools and supplies between the undergraduate and graduate levels of education and the teachers were found to be made. Technology and the development of primary school teachers was inclined to be positive attitudes about the use of technology in general, and technology adoption issues and the fear was that they have a highly positive attitude.
Keywords: Technology, use of technology, technology literacy, the teachers' use of technology, education and technology.
İÇİNDEKİLER
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ... i
ÖN SÖZ ... ii
ÖZET ... iii
ABSTRACT ... .v
TABLOLAR LİSTESİ ... .x
EK TABLOLAR LİSTESİ ... .xi
ŞEKİLLER LİSTESİ ... .xiv
ÇİZELGELER LİSTESİ ... .xv
KISALTMALAR LİSTESİ ... .xvi
1- GİRİŞ ... 1 1. 1 Problem Durumu ... 3 1. 2 Araştırmanın Amacı ... 6 1. 3 Araştırmanın Önemi ... 7 1. 4 Varsayımlar ... 8 1. 5 Sınırlılıklar ... 8 1. 6 Tanımlar ... 8 2- KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 9 2.1 Teknoloji ... 9
2.1.1 Teknolojik Gelişmenin Etkileri ... 12
2.1.2 Teknoloji ve Eğitim ... 13
2.1.3 Eğitim Öğretimde Kullanılan Teknolojik Araçlar ... 15
2.2 Teknoloji Okuryazarlığı ... 16
2.2.1 Teknoloji Okuryazarlığı Standartları ... 19
2.2.2 Teknoloji Okuryazarı Bireyin Sahip Olması Gereken Nitelikler ... 21
2.2.3 Eğitimde Teknoloji Okuryazarlığı ... 22
2.2.4 Öğretmenlerin Teknoloji Okuryazarı Olma Gerekliliği ... 23
2.3 İlgili Araştırmalar ... 29
2.3.1 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar ... 29
2.3.2 Yurt İçinde Yapılmış Çalışmalar ... 30
2.3.3 Araştırmaların Değerlendirilmesi ... 33
3- YÖNTEM ... 34
3. 1 Araştırmanın Modeli ... 34
3. 2 Evren ve Örneklem ... 35
3. 3 Veri Aracının Geliştirilmesi ... 37
3. 4 Verilerin Analizi ... 42
4- BULGULAR VE YORUM ... 44
4. 1 Öğretmenlerin Teknoloji Okuryazarlığı Görüşlerine Ait Bulgular ve Yorum .... 44
4.1.1 İlköğretim Öğretmenlerinin Teknoloji Kavramına İlişkin Bilgilerine Ait Bulgular ve Yorum ... 44
4.1.2. Öğretmenlerin Satın Aldıkları Teknolojik Araç Bilgisine Ait Bulgular ve Yorum ... 46
4.1.3 Öğretmenlerin Teknoloji Kullanmayı Öğrenme Yollarına İlişkin Bulgular ve Yorum ... 47
4.1.4 Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanmalarına Ait Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenlerine İlişkin Bulgular ve Yorum ... 49
4.1.4.1 Cinsiyete Göre Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanma Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular Ve Yorum ... 53
4.1.4.2 Yaşa Göre Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanma Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 58
4.1.4.3 Mesleki Kıdeme Göre Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanma Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 64
4.1.4.4 Eğitim Durumuna Göre Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanma Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 70
4.1.4.5 Branş Alanlarına Göre Öğretmenlerin Öğretim Araçlarını Kullanma Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 76
4.1. 5 Öğretmenlerin Teknolojiye Ait Tutumlarına İlişkin Bulgular ve Yorum ... 87
5- SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 95
5. 1 Sonuçlar ... 95
5. 2 Öneriler ... 98
KAYNAKÇA ... 100
EKLER ... 103
Ek 1. Teknoloji Okuryazarlık Anketi ... 103
Ek 2. Araştırmanın Evrenini Oluşturan İlköğretim Okullarının Listesi ... 106
Ek 3. Uygulama İzin Belgesi ... 107
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 Öğretmenler İçin Teknoloji Okuryazarlığı Standartları ... 26
Tablo 2 Uygulama Yapılan Anket Sayıları ... 35
Tablo 3 Öğretmenlerin Kişisel Bilgileri ... 35
Tablo 4 Öğretmenlerin Teknoloji Kavramına İlişkin Bilgileri ... 45
Tablo 5 Öğretmenlerin Satın Aldıkları Teknolojik Araca Ait Bilgileri ... 46
Tablo 6 Öğretmenlerin Teknoloji Kullanmayı Öğrenme Yolları ... 47
Tablo 7 Öğretmenlerin Öğretim Araçları Kullanmalarına Ait Beceri Düzeyleri ve Bunları Tercih Etme Nedenleri ... 49
Tablo 8 İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye İlişkin Tutumları ... 88
EK TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 7.1 Cinsiyet ile Akıllı Tahta Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 53 Tablo 7.2 Cinsiyet ile Bilgisayar Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 54 Tablo 7.3 Cinsiyet ile Yazıcı Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 54 Tablo 7.4 Cinsiyet ile Fotoğraf Makinesi Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 55 Tablo 7.5 Cinsiyet ile Video Kamera Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 56 Tablo 7.6 Cinsiyet ile Projeksiyon Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 56 Tablo 7.7 Yaş ile Akıllı Tahta Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 58 Tablo 7.8 Yaş ile Bilgisayar Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 59 Tablo 7.9 Yaş ile Yazıcı Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 60 Tablo 7.10 Yaş ile Fotoğraf Makinesi Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 61 Tablo 7.11 Yaş ile Video Kamera Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 62 Tablo 7.12 Yaş ile Projeksiyon Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 63 Tablo 7.13 Mesleki Kıdem İle Akıllı Tahta Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 64 Tablo 7.14 Mesleki Kıdem İle Bilgisayar Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 65 Tablo 7.15 Mesleki Kıdem İle Yazıcı Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 66
Tablo 7.16 Mesleki Kıdem İle Fotoğraf Makinesi Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 67 Tablo 7.17 Mesleki Kıdem İle Video Kamera Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 68 Tablo 7.18 Mesleki Kıdem İle Projeksiyon Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 69 Tablo 7.19 Eğitim Durumu İle Akıllı Tahta Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 70 Tablo 7.20 Eğitim Durumu İle Bilgisayar Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 71 Tablo 7.21 Eğitim Durumu İle Yazıcı Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 72 Tablo 7.22 Eğitim Durumu İle Fotoğraf Makinesi Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 73 Tablo 7.23 Eğitim Durumu İle Video Kamera Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 74 Tablo 7.24 Eğitim Durumu İle Projeksiyon Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 75 Tablo 7.25 Branş Alanları İle Akıllı Tahta Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 76 Tablo 7.26 Branş Alanları İle Bilgisayar Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 78 Tablo 7.27 Branş Alanları İle Yazıcı Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 79 Tablo 7.28 Branş Alanları İle Fotoğraf Makinesi Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 81 Tablo 7.29 Branş Alanları İle Video Kamera Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 82 Tablo 7.30 Branş Alanları İle Projeksiyon Kullanma Beceri Düzeyi ve Tercih Etme Nedenleri Arasındaki İlişki ... 84
Tablo 8. 1 Cinsiyetlerine Göre İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye ilişkin Tutum Analizleri ... 89 Tablo 8. 2 Yaşlarına Göre İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye İlişkin Tutum Analizleri ... 90 Tablo 8. 3 Eğitim Durumlarına Göre İlköğretim Öğretmenlerinin Teknoloji Tutum Boyutuna İlişkin Analizleri ... 91 Tablo 8. 4 Mesleki Kıdeme Göre İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye İlişkin Tutum Analizleri ... 92 Tablo 8. 5 Branş Alanlarına Göre İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye İlişkin Tutum Analizleri ... 93
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 Teknoloji Okuryazarlığı Boyutları ... 17 Şekil 2 İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye Ait Tutum Boyutlarına İlişkin
Ortalamaları ... 87
ÇİZELGELER LİSTESİ
Çizelge 1 Ön Uygulama Yapılan İlköğretim Okul ve Öğretmen Sayıları ... 38 Çizelge 2 Faktör Analizi Sonucu Elde Edilen Değerler ... 39 Çizelge 3 İlköğretim Öğretmenlerinin Teknolojiye İlişkin Tutumlarına Ait İfadelerinin Faktör, Faktör Yük Değerleri ve Madde Toplam Korelasyonları ... 40 Çizelge 4 Tutum Ölçeği Değerlendirme Aralıkları ... 43
KISALTMALAR LİSTESİ
TDK : Türk Dil Kurumu MEB : Milli Eğitim Bakanlığı MEŞ : Milli Eğitim Şurası BDE : Bilgisayar Destekli Eğitim
ITEA : International Technology And Engineering Educators Association SETI : Search for Extraterrestrial Intelligence
NETS : National Educational Technology Standarts YÖK : Yüksek Öğretim Kurumu
SPSS : Statistical For Social Sciences BT : Bilişim Teknolojileri
TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu F@TİH : Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi ISTE : International Society For Technology In Education
1.GİRİŞ
Bilme, düşünme ve yapma kavramlarının bütünlüğünü içeren teknoloji (Satıcı, Akkuş ve Alp, 2009) ve uygulamaları, insanın doğayı kontrol altına alma ve yönlendirme çabasıyla birlikte var olmuştur. Hızla gelişmekte ve değişmekte olan teknoloji, günümüz birey ve toplumlarının temel dinamiği ve vazgeçilmez bir ihtiyacıdır, bireyler ve toplumlar, ihtiyaçlarını teknoloji aracılığıyla daha kolay karşılamaktadırlar. Bu nedenlerle toplumların; teknolojiye uyumu, teknolojiyi anlayabilmesi ve teknolojinin sunduğu fırsatlardan yararlanabilmesi için gerekli olan bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıkları kazanmaları gerekir. Eğitim ise bu aşamada bireyin kendi ihtiyaçları ve toplumun ihtiyaçlarını sağlayacak şekilde yetişmelerini sağlar. Bunun içindir ki eğitimde teknolojik gelişmelerin getirdiği olanakların azami oranda kullanılması gerekmektedir.
Teknolojinin büyük bir hızla ilerlediği, etkilerinin yaşamın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü teknoloji çağında teknoloji kullanımı yaşamın olmazsa olmazlarındandır. Çünkü teknoloji kullanmamak bir bakıma yaşamın gerisinde kalmaktır (Havelsan, 2001). Üşür (2011) bu durumu:
“Yazılarımı kalem ile yazdığım için en yakın meslektaş arkadaşlarım şakaya getirip ayıplıyorlar. Bir bilgisayar edinip internete bağlanmadığım için, kaynak taramalarını hala kütüphanelerin tozlu raflarında gerçekleştirdiğim için ‘arkaik’, ‘dinozor’ sayılıyorum – ‘ilkellik’ demeye (şimdilik) dilleri varmadığı için! Kısacası, ‘teknolojik gelişme’ bir kez gerçekleşince, onun dışında kalmak ‘hayatın dışında kalmak’ anlamına geliyor.” şeklinde ifade etmektedir.
Teknoloji ile bütünleşmiş, gelişmelerini tamamlamış ve çağa uyum sağlamış toplumların yaşam ve kültür düzeylerinin yüksek olduğu gözlenmektedir. Toplumların geleceği açısından bilinçli teknoloji kullanımının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bireylerin bu teknoloji çağına uyum sağlamaları ve toplum yaşamına entegre olabilmeleri için çağdaş bilgi, beceri ve tutumlarla donatılmaları gerekmektedir
(Akkoyunlu, 1995). Kuşkusuz bu donanımı sağlayacak kişi, eğitim ve öğretimin en temel öğesi olan öğretmenlerdir.
Bu bağlamda tüm meslek gruplarının iyi eğitim alabilmeleri için bugünün öğretmenlerine çağa uygun olabilecek en iyi eğitimin verilmesi şarttır.
Her yenilikte olduğu gibi teknolojik yeniliklerinde öncelikle eğitim kurumlarına taşınarak aydın gençlerin yetişmesine ışık tutması sağlanmalıdır (Varol, 2001). Bunu sağlayabilmek için öncelikle eğitimde teknolojik gelişmelerin getirdiği olanakların azami oranda kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin eğitimde etkin kullanılması ise maddi olanaklardan çok öğretmenlerin çağa uygun olarak kendilerini geliştirmelerine ve sahip olunan imkânların öğretmenler tarafından etkin kullanılmasına bağlıdır. Öğretmenlerin sahip oldukları yeterlilikler ise eğitim sisteminin başarısı ile ilişkilidir (Yiğit ve diğerleri, 2002). Öğretmensiz bir eğitim düşünülemeyeceği için eğitim ortamında öğretici konumunda olan öğretmenin öğretime katkı sağlayacak her türlü teknolojiye karşı öncelikle olumlu tutumları olması ve en az temel seviyede teknoloji kullanması gerekmektedir. Özellikle öğrencileri yönlendirme sorumluluğu üstlenen öğretmenlerin teknoloji okuryazarlığı becerileriyle donatılması gereklidir. Toplumun gereksinim duyduğu insan profiline uygun bireyler yetiştirme sorumluluğunu üstlenmiş olan eğitim kurumlarından beklenen ise teknolojiyi bilinçli kullanabilen ve kendi kendine öğrenen bireyler yetiştirmeleridir (Akkoyunlu ve Kurbanoğlu, 2003).
1. 1 Problem Durumu
Toplumların beklentilerine cevap verebilecek nitelikte bireylerin yetiştirilmesinde öncelikle, eğitim kurumları sorumludur. Teknolojik ilerlemeler sayesinde hızla teknolojik bir köye dönüşen dünyada teknolojiyi öğrenmenin artık okullarla sınırlı olmadığı ve yaşam boyu devam ettiği düşünülürse, bireylere formal eğitim süreci içerisinde erken yaşlardan itibaren teknoloji okuryazarlığı becerilerinin kazandırılmasının bir sorumluluktan ziyade bir zorunluluk olduğu görülmektedir.
Teknoloji toplumunda teknoloji okuryazar bireylerin yetiştirilmesi için özellikle öğretmenlerin teknoloji ile içi içe olmaları ve var olan teknolojilerden yararlanabilmeleri için öncelikle o teknolojiyle ilgili belli düzeyde bir okur-yazarlığa sahip olmaları gerekmektedir. Araştırmalara göre teknoloji okuryazarı olan öğretmenlerin, olmayanlara göre mesleki açıdan daha yeterli oldukları vurgulanmaktadır. Ancak günümüzde öğretmenlerin büyük bir bölümünün teknoloji okuryazarlığı konusunda bir eksiklik yaşadığı görülmektedir. Bu eksikliğin nedeni incelendiğinde hizmet içi eğitimlerin yetersizliği ve eksikliği, öğretmenlerin; teknolojiye karşı olan ilgisizliği ve önyargıları, teknoloji kullanımından korkmaları, geçmişten gelen alışkanlıklarına devam etmeleri gibi birçok etkenin göze çarptığı görülebilir. Bu eksikliklerin en önemli nedenlerinden birisi ise bu konularda belirlenen teknoloji politikalarının hayata tam anlamıyla geçirilememesidir. Türk Eğitim Sistemi’nde Milli Eğitim Şuraları önemli bir yere sahiptir. Bu şuralarda alınan kararların incelenmesi, eğitim sistemi için teknoloji politikalarının belirlenmesi ve gerçekleştirilmesi açısından önemli görülmektedir. Teknoloji politikaları bakımından yıllara göre planlarda gözlenen değişiklikler ve teknoloji politikalarına ilişkin yaklaşımlar incelendiğinde, şuralarda alınan kararların önemli bölümünün, hiç uygulanmadığı, alınan kararın uygulamaya aktarılmasının zaman aldığı ve kısa bir süre uygulamaya konulduktan sonra uygulamadan vazgeçildiği görülmektedir. Şuralardan alınan kararların uygulanmamasının en önemli etkenlerinden birinin özellikle eğitim için bu yeni teknolojileri kullanabilecek nitelikte öğretmen sayısının yeterli olmaması ve öğretmen eğitimlerinin tamamlanmadan projelerin uygulamaya geçilmesi, nitelikli yetişmiş öğretmenlerin işe koşulmasında gecikmelerin yaşanmasıdır (Seferoğlu ve diğerleri, 2011).
Gelişmiş ülkelere bakıldığında eğitim süreci yoluyla özellikle genç nüfusun bir ölçüde teknoloji okuryazarı olmaları amaçlanarak bu doğrultuda eğitim politikaları uygulandığı görülmektedir. Bununla birlikte bireylere teknoloji okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması, sadece teknoloji okuryazarlığı eğitim programlarının düzenlenmesiyle değil, bu programları başarılı bir şekilde öğrenme ortamına entegre edebilecek ve bu öğrenme sürecinde öğrencilere rehberlik edebilecek öğretmenler tamamına yakınının yeni teknolojilerle tanışması, teknoloji bilincinin oluşturulması ve aracılığıyla gerçekleştirilebilecektir. Bireylerin teknoloji okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesi ve teknoloji okuryazar toplumların oluşturulması öncelikle öğretmenlerin teknoloji okuryazarlığı becerilerine ve bu becerilere ilişkin olumlu algılara sahip olmasına bağlıdır. Öğretmenin kullanabileceği çeşitli teknolojiler devreye sokulsa da öğretmen istemediği, kullanmayı bilmediği, kullanmaktan korktuğu, ön yargıyla yaklaştığı teknolojileri kullanması ve verimli olmasında sıkıntılar baş gösterecektir. Bu nedenlerle MEB ile Intel tarafından birlikte yürütülen “Gelecek İçin Eğitim Projesi” ile bilişim teknolojilerini öğretmen adaylarının hizmetine sunmak, öğretmenlerin bu teknolojileri sınıflarına entegre etmelerine yardımcı olmak ve sınıflarda islenen derslerde, öğrencilerin bilişim teknolojilerinden bir araç olarak yararlanmalarını sağlamak amaçlanmıştır. Türkiye'de 2003 yılında uygulanmaya başlayan “Gelecek için Eğitim programı” 2007 yılında program içerikleri değiştirilmeden “Intel Öğretmen Programı” olarak yeniden adlandırılmıştır. Intel Öğretmen Programı, öğretmenlerin öğrenim hedeflerini ve öğretim programının gereklerini sunmak amacıyla bilgi teknolojilerini kullanma konusunda yeterlik ve güven kazanmalarında yardımcı olmaktadır. Bu program hala uygulanmaktadır. MEB ve Intel’in ortak amacı 2011 yılına kadar uzman formatör öğretmenler tarafından, bilgi teknolojisi sınıfları olan okullarda 500.000’den fazla öğretmeni, bilgi teknolojilerini sınıflarda etkin kullanımı konusunda eğitmektir (Intel Eğitim Programları, 2011).
Öğretim sürecine teknolojinin entegrasyonu, teknolojik bilginin yanı sıra hangi teknolojiyi, nerede, nasıl ve ne amaçla kullanıldığı bilgisini de gerektirir. Öğrenme ortamları ile ilgili yapılan düzenlemeler, sadece hazırlanan programın içeriği, yöntemi veya teknolojisi ile değil, aynı zamanda öğretmenin bu konularda olumlu tutumu ve yeniliği kabul ederek uygulamaya dönüştürmesiyle olumlu sonuçlar vermektedir (Memmedova ve Seferoğlu, 2002).
Yıldırım (2007)’ın, öğretmenlerin öğretim teknolojilerinin okullarda kullanılması ile ilgili yaptığı araştırmanın sonuçlarına göre, öğretim teknolojilerinin okullarda kullanılmasını engelleyen faktörler ;
Sınıfların kalabalık olması,
Bilgisayar sayısının yetersiz olması,
Öğretmenlerin teknolojiyi kullanmaya yönelik tutumlarının düşük olması,
Öğretmenlerin öğretim teknolojilerini kullanma konusundaki bilgi ve beceri yetersizlikleri,
Yeni teknolojik gelişmelerin izlenmemesi, Donanım ve yazılım yetersizliği,
Teknik destek yetersizliği şeklinde belirtilmiştir.
Öğretmenlerin teknoloji kullanımı konusunda olumlu tutumlar geliştirmesi, teknolojiyi uygun ve etkin bir şekilde kullanmasında kendilerine yeterli bir eğitimin veriliyor olması önemli bir değişken olarak söylenebilir. Teknoloji kullanımına karşı olumlu tutuma sahip olan öğretmenler hem teknolojiyi sınıflarında rahatlıkla kullanabilecek hem de teknoloji kullanımıyla mesleki ve kişisel açılardan kendilerini geliştirebilecek (Şahin ve Akçay, 2011) ve dolayısıyla teknoloji okuryazarı bireyler yetiştireceklerdir. Ancak bu konuda kendilerine rehberlik edilmesi önemlidir. Bu rehberlik görevi hizmet içi eğitimlerle birlikte bilişim teknolojileri öğretmenlerine düşmektedir (Seferoğlu, 2010).
1. 2 Araştırmanın Amacı
Bu araştırma ile ilköğretim öğretmenlerinin teknoloji okuryazarlığına ilişkin görüşlerini belirlemek amaçlanmıştır.
Bu amaçla araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
1. İlköğretim öğretmenlerinin teknoloji kavramına ilişkin bilgileri nelerdir?
2. İlköğretim öğretmenlerinin satın aldıkları teknoloji araçlara ait model, özellik ve kullanma bilgileri nelerdir?
3. İlköğretim öğretmenlerinin teknoloji kullanmayı öğrenme yolları nelerdir?
4. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojik araçları kullanmalarına ilişkin beceri düzeyleri ve bunları tercih etme nedenleri nelerdir?
5. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojik araçları kullanmalarına ilişkin beceri düzeyleri ve bunları tercih etme nedenleri; cinsiyet, yaş, mesleki kıdem, eğitim durumu ve branş alanlarına göre değişmekte midir?
6. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojiye ait tutumları nelerdir?
7. İlköğretim öğretmenlerinin teknolojiye ait tutumları; cinsiyet, yaş, mesleki kıdem, eğitim durumu ve branş alanlarına göre değişmekte midir?
1. 3 Araştırmanın Önemi
20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren teknolojik uygulamalarda önemli gelişmeler yaşanmaya başlamıştır. Teknoloji günlük yaşantımızın önemli bir parçası haline gelmiştir ve her alanda karşımıza çıkmaktadır. Teknoloji kullanımı doğal olarak insanların ihtiyaçlarını da farklılaştırmaktadır. Evde kullanılan en küçük cihazdan ev yönetiminde tutun da araçlarımıza kadar her taraf teknoloji ile donatılmıştır. Teknoloji bilgisine sahip olmanın zorunlu bir gereksinim olduğu teknoloji çağında; teknoloji kullananların artması ve bunun eğitimde kullanılması ile öğrenme yöntemlerinin geliştirilmesi önemli bir kazanım olacaktır.
Teknoloji hayatın her alanını olduğu gibi eğitim sistemlerini de etkilemiştir. Teknoloji, eğitim sistemi içinde var olan öğretmen ve öğrencilerin rollerini, öğretme ve öğrenme yöntemlerini değiştirmiş ve öğretmenlerin en önemli yardımcısı olma noktasına ulaşmıştır (Akgün, 2011). Hayatın her alanına giren teknolojinin anlaşılması için teknoloji okuryazarlığı önemlidir. Teknolojinin mantığını bilmek gerekir. Bu nedenle teknolojik bireyler yetiştirmekle yükümlü olan öğretmenlerin teknolojiyi etkili bir şekilde kullanabilmeleri ve bu alanda kendilerine güvenmeleri yani teknoloji okuryazarı olmaları gereklidir.
İlgili literatür tarandığında, Türk Eğitim Sisteminde görev yapan öğretmenlerin eğitimde teknoloji kullanımı, teknolojiye karşı tutumları ile ilgili çok sayıda çalışmanın yapılmış olduğu görülmüş, ancak öğretmenlerin teknoloji okuryazarlığı ile ilgili görüşlerinin belirlenmesine yönelik birebir çalışma olmamakla birlikte az sayıda çalışma yapıldığı görülmüştür.Bu bağlamda araştırma, Türkiye’de teknoloji ile ilgili yapılan önceki araştırmalardan farklı olarak; öğretmenlerin teknoloji okuryazarlığına ilişkin görüşlerini belirlemek amacıyla farklı değişkenler açısından karşılaştırmalı olarak incelemiş, özgün bir çalışmadır. Araştırmada öğretmenlerin teknoloji okuryazarlığı görüşlerine göre elde edilen sonuçlar, Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2010 yılında başlattığı, 2012 Şubat döneminde -pilot olarak- uygulamaya başladığı F@tih (Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) Projesi ile ilgili çalışmalara destek vermesi ve konu ile ilgili yeni araştırmalara ışık tutması açısından önemli ve kapsamlıdır.
1. 4 Varsayımlar
Anket formları öğretmenler tarafından gönüllü olarak cevaplanmıştır.
1. 5 Sınırlılıklar Araştırma;
1. 2011- 2012 eğitim- öğretim yılı 1. yarıyılı,
2. Ankara ili, Çankaya İlçesinde bulunan 16 devlet ilköğretim okulu,
3. İlköğretim 1 ve 2. kademesinde görev yapan öğretmenler arasından gönüllü katılanlar,
4. Kullanılan veri toplama aracı ve bulguları ile sınırlıdır.
1. 6 Tanımlar
Teknoloji: Örgütsel sistemde parasal girdi, üretim teknikleri, yönetsel ve yönetsel olmayan bilgiyi teknolojik girdi olarak kullanan insan ve makine etkinlikleridir. Genel anlamda teknoloji kazanılmış yeteneklerin ise koşulmasıyla doğaya egemen olmak için gerekli işlevsel yapılar oluşturmadır (Balcı 2005).
Okur Yazarlık: Yazı sembollerini seslendirme ve anlamlandırma ile başlayan, bu becerinin etkili bir şekilde kullanılması ile nesneleri, olgu ve olayları daha ayrıntılı anlama ve anladıklarına kendi özünü katarak kendini ifade etme durumudur. Bir başka boyutuyla okuryazarlık, bir etkileşim yoludur. Toplumdaki bilgileri, becerileri ve sosyal normları anlama, birbiriyle paylaşma, yorumlayabilme ve sonraki nesillere aktarma aracıdır (Altun, 2005).
Teknoloji Okur Yazarlığı: Teknolojiyi kullanma, yönetme, değerlendirme ve anlama yeteneğidir (ITEA 2000, akt: Rose 2004).
Teknoloji okuryazarlığı, bireylerin teknoloji ile kendileri ve toplum arasındaki ilişkinin anlaşılmasında gerekli olan entelektüel süreç, yeterlilik ve düzenin tümü olarak tanımlanabilir (Yawson, 2010).
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde öncelikle araştırma konusu ile ilgili literatür incelenmiştir. Teknoloji kavramı, teknoloji kullanımı ve etkileri ile araştırmanın temel konusu olan “Teknoloji Okuryazarlığı” kavramı ele alınmıştır. Konular ile ilgili yapılan yabancı ve yerli araştırmalar incelenip genel bir değerlendirme yapılmıştır.
2. 1 Teknoloji
Teknoloji, neredeyse insanın dünyada var olmasıyla birlikte vardır. Yunanca sanat, ustalık, el sanatı anlamına gelen “techne” sözcüğünden türemiştir. Yunanca τέχνη (sanat) ve λογία (bilmek) sözcüklerinin birleşiminden oluşan ve kelime anlamı olarak yapmak veya beceri kazanmak olarak bilinen teknoloji kavramı, insanların üretim faaliyetlerinde bulunurken kullandığı yol ve yöntemler olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle teknoloji, insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bilginin, ürün ve süreçlere uygulanmasıdır (Cardullo, 1996; Tekin, Güleş ve Burgess, 2000). Fransız sosyolog Jacques Ellul, “Bilimsel bilgiyi kullanan herhangi bir uygulamalı sanat” ifadesinden hareketle, bu uygulamalı sanatı “technique” olarak adlandırarak, malzemenin sadece teknolojinin küçük bir kısmını oluşturduğunu ve teknolojiye, makineye ait öğretim uygulamalarının da dahil olduğunu belirtmiştir (Kaya, 2005). Teich (1993), “ teknoloji, yaşantımızı her yönden etkileyen kültürel, sosyal, politik ve zekâ öğelerinde yaygın ve karmaşık sistemdir.” diyerek makineden çok anlam ifade ettiğini ortaya koymuştur.
Teknoloji kavramına ilişkin tanımlara bakıldığında, pek çok farklı bakış açısıyla karşılaşılabilir. Eğer teknoloji dar anlamda tanımlanacak olursa, makineler ve araçlarla sınırlandırmak gerekir. Teknolojiyi geniş anlamda tanımlamak, teknoloji ve onunla ilgili etkinlikleri birbirinden ayırmamayı gerektirmektedir. Bu bağlamda ise teknoloji tanımı şu şekilde verilebilir: “Teknoloji, bilimsel ya da diğer organize edilmiş bilginin pratiğe sistematik uygulanmasıdır.” (Braun, 1998).
Can’a (1992) göre, “Teknoloji, mal ve hizmet üretmek amacıyla eldeki bilgi ve tekniklerin kullanılmasıdır.”
Demirel (2001) ise teknolojiyi; belli amaçlara ulaşmada, belli sorunları çözmede, gözleme dayalı ve kanıtlanmış bilgilerin uygulanması olarak tanımlamaktadır.
Yalın (2004) teknolojinin araştırmalar ve kuramsal açıklamalar ile uygulayıcılar arasında bir köprü görevi gördüğünü belirtmektedir.
Daha özel olarak ise teknoloji makineler, işlemler, yöntemler, süreçler, sistemler, yönetim ve kontrol mekanizmaları gibi pek çok öğeyi kapsayan ve bu öğelerin bir araya getirilmesi ile ortaya çıkan ürün ve bilim ile uygulama arasında köprü görevi gören bir disiplin olarak tanımlanmaktadır (Alkan, 1998).
Tanımlardan da anlaşıldığı üzere teknolojinin herkes tarafından kabul edilen ortak bir tanımını yapabilmek oldukça güçtür. Bu amaçla, teknoloji kullanımlarına göre alanlara ayrılarak, sınıflandırılmıştır (ITEA 2007).
Bunlar;
a) Nesne olarak teknoloji: araç-gereç, alet, silah ve makine, b) Bilgi olarak teknoloji: teknolojik yeniliklerin gelişimini bilme,
c) Etkinlik olarak teknoloji: bireylerin becerileri, yöntemleri ve yordama, d) Yöntem olarak teknoloji: ihtiyaç ve çözümleme,
e) Sosyo-tekniksel sistem olarak teknoloji: bireyleri ve diğer objeleri birleştirme, objeleri üretme ve kullanma olarak sınıflandırılmıştır.
Teknolojinin tam olarak genel geçer bir tanımı bulunmamakla birlikte, yapılan tüm tanımlardan yola çıkarak ulaşabilecek belli genel özellikleri bulunmaktadır. Mc Graw’a göre (1981) teknolojinin birinci özelliği uzmanlaşmadır. Teknoloji arttıkça, uzmanlaşma da artma eğilimi gösterir. Teknolojinin diğer iki özelliği ise bütünleşme ve değişimdir. Uzmanlaşma işi küçük parçalara ayırırken, bütünleşme de hepsini tekrar bir araya getirmeyi gerektirir.
Teknolojinin gerektirdiği tüm karmaşık etkinlikler; ürünü, örgütü ve toplumu bütünleştirmeyi gerektirir. Bütünleşme yüksek teknolojiye sahip toplumlarda, düşük teknolojiye sahip toplumlara göre daha zordur. Bunun nedeni yüksek teknolojinin bir sistemi daha karmaşık hale getirme eğilimi ve sistemin parçalarını daha bağımsız kılmasıdır. Değişime gelince, teknolojinin gelişme için gerektirdiği bedel, insanların değişimini zorunlu kılmaktadır. Teknolojik gelişme zaman içerisinde toplumsal değişimi de beraberinde getirmektedir.
Her tür teknoloji, yaşama sahip çıkmak, sorunlara pratik çözüm getirmek çabası ile bir amaca yönelik olup, çevremizi, ortamları ve evreni tanımaya çalışma ile belli bir anlama sahiptir. Bu nedenle de teknolojinin bir kendi iç işleyişi vardır (İnam 1999). Bu işleyiş ürün, süreç (üretim), bilgi, amaç ve anlam (tinsellik) boyutlarını içermektedir. Teknoloji, ürün boyutu ile yalnızca bir makine, makine üreten makine ya da teknik olarak düşünebilir.
Ama bir ürün olan teknoloji aynı zamanda insan düşüncesi, emeği ve çabasını gerektiren bir süreçtir. Ürün ve süreç boyutları olan teknoloji, insanın doğaya bir katkısı olması ve bir insan etkinliği olması ile de bilgi boyutuna sahiptir.
Teknolojinin tarihsel gelişimine bakıldığında süreç içerisinde teknoloji gelişirken tanımları ve insanların teknolojiye bakış açılarının da değişmiş olduğu görülür. Nitekim teknoloji geçmişte farklı değerlendirmelere tabi iken, bugün daha farklı tanımlanabilmektedir.
18. yüzyılın Aydınlanma hareketinin düşünürleri, teknolojiyi uygulamalı fen bilimlerinin özel bir formu olarak değerlendirmiş ve tüm gelenekleri bir kenara bırakmışlardır.
19. Yüzyılda Aydınlanma hareketine karşıt olarak ortaya çıkan yaklaşımda, teknolojinin zararlı etkilerine vurgu yapılmış ve geleneksel toplum hayatının korunması gerektiği savunulmuştur. Ünlü gelecek bilimci Toffler (1981), tarih boyunca görülen önemli dönüm noktalarından bahsederken, ana hatlarıyla iki önemli dönüşümün gerçekleştiğini ve üçüncü dönemin fiilen yaşanmakta olduğunu belirtmektedir. Bu yaklaşıma göre, toplumsal gelişmenin ilk dönüm noktası tarımın ortaya çıkması, ikincisi ise sanayi devrimidir. Bunları tarihin belli bir anında olup bitmiş iki ayrı olay olarak değil, belirli hıza sahip bir değişiklik dalgası olarak görmek daha doğrudur.
19. ve 20. yüzyılda meydana gelen hızlı değişim ve gelişmeler iletişim ve bilgi teknolojilerini de önemli ölçüde etkilemiştir. Teknolojik gelişmeler aynı zamanda eğitim sürecinin de yapısını değiştirmiş, eğitim anlayışına farklı bir bakış açısı getirmiştir (Keser, 1991).
Eğitimin öncelikli amaçlarından biri, bireyleri toplumun ihtiyaçları doğrultusunda yetiştirmektir. Bu aşamada eğitim sisteminin varoluş nedeni; topluma, bilgiyi yaratmada gerekli araçları sunarak insanların bilgiye ulaşmalarına yardımcı olmaktır (Varol, 2002). Bu nedenle, 21. yüzyılda eğitimde üzerinde önemle durulması gereken konulardan birisi de teknolojinin etkin kullanımıdır (Seferoğlu, 2007).
2.1. 1 Teknolojik Gelişmenin Etkileri
Teknoloji, insanların yeteneklerini kullanmalarının doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ve insanın doğası sayesinde şekillenen sonuçta da insan topluluklarını gelişme ve değişmeye zorlayan bir kavramdır (Bronowski,1963). Düşünen, üreten, yaratan, paylaşan, etkileşime yatkın, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanabilecek bilgi ve becerilere sahip, dünyaya ve gelişmeler duyarlı, donanımlı bireyler olarak ifade edilebilecek beklentileri karşılamanın yollarından biri de teknolojiyi bilmek ve onu etkin olarak kullanabilmektir (Satıcı, Akkuş ve Alp, 2009).
Teknolojik icatlar daima sosyal, örgütsel ve ekonomik değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Bu tür değişimlerin gelecekteki etkisini tahmin etmek çok zordur. Çünkü pek çok icat özel ve kendine özgü bir problemi çözmeye yönelik olarak ortaya çıkmış ancak çözüm bir kere bulunduktan sonra bu icatlar, tesadüfî alanlar için de uygulanmaya başlanmış olabilir (Landau, 1986).
Teknolojinin etkileri pek çok açıdan farklı düzeylerde değerlendirilebilir. Littler’a göre (1988), teknolojinin etkileri şu şekilde sınıflandırılabilir:
a) Toplumsal bedeller ve faydalar bağlamında ulusal ve küresel ölçekte: Çevre, toplam ekonomik üretim, ulusal ve küresel zenginlik vb…
b) Bireysel şirket: Rekabet pozisyonu, üretim işlemleri, karma üretim programı ve kârlılık
c) Çalışan: Çalışma koşullarının, yöntemlerinin, ücretlendirmenin ve becerilerin değişmesi
d) Tüketici: sunulan ürünün kalitesinde değişmeler ve yaşam standardında genel bir iyileşme
2.1. 2 Teknoloji ve Eğitim
Teknoloji ve eğitim insan yaşamının daha etken duruma getirilmesinde önemli rolü olan iki temel unsurdur. Her alan için eğitimin gerekli olduğu düşünülür ve teknoloji kullanımının şart olduğu eğitime dayanırsa her iki öğenin de insanın doğal ve sosyal çevresine egemen olma yönünde gösterdiği çabalar sonucu başvurduğu iki temel araç olduğu görülmektedir (Yanpar, 2005).
Eğitim, insanın doğuştan kazandığı gizil güçlerin ve yeteneklerin açığa çıkarılmasına, onun daha güçlü, daha olgun, yaratıcı ve yapıcı bir varlık olarak gelişme ve büyümesine hizmet etmiştir. Teknoloji ise bireyin yaşadığı ortamı kendisine daha yararlı hale getirmek ve yaşadığı ortamı değiştirmek, geliştirmek amacıyla, sahip olduğu ve kullandığı araçların tümü olarak tanımlanmaktadır. Eğitim ve teknoloji, bireylerin yaşamlarını ulusların arasındaki siyasi, ekonomik, kültürel ilişkileri ve toplumların refah düzeylerini belirlemede en önemli faktördür (Özkul, Girginer, 2001). Kozma ve Clark teknolojinin eğitimdeki önemini vurgulamış ve teknolojiyi “öğretimi etkili biçimde sağlamak için ihtiyaç duyulan bütün öğelerin birleştirilmesi” olarak tanımlamıştır (Akt: Sönmez vd., 2006). Teknoloji ve eğitim arasında; eğitimde teknolojik olanaklardan yararlanma, teknik insan gücü yetiştirme ve teknolojik ortama uyum sağlayacak yeteneklerde bireyler yetiştirme olmak üzere üç yönlü bir ilişki bulunmaktadır (Alkan, 2005).
Eğitimde geçmişten günümüze kadar ülkemizde ve dünyada birçok köklü değişim meydana gelmiştir. Bu değişimlerde etkisi olan ve günümüzde etkisi daha da fazla hissedilen etken ise teknolojidir. Bugün içinde bulunulan çağ bilim ve teknoloji çağı olduğuna göre bu çağın eğitiminin de bilimsel ve teknolojik niteliklere sahip olması beklenir. Özellikle teknolojide yaşanan değişim ve gelişmeler eğitimi, bağlı olarak da toplumu etkilemektedir. Bu nedenle teknoloji ve eğitim birbirleriyle ilintili kavramlardır (Özkul, Girginer, 2001).
Bilim ve teknoloji toplumunda eğitim ve teknoloji ilişkilerini, kültürel, ekonomik ve eğitsel olmak üzere üç yönlü düşünmek olasıdır. Çağdaş toplumun en belirgin özelliği bilim ve teknoloji olduğuna göre, bu iki öğe aynı zamanda çağdaş toplum kültürünün de organik bir parçası durumundadır. Çünkü tarihi bir olgu olarak belirli kültürler ve uygarlıklar belirli koşullar altında ve belirli ortamlarda oluşmaktadır (Alkan, 2005).
Teknolojideki önemli gelişmeler eğitimde de büyük değişmelere sebep olmuştur. Teknolojiyle birlikte eğitim için hazırlanan materyaller daha kapsamlı bir hale gelmiş çevrenin modeli olması beklenen eğitim ortamına daha fazla bilgi alınmasını sağlamıştır (Kaya,2005).
Gelişen bir teknoloji eğitimi üç yönde etkilemektedir. İlki, yeni teknolojilerin gerektirdiği ortamda yaşayacak bireylere gerekli genel yetenekleri kazandırma; ikincisi ise bu niteliklere sahip insan gücünün yetiştirilmesi ve yeni teknolojik olanaklardan yararlanma gelir (Alkan, 2005). Fakat unutulmamalıdır ki, eğitim açısından teknoloji, öğretimin amacı değil ona yardımcı olan araçtır.
Eğitim ve öğretimde teknoloji kullanma nedenlerini Yürütücü (2002) şu şekilde açıklamıştır:
• Eğitim ve öğretimde erişimi artırmak, • Öğrenimin kalitesini yükseltmek, • Eğitim maliyetlerini azaltmak, • Eğitimde maliyet etkinliği sağlamak,
• Teknolojik değişim zorunluluğuna karşılık vermek.
Türk Milli Eğitim Sisteminde de en gelişmiş araç gereçlerle eğitimde yaşanan problemlere çözüm aramaya çalışılmış ancak istenen verim elde edilemediği gibi birtakım sorunlarla karşılaşılmıştır (Koşar vd., 2003).
1. Teknolojik araç ve gereçler alınmasında ve uygulamasında öğrenme müfredatının dikkate alınmaması,
2. Araç gereçlerin kullanılacağı öğrenme öğretme durumlarının tespit edilmemesi, 3. Personele uygun eğitim teknolojisi alınarak gerekli eğitimin verilmemesi,
4. Fiziki ortam, öğretmen, yönetici gibi durumları göz ardı ederek en gelişmiş araç gereçlerin çağdaş eğitiminin sağlanmasında yeterli olacağına inanma.
2.1. 3 Eğitim Öğretimde Kullanılan Teknolojik Araçlar
Türkiye de öğretim programlarında son yıllarda benimsenen yapılandırmacı anlayış sonucu her geçen gün okullarda teknoloji kullanımını yaygınlaştırmayla ilgili çalışmalar da gerçekleştirilmesi için çalışılmaktadır. Bu çalışmaların ilk örneklerini 2000’li yılların başında okullarda bilgi teknolojilerini yaygınlaştırmak amacıyla kurulan Bilişim Teknolojileri sınıflarında görmek mümkündür. Okullarda teknoloji kullanımının yaygınlaştırılması, eğitim ve öğretimin niteliğinin artırılması ve eğitim-öğretimde fırsat eşitliğinin sağlanmasının amaçlandığı F@TİH (Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) projesi eğitimde teknoloji kullanılması ve teknoloji okuryazarı bireylerin yetiştirilmesi için yapılan en kapsamlı çalışmalardan biri olarak görülmektedir (Seferoğlu vd.,2011). F@tih Projesinin etkili ve verimli olabilmesi için öncelikle öğretmenlerin, öğrencilerin ve yöneticilerin teknolojik cihazlarla ilgili kaygıları dikkate alınmalıdır. Özellikle donanım ile ilgili problemler açısından okullardaki formatör öğretmenler için verimli olabilecek hizmet içi eğitimler verilmeli, bu teknolojileri derslerinde kullanacak öğretmenler içinde gerekli seminerler verilmelidir. Proje kapsamında mevcut durumdan farklı olarak her okula akıllı tahta temini öngörülmektedir. Bu durum daha önce akıllı tahta kullanmamış öğretmenlerin kaygılarını arttırmaktadır. Özellikle akıllı tahtada kullanabilecekleri yazılımların hazırlanması noktasında öğretmenlere destek verilmesi etkili olacaktır (Gürol vd., 2011).
Fatih Projesi ile sınıfların birer “teknoloji merkezi” haline dönüştürülmesi planlanmaktadır. Bu yeni düzenlemeyle devlet okullarına bilgisayar, projeksiyon cihazı, tahta olarak kullanılacak platform ve yazılımdan oluşan akıllı tahta, çok fonksiyonlu yazıcı, video kamera verilecektir. Bu durum öğretme-öğrenme sürecinde öğretim teknolojilerine daha çok yer verilmesi, öğrencinin ilgi ve başarısını artırmakla birlikte ülkemizin teknoloji okuryazarlığı seviyesini yükselterek teknoloji çağını yakalamış bir toplum olmamızı sağlayacaktır. Bu sebeple yoğun bilgi akışı ve üretimi, bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak için öğretmenlerin; temel ders kitapları, kılavuz ve yardımcı kitaplarla birlikte görsel, işitsel ve görsel işitsel araç-gereçlerden de yararlanmaları ve kullanım becerisi geliştirmeleri gerekmektedir (Adıgüzel 2010). Bu sayede mevcut olan ve yeni gelişen teknolojiler eğitim öğretim faaliyetleri içinde beklenen yeri alabilir (İşman, 2005).
2. 2 Teknoloji Okuryazarlığı
Geçmişte basit okuma, yazma ve hesaplama becerilerine sahip bireyler iyi eğitim görmüş olarak algılanırken son yıllarda yaşanan hızlı gelişim ve değişimin ortaya çıkardığı koşullar sözü edilen temel becerilerin üstüne farklı becerilerin eklenmesini zorunlu kılmaktadır. Toplumlar değiştikçe hayatın karmaşası ile uğraşmak için gerekli araç ve becerileri de değişmektedir. Bu bağlamda bireylerden geliştirilmesi istenen beceri alanlarından birisi de okuryazarlıktır. Günümüzde teknolojik gelişmelere paralel olarak, okuryazarlık kavramı, adeta bir slogan gibi değişik konularla bir araya gelmiştir (Odabaşı, 2000). Okuryazarlık sadece temel yazılı metinleri çözümleyebilme becerisi veya okuması yazması olan, öğrenim görmüş kimse olmaktan çıkmış, gelişerek ve çeşitlenerek; dijital okuryazarlık, kültürel okuryazarlık, görsel okuryazarlık, ekolojik okuryazarlık, bilgi okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı, çevre okuryazarlığı, kültür okuryazarlığı, duygusal okuryazarlık gibi 34 farklı okuryazarlık alanı tanımlanmıştır (Snavely ve Cooper, 1997). Bilgi ve teknoloji çağının zorunlu bir gereksinimi olarak ortaya çıkan okuryazarlık kavramı alanlarına bakıldığında bu okuryazarlık türlerinin önemlilerinden birisinin hiç kuşkusuz teknoloji okuryazarlığı olduğu rahatlıkla söylenebilir. Toplumu oluşturan bireyler tarafından teknolojinin anlaşılması yani teknoloji okuryazarlığı, bireyin toplumla olan ilişkilerini kolaylıkla anlayabilmesini sağlaması bakımından önem arz etmektedir (Bacanak vd., 2003).
Holland (2004) teknoloji okuryazarlığı kavramının; teknolojiyi kullanma becerisini, teknoloji kullanımı ile yükselen karmaşık problemleri anlayabilme yeteneğini ve toplum içerisindeki teknolojinin rolünü takdir edebilme becerilerini içermekte olduğunu belirtmektedir (akt: Kıyıcı, 2008, s.16-19).
Teknolojiyi, teknolojinin boyutlarını ve sınırlarını anlamak, sağladığı olanakları ve neden olduğu problemleri bilmek yurttaş olmanın önemli bir yükümlülüğüdür. Bununla birlikte küreselleşen dünyada kritik ve eleştirel düşünme becerisi ile var olan teknolojilerin farkına varıp, bu teknolojileri amaç ve ihtiyaçlar doğrultusunda kullanma becerisi en önemli küresel yurttaşlık görevidir. Küresel yurttaş olmak ise teknolojiyi sorgulayabilen teknoloji okuryazarı birey olmayı gerektirmektedir (Odabaşı, 2000).
Teknoloji okuryazarlığında insanlardan teknoloji konusunda uzman olmaları beklenmemektedir ancak bu alanda yazılmış bir makaleyi okuduklarında anlayabilmeleri ya da günlük hayatta bazı durumlarda bu bilgileri uygulayabilmeleri gerekmektedir (Pearson ve Young, 2002).
Gagel (1997) teknolojideki hızlı ve devam eden değişim sürecinde teknoloji okuryazarlığı doğasında olan, devamlılık gösteren ortak unsurları belirtmektedir. Teknoloji okuryazarlığının bu tipi bireysel teknolojilerin ayrıntıları ve teknolojik gelişimin süreçleri hakkında bilgi içermektedir. Bu aynı zamanda, teknolojinin tarihsel ve kültürel içeriğinin bütüncül bir anlayışını ve öncelikli, girişimci ve zengin kaynaklı düşünceye dayalı bir uyumu da içermektedir. Sonuçta, teknoloji okuryazarlığı dört genelleştirilmiş yeterliği içermektedir. Bunlar;
1. Hızlı ve devam eden teknolojik gelişmeye uyum sağlamak ve bu teknolojik gelişmenin üstesinden gelebilmek,
2. Teknolojik problemler için yaratıcı ve yenilikçi çözümler üretme, 3. Hem etkili hem de verimli teknolojik bilgi yoluyla hareket etmek,
4. Teknoloji ve onun insanların yaşam dünyası ile olan ilişkisini akıllıca değerlendirmektir
(Gagel 1997). Gamire & Pearson (2006) teknoloji okuryazarlık boyutlarını üç alan ile açıklamıştır. Bu alanlar bilgi, eleştirel düşünme ve karar üretme ile yeteneklerdir. Bu alanlar arasındaki ilişki Şekil 1’de gösterilmiştir.
Şekil 1’de görüldüğü üzere teknoloji okuryazarlığının üç boyutu birbirine bağlıdır. Bireyin kendine özgü üç boyutlu kombinasyonu; bilgi yetenekleri, eğitim ve yaşam tecrübesi ile zamanla değişecektir. Teknoloji okuryazarı olan bireyin yeterlilikleri bu boyutların seviyelerine göre tanımlanabilir. Bu üç boyutun her biri farklı nitelikler gerektirir. Teknoloji okuryazarlığının belirtilen üç boyutlu tanımına göre teknoloji okuryazarı bir bireyin özellikleri şöyle belirtilmektedir:
Teknoloji Okuryazarlığının “Bilgi” boyutu nitelikleri: • Teknolojinin günlük hayattaki yerinin farkında olma,
• Bazı teknolojilerin insanlık tarihini nasıl şekillendirdiğini ve insanların teknolojiyi nasıl şekillendirdiğini bilme,
• Temel mühendislik kavramlarını ve terimlerini anlayabilme,
• Teknoloji ile ilgili tahmin edilebilecek ve önlenebilecek durumları bilme,
• Teknolojiye bir tüketici olarak, kar zarar dengelerinin kullanılması ve geliştirilmesi anlamında değer verme,
• Teknolojinin toplum değerlerleri ile kültürüne olan etkisini anlama olarak belirtilmiştir.
Teknoloji Okuryazarlığının “Eleştirel Düşünme ve Karar Verme” boyutu: • Yeni teknolojiler ile ilgili bilgileri araştırma,
• Teknolojinin riskleri ve yararlarına ilişkin kendisine ve başkalarına sorular sorma, • Teknolojiyi merak etme,
• Teknolojinin kullanımı ve gelişimine ilişkin kararlara katılma. Teknoloji Okuryazarlığının “Uygulama” boyutu:
• El becerilerine sahip olma. Örneğin; evde ya da ofiste çeşitli aletleri kullanabilme, bilgisayar kullanma ve internette araştırma yapma,
• Evde ya da işte ortaya çıkan küçük teknik ve mekanik problemleri tanımlayabilme ve var olan sorunu, teknik arızayı giderme,
• Teknolojinin yarar –zararları ile ilgili değerlendirmeler yapabilmek için temel matematiksel kavramlar olan olasılık, ölçme ve tahmin becerilerinden yararlanarak karar verme.
2.2. 1 Teknoloji Okuryazarlığı Standartları
Uluslararası Teknoloji Eğitim Kurulu (ITEA, 2000/2002/2005/2007) tarafından yayınlanan “Teknoloji Okuryazarlığı İçin Standartlar”, “Teknolojik Çalışmalar için İçerik”, “Eğitimde Teknoloji Okuryazarlığı” ile ilgili çalışmalarda, teknoloji okuryazarlığı kavramı ile birlikte teknoloji okuryazarı bireylerin sahip olması gereken nitelikler ve bu bireylerin yetiştirilmesine yönelik öneriler yer almıştır. Bu doğrultuda Teknoloji okuryazarı olan bir birey, ‘teknoloji ile ilgili ne bilmeli ve ne yapmalıdır?’ sorusu sorulmuş ve cevabı, ITEA tarafından yapılmış çalışma ve araştırmalarda detaylı olarak açıklanmıştır (ITEA, 2000).
Bu araştırma ve çalışmalara göre;
1- Bireyler teknolojinin doğasını anlamayı geliştireceklerdir. Bu durum şu kazanımları içerir;
• Teknolojinin faaliyet alanı ve özellikleri, • Teknolojinin temel kavramları,
• Teknolojiler arasındaki ilişkiler ve teknoloji ile diğer alanlar arasındaki bağları. 2- Bireyler teknoloji ve toplum arasında ki ilişkiyi anlayacak ve geliştireceklerdir. Bu durumun kazanımları;
• Teknolojinin kültürel, sosyal, ekonomik ve politik etkilerini,
• Teknolojinin geliştirilmesinde ve kullanılmasında toplumun rolünü, • Teknolojinin çevreye etkilerini,
•Teknolojinin tarihteki etkilerini anlamak ve geliştirmektir, şeklinde belirtilmiştir.
3- Bireyler tasarım anlayışlarını geliştireceklerdir. Bu durum; • Mühendislik tasarımını,
• Tasarımın niteliklerini,
• Problem çözmede hataları giderme, araştırma ve geliştirme, buluş ve yenilik ve deneyciliğin rolünü bilmeyi içermektedir.
4- Bireyler teknolojik bir dünya için yeteneklerini geliştireceklerdir. Bu durum; • Tasarım yöntemini uygulayabilme,
• Ürünleri ve sistemleri kullanma ve koruyabilme,
5- Bireyler kendilerine uygun olan, tasarlanmış, teknoloji alanlarını seçerek, bu doğrultuda kendilerini geliştireceklerdir. Bu durum;
• Enerji ve güç teknolojisi, • Tıp ve tarım teknolojisi, • Ulaştırma teknolojisi, • Bilgi ve iletişim teknolojisi,
• Üretim ve Yapım teknolojisi alanlarını seçmeyi ve kullanmayı içerir.
ITEA (2000) tarafından yapılan bir diğer çalışma olan “Tüm Amerikalılar için Teknoloji Projesi” kapsamında teknoloji okuryazarlığı için standartlar 5 kategoride gruplandırılmıştır. Bunlar;
1. Teknolojinin Doğası: Teknolojinin nitelikleri ve kapsamı, teknolojinin çekirdek kavramları, teknolojilerin kendi arasındaki ilişkiler ve teknolojinin diğer alanlarla arasındaki bağlantılar.
2. Teknoloji ve Toplum: Teknolojinin kültürel, sosyal, ekonomik ve politik etkileri, teknolojinin çevre üzerine etkileri, teknolojinin kullanımı ve gelişiminde toplumun rolü, teknolojinin tarih üzerine etkisi.
3. Tasarım: Tasarımın niteliği, mühendislik tasarımı, sorun gidermenin rolü, araştırma ve geliştirme, buluş ve icat, problem çözmede deneyim.
4. Teknolojik Bir Dünya İçin Yeterlikler: Tasarım sürecini uygulamak, teknolojik üretimleri ve sistemleri kullanmak ve sürekliliğini sağlamak, üretimlerin ve sistemlerin etkisini değerlendirmek.
5. Tasarlanmış Dünya: Medikal teknolojiler, tarımsal ve ilgili biyoteknolojileri, enerji ve güç teknolojileri, bilgi ve iletişim teknolojileri, ulaşım teknolojileri, üretim teknolojileri, yapı teknolojileri.
2.2. 2 Teknoloji Okuryazarı Bireyin Sahip Olması Gereken Nitelikler
Türk Dil Kurumu’nun resmi sitesinden, “okuryazarlık” kelimesinin anlamına bakıldığında “okuryazar olma durumu” olarak, “okuryazar” kelimesi olarak ise “okuması yazması olan, öğrenim görmüş kişi” olarak açıklanmaktadır. Bugün okuryazarlık kavramı; bilgiyi sadece okuyup yazabilen kişiler değil, aynı zamanda bilgiye ihtiyaç duyan, bilgiye ulaşan, ulaştığı bilgiyi değerlendiren, yorumlayan ve uygulayan kişiler için kullanılmaktadır (TDK,2010).
Teknoloji okuryazarı bir kişi, teknolojinin ne olduğunu, nasıl yaratıldığını, toplumu nasıl şekillendirdiğini ve toplum tarafından nasıl şekillendirildiğini zaman içinde verilen yollarla artan bir derinlik içinde anlar (ITEA 2010). Teknoloji okuryazarlığında amaç, bireye teknolojinin daha geniş toplumsal sistemle olan ilişkisini göstermek ve teknolojik sistemlerin kendilerini şekillendiren politik, kültürel, ekonomik sistemlerden ayrı düşünülmeyeceği bilincini vermektir. Teknolojiyi, teknolojinin boyutlarını ve sınırlarını anlamak, sağladığı olanakları ve neden olduğu problemleri bilmek aktif, bilinçli yurttaş olmanın önemli bir yükümlülüğüdür (Odabaşı,2009). Bu bağlamda Teknoloji Okuryazarı bireyin bazı bilgi ve beceri yeterliklerine sahip olması gerekmektedir (California State University 2006, ITEA 2005). Bu yeterlilikler;
• Teknoloji kullanma ihtiyacını fark etme,
• Teknoloji araç-gereç, bilgi, kültürel gereksinimi ve ekonomik politik kararlarla yakından ilişkili olduğunu bilmek,
• Teknolojik konularda farklı yargı, yorum ve görüşlerin birbirleri ile çatışabileceğini bilme, kabul etmek,
• Akıllı seçimler yapabilmek,
• Olasılıklı verilerle, karar verme yeteneğine sahip olmak, • Amaca uygun teknolojiyi seçme ve değerlendirmek,
• Teknolojinin yasal ve etik kullanımını bilmek olarak tanımlanmıştır.
Teknoloji okuryazarı, teknolojik süreç ve yenilikleri eleştirel bakış açısıyla sorgulayan kişidir. Teknolojiyi sorgulayan kişi, teknolojik gelişmelerin yarar ve sakıncalarını, maliyetini, gelişmeleri ilerletebilecek ya da durdurabilecek siyasi ve toplumsal güçleri analiz edebilecek entelektüel görüşe sahiptir.
2.2. 3 Eğitimde Teknoloji Okuryazarlığı
Çağımızda düşünen, üreten, paylaşan, kendine güvenen, aktif, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanabilecek bilgi ve becerilere sahip, dünyaya ve dünyadaki gelişmelere duyarlı, donanımlı bireyler olarak ifade edilebilecek beklentileri karşılamanın yollarından biri de teknolojiyi bilmek ve onu etkin kullanabilmektir (Ünal, 2010). Teknolojinin birey ve toplum üzerindeki en önemli etkisi, yaşam biçimlerine, yani kültürlerine ilişkindir. Teknoloji kültürü, değerler kültürünü belirleyen, onu kontrol altında tutan en önemli etkenlerden birisi durumundadır. Bu yüzden, bireyin etkileşim içinde olduğu teknoloji kültürüyle uyum sağlaması, aynı zamanda onun toplumsal uyumuna temel oluşturmuştur. Teknolojik gelişmeler aynı zamanda eğitim sürecinin de yapısını değiştirmiş, eğitim anlayışına farklı bir bakış açısı kazandırmıştır (Keser, 1991). Bireylerin hızla gelişen teknolojiye, giderek karmaşık bir hale dönen toplum yaşamına ayak uydurabilmeleri için, çağdaş bilgi, beceri ve tutumlarla donatılmaları gereklidir. Teknoloji eğitiminin amacı bireylerin teknolojinin dinamik gücünü anlamalarını sağlamak ve bireylerin teknolojiyi en verimli şekilde kullanmalarına yardımcı olmaktır. Teknoloji eğitimi bu bağlamda önem kazanmaktadır (Şenel ve Erden, 1996). Bilginin geleneksel öğretim yöntemleri ile aktarılması ve ezberlenmesinin tercih edilmediği çağdaş eğitim yaklaşımlarında öğretmenin rolü de öğrenciden beklenenler de değişmiştir. Düşünen, üreten, paylaşan, kendine güvenen, etkileşime yatkın, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanabilecek niteliğe sahip olan, dünyaya ve gelişmelere duyarlı, donanımlı bireyler olabilmenin yollarından biri de teknolojiyi bilmek ve onu etkin olarak kullanabilmektir. Toplumların geleceği açısından ise teknolojinin kullanıldığı en önemli alanlardan biri şüphesiz eğitim ve öğretimdir. Bu nedenle başta gelişmiş ülkeler olmak üzere, bütün toplumlar teknolojiyi kullanarak kaliteli bir eğitimi bireylerine kazandırma çabasındadırlar (MEB, 2004). Teknolojinin temel disiplin alanlarına olan etkisi, teknolojinin öğrenci merkezli öğrenmeye olan etkisi, öğrenci ve öğretmenlerin teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilme zorunluluğu, teknolojinin okullara entegrasyonunu gerekli kılmaktadır (Varış, 2008).
Holland (2004) eğitim öğretimden geçen öğrencilerin teknolojinin getirdiği yeniliklere adapte olabilen, problemleri tanımlayabilen ve çözebilen, aynı zamanda yaşamlarını ve geleceklerini etkileme potansiyeline sahip olan, değişik kuvvetler konusunda uygun kararlar verebilen bireyler olarak yetiştirilmesi gerekliliğini vurgulamaktadır (akt: Kıyıcı, 2008, s.16-19).
Teknoloji hakkında sahip olunan bilginin becerilere dönüşmesinin yolu ise teknolojik araçlar ile sürekli etkileşim içinde olmak ve araçları kullanmaktan geçmektedir. Öğrenciler farklı araçları, makineleri, bilgisayar sistemlerini, materyallerini, süreçleri ve teknolojik sistemleri kullanarak keşfetmek, araştırmak, problem çözmek ve çözümler oluşturmak üzere cesaretlendirilmeli ve teşvik edilmelidir (Paydon,2002,akt: Kıyıcı, 2008, s.16-19). Tüm bu teknolojileri uygulamaya geçirecek olan öğretmenlerin sadece teknolojiyle tanıştırılmaları değil, teknoloji ve yeni öğretim tekniklerini kullanılarak öğrenme etkinlikleri düzenleme becerilerinin de kazandırılması gereklidir. Bu nedenle öncelikle öğretmen yetiştiren kurumların, genelde eğitim teknolojisi ve özelde yeni bilgi teknolojilerinin kullanımına ilişkin planları olmak zorundadır (Akpınar, 2003). Eğitim araştırmalarının da vurguladığı gibi, teknolojiye karşı olumlu tutum geliştiren öğretim elemanları, teknolojiyi eğitime entegre etmede, olumsuz tutum geliştiren öğretim elemanlarından daha başarılı olmuşlardır (Satıcı, Akkuş ve Alp, 2009).
2.2.4 Öğretmenlerin Teknoloji Okuryazarı Olma Gerekliliği
Toplumların geleceği açısından teknolojinin kullanıldığı en önemli alanlardan biri de eğitim ve öğretimdir. Bu nedenle başta gelişmiş ülkeler olmak üzere, bütün toplumlar teknolojiyi kullanarak kaliteli bir eğitimi bireylerine kazandırma çabasındadırlar (MEB, 2008). Eğitim kurumları ve öğretmenler her gün bilgisayar, video kamera, fotoğraf makinesi ve cep telefonları gibi teknoloji araçlarını kullanan öğrenci kesimiyle karşı karşıya olduklarından, mevcut teknoloji ürünlerini kullanma becerilerini geliştirmedikleri takdirde, önemli güçlükler ile karşılaşmaları kaçınılmazdır
(Reiner, 2009). Teknolojik gelişmelerle birlikte öğretmenlerden beklenen işlevler de
değişmiştir. Günümüzde öğretmenlerin bilgi teknolojilerini en etkili ve ekonomik şekilde kullanabilmeleri, aynı zamanda bu teknolojilerin nasıl kullanılacağını öğrencilere öğretebilmeleri beklenmektedir. Teknoloji okuryazar bireylerin yetiştirilmesi ve teknoloji okuryazar toplumların oluşabilmesi için öncelikle bu eğitimleri sağlayacak öğretmenlerin teknoloji okuryazarı olmaları gereklidir. Endüstri, ekonomi ve iletişim alanlarındaki gelişmeler eğitim kurumlarının teknolojiyi kullanabilen bireyler yetiştirmesini gerektirmektedir. Hiç kuşkusuz, eğitim kurumları da bu işlevin gerçekleştirilmesini öğretmenlerden beklemektedir.
