239
Bingöl İl Merkezinde Yaşayan Hane Halklarının Yumurta Tüketim Durumu Üzerine Bir
Araştırma
aErsin KARAKAYA*, bHakan İNCİ, bBünyamin SÖĞÜT, bTurgay ŞENGÜL aBingöl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Bingöl
bBingöl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Bingöl
*Sorumlu yazar: karakayaersin@hotmail.com
Geliş Tarihi: 19.02.2014 Düzeltme Geliş Tarihi: 11.03.2014 Kabul Tarihi: 13.03.2014 Özet
Bu çalışma Bingöl merkezde yumurta tüketimi üzerine etkisi olduğu düşünülen tüketici özellikleri ile tüketicilerin satın alımına ve tüketimlerine etkisi olan zevk, tercih ve alışkanlıklarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bingöl il merkezinde yaşayan hane halkının gelir seviyesi, gıda harcamaları, karar alma ve satın alma süreçleri ele alınmıştır. Bu amaçla 384 aile ile anket yapılmıştır. Yapılan anket sayısı ana kitle oranlarına dayalı kümelendirilmemiş tek aşamalı basit tesadüfî olasılık örneklemesi ile belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, incelenen ailelerde aile başına aylık yumurta tüketimi ortalama olarak 61.6 adet, kişi başına yıllık yumurta tüketimi ise 146.3 adet olarak bulunmuştur. Tüketicilerin yumurta alım sıklığı olarak %44.1’nin iki haftada bir yumurta satın aldığı gözlenirken, ayda bir alanların oranı ise %27.8 olarak bulunmuştur. Ailelerin ortalama olarak %36.8’i beyaz yumurtayı, %20.0’ı kahverengi yumurtayı tercih ettikleri görülmüştür. Ailelerin çok önemli bir kısmı (%88.0) yumurtayı öncelikle sabah kahvaltılarında tüketmek amacıyla aldıklarını söylemişlerdir. Yumurta satın alırken yumurtanın büyüklüğüne dikkat edenlerin oranı %69.3 olarak saptanmıştır. Tüketicilerin %77.3’ü yumurtayı marketten satın aldıklarını belirtmişlerdir. Sonuç olarak; yumurta tüketiminin arttırılması için tüketici taleplerinin dikkate alınarak üretim modellerinin revize edilmesinin önemli olduğu söylenebilir.
Anahtar kelimeler: Bingöl, gıda harcaması, hane halkı, tüketici, yumurta tüketimi
A Study on Status of Egg Consumption of Households in Central of Bingöl
Abstract
This study was conducted to figure out the effects of pleasure, preferences and habits of consumers in the central province of Bingol. Of household’s living in the central province in Bingol, the level of income, food expenditures, decision-making and buying process were discussed. To achieve this purpose, the data was obtained by questionnaire from 384 households, and sample size of was determined with Unclustered Probability Sampling Method. In the results obtained from this study, average monthly egg consumption per family and per person were 61.6 and 146.3, respectively. According to the survey, 44.1% of the consumers purchased eggs twice a week while 27.8% of them purchasing once a month. In terms of color preference, 36.8 and 20% of consumer preferred white eggs and brown eggs by respectively. On the other hand, the egg percentages used up by consumer in breakfast, paid attention egg size and egg preferred from market were 88, 69.3 and 77.3%, respectively.
As a result, it could be said that it is very important to revise production model by taking account consumer demand to increase egg consumption.
Keywords: Bingol, consumer, consumption of eggs, food expenditure, household Giriş
Yumurta gıda maddesi olarak dünyanın her yerinde sevilerek tüketilen, besleyici değeri yüksek
bir protein kaynağıdır. Besleyici değerinin yanında tüketim kolaylığı ve çeşitliliği gibi faktörlerde yumurta tüketiminin artmasında önemli faktörler
TURKISH
JOURNAL of AGRICULTURAL and NATURAL SCIENCES
TURKISH
JOURNAL of
AGRICULTURAL
and NATURAL
SCIENCES
TURKISH
JOURNAL of
AGRICULTURAL
and NATURAL
SCIENCES
TURKISH
JOURNAL of
AGRICULTURAL
and NATURAL
SCIENCES
TURKISH
JOURNAL of
AGRICULTURAL
and NATURAL
SCIENCES
TURKISH
JOURNAL of
AGRICULTURAL
and NATURAL
SCIENCES
www.turkjans.com TÜRKTARIM ve DOĞA BİLİMLERİ DERGİSİ
240 bakımından ortalama olarak 90 gr. et ve 160 gr. süte denk gelmektedir. Ortalama büyüklükteki bir yumurtanın yaklaşık olarak %11’ini kabuk, %57’sini yumurta akı, %32’sini de yumurta sarısı oluşturmaktadır (Doğan, 2008; Çelebi ve Karaca, 2006). Dünya yumurta üretiminde seçilmiş 15 ülkenin 2012 verilerine göre Çin 1. sırada (24 milyon ton), Türkiye 810 bin ton ile 11. sırada ve Hollanda ise 15. sırada (692 bin ton) yer almaktadır (Şekil 1).
Türkiye'de kişi başı tüketimini, Avrupa Birliği ülkeleri ortalamasına çıkarmayı amaçlayan YUM-BİR, belirli dönemlerde bu konuya dikkat çekmektedir. Yıllar itibari ile Türkiye yumurta üretimi 2002 yılında 7 milyar adet iken kişi başı üretim ise 112 adet olarak bulunmuştur. Özellikle 2005 yılından sonra Türkiye’de yumurta üretimi artmaya başlamış 2005 yılında 8 milyar adet olan üretim 2012 yılında 15 milyar adet olarak gerçekleşmiştir. Üretimdeki bu artış kişi başı üretimde de ortaya çıkmış, 2005 yılında 115 adet olan üretim 2012 yılında 207 adet olarak bulunmuştur (Çizelge 1).
YUM- BİR, (2012) yılı verilerine göre kişi başı yumurta tüketimi Arjantin 228, Brezilya 126, Çin 256, Almanya 212, ABD 171, Japonya 159, Meksika 358, Hollanda 145, Rusya 260, İspanya 128, İtalya 135, Türkiye 175 adet olarak gerçekleşmiştir. YUM- BİR, (2012) verilerini destekler mahiyette sayılabilecek (Mızrak ve ark., 2012), Türkiye’ de yumurta tüketimi ve tüketici alışkanlıklarının belirlenmesi amacıyla yaptıkları çalışmada ise Türkiye’de kişi başı yıllık yumurta tüketim ortalaması 158 adet olarak bulunmuştur.
Konuyla ilgili daha önce yapılmış benzer konuların araştırıldığı çalışmalara örnek olabilecek Tokat il merkezinde yumurta tüketimi üzerine Çivi ve ark. (1993), tarafından yapılan çalışmada, Tokat İl merkezinde ayda ortalama kişi başı 67 adet yumurta tüketildiği belirtilirken, Çelik ve Şengül (2001), Şanlıurfa İli kentsel alanında yumurta tüketim yapısı ve halkın gelir düzeyinin yumurta tüketimi ile olan ilişkisinin belirlenmesi amacıyla yapılan diğer bir çalışmada, incelenen ailelerde aile başına aylık yumurta tüketimi ortalama olarak 60.4 adet, kişi başına yıllık yumurta tüketimi ise 126.0 adet olarak bulunduğu, tüketicilerin %51.4’ünün haftada bir yumurta satın aldığı, ayda bir alanların oranının ise %10.3 olduğu, tüketicilerin ortalama %63.7’sinin beyaz renkli yumurta, %25.1’i
öncelikle sabah kahvaltılarında tüketmek amacıyla aldıklarını, yumurta satın alırken yumurtanın büyüklüğüne dikkat edenlerin oranını %96.4, yumurtayı marketten satın alanlarını oranının ise %45.0 olduğunu bildirmişlerdir. Benzer şekilde, Ankara ilinin ortalama kişi başına yıllık yumurta tüketimi 171 adet, ankete katılan ailelerin, yumurtayı büyük bir oranda marketlerden satın aldığı, yumurtanın satın alınmasında ambalajın etkili bir faktör olduğu ve jelâtinle kaplı 30’lu viyolün daha çok talep edildiği, yumurtanın özellikle sabah kahvaltılarında haşlama olarak tüketildiği bildirilmiştir (Durmuş ve ark., 2007). Dünyada yumurta tüketimini etkileyen faktörler ve kişi başına tüketilen yumurta tüketimini belirlemeyi amaçlayan çalışmalar arasında sayılabilecek Ajetunmobi (2001), tarafından Nijerya’da yumurta tüketimini etkileyen faktörler üzerine yaptığı çalışmada, tüketicilerin, ortalama yaşı 38, %78’i erkek, %75’inin aile genişliği 5 kişiden oluşmakta, %25’i eğitimli olarak bulunmuştur. Yine; Begum ve ark. (2010), Pakistan Nowshera ilçesinde gıda tüketimini etkileyen faktörlerin analiz çalışmasında, 66 kişi ile anket çalışması yapılmış, hane büyüklüğü ile (8.5 kişi) yumurta tüketimi arasında önemli bir ilişki olduğunu bildirmişlerdir.
Bu çalışmanın amacı, Bingöl yerleşim merkezinde insan beslenmesinde çok önemli bir yeri olan yumurta tüketim tercihlerine ilişkin veriler elde etmektir. Bu nedenle, tüketicilerin özellikleri ve tüketimlerinde etkili olan zevk, tercih ve düşüncelerinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Diğer taraftan, tüketicilerin yumurta tüketimi ile ilgili tercihlerini ortaya koyması ve yumurta tüketme olasılığını etkileyen faktörleri belirlemesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda araştırmanın, gerek politika yapımcılarına gerekse yumurta üretim firmalarına katkıda bulunması amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Materyal
Çalışmada kullanılan veriler 2013 yılında Bingöl İli Merkez İlçesinde 384 tüketiciyle birebir görüşme yapılarak elde edilmiştir. Bu anketlerden elde edilen bilgiler çalışmanın birincil veri kaynaklarını oluştururken internet kaynakları, yerli ve yabancı kaynaklardan derlenen genel bilgiler, konuyla ilgili istatistik veriler araştırmanın ikincil kaynaklarını oluşturmuştur.………
241 Kaynak: YUM-BİR, 2012
Şekil 1. Dünya yumurta üretiminde seçilmiş 15 ülkenin 2012 verileri
Metot
Bu çalışmada örnek hacmi, ana kitle oranlarına dayalı kümelendirilmemiş tek aşamalı tesadüfî olasılık örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir (Collins, 1986; Uzundumlu ve ark., 2011).
Çizelge 1. Yıllar itibari ile Türkiye’de yumurta üretimi Yıllar Üretim (milyar adet) Kişi başı üretim (adet) 2002 7.809 112 2003 9.192 130 2004 7.819 109 2005 8.397 115 2006 8.401 114 2007 10.515 149 2008 11.258 157 2009 11.92 164 2010 12.737 174 2011 13.98 188 2012 15.677 207 Kaynak: YUM-BİR, 2012 n = t2 * [1+(0.02) (b–1)]* (p * q) / e2 Burada; n: Örnek Hacmi
t: %95 önem derecesine karşılık gelen tablo değeri
b: Örnekleme aşaması (bu çalışmada tek aşamalı olduğu için 1 alınmıştır)
p: İncelenen olayın ana kitle içinde gerçekleşme olasılığı %50 olarak alınmıştır.
q: İncelenen olayın gerçekleşmeme olasılığı (1-p)
e: Kabul edilen hata payı (bu çalışmada hata payı %5 olarak alınmıştır)
Denklemde, b=1 alındığında, eşitlik aşağıdaki forma dönüşmüştür:
n = t2 * (p*q)/e2
Bu formüle göre örnekleme hacmi; n = 1.962 *(0.50 * 0.50 )/0.052 → n = 384
Örnek hacmi 384 olarak saptanmış ve çalışma alanı olarak Bingöl ili merkez ilçesi seçilmiştir. Veriler, tüketicilerin kişisel ve beslenme bilgilerini, beslenme alışkanlıklarını saptamaya yönelik araştırmacılar tarafından geliştirilmiş bir anket formu ile toplanmıştır.
Araştırmada, yumurta tüketimi ile sosyo-ekonomik ve demografik özellikler arasında bir ilişkinin bulunup bulunmadığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Elde edilen tüm veriler SPSS 19.0 Paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.
Sonuçlar
Hane halklarının demografik özellikleri
Ankete katılan hane halkının demografik özellikleri: cinsiyet, aile reisinin yaşı, aile reisinin eğitim durumu, aile reisinin mesleği, hane genişliği Çizelge 2’de verilmiştir. Ankete katılan hane halkı tüketicilerinin %41’i kadın %59’u erkek, aile reisinin yaş ortalaması 42, yaş gruplarına göre dağılımında ise %39.3’ü 1. grupta, %52.3’ü 2. grupta, %8.4’ü 3. grupta toplanmıştır. Aile reislerinin %40.6’sı memur, %42’si emekli olduklarını belirmişlerdir. Anket yapılan hane halkı genişliği ortalama olarak 5.05 kişi olarak bulurken, ailelerin %64’ü 4 kişiden fazla bireyden oluşmaktadır. Aile reislerinin eğitim grupları itibari ile dağılımları incelendiğinde %38.3’ü lise, %31’i ortaokul, %20’si üniversite, %6.5’i okumamış, %4.2’si ilkokul grubunda yer almıştır.
242 Anket yapılan bireyin
cinsiyeti Adet Oran (%)
Kadın 158 41.1
Erkek 226 58.9
Toplam 384 100
Aile reisinin yaşı Adet Oran (%) 1. Grup (40 yaşından küçük) 151 39.3 2. Grup (40–60 yaş arası) 201 52.3 3.Grup (60 yaşından büyük) 32 8.4
Toplam 384 100
Aile reisinin mesleği Adet Oran (%)
Memur 156 40.6
Emekli 161 42
Serbest meslek 37 9.6
İşsiz 30 7.8
Toplam 384 100
Hane genişliği Adet Oran (%)
4 kişiden az 66 17.2
4 kişi 72 18.8
4 kişiden fazla 246 64
Toplam 384 100
Aile reisinin eğitim durumu Adet Oran (%)
Okumamış 25 6.5 İlkokul 16 4.2 Ortaokul 119 31 Lise 147 38.3 Üniversite 77 20 Toplam 384 100
harcaması ve yumurta tüketim miktarlarına göre dağılımı
Bu araştırmada incelenen aileler gelir grupları itibari ile 3 gruba ayrılmış, 1. gelir grubunda gelir seviyeleri <1000 TL bulunan aileler (%21.1), 2. gelir grubunda gelirleri 1000–4000 TL arası (%71.6) ve 3. gelir grubunda gelirleri >4000 TL bulunan aileler (%7.3) olarak hesaplanmıştır. 1. gruptaki ailelerin aylık ortalama gelirleri 868.1 TL, 2. gruptaki ailelerin 2238.7 TL ve 3. gruptaki ailelerin aylık ortalama gelirleri 5441.2 TL olarak saptanmıştır. Ankete katılan ailelerin aylık gelirlerinin ortalaması ise 2183.1 TL olarak bulunmuştur. Gelir grupları itibari ile aylık gıda harcamasına bakıldığında 1. gruptaki aileler aylık gelirlerinin %40.2’sini gıda harcamasına ayırırken, 2. grupta bu oran %21.5, 3. grupta ise %16.7 olarak bulunmuş, gelir grupları itibari ile aylık ortalama gelir arttıkça aylık ortalama gıda harcamasının da arttığı, buna karşın aylık ortalama gıda harcamasının ortalama gelirdeki payının azaldığı görülmüştür. Ailelerin aylık ortalama gıda harcaması 486.0 TL, aylık ortalama gıda harcamasının aylık ortalama gelirdeki oranı ise %22.2 olarak hesaplanmıştır. Gelir grupları ile aylık ortalama yumurta tüketim durumu incelendiğinde gelir arttıkça aylık yumurta tüketim adedinin arttığı ve aylık ortalama yumurta tüketiminin yaklaşık olarak 62 adet olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Yine gelir gruplarına göre aylık ortalama yumurta harcaması 18.6 TL iken, gelir arttıkça aylık yumurta harcaması da artmakta fakat aylık yumurta harcamasının aylık ortalama gıda harcaması içindeki oranı azalmaktadır (Çizelge 3).
Çizelge 3. Aylık gelir grupları itibari ile aile sayısı, aylık ortalama gelir, aylık gıda harcaması ve aylık ortalama yumurta tüketimi Aylık gelir grupları (TL) Aile sayısı (adet) Toplam örnek içindeki payı (%) Aylık ortalama gelir (TL) (a) Ort. gıda harcaması/ay (TL) (b) (b)/(a) oranı (%) Ort. yum. tük./ay (Adet) *Yum. için harcama/ay (TL) (c) (c/b) oranı (%) 1. Grup (<1000 TL) 81 21.1 868.1 349.3 40.2 60.0 18.0 5.1 2. Grup (1000– 4000 TL Arası) 275 71.6 2238.7 483.0 21.5 60.8 18.3 3.7 3. Grup (> 4000 TL) 28 7.3 5441.2 910.7 16.7 73.9 22.2 2.4 Toplam/Ortalama 384 100.0 2183.1 486.0 22.2 61.6 18.6* 3.8
243
Çizelge 4. İncelenen ailelerde gelir gruplarına göre yumurta tüketimi Gelir grupları Aile sayısı (adet)
Aile başına aylık yumurta tüketimi
(adet)
Ailedeki birey sayısı
Kişi başına yıllık yumurta tüketimi (adet) 1. Grup (<1000 TL) 81 60 5.31 135.5 2. Grup (1000–4000 TL ) 275 60.8 5.03 145 3. Grup (> 4000 TL) 28 73.9 4.54 195.3 Toplam / Ortalama 384 61.6 5.05 146.3
İncelenen ailelerde gelir gruplarına göre yumurta tüketim durumu
Anket yapılan ailelerde gelir gruplarına göre yumurta tüketim durumları hesaplanmış ve Çizelge 4’te verilmiştir. Çizelge 4 incelendiğinde, ailelerin gelirleri arttıkça aile başına aylık yumurta tüketiminin ve kişi başına yıllık yumurta tüketiminin de arttığı görülmektedir.
Çizelge 5. İncelenen ailelerde tüketimi etkileyen faktörler ve aylık yumurta tüketim ortalaması
Faktörler
Aylık Ortalama Yumurta Tüketimi (adet) Anket yapılan bireyin cinsiyeti*
Kadın 68.8
Erkek 56.5
Aile reisinin yaşı*
1. Grup (40 yaşından küçük) 55.8 2. Grup (40–60 yaş arası) 64.8 3. Grup (60 yaşından büyük) 68.4 Aile reisinin mesleği
Memur 57.6
Emekli 66.6
S.meslek 59.8
İşsiz 51.3
Aile reisinin eğitim durumu
Okumamış 57.4
İlkokul mezunu 73.1
Ortaokul mezunu 65.6
Lise mezunu 60.8
Üniversite mezunu 60
Hane halkı genişliği*
4 kişiden az 38.9
4 kişi 60.3
4 kişiden fazla 77.5
Aile başına ortalama aylık yumurta tüketimi 61.6 adet olarak bulunmuştur. Kişi başına yıllık yumurta tüketimi de gelirin artmasına paralel olarak artış göstermiştir. Kişi başına yıllık yumurta tüketimi, 1. gelir grubundaki ailelerde 135.5 adet ve 3. gelir grubundaki ailelerde 195.3 adet şeklinde
bulunmuş olup, ortalama 146.3 adet olarak hesaplanmıştır. Ailelerin gelir grupları itibari ile yumurta tüketimi arasındaki bu fark anlamlı bulunmamıştır (F: 2.164; P=0.116).
Çizelge 6. İncelenen ailelerde yumurta alım sıklığı Gelir grupları Yumurta alım sıklığı (%) Haftada birden fazla Haftada bir kez İki haftada bir kez Ayd a bir kez 1. Grup (<1000 TL) 9.8 16.2 39.5 34.5 2. Grup (1000– 4000 TL) 2.9 15.8 50.1 31.2 3. Grup (> 4000 TL) 14.2 25.2 42.8 17.8 Ortalama 8.9* 19 44.1 27.8
İncelenen ailelerde tüketimi etkileyen faktörler ve aylık yumurta tüketim ortalaması
İncelenen ailelerin sosyo demografik faktörler itibari ile aylık ortalama yumurta tüketim miktarları (Adet) incelenmiş, tüketimle faktörler arasında ilişki olup olmadığına bakılmıştır. Çizelge 5 incelendiğinde anket yapılan bireylerde kadınların aylık yumurta tüketim ortalaması 68.8 adet, erkeklerin ise 56.5 adet olarak bulunmuştur (P<0.05). Yaş grupları itibari ile aylık ortalama yumurta tüketim durumu incelendiğinde aile reisinin yaşı arttıkça aylık yumurta tüketim ortalamasının da arttığı görülmekte, 40 yaşından küçük bireylerin oluşturduğu 1. grubun yumurta tüketim ortalaması 55.8 adet iken 60 yaşından büyük bireylerin yer aldığı 3. grubun ortalaması 68.4 adet olarak hesaplanmıştır (P<0.05). Aile reisinin mesleği ile aylık yumurta tüketimine bakıldığında, en yüksek ortalama 66.6 adet ile emekli grubunda, en düşük ortalama ise 51.3 adet ile işsiz grubunda ortaya çıkmıştır (P>0.05). Aile reisinin eğitim durumu ve aylık yumurta tüketimi arasındaki ilişki incelenmiş, ilkokul mezunu bireylerin aylık yumurta tüketimleri 73.1 adet,
244 ortalaması 65.6 adet, okumamış bireylerin ortalaması ise 57.4 adet olarak saptanmıştır (P>0.05). Hane halkı genişliği (ailede yaşayan birey sayısı) ile aylık yumurta tüketim ortalaması analiz edilmiş, birey sayısı arttıkça yumurta tüketiminin de arttığı gözlemlenmiştir. 4 kişiden az bireye sahip olan ailelerde aylık yumurta tüketim ortalaması 38.9 adet, 4 kişiden oluşan ailelerde 60.3 adet, 4 kişiden fazla bireye sahip ailelerde 77.5 adet olarak gerçekleşmiştir. Ailede yaşayan birey sayısı arttıkça yumurta tüketimi de artmaktadır (P<0.05). Aylık yumurta tüketim ortalaması ile anket yapılan kişinin cinsiyeti, aile reisinin yaşı ve hane halkı genişliği arasında anlamlı ilişki bulunurken aile reisinin meslek durumu ve eğitim durumu arasında ilişki bulunmamıştır.
Çizelge 7. Anket yapılan ailelerin tercih ettikleri yumurta rengi
Gelir
grupları Tercih edilen yumurta rengi (%) Beyaz Kahverengi Önemsiz 1. Grup (<1000 TL) 37 18 45 2. Grup (1000–4000 TL) 34.2 28 37.8 3. Grup (> 4000 TL) 39.2 14.2 46.6 Ortalama 36.8 20 43.2
İncelenen ailelerde yumurta alım sıklığı
Anket yapılan ailelerde yumurta alım sıklığı, gelir düzeylerine göre haftada birden fazla, haftada bir, iki haftada bir ve ayda bir şeklinde belirlenmiştir. Yumurta alım sıklığı haftada birden fazla olanların oranı gelir grupları itibariyle %2.9 ile %14.2 arasında değişmektedir. Haftada bir kez yumurta alanların oranı %15.8 ile %25.2 arasında, iki haftada bir yumurta alanların oranı %39.5 ile %50.1 arasında ve ayda bir kez yumurta alanların oranı ise %17.8 ile %34.5 arasında değişmektedir. Ortalama olarak ailelerin %27.8’i ayda bir, %8.9’u haftada birden fazla, %44.1’i iki haftada bir ve %19.0’ı ise haftada bir kez yumurta aldıkları belirlenmiştir. Bu da ailelerin büyük oranda iki haftada bir kez yumurta satın aldıklarını ortaya koymaktadır (Çizelge 6). Ailelerin gelir düzeyleri itibari ile haftada birden fazla yumurta alım sıklığı arasında ilişki saptanmıştır (X2= 11.193; P<0.05).
Gelir grupları itibari ile tüketicilerin en çok tercih ettiği yumurta alım sıklığı iki haftada bir kez olarak gözlemlenmiş, gelir arttıkça yumurta alım sıklığı da
olan yumurta alım sıklığı azalma eğilimi göstermiştir.
Çizelge 8. Anket yapılan ailelerin yumurta büyüklüğüne dikkat etme durumu Gelir grupları
Yumurta büyüklüğüne dikkat etme durumu (%)
Evet Hayır 1. Grup (<1000 TL) 56.7 43.3 2. Grup (1000–4000 TL) 76.3 23.7 3. Grup (> 4000 TL) 75 25
Ortalama 69.3 30.7
Anket yapılan ailelerin gelir grupları itibari ile tercih ettikleri yumurta rengi
Çizelge 7’de, incelenen ailelerin tercih ettikleri yumurta rengi belirlenmiş ve gelir gruplarına göre verilmiştir. İncelenen ailelerin yumurta alırken renk tercihleri gelir gruplarında farklılık arz etmekle beraber, bütün gelir gruplarında “önemsiz” tercihi yüksek oranda bulunmaktadır. Ailelerin ortalama olarak %36.8’i beyaz yumurtayı, %20.0’ı kahverengi yumurtayı tercih ettikleri, %43.2’sinin ise yumurta rengini önemsemedikleri görülmüştür. Gelir düzeyi ile tercih edilen yumurta rengi arasında herhangi bir ilişki bulunmamıştır (X2= 2.470; P>0.05).
Anket yapılan ailelerin yumurta büyüklüğüne dikkat etme durumu
Tüketicilere yumurta satın alırken yumurtanın büyüklüğüne dikkat edip etmedikleri sorulduğunda, ortalama olarak %69.3’ü evet, %30.7’si ise hayır olarak cevap vermişlerdir. Gelir gruplarına göre saptanan ortalamalar Çizelge 8’de verilmiştir. Gelir grupları arasında yumurta büyüklüğüne dikkat etme bakımından önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05). Tüketicilerin genelde büyük yumurta almayı tercih ettikleri gözlenmiştir (%49.0).
Ailelerin yumurtayı satın alma nedenleri ve yumurtayı satın aldıkları yer
Anket yapılan ailelerin gelir grupları itibari ile yumurtayı neden satın aldıkları ve yumurtayı nereden satın aldıkları analiz edilmiş sonuçlar aynı çizelge de verilmiştir. Yapılan analiz neticesinde tüm gelir grupları itibari ile bireyler yüksek oranda yumurtayı sabah kahvaltısı için tükettiklerini belirtmişlerdir. 1. gelir grubunda bu oran %82.7, 2. gelir grubunda %85.0 ve 3. gelir grubunda ise %96.4 olarak ortaya çıkmış, yumurtayı yemek,
245 pasta vb. nedenler için tüketenlerin oranı ise 1. gelir grubunda %17.3, 2. gelir grubunda %15.0 ve 3. gelir grubunda %3.6 olarak belirlenmiştir (Çizelge 9). Gelir arttıkça yumurtayı sabah kahvaltısı için tüketen bireylerin oranı artarken, yemek, pasta vb. nedenden dolayı tüketen bireylerin oranı azalmaktadır. Gelir grupları ile yumurta tüketim nedeni arasında bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05). Gelir gruplarına göre yumurta alınan yer durumu incelendiğinde; bütün gelir gruplarındaki bireyler yüksek oranda yumurtayı marketten satın
aldıklarını belirtmişlerdir. Gelir gruplarına göre yumurtayı marketten satın alan bireylerin oranı 2. gelir grubunda %84.3, 3. gelir grubunda %78.5 ve 1. gelir grubunda ise %69.1 olarak saptanmıştır (Çizelge 8). Gelir gruplarına göre bireylerin geliri arttıkça yumurtayı toptancıdan alma oranları artmaktadır. 1. gelir grubu ve 2. gelir grubu ile yumurta satın alınan yer arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (P<0.05).
Çizelge 9. Ailelerin yumurtayı satın alma nedenleri ve yumurtayı satın aldıkları yer
Faktörler Gelir grupları
Yumurta tüketim nedeni (%) 1. Grup (<1000 TL) 2. Grup (1000–4000 TL) 3. Grup (> 4000 TL) Ortalama
Sabah kahvaltısı 82.7 85 96.4 88
Yemek pasta vb. 17.3 15 3.6 12
Toplam 100 100 100 100
Yumurta alınan yer (%)
Market* 69.1 84.3 78.5 77.3 Bakkal** 19.7 5 10.7 11.8 Toptancı 1.2 1.8 3.5 2.2 Semt pazarı 1.2 0.7 3.5 1.8 Uygun yer 8.8 8.2 3.8 6.9 Toplam 100 100 100 100 Tartışma
Bu çalışmada, Bingöl ili kentsel alanda ailelerin yumurta tüketimi ve tüketimi etkileyen faktörlerin ortaya konması amaçlanmıştır. Ankete katılan hane halkı tüketicilerinin % 41’i kadın %59’u erkek, aile reisinin yaş ortalaması 42, yaş gruplarına göre dağılımında ise %39.3’ü 1. grupta, %52.3’ü 2. grupta, %8.4’ü 3. grupta toplanmıştır. Aile reislerinin %40.6’sı memur, %42’si emekli olduklarını belirtmişlerdir. Anket yapılan hane halkı genişliği ortalama olarak 5.05 kişi olarak bulurken, ailelerin %64’ü 4 kişiden fazla bireyden oluşmaktadır. Aile reislerinin eğitim grupları itibari ile dağılımları incelendiğinde %38.3’ü lise, %31’i ortaokul, %20’si üniversite, %6.5’i okumamış, %4.2’si ilkokul grubunda yer almıştır. Çelik ve Şengül, (2001) tarafından Şanlıurfa ili kentsel alanda yapılan çalışmada, hane halkı genişliği 5.7 kişi, aile reisinin eğitim durumlarında en yüksek ortalama %31.1 ile lise mezunu olarak belirlenmiştir. Durmuş ve ark. (2007) tarafından yapılan Ankara ilinde yumurta tüketim alışkanlığının belirlenmesi isimli çalışmada, ankete katılan bireylerin %48’ini erkek, %52’sini kadınların oluşturduğu saptanmıştır.
Çalışmamızın bu çalışmadan bu yönüyle farklı sonuç ortaya koyduğu görülmektedir (Kadın %41.1, Erkek %58.9). Ayrıca yine aynı çalışmada bireylerin %34.7 ile en yüksek oranda ilkokul mezunu oldukları belirlenmiş olup, bizim çalışmamızda ilkokul mezunu çok düşük oran olarak (%4.2) saptanmıştır. Begum ve ark. (2010), tarafından Pakistan kırsal alanda yapılan gıda tüketimini etkileyen sosyo ekonomik faktörler isimli çalışmada hane halkı genişliği 8.5 kişi olarak belirlenmiş, anket yapılan bireylerin %57.0’ı kadın ve bireylerin %50.0’ının eğitim seviyesi lise düzeyinin altında olarak saptanmıştır. Mızrak ve ark. (2012), Türkiye’de yumurta tüketimi ve tüketici alışkanlıklarının belirlenmesi amacıyla yaptıkları çalışmada aile genişliği 3.5 kişi olarak bulunmuş, bireylerin %50.2’si Kadın ve %36.3’ü ilkokul mezunu olarak bulunmuştur.
Gelir grupları ile aylık ortalama yumurta tüketim durumu incelendiğinde gelir arttıkça aylık yumurta tüketim adedinin arttığı ve aylık ortalama yumurta tüketiminin yaklaşık olarak 62 adet olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Yine gelir gruplarına göre aylık ortalama yumurta harcaması 18.6 TL iken, gelir arttıkça aylık yumurta harcaması da artmakta fakat aylık yumurta harcamasının aylık
246 azalmaktadır. Çelik ve Şengül, (2001) tarafından yapılan araştırmada ortalama gelir 250 TL ve bireylerin %35.5’i düşük gelir grubunda olarak bulunmuştur. Buna ilaveten gelir grupları itibari ile aylık ortalama yumurta tüketimi 60.4 adet olarak saptanmıştır. Durmuş ve ark. (2007) tarafından yapılan Ankara ilinde yumurta tüketim alışkanlığının belirlenmesi isimli çalışmada, ankete katılan ailelerin %52.2’lik bir kısmının aylık geliri 250-750 TL arasında ve yıllık olarak ortalama kişi başına 171 adet yumurta tüketildiği belirlenmiş, bu sonuç çalışmamızda daha düşük çıkmıştır. (Begum ve ark., (2010) Pakistan kırsal alanda yapılan çalışmada ailelerin aylık gelirleri ortalama olarak (Rs. 8917.00) 190.8 TL ve ailelerin %50.0’ının aylık geliri (Rs. 10000.00) 214 TL den düşük olarak belirlenmiştir. Ailelerin aylık ortalama gıda harcamalarının aylık gelirlerinin %55.0’ını oluşturduğunu belirtmişlerdir. Bu oran bizim çalışmamıza göre (%22.2) çok yüksek olarak dikkat çekmektedir. Mızrak ve ark. (2012), Türkiye’de yumurta tüketimi ve tüketici alışkanlıklarının belirlenmesi amacıyla yaptıkları çalışmada, ailelerin aylık ortalama gelirleri 1561.14 TL, kişi başına düşen aylık gelir 446.04 TL ve kişi başı yıllık yumurta tüketim ortalaması 158 adet olarak bulunmuştur. Çalışmamızda ailelerin aylık ortalama geliri 2183.1 TL, kişi başı aylık gelir 432.2 TL ve kişi başı yıllık yumurta tüketim ortalaması 146.3 adet olarak ortaya çıkmıştır.
Ailelerin gelirleri arttıkça aile başına aylık yumurta tüketiminin ve kişi başı yıllık yumurta tüketiminin de arttığı görülmektedir. Aile başına ortalama aylık yumurta tüketimi 61.6 adet olarak bulunmuştur. Kişi başına yıllık yumurta tüketimi de gelirin artmasına paralel olarak artış göstermiş, ortalama 146.3 adet olarak hesaplanmıştır. Ailelerin gelir grupları itibari ile yumurta tüketimi arasında ilişki saptanmamıştır (P>0.05). Araştırmamızın bu sonuçları Çelik ve Şengül (2001) tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarından yüksek, Durmuş ve ark. (2007) ve Mızrak ve ark. (2012) tarafından yapılan çalışmaların sonuçlarından düşük çıkmıştır.
Aylık yumurta tüketim ortalaması ile anket yapılan kişinin cinsiyeti, aile reisinin yaşı ve hane halkı genişliği arasında anlamlı ilişki bulunurken aile reisinin meslek durumu, gelir düzeyi ve eğitim durumu arasında ilişki bulunmamıştır. Araştırma sonuçlarına göre; kadınlar erkeklere göre, yaşlılar gençlere göre, birey sayısı fazla olan aileler birey sayısı az olan ailelere göre aylık daha fazla yumurta tüketmektedirler. Durmuş ve ark. (2007) ve Mızrak ve ark. (2012) tarafından yapılan çalışmalarda da
bulunmamıştır. Sarıözkan ve ark. (2007) tarafından yapılan çalışmada ise erkeklerin bayanlara nazaran daha çok yumurta tükettiği belirlenmiş, bu sonuçla çalışmamızla farklı bir yaklaşım ortaya koymuştur.
Gelir grupları itibari ile tüketicilerin en çok tercih ettiği yumurta alım sıklığı iki haftada bir kez olarak gözlemlenmiştir (%44.1). Tüm gelir grupları itibari ile ayda bir kez olan yumurta alım sıklığı azalma eğilimi göstermiştir. Çalışmamızdaki bu bulgu Çelik ve Şengül, (2001)’in çalışmasıyla farklılık göstermiştir.
Ailelerin ortalama olarak %36.8’i beyaz yumurtayı, %20.0’ı kahverengi yumurtayı tercih ettikleri, %43.2’sinin ise yumurta rengini önemsemedikleri görülmüştür. Gelir düzeyi ile tercih edilen yumurta rengi arasında herhangi bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05). Çelik ve Şengül, (2001) tarafından yapılan çalışma çalışmamızın bu sonuçlarını destekler niteliktedir. Gelir grupları itibari ile ailelerin ortalama olarak %69.3’ü yumurta büyüklüğüne dikkat ederken, %30.7’si yumurta büyüklüğüne dikkat etmediklerini belirtmiş ve tüketicilerin genelde büyük yumurta almayı tercih ettikleri gözlenmiştir (%49.0). Çelik ve Şengül, (2001) ve Durmuş ve ark. (2007) tarafından yapılan çalışmalarda da aynı bulgular bulunmuş, çalışmamızla uyum göstermiştir. Gelir grupları arasında yumurta büyüklüğüne dikkat etme bakımından önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05).
Tüm gelir grupları itibari ile bireyler yüksek oranda yumurtayı sabah kahvaltısı için tükettiklerini belirtmişlerdir. Gelir arttıkça yumurtayı sabah kahvaltısı için tüketen bireylerin oranı artarken, yemek, pasta vb. nedenden dolayı tüketen bireylerin oranı azalmaktadır. Gelir grupları ile yumurta tüketim nedeni arasında bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05). Gelir gruplarına göre yumurta alınan yer durumu incelendiğinde; bütün gelir gruplarındaki bireyler yüksek oranda yumurtayı marketten satın aldıklarını belirtmişlerdir. Çelik ve Şengül (2001); Mızrak ve ark. (2012) ve Durmuş ve ark. (2007) tarafından yapılan çalışmalarda da aynı bulgular bulunmuş, çalışmamızla uyum göstermiştir.
Sonuç olarak, Bingöl kentsel alanında kişi başına yıllık ortalama yumurta tüketiminin Türkiye ortalamasının altında olması yörede yumurta tüketiminin düşük olduğunun bir göstergesidir. Bu tüketim oranının mutlaka arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle, yumurtanın yöredeki geleneksel tüketim biçimleri dışında kullanım yollarının geliştirilmesi gerekmektedir. Kısa dönemde yumurta tüketimini arttırmak için farklı
247 tüketici grupları hedef alınarak yumurtanın yeterli ve dengeli beslenmedeki yeri ve önemi anlatılmalı ve yumurta içeren yeni ürünler tüketime sunulmalıdır. Yumurta üreticilerinin tüketici taleplerini dikkate alarak üretim metotlarını revize etmeleri son derece önem arz etmektedir.
Kaynaklar
Ajetunmobi, O. A., 2001. Analysis of Factors Affecting Egg Consumption in Ogbomosho South Local Goverment Area of Oyo State. University of Agrıculture Abeokuta, Nigeria.
Collins, M., 1986. Sampling (Editör: R. Worcester ve ark. 1986), Consumer Market Research Handbook.
Çelebi, Ş., Karaca, H., 2006. Yumurtanın Besin Değeri, Kolesterol İçeriği ve Yumurtayı n-3 yağ asitleri Bakımından Zenginleştirmeye Yönelik Çalışmalar. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg, 37 (2): 257-265.
Çelik, Y., Şengül, T., 2001. Şanlıurfa İli Kentsel Alanında Tüketicilerin Yumurta Tüketim Düzeyleri ve Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Hayvansal Üretim, 42 (2): 53-62.
Çivi, H., Gürler, Z.A., Esengün, K., Karkacıer, O., 1993. Tokat İl Merkezinde Yaşayan Hane halklarının Yumurta Tüketim Durumu Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10 (1993), 123-126.
Doğan, H., 2008. Adana‘da Satışa Sunulan Yumurtalarda Sunuş Çeşitliliği ve Kalite Değişimi Üzerine Bir Çalışma. Çukurova Üniv. Fen Bilimleri Enst. Zootekni Anabilim Dalı. Yüksek lisans tezi, Adana.
Durmuş, İ., Demirtaş, Ş., Can, M., Kalebaşı, S., 2007. Ankara İlinde Yumurta Tüketim Alışkanlığının Belirlenmesi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 7 (1): 42-45.
Mızrak, C., Durmuş, İ., Kamanlı, S., Demirtaş, Ş., Kalebaşı, S., Karademir, E., Doğu, M., 2012. Determination of egg consumption and consumer habits in Turkey. Turk. J. Vet. Anim. Sci, 36(6): 592-601.
Begum, S., Munir, K., Farooq, M., Nasiha, B., Shah, İ., 2010. Socio Economic Factors Affecting Food Consumption Pattern in Rural Area of District Nowshera, Pakistan. Sarhad J. Agric, Vol. 26, No.4.
Sarıözkan, S., Cevger, Y., Demir, P., Aral, Y., 2007. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğrencilerinin Hayvansal Ürün Tüketim Yapısı ve Alışkanlıkları. Sağlık Bilimleri
Dergisi (Journal of Health Sciences), 16(3) 171-179.
Uzundumlu, S.A., Işık, B.H., Kırlı, H.M., 2011. İstanbul İli Küçük Çekmece İlçesinde Kırmızı ve Beyaz Et Tüketiminde Etkili Faktörlerin Analizi. 21 (B) 20–31.
YUM-BİR, 2012. Yumurta Üreticileri Merkez Birliği. (http://www.yum-bir.org).
