Girifl
Dünya nüfusunun yafllanmas› son y›llarda yafl-l›l›k ve sorunlar›na yönelik ilgiyi art›rm›flt›r(Uni-ted Nations, 2002; Cankurtaran, Ar›o¤ul, 2006).Yafllanmayla birlikte ortaya ç›kan fizyolo-jik de¤ifliklikler ve psikolofizyolo-jik sorunlar, yeni ba-k›m ve tedavi yaklafl›mlar›n›n, politika ve
strateji-lerin gelifltirilmesini gündeme getirmifltir. Ayr›ca yafll› nüfusun artmas› kronik hastal›klar›n artmas›-na da neden olmufltur. Yafllanmayla birlikte orta-ya ç›kan hastal›klardan birisi de Alzheimer hasta-l›¤›d›r (AH). Ülkemizde demans hastal›¤›na ilifl-kin insidans çal›flmas› bulunmamakla birlikte, de-manslar›n önemli bir bölümünü oluflturan
Alzhei-*Dr. Gülnaz KARATAY
**Ar. Gör. Yeliz AKKUfi
*Kafkas Üniversitesi Kars Sa¤l›k Yüksekokulu Hemflirelik Bölümü
** Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü
ÖZET
Dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de Alzheimer hastalar›n›n say›s›n›n artm›flt›r ve bu hastalar›n bak›m sorunlar›n›n olmas› bu hastalara yönelik profesyonel bak›m ihtiyac›n› art›rmaktad›r. Ülkemizde alz-heimer hastalar›na yönelik bak›m hizmetleri ve bu bak›m hizmetleri içerisinde de hemflirelik hizmetle-rinin yeni yap›land›r›lmaya çal›fl›ld›¤›n› görmekteyiz. Bu nedenle, bu makale bir model niteli¤i tafl›yan alzheimer merkezindeki uygulamalar›n de¤erlendirilmesi ve gözlemlerin paylafl›lmas› amac›yla yaz›l-m›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Alzheimer, hemflirelik bak›m›, kurumsal hizmetler
PRATO ALZHEIMER CENTER AS A MODEL
ABSTRACT
As being in the world, as well in our country alzheimer patients number has increased and being ca-re problems of this patients incca-reases professional caca-re ca-requica-rements for this patients. In our country we see that the care services for alzheimer patients are configuring and nurses functions in this care servi-ces are configuring. For this reason, this article is written to evaluate practiservi-ces and to share this obser-vations in this Alzheimer center that bearing model quality.
mer hastas›n›n 250 bin civar›nda oldu¤u tahmin edilmektedir (Ar›o¤ulu, 2006).
AH kortikal demanslar›n en s›k görüleni ve en s›k bilinenidir. AH, günlük yaflamsal aktivitelerin-de azalma ve biliflsel yetenekleraktivitelerin-de bozulma ile ka-rakterize, nöro-psikiyatrik semptomlar› ve davra-n›fl de¤iflikliklerinin efllik etti¤i nörodejenaratif ilerleyici bir hastal›kt›r (U.S Department of He-alth and Human Services, National Institute on Aging, 2007). Alzheimer hastalar› hastal›¤›n evre-sine göre sosyal, psikolojik ve fizyolojik birçok sorun yaflayabilmektedir. Hastalarda unutkanl›k, ö¤renme güçlü¤ü, konuflma bozuklu¤u, yolunu kaybetme, kiflileri tan›yamama, karar verme güç-lü¤ü gibi zihinsel sorunlar; huzursuzluk, ilgisizlik, sald›rganl›k, uyku bozuklu¤u, amaçs›z dolaflma, gerçekd›fl› hayaller, depresyon gibi psikolojik bo-zukluklar geliflebilir. Yap›lan çal›flmalarda AH’da depresyonun yaflam kalitesini önemli ölçüde etki-ledi¤i ve hastalar›n biliflsel durumu ile yaflam ka-litesi aras›nda iliflki olmad›¤› belirlenmifltir (Vo-gel, Mortensen, Hasselbalch ve ark., 2006; Warc-hol, 2006). Bu sorunlar nedeniyle hem hastalar›n hem de hasta yak›nlar›n›n profesyonel yard›m ge-reksinimleri artmaktd›r (Y›lmaz, Turan, 2007; Balla, Simoncini, Giacometti ve ark.,2007) . Bu profesyonel bak›m hizmetleri içerisinde de hasta-n›n daha kaliteli bir yaflam sürdürmesi aç›s›ndan hemflirelik hizmetleri ayr› bir öneme sahiptir.
Ancak ülkemizde Alzheimer hastalar›n›n bilifl-sel ve fonksiyonel düzeyde aktif kalmalar›n› sa¤-layacak profesyonel bak›m kurumlar› oldukça ye-tersizdir ve mevcut bak›m kurumlar› içerisinde de hemflirenin yerinin, görev ve sorumluluklar›n›n ise oldukça belirsiz oldu¤u görülmektedir. Bu ne-denle bu gözlemsel çal›flmada, Prato flehir merke-zinde bulunan Alzheimer Merkezi (AM) iki farkl› akademisyen hemflire taraf›ndan, 2 hafta süreyle gözlemlenerek elde edilen bilgiler aktar›lm›flt›r ve bu bilgilerin ülkemizde Alzheimer bak›m merkez-lerinin ve bu merkezlerde verilen hemflirelik hiz-metlerinin yap›lanmas›na katk› sa¤lamas› amaç-lanm›flt›r.
Prato Alzheimer Merkezi
Prato flehir merkezinde yer alan Alzheimer merkezi 1999 y›l›nda huzurevine ba¤l› olarak aç›lm›fl ve gündüz bak›m merkezi statüsündedir. Alzheimer merkezi, flehir merkezinin d›fl›nda gü-rültü gibi uyaranlardan k›smen daha uzak bir yere infla edilmifltir. Tek katl› ve amaçl› olarak ev tipin-de planlanan bu merkeztipin-de bir hemflire odas›, bir yatakl› dinlenme odas›, bir salon, iki tuvalet, bir mutfak, iki yemek odas›, bir aktivite odas› bulun-maktad›r. Bu merkez 10 hasta kapasitelidir. An-cak gözlem yapt›¤›m›z süre içinde merkezde en fazla 7 hasta bulunmufltur. Bu merkezde genel du-rumuna ba¤l› olarak de¤iflmekle birlikte hastalar 6 ay kalabilmektedir.
Alzheimer merkezine, alzheimer tan›s› alm›fl ve aileleri ile birlikte yaflayan, deliryum, depres-yon, yeme bozuklu¤u, halüsinasyon sorunu gibi psikolojik ve davran›flsal sorunu olmayan hasta-lar kabul edilmektedir. Hastahasta-lar Alzheimer mer-kezine kabul edilmeden önce belirli de¤erlendir-me aflamalar›ndan geçde¤erlendir-mektedir. Öncelikle bölge hemflireleri ya da aile doktoru taraf›ndan de¤er-lendirilen hasta ve ailesi, yard›m gereksinimi var-sa sosyal servise yönlendirilmektedir. Sosyal ser-vis hasta ailesinin tükenmifllik ve depresyon duru-munu çeflitli ölçeklerle de¤erlendirerek hastan›n bak›m ihtiyac› olup olmad›¤›na karar vermektedir. Literatüre bak›ld›¤›nda da Alzheimer hastalar›na bak›m veren kiflilerin anksiyete, alkolizm, tüken-mifllik, depresyon gibi sorunlar yaflad›klar› görül-mektedir (Pot, Deeg, van Dyck, 2000; Ho, Fried-land, Rappolt ve ark., 2003;; Deep, Jena, Tripathi ve ark., 2006; Monfort, Neiss, Rabier ve ark., 2006). Bu nedenle hasta yak›nlar›na, bak›m verir-ken yaflad›¤› güçlükler dikkate al›narak, destek sa¤lanmas› gerekmektedir. Ayr›ca hasta, Alzhei-mer Alzhei-merkezinin ba¤l› bulundu¤u hastanenin geri-atri uzman› taraf›ndan de¤erlendirilerek tan›s› ve hastal›¤›n derecesi do¤rulanmaktad›r.
Merkezin Çevresel Düzeni
Alzheimer hastalar›nda nöral kay›plara ba¤l› oluflan psikopatolojilerle birlikte biliflsel ve davra-n›flsal sorunlar ortaya ç›kabilmektedir. Bu neden-le merkezin d›fl ve iç mekan› ve fiziksel yap›s› hastalar›n güvenli hareket etmelerini sa¤layacak flekilde tasarlanm›flt›r. Ayn› zamanda hastalar›n alg›lamalar›n› art›rmak için renk düzenlemeleri de yap›lm›flt›r. Örne¤in hastalar›n aktivite yapt›klar› masan›n üstü farkl› bir renk, ayaklar› farkl› bir renk olacak flekilde düzenlenmifltir. Bunun yan› s›ra hastalarda alg› bozuklu¤unu önlemek için karmafl›k renkler yerine tek renk kullan›m›na dik-kat edildi¤i gözlemlenmifltir. Ayr›ca merkezde hastalar için, tuvalet, yemekhane gibi kullan›m alanlar›n› hat›rlatacak görsel ipuçlar›n›n düzen-lendi¤i gözlenmifltir. Yap›lan bir çal›flmada, çevre düzenlemesinin alzheimer hastalar›nda depresyon ve anksiyeteyi azalt›c› etkisi oldu¤u belirtilmekte-dir (Zeisel, Silverstein, Hyde ve ark., 2003). Ayr›-ca merkezde hastalar›n düflmelerini önleyebilmek için de önlemler al›nd›¤› gözlemlenmifltir.
Merkezin çevresinde hastal›¤a yönelik olarak tasarlanm›fl bir bahçe bulunmaktad›r. Bahçedeki yollar, çiçekler, renkler hastalar›n görme, kokla-ma, iflitme duyusunun uyar›lmas› için düzenlen-mifltir. Hastalara uyaran verilmesi amac›yla yollar k›vr›ml› ve ince flekilde tasarlanm›flt›r ve hastala-r›n ay›rt edebilmesi için yollahastala-r›n fleritleri farkl› renklere boyanm›flt›r. Hastalar›n ilgi alanlar›na göre bahçedeki çeflitli bitkilerin bak›m› (çiçek su-lama, kurumufl yaprak ve meyvelerin toplama) yapt›r›lmaktad›r. Özel olarak tasarlanan bahçede hastalara fizyoterapist taraf›ndan günlük ler yapt›r›lmaktad›r. Hastan›n yapaca¤› egzersiz-lere hastan›n fiziksel durumuna göre karar veril-mektedir. Alzheimer hastalar›nda günlük egzer-sizlerin olumlu etkisi oldu¤u fizyoterapist taraf›n-dan ifade edilmifltir. Yap›lan bir meta analizde de demans hastalar›nda egzersizin kas gücünü, zin-deli¤i, biliflsel ve fonksiyonel gücü ve psikolojik iyili¤i art›rd›¤› belirtilmektedir (Heyn, Abreu , Ot-tenbacher, 2004).
Alzheimer Merkezindeki Bak›m Ekibi ve Verilen Hizmetler
Alzheimer merkezinde doktor, hemflire, fizyo-terapist, psikolog, ifl u¤rafl› terapisti, sosyal hizmet uzman› ve bak›m personeli taraf›ndan bir ekip hizmeti verilmektedir. Bu ekip haftada bir kez bir araya gelerek hastalar›n durumlar›n› de¤erlendirip uygulanacak tedavi plan›na karar vermektedir. Merkezde çal›flan hemflire ekibin lideri olup, ekip üyeleri aras›ndaki koordinasyonu sa¤lamaktad›r. Hastalar haftada bir defa doktor ve sosyal hizmet uzman›, psikolog taraf›ndan de¤erlendirilmekte ve ihtiyac› olan hastalara psikoterapi uygulan-maktad›r. Merkezde çal›flan 6 yard›mc› personel, hastalar›n günlük yaflam aktivitelerini güvenli bir flekilde gerçeklefltirmesine yard›m etmektedir. Yard›mc› personellerin hastalarla bire bir ilgilen-di¤i, hastalar› gözlemledikleri ve hastalar›n duru-mundaki de¤ifliklikleri hemflireye bildirdikleri gö-rülmüfltür. Ayr›ca yard›mc› personelin merkezde yar›m gün çal›flt›¤› ve hastalar hakk›ndaki bilgile-ri dikkatli bir flekilde aktard›¤› gözlenmifltir. Hastalar merkeze, görevli personelin efllik etti¤i araçla getirilip tekrar ayn› araç ve personelle evi-ne teslim edilmektedir.
Merkezde, hastalar için haftal›k aktivite plan-lamas› yap›lm›flt›r. Aktivite planplan-lamas› genel ola-rak hastalar›n ilgi alanlar›na ve uyaran art›r›m›na yönelik olarak planlanm›flt›r. Hastalar için planla-nan aktivitelere bakt›¤›m›zda haf›za egzersizleri, günlük gazete okuma ve tart›flma, psiko-motor e¤itim, yemek aktivitesi, video-terapi, ifl terapisi, öz-bak›m aktiviteleri, düflünme aktiviteleri, pasta ve yemek yapma aktivitesi, dini aktiviteler ve sa-nat terapisi (müzik, resim) oldu¤u görülmüfltür. Merkezde hastalar›n aktif bir etkinlikte bulunma-s›n›n sa¤lanmas› ve biliflsel fonksiyonlar›n art›r›l-mas› amac›yla nesne sunumu yerine el ile yap›lan nesne ve canl› resim boyama aktivitelerinin yapt›-r›ld›¤› gözlenmifltir. Nesne çizimlerinin daha çok meyve (elma, armut), giysi (flapka, kazak) ve ev eflyalar› (koltuk, dolap) fleklinde oldu¤u gözlen-mifltir. Ayr›ca hastalara çeflitli süsleme ka¤›tlar›n›
katlayarak nesne resimlerinin içini doldurma gibi aktiviteler yapt›r›larak hastalarda üretim ve yarar-l› olma duygusunun art›r›lmaya çayarar-l›fl›ld›¤› gözlen-mifltir. Ancak yap›lan bu uyaran çal›flmalar› bir s›-ra ile yap›lmaktad›r ve günlük hayatta daha fazla ve s›k karfl›lafl›lan nesnelerden daha az karfl›lafl›-lan nesnelere do¤ru yap›lmaktad›r. Yap›karfl›lafl›-lan çal›fl-malarda hastalara uyaran verilmemesinin sosyal geri çekilme, s›k›lma, halüsinasyonlar ve deliryu-ma neden olabilece¤i ve tam tersi olarak uygun-suz, fazla ve zamans›z uyaran vermenin de davra-n›fl bozukluklar›, irritabilite ve panik durumuna neden olaca¤› belirtilmektedir (Norman, 2003). Spector ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda hastalar›n biliflsel ve fonksiyonel düzeyde aktif kalmas›n› sa¤layacak uygulamalar›n biliflsel düzeyde artma ve depresyonda azalma sa¤lad›¤› görülmüfltür (Spector, Orrell, Davies ve ark., 2000a; Spector, Davies, Woods ve ark., 2000b).Bu nedenle de-mans hastalar›n› tedavi yöntemleri aras›nda far-makolojik olmayan tedavi yöntemlerinin son za-manlarda literetürde öne ç›kan konular aras›nda oldu¤u görülmektedir (Baldelli, Pradelli, Zucchi ve ark., 2007; Farina, Mantovani, Fioravanti, 2006; Spector, Thorgr›msen, Woods ve ark., 2003; Far›namd, Mantovan›, F›oravant›, 2006).
AM’de haftal›k olarak dönüflümlü bir flekilde yürütülen bu aktivitelerle hastalar›n öz-yeterlilik-leri desteklenmeye çal›fl›lmaktad›r. Özellikle has-talar›n hofllanabilecekleri ya da kendilerini tercih edebilecekleri aktivitelere öncelik verilmeye çal›-fl›lmaktad›r. Alzheimer hastalar›n›n psikolojik du-rumlar› de¤iflkenlik gösterdi¤inden dolay› hastalar kendi aralar›nda ya da sa¤l›k personeli ile çat›fl-maya girebilmektedir. Çat›flmalar› önlemek için aktiviteler mümkün oldu¤unca küçük gruplarla yürütülmeye çal›fl›lmaktad›r. Ayr›ca hastalar›n gerginlik ve çat›flma yaflad›klar› durumlarda hem-flirenin hastan›n takibini ald›¤› ve fiziksel de¤er-lendirme yapt›¤› gözlenmifltir. Daha sonra hemfli-re ve çal›flan personelin hastayla yumuflak bir ses tonu ile konuflarak ve fiziksel temas kurarak has-tay› sakinlefltirmeye çal›flt›¤› gözlemlenmifltir. Kim ve Buschman’n›n çal›flmas›nda da
bask›lay›-c› dokunma ve konuflman›n anksiyete ve davran›fl bozukluklar›n› azaltt›¤› belirtilmifltir (Kim, Busc-hmann, 1999) Bununla birlikte yap›lan baflka ça-l›flmalarda dokunman›n AH’da etkili olmad›¤› an-cak pozitif yaklafl›m›n Alzheimer hastalar›n› sa-kinlefltirdi¤i belirtilmifltir (Norman, 2003).
Bu merkezde hastalar›n tedavi planlar› ve akti-vitelerinin planlanmas› hasta yak›nlar› ile birlikte yap›lmaktad›r. Ayr›ca aktivite plan› hastan›n has-tal›k öncesi dönemde yapmaktan hoflland›¤› akti-viteler ya da ifli dikkate al›narak yap›lmaktad›r. Örne¤in bu merkezde bahçe ifllerinden hofllanan bir hastaya bahçenin sorumlulu¤unun verildi¤i, yemek yapmaktan hofllanan bir bayan hastaya mutfa¤›n sorumlulu¤unun verildi¤i görülmüfltür. Bu uygulaman›n hastan›n haf›za süreklili¤ini sa¤-lamak amac›yla yap›ld›¤› düflünülmektedir. ‹fl te-rapisi gibi farmakolojik olmayan terapilerin Alz-heimer hastalar›nda biliflsel ve fiziksel kapasiteyi gelifltirerek otonomilerini art›rd›¤› literatürde be-lirtilmektedir (Bums, McCarten, 2004; Baldelli, Boiardi, Ferrari, 2007; Baldelli, Pradelli, Zucchi ve ark., 2007) Hastalar taraf›ndan yap›lan faali-yetlerin (resim, ka¤›t süsleme, boyama, renkli tafl döfleme vs.) görsel uyar›c› olmas› ve kifli-yer-za-man oryantasyonunu art›rmas› aç›s›ndan merkez-deki duvarlarda kimin taraf›ndan yap›ld›¤› belirti-lerek sergilendi¤i ve aral›kl› olarak hastan›n ismi belirtilerek hat›rlat›ld›¤› görülmüfltür. Ayr›ca za-man oryantasyonunu art›rmak için duvarda hasta-lar›n kendileri taraf›ndan haz›rlanan büyük ve renkli harflerle haz›rlanm›fl takvimler bulunmak-tad›r. Takvimin yapraklar›n› hastalar›n koparmas› sa¤lanarak zaman oryantasyonu sa¤lanmaya çal›-fl›lmaktad›r.
Merkezde Çal›flan Hemflire Taraf›ndan Verilen Hizmetler
Hastalar›n, bu merkeze aileleri ile birlikte gel-meleri gerekmektedir. Öncelikle hemflire taraf›n-da hasta ve ailesine Alzheimer merkezi, burataraf›n-da çal›flan personel ve di¤er hastalar tan›t›lmaktad›r. Alzheimer ilerleyici bir hastal›k oldu¤undan dola-y› hemflirenin aral›kl› olarak hastalar›
de¤erlendir-mesi gerekmektedir ve hemflire kurumda kullan›-lan hemflire kay›t formlar› arac›l›¤› ile hastan›n durumunu de¤erlendirmektedir. Hemflirenin, her bir hasta için ayr› ayr› tutulan bu formlar›, hasta-n›n bak›m sürecine kat›lmas›n› sa¤lamak amac›y-la, hasta ile birebir doldurdu¤u gözlenmifltir. Ay-r›ca görüflmeler esnas›nda hastalarda bilincin uya-n›k tutulmas› ve evde oldu¤u duygusunun sa¤lan-mas› amac›yla hastalara ismi ile hitap edildi¤i ve özerkli¤inin desteklendi¤i görülmüfltür. Hastan›n eksik ya da yanl›fl verdi¤i bilgiler hasta yak›nlar›-n›n bilgisine baflvurularak tamamlanmaktad›r.
“Hemflire kay›t formu” ile hastan›n soy ve öz geçmifl bilgileri, di¤er hastal›klar›, ba¤›ml› ve ba-¤›ms›z yapabildi¤i günlük yaflam aktiviteleri, ev içi ve ev d›fl› aktiviteleri, beslenme durumu, kul-land›¤› ilaçlar, özellikle boflalt›m sistemi baflta ol-mak üzere tüm di¤er sistemlere iliflkin bilgileri toplanmaktad›r. Bu bilgilerin yan› s›ra ölçekler arac›l›¤› ile hastalar›n depresyon ve tükenmifllik durumlar› de¤erlendirilmektedir.
Hastalar›n merkezde yapt›¤› bütün aktiviteleri, olumlu ya da olumsuz bütün davran›fllar› hemflire taraf›ndan günlük olarak kaydedilmektedir. Ayr›-ca hastalar›n akflam evlerine döndüklerinde ve hafta sonlar› yapt›klar› aktivitelerini ve davran›fl-lar›n› izlemek amac›yla formlar haz›rlanm›flt›r ve bu formlar, doldurulmas› için primer bak›m veren hasta yak›nlar›na verilmektedir. Hastada tan›d›k-l›k duygusu oluflturabilmek için evde sürdürdü¤ü günlük aktivitelerini ayn› flekilde merkezde de sürdürmesine dikkat edilmektedir.
Alzheimer hastalar›nda öz bak›m yetene¤i gi-derek kaybolmaktad›r (Maier-Lorentz, 2000). Bu nedenle hemflire ve çal›flan personel taraf›ndan hastalar›n öz-bak›mlar›n› kendi kendilerine yap-malar› için desteklendi¤i görülmüfltür. Örne¤in hastalar difl f›rçalama, yemek yeme, k›yafet de¤ifl-tirme gibi aktiviteleri hemflire ya da yard›mc› per-sonel gözetiminde yapmaktad›r. Ayr›ca hastalar yeme¤in ve masalar›n haz›rlanmas›na, toplanma-s›na ve bulafl›klar›n y›kanmatoplanma-s›na yard›m etmekte-dir. Hastalara yemek yeme davran›fl›n›n hat›rlat›l-mas›, yemek yemede isteksiz davranan hastalara
uyaran verilmesi ve hastalar›n kendi aralar›nda çat›flma yaflamamas› amac›yla merkezde çal›flan personelle hastalar ayn› masada yemek yemekte-dir ve böylece ortamda denge sa¤lanmaktad›r. Ye-mek yeme esnas›nda hemflire bütün hastalarla il-gilenmekte ve hastalar›n yemeklerini tamam›yla yemesini sa¤lamaktad›r. Hastalar›n beslenme du-rumunu de¤erlendirmek için hemflirenin düzenli olarak a¤›rl›k takibi yapt›¤› ve kaydetti¤i gözlen-mifltir.
Hastan›n Alzheimer merkezinden ayr›ld›ktan sonra zaman›n›n nas›l geçirdi¤i de hemflire tara-f›ndan izlenmektedir. Bu amaçla hastalar›n evde-ki aktivitelerini de¤erlendirmek için hasta yak›n-lar› taraf›ndan doldurulmak üzere gelifltirilmifl formlar kullan›lmaktad›r. Bu formlar arac›l›¤› ile hastalar›n beslenme, uyku, medikasyon, iletiflim kurma ve günlük yaflam aktivitelerini evde sür-dürme durumlar› de¤erlendirilmektedir. Özellikle boflalt›m sorunlar›n›n (idrar› tam boflaltamama) hastalarda gerginlik ve sinirlili¤e neden olmas›n-dan dolay›, hemflirenin hastalar›n evdeki boflalt›m durumunun özellikle her gün de¤erlendirildi¤i gö-rülmüfltür. Ayr›ca demansl› hastalarda doyma his-sinin kaybolmas› nedeniyle hastalar›n çok h›zl› ve sürekli yeme iste¤inin olabilece¤inden, hemflire-nin ayr›nt›l› bir flekilde hastalar›n merkezde oldu-¤u gibi evdeki beslenme durumunu da izleyerek de¤erlendirdi¤i görülmüfltür.
Hasta merkezden tamamen ayr›ld›ktan sonra hemflire hasta ve ailesini birinci, ikinci, dördüncü, alt›nc› aylarda ziyaret ederek de¤erlendirmekte-dir. Bu de¤erlendirmeler UCLA nöropsikiyatrik de¤erlendirme ölçe¤i, yeme davran›fl› de¤erlen-dirme ölçe¤i, depresyon ölçe¤i, bak›m veren tü-kenmifllik ölçe¤i ve uyku ölçe¤i gibi ölçekleri ve ayr›ca hemflire de¤erlendirme formunu kullanarak yapmaktad›r ve böylece bak›m›n süreklili¤i sa¤-lanmaktad›r.
AH, hastalarda biliflsel ve fonksiyonel alanlar-da ilerleyici nörodejeneratif de¤iflikliklere neden oldu¤undan dolay› hastalar›n biliflsel ve fonksiyo-nel alanda iyiliklerini art›racak kaliteli bir hemfli-relik bak›m› almalar› gerekmektedir. Hemflireler, hasta ve ailelerini kapsaml› bir de¤erlendirme for-mu ile de¤erlendirerek, gerekli verileri toplay›p uygun müdahaleleri yapabilmekte ve di¤er ekip
üyelerine yönlendirebilmektedir (Maier-Lorentz, 2000). Bu nedenle Alzheimer bak›m merkezlerin-de ve gündüz bak›m merkezlerinmerkezlerin-de hemflirelerin aktif bir biçimde yer alabilmesi için yeterli e¤itim ile donan›k olmas› gerekmektedir.
Genel olarak bu merkezde çal›flan hemflirenin görev ve sorumluluklar›;
Hastalar›n kulland›klar› ilaçlar›n evde ve mer-kezde uygulanmas› ve takibi
Yaflam bulgular›n›n de¤erlendirilmesi Grup terapilerinin yönetilmesi
Sa¤l›k ekibi liderli¤i ve ekibin bilgilendirilme-si
Aile hekimi, hasta ve hasta ailesi aras›nda ko-ordinasyonun sa¤lanmas›
Aileye e¤itim ve dan›flmanl›k verilmesi Hasta güvenli¤inin sa¤lanmas›
Hastaya iliflkin verilerin toplanmas› ve ilgili formlar›n doldurulmas›
Rehabilitasyon sürecinin izlenmesi ve gelifl-melerin de¤erlendirilmesi
Hastalar›n biliflsel becerilerini art›racak aktivi-telerin planlanmas›, uygulanmas› ve de¤erlendi-rilmesi
Hastalar›n yaflam kalitesinin ve öz-bak›m gü-cünün artt›r›lmas›na yönelik uygulamalar›n sa¤-lanmas› biçiminde özetlenebilmektedir.
Alzheimer merkezleri huzurevlerinin devam› olarak düflünüldü¤ünden alzheimer merkezinde çal›flan hemflirelerin görev tan›mlar› henüz yap›l-mam›flt›r. Ancak Alzheimer merkezinde çal›flan hemflirelerinin bak›m hizmeti, dan›flmanl›k, vaka yöneticili¤i, klinisyenlik rolü gibi bir çok rolü ger-çeklefltirmesini gerektiren özel bir aland›r. Bu ne-denle alzheimer merkezinde çal›flacak hemflirele-rin bilgi, beceri yönünden donan›ml› olmalar› ge-rekmektedir.
Sonuç olarak ülkemizde alzheimer hastalar›n›n artmas›na ba¤l› olarak ortaya ç›kan ihtiyaçtan do-lay› Alzheimer Merkezlerinin aç›lmaya bafllad›¤› ve bu merkezlerde hemflirelerin çal›flt›¤›n› gör-mekteyiz. Ancak ülkemizde Alzheimer merkezi-nin kurulmas›, aç›lmas› ve ifllevleri ile ilgili
yönet-melik yetersizli¤i merkezlerin ideal bir flekilde planlanmas›n› zorlaflt›rmaktad›r. Ayr›ca bu mer-kezlerde çal›flan hemflirelerden beklenen rollerin belirsizli¤i hizmet kalitesini etkilemektedir. Bu nedenle makalenin, Alzheimer Merkezlerinde ya-p›lan uygulamalar ile yafll› bak›m›nda yer alan ve alacak olan hemflirelere katk› sa¤lamas› beklen-mektedir.
KAYNAKLAR
Ar›o¤ul, S.(2006) Alzheimer hastal›¤›. Ar›o-¤ul S(Ed). Geriatri ve Gerontoloji MN Medikal ve Nobel, Ankara
Baldelli, M.V.; Pradelli, J.M.; Zucchi, P.; Martini, B.; Orsi, F.; Fabbo, A. (2007) Occupa-tional Therapy and dementia: the experience of an Alzheimer Special Care. Arch Gerontol Geriatr.1; 49-54.
Baldelli,M.V.; Boiardi, R.; Ferrari, P.; Bianc-hi, S.; BiancBianc-hi, M.H.(2007)Dementia and occupa-tional therapy. Arch Gerontol Geriatr.44 (1);45-8.
Balla, S.; Simoncini, M.; Giacometti, I.; Mag-nano, A.; Leotta, D., Pernigotti, L.M. (2007) The Daily Center Care on Impact of Family Burden.
Arch Gerontol. Geriatr. 44 (1); 55-9.
Bums ,T.; McCarten, J.R.(2004) Effects of re-petitive work on maintaining function in Alzhei-mer’s disease patients. American Journal of
Alz-heimer’s Disease and Other Dementias 19(1);
39-44;
Cankurtaran M.; Ar›o¤ul, S. (2006). Alzhei-mer Hastal›¤› Risk Faktörleri. Ar›o¤ul S. (Ed).Ge-riatri ve gerontoloji, MN Medikal ve Nobel, An-kara.
Deep, R.; Jena R.; Tripathi, M.; Khandelwal, S.K.(2006) Burden of care in Alzheimer’s disease and its relationship to coping: An Indian
experien-ce Alzheimer’s and Dementia 2(3), 569
Far›namd, E.; Mantovan›, F.; F›oravant›, R.; P›gnatt›, R.; Ch›avar›, L.; Imbornone, E.; Ol›vot-to, F.; Alberon›, M.; Mar›an›, C.; Nemn› R. (2006) Evaluating two group programmes of cog-nitive training in mild-to-moderate AD: Is there
any difference between a ‘global’ stimulation and a ‘cognitive-specific’ one? Aging & Mental
He-alth 10(3); 211–218.
Farina, E.; Mantovani, F.; Fioravanti, R.; Pig-natti, R.; Chiavari, L.; ‹mbornone, E. (2006) Eva-luating two group programmes of cognitive trai-ning in mild-to-moderate AD: Is there any diffe-rence between a ‘global’ stimulation and a ‘cogni-tive-spesific’ one? Aging&Mental Health 10(3); 211-218.
Heyn, P.; Abreu, B.C.; Ottenbacher, J. J. (2004). The effects of exercise training on elderly persons with cognitive impairment and dementia: a meta-analysis, Arch Phys Med Rehabil 85 ;1694–1704.
Ho, B.; Friedland, J.; Rappolt, S.; Noh, S. (2003) Caregiving for Relatives with Alzheimer’s Disease: Feelings of Chinese-Canadian Women.
Journal of Aging Studies 17(3); 301-321.
Kim, E.J.; Buschmann, M.T.(1999) The effect of expressive physical touch on patients with de-mentia. Int J Nurs Stud. 36(3);235-43.
Maier-Lorentz, M.M.(2000) Effective Nursing Interventions for The Management of Alzhei-mer’s Disease. J Neurosci Nurs. 32(3):153-7
Monfort, J.; Neiss, M.; Rabier, P.; Hervy, M.P. (2006). Alzheimer, Family, Instutition. Annales Médico-psychologiques, Revue Psychiatrique 164(9), 726-731.
Norman, I.J (2003) Comments on “Reactions to music, touch and object presentation in the fi-nal stage of dementia: an exploratory study”.
In-ternational Journal of Nursing Studies 40(5);
481-485.
Pot, A,M.; Deeg, D,J,H.; van Dyck, R. (2000). Psychological distress of caregivers: moderator effects of caregiver resources? Patient Educ
Co-uns. 41;235-240.
Spector, A.; Davies, S.; Woods, B.; Orrell, M. (2000b). Reality orientation for dementia: A systematic review of the evidence of effectiveness from randomised controlled trials. Gerontologist 40(2); 206–212.
Spector, A.; Orrell, M.; Davies, S.; Woods, B. (2000a) Cochrane Database Systematic Review, 4, CD001119.
Spector,A.; Thorgr›msen, L.; Woods,B.; Ro-yan,L.; Davies,S.; Butterworth, M.; Orell,M. (2003) Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation therapy programme for people with dementia: randomised controlled trial. The
Bri-tish Journal of Psychiatry 183; 248-254.
U.S Department of Health and Human Servi-ces, National Institute on Aging (2007) NIH Pub-lication No:06-5441 Eriflim: 5.11.2007. h t t p : / / w w w . n i a . n i h . g o v / N R / r d o n l -y r e s / F 4 6 3 C E 6 C - B 0 A 7 - 4 7 F 4 - 8 8 2 A 8EA143020193/0/understandingalzheimers.pdf
United Nations.(2002) Departmant of Econo-mic and Social Affairs. World Population Aging,1950-2050 Eriflim:25.10.2007.
http://www.un.org/esa/population/publicati-ons/worldageing19502050/pdf/8chapteri.pdf).
Vogel,A.; Mortensen, E.L.; Hasselbalch, S.G.; Andersen, B.B.; Waldemar, G.(2006) Patient Ver-sus Informant Reported Quality of Life in The Earliest Phases of Alzheimer’s Disease. Int. J.
Ge-riatr Psychiatry 21(12);1132-8.
Warchol, K.(2006). Facilitating Functional and Quality-of-Life Potential: Strength-based As-sessment and Treatment for All Stages of Demen-tia. Topics in Geriatric Rehabilitation. Focus on Dementia, 22(3);213-227.
Y›lmaz, A.; Turan, E. (2007) Alzheimer Has-talar›na Bak›m Verenlerde Tükenmifllik, Tüken-miflli¤e Neden Olan Faktörler ve Bafl etme Yolla-r›. Türkiye Klinikleri T›p Bilimleri Dergisi 27(3);445-454.
Zeisel, J.; Silverstein, N.M.; Hyde, J.; Levkoff, S.; Lawton, M.P.; Holmes, W. (2003). Environ-mental correlates to behavioral outcomes in Alz-heimer’s special care units. The Gerontologist. 43;697-711.
