AYDIN’DA ZORLAMALI KADIN ÖLÜMLER‹
Female violent deaths in Ayd›n
Nihal URAZ
1, Ufuk KATKICI
2, Özlem EREL
2,
Uraz N, Katk›c› U, Erel Ö. Ayd›n’da zorlamal› kad›n ölümleri. Adli T›p Bülteni 2009;14(2):61-71
2001-2006 y›llar› aras›nda zorlamal› ölümlere ba¤l› eriflkin 144 kad›n olgunun otopsi ve ölüm muayenesi raporlar› retro-spektif olarak taranm›fl elde edilen veriler de¤erlendirilmifltir. Eriflkin zorlamal› kad›n ölümleri tüm adli otopsi ve ölü muaye-nelerinin %11.2’sidir. Kad›n ölümlerinin %18.7’si 0-18 yafl ara-l›¤›ndad›r. 19 yafl üstü kad›n ölümlerinin %72.3’ü zorlamal› ölüm, %27.7’si do¤al ölümdür. En yüksek oranda (%28.5) ölü muayenesi ve otopsi 2006 y›l›nda yap›lm›flt›r. Orijin aç›s›ndan %42.4’ü kaza, %25’i intihar ve %25’i cinayet olarak de¤erlendi-rilmifl, %7.6’s›nda orijin belirlenememifltir. Ölüm nedenlerinin incelenmesinde; %27.1 ile trafik kazas› ilk s›rada yer al›rken, %26.4 ile asfiksi ikinci s›ray›, %19.4 ile ateflli silah yaralanmas›-na ba¤l› ölümler üçüncü s›ray› almaktad›r. Olgular›n %73.6’s›-na sistematik otopsi, %26.4’üne ise sadece ölü muayenesi yap›l-m›flt›r. Cinayet ve orijini belirlenemeyen olgular›n tamam›na otopsi yap›lm›fl olup, kazalar›n %39.3’üne, intiharlar›n %97.2’sine otopsi yap›lm›flt›r. Ülkemizde bu konu ile ilgili ben-zer çal›flmalar›n yap›lmas› ve elde edilecek sonuçlar ile yap›la-cak planlamalar, zorlamal› kad›n ölümü olgular›nda bir azalma sa¤layacakt›r.
Anahtar kelimeler: Zorlamal› ölüm, kad›n, adli t›p,
Ayd›n
In this study, the data of 144 female who died as a result of a violent incident between 2001-2006 were investigated. Violent deaths constitute 11.2% of all medicolegal deaths. The 72.3% of adult women deaths were related to violence and 27.7% were considered as natural death. Most of the medicolegal investiga-tions were performed in 2006 (28.5%). 42.4% were related to accidents, 25% to suicide and 25% to homicide. The manner of death could not be determined in 7.6% of the cases. In 73.6% of the cases autopsy was carried out and in 26.4 % only a post-mortem external examination was performed. Autopsy was performed in all cases with an undetermined cause of death and in homicides. Autopsy was carried out only in 39.3% of acci-dents and 97.2% of suicides. In conclusion furture evaluations about this topic and related issues might decrease the incidence of violence related female deaths through a concrete plan of action on the basis of documentation.
Key words: Violent deaths, woman, forensic medicine,
Ayd›n
G‹R‹fi
Yaflad›¤›m›z yüzy›lda ne yaz›k ki tarih boyunca oldu-¤u gibi her tür fliddetten zarar gören gruplardan biri de kad›n cinsiyetidir. Kad›na yönelik fliddet konusunda top-lum bilincinin giderek artt›¤› ve kad›n cinsiyetini koru-maya yönelik çal›flmalar›n yo¤unlaflt›¤› günümüzde,
1Uflak Adli T›p fiube Müdürlü¤ü
2Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Adli T›p Anabilim Dal›
Gelifl tarihi: 26.12.2007 Düzeltme tarihi: 20.02.2008 Kabul tarihi: 28.01.2009
yapt›¤›m›z bu çal›flma; kaza, intihar ve cinayet orijinli kad›n ölümlerinin boyutlar›n›n ve nedenlerinin daha iyi anlafl›labilmesine katk› sa¤lamay› ve gelecek çal›flmalara ›fl›k tutmay› hedeflemektedir.
Bu amaçlarla Ayd›n ilinde 2001-2006 y›llar› aras›nda Adli T›p Anabilim Dal›m›z taraf›ndan yap›lan zorlamal› kad›n ölümü otopsilerinin tutanaklar› incelendi, elde edi-len veriler bu konu üzerinde yap›lm›fl çal›flmalara ait lite-ratür bilgileri ile karfl›laflt›rmal› olarak de¤erlendirildi.
Tümü adli t›bb› ilgilendiren bu ölümler cinayet, intihar ya da kaza olarak ortaya ç›kan ölümlerdir (1,2). Bu tür ölümlerde gerekli her türlü araflt›rma yap›larak ölümün flekli cinayet, intihar ya da kaza olup olmad›¤› saptanarak cinayet olaylar›n›n failleri tespit edilmeye çal›fl›l›r (2).
Ölüm olgular›nda, özellikle otopsi s›ras›nda adli sorufl-turma tamamlanmadan ölüm fleklini belirlemek hekim için güç bir karard›r. Özellikle bir keflif muayenesi ile ve-rilecek karar, soruflturmas›n›n derinlefltirilmemesine, de-fin ruhsat› ile gömülmesine, delillerin ortadan kalkmas› nedeniyle adli dosyalar›n ve davalar›n sonuçland›r›lama-mas›na, mezar açma uygulamas›n›n oran›nda art›fla yol açabilecektir. Mümkün oldu¤unca, keflif muayenesi, otop-si bulgular› ve di¤er delilleri tam olarak de¤erlendirilme-den, kesin bir görüfl bildirmekten kaç›nmak yerinde ola-cakt›r (3).
GEREÇ VE YÖNTEM
Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Adli T›p Anabilim Dal› taraf›ndan 01.01.2001 ile 31.12.2006 tarih-leri aras›ndaki alt› y›ll›k dönemde adli ölü muayene ve otopsisi yap›lan toplam 1276 olgunun raporlar› retros-pektif olarak taranm›fl ve bunlardan 144’ünün eriflkin zorlamal› kad›n ölümü oldu¤u saptanm›flt›r. Elde edilen veriler kaza, cinayet ve intihar gibi ölüm flekillerine göre grupland›r›larak de¤erlendirilmifltir.
Çal›flmam›zdaki 144 zorlamal› kad›n ölümü; yafl, mede-ni durum, uyruk, cesedin bulundu¤u yer, olay›n meyda-na geldi¤i y›l, ay ve gün, otopsi yap›l›p yap›lmad›¤›, orjin, san›¤›n ma¤durla yak›nl›k derecesi, intihar nedeni olabi-lecek risk faktörlerinin varl›¤›, ateflli silah yaralanmas› ile ölüm olgular›nda kullan›lan silah türü, at›fl say›s› ve yara-lanma lokalizasyonu, kesici delici alet yarayara-lanmas› ölüm-lerinde yara say›s›, asfiksi olgular›n›n türü gibi özellikler aç›s›ndan de¤erlendirilmifl ve elde edilen veriler SPSS for Windows program›na kaydedilerek, veriler ve tablolar düzenlenmifl, istatistiksel de¤erlendirme yap›lm›flt›r.
BULGULAR
Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Adli T›p Anabilim Dal› taraf›ndan 2001-2006 y›llar› aras›nda ölü muayene ve otopsileri yap›lan toplam 1276 olgunun otopsi raporlar› ile ölü muayene tutanaklar› retrospektif olarak incelendi. Bu olgular›n 245’i (%19.2) kad›n, 1031’i (%80.8) erkekti. Kad›n ölümlerinin 46’s› (%18.7) 0-18 yafl aral›¤›ndayd›. Olgular›n 43’ü (%29.9) 19-29, 26’s› (%18.1) 30-39 yafl grubundayd› (Tablo 1). Çürüme ve yang›n ne-denleriyle 3 olgunun yafl› belirlenemedi. Yafl da¤›l›m› 19-91 yafl aras›nda olup, yafl ortalamas› 44.42±19.71 idi.
Tablo 1. Olgular›n yafl gruplar›na göre da¤›l›m›
YYaaflfl ggrruuppllaarr›› nn %% 19-29 yafl 43 29.9 30-39 yafl 26 18.1 40-49 yafl 14 9.7 50-59 yafl 24 16.7 60-69 yafl 14 9.7 70> yafl 20 13.9 Belirlenemeyen 3 2 TTooppllaamm 114444 110000
Eriflkin kad›n ölümlerinin 144’ü (%72.3) zorlamal› ölüm, 55’i (%27.7) do¤al ölümdü. 19 yafl ve üstü zorlama-l› kad›n ölümleri tüm otopsi ve ölü muayenelerinin %11.2’siydi. Olgular›n 87’sinde olay yeri (%60.4) k›rsal, 57’sinde (%39.6) kentsel aland›.
Cesedin bulundu¤u yer aç›s›ndan da¤›l›m incelendi¤in-de; ilk s›rada 53 (%36.8) olgu ile hastane, ikinci s›rada ise 44 olgu (%30.5) ile ev görülmekteydi. S›ras›yla so-kak/cadde, evin bahçesi, aç›k alan, deniz/nehir/su kana-l›, iflyeri ve demiryolu daha az s›kl›kta cesedin bulundu-¤u yerlerdi.
Olgular›n y›llara göre da¤›l›m› incelendi¤inde; 2001’de 9 (%6.3), 2002’de 6 (%4.2), 2003’de 30 (%20.8), 2004’de 36 (%25), 2005’de 22 (%15.2), 2006’da 41 (%28.5) olgu saptand›.
Zorlamal› kad›n ölümleri, 77 olgu ile (%53.4) en s›k Haziran-Eylül aylar› aras›nda görüldü. Olaylar›n hafta-n›n günlerine göre da¤›l›m› incelendi¤inde; en s›k Per-flembe (27 olgu-%18.8), en az Cuma (11 olgu-%7.6) gün-leri ölüm oldu¤u görülmüfltür.
144 olgunun yaln›zca üçü (%2.1) yabanc› uyrukludur. Olgular›n 53’ü (%36.8) evli, 21’i (%14.6) dul, 19’u (%13.2) bekard›. 51 olgunun (%35.4) raporlar›nda mede-ni durumlar›yla ilgili bir kayda rastlanmam›flt›r.
Olgular›n orijine göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda; olgula-r›n 61’i (%42.4) kaza, 36’s› (%25) intihar ve 36’s› (%25) cinayet orijinli idi. 11 olgunun (%7.6) orijini saptanama-d› (Grafik 1).
Ölüm nedenlerinin incelenmesinde; ilk üç s›ray› trafik kazas› 39 olgu (%27.1), asfiksi 38 olgu (%26.4) ve ateflli si-lah 28 olgu (%19.4) alm›flt›r. 4 olguda (%2.8) otopside ölüm nedeni belirlenememifl, Adli T›p Kurumu’nda incelenmek üzere histopatolojik ve toksikolojik örnek-ler al›nm›fl ancak sonuçlar›n taraf›m›za bildirilmemesi nedeniyle ölüm nedeni bilinmemektedir. ‹laç-madde
intoksikasyonu bulunan olgular›n 6’s› insektisit al›m›na ba¤l› zehirlenme olup, birer olgumuzda yüksek doz uyuflturucu, koroziv madde ve birden fazla ilaç ile zehir-lenme tespit edilmifltir (Tablo 2). Olgular›n ölüm neden-lerinin orijine göre da¤›l›m› tablo 3 de gösterilmifltir..
Cinayet orijinli ateflli silah yaralanmas› olgular›m›z›n 5’i ev içinde ifllenen cinayetlerdi. Olgulardan 4’ü eflleri (2’si nikahl›, 2’si nikahs›z) taraf›ndan, 1’i de namus ge-rekçe gösterilerek öz a¤abeyi taraf›ndan öldürülmüfltür. Künt travma ile ölüm olgular›ndan biri de öz o¤lu tara-f›ndan öldürülmüfltür.
Grafik 1. Zorlamal› kad›n ölümlerinin ölüm flekline göre da¤›l›m›
%25
(n:36) %7.6 (n:11)
%25 (n:36)
Kaza ‹ntihar Cinayet Bilinmeyen %42.4 (n:61)
Tablo 3. Olgular›n ölüm nedenlerinin orijine göre da¤›l›m›
Ö
Öllüümm flfleekkllii Ö
Öllüümm nneeddeennii KKaazzaa ‹‹nnttiihhaarr CCiinnaayyeett BBiilliinnmmeeyyeenn TTooppllaamm
nn %% nn %% nn %% nn %% nn %%
Trafik kazas› 38 62.3 1 9.10 39 27.10
Asfiksi 14 22.90 18 50 6 16.70 - - 38 26.40
Ateflli silah yaralanmas› - - 7 19.40 20 55.6 1 9.10 28 19.40
‹laç-madde intoksikasyonu - - 9 25 - - - - 9 6.20
Yüksekten düflme 5 8.20 2 5.60 - - - - 7 4.80
Kesici delici alet yaralanmas› - - - - 5 13.90 - - 5 3.50
Gebelikle ilgili ölümler - - - 5 45.5 5 3.50
Elektrik çarpmas› 4 6.60 - - - 4 2.80
Künt travma - - - - 3 8.30 - - 3 2.10
Patlay›c› madde - - - - 2 5.60 - - 2 1.40
Belirlenemeyen - - - 4 36.4 4 2.80
TTooppllaamm 6611 110000 3366 110000 3366 110000 1111 110000 114444 110000
**Sütun yüzdesi al›nm›flt›r.
Tablo 2. Zorlamal› kad›n ölümlerinin ölüm nedenlerine göre da¤›l›m›
Ö
Öllüümm nneeddeennii nn %%
Trafik kazas› 39 27.10
Asfiksi 38 26.40
Ateflli silah yaralanmas› 28 19.40
‹laç-madde intoksikasyonu 9 6.2
Yüksekten düflme 7 4.8
Kesici delici alet yaralanmas› 5 3.5
Gebelikle ilgili ölümler 5 3.5
Elektrik çarpmas› 4 2.8
Künt travma 3 2.1
Patlay›c› madde 2 1.4
Belirlenemeyen 4 2.8
Tablo 5. Cesedin bulundu¤u yerin orijine göre da¤›l›m›
O Orriijjiinn
KKaazzaa ‹‹nnttiihhaarr CCiinnaayyeett BBiilliinnmmeeyyeenn TTooppllaamm C
Ceesseeddiinn bbuulluunndduu¤¤uu yyeerr nn %% nn %% nn %% nn %% nn %%
Hastane 35 57.3 10 27.8 4 11.1 4 36.3 53 36.8 Ev 12 19.7 14 38.9 15 41.7 3 27.3 44 30.5 Ev bahçesi 2 3.3 4 11.1 1 2.8 - - 7 4.9 ‹fl yeri - - - 1 9.1 1 0.7 Sokak/Cadde 5 8.2 - - 7 19.4 1 9.1 13 9 Aç›k alan - - 3 8.3 3 8.3 1 9.1 7 4.9 Deniz/Nehir/Su kanal› 7 11.5 - - - 7 4.9 Demiryolu - - - 1 9.1 1 0.7 Kaydedilmeyen - - 5 13.9 6 16.7 - - 11 7.6 TTooppllaamm 6611 110000 3366 110000 3366 110000 1111 110000 114444 110000
** Sütun yüzdesi al›nm›flt›r.
‹ntiharlar en s›k 12 (%33.3) olgu ile 19-29 yafl grubun-dad›r, bunu 8’er (%22.2) olgu ile 30-39 ve 50-59 yafl grubu takip etmektedir. ‹ntihar nedenleri tablo 8’de su-nulmufltur. 21 (%58.3) olguda tutanaklarda intihar nede-nine ait bir bilgi saptanamam›flt›r.
‹ntihar orijinli asfiksi olgular›n›n tamam›nda (n:18, %100) as› yöntemi kullan›lm›flt›r. Cinayet orijinli asfik-silerde 4 olgu (%66.7) ile t›kama-t›kanma ilk s›rada yer al›rken, bunu birer olgu (%16.7) ile elle bo¤ma ve iple bo¤ma izlemekteydi. Kaza orijinli asfiksilerin ise 7’sinin (%50) karbonmonoksit zehirlenmesi ve 7’sinin (%50) su-da bo¤ulma oldu¤u tespit edilmifltir.
Cinayet orijinli asfiksi olgular›ndan ikisinde cinsel sal-d›r› bulgular› saptand›. Olgulardan birisinin seks iflçisi oldu¤u tan›k ifadelerinden anlafl›ld›. Bu olguda ölüm ne-deni t›kama-t›kanma sonucu mekanik asfiksiydi, di¤er olgu da stadyumda ölü olarak bulunan ve psikiyatrik hastal›¤› oldu¤u belirtilen bir kad›nd› ve bu olguda ölüm
nedeni ba¤la bo¤maya ba¤l› mekanik asfiksiydi. Cinayet orijinli ateflli silah yaralanmas› olgular›n›n 15’inde (%75) at›fl say›s› çoklu iken, 5 olguda (% 25) tek-lidir. ‹ntihar orijinli olanlar›n ise tamam›nda (n:7, %100) tekli at›fl mevcuttur.
Kullan›lan ateflli silah; olgular›n 21’inde (%75) yivli silah, 7’sinde (%25) ise yivsiz silah olarak belirlenmifltir. Cinayet orijinli olgular›n 16’s›nda (%80), intihar olgula-r›n›n ise 4’ünde (%57.1) yivli silahlar›n kullan›ld›¤› görülmüfltür. Yivli silah kullan›lan bir olguda orijin be-lirlenememifltir.
Kesici delici alet yaralanmas›na ba¤l› ölüm olgular›n›n tamam›nda (n:5; %100) birden çok yara tespit edilmifltir. Tüm olgular›m›zda el, ön kol ve kolda savunma amaçl› kesici-delici alet yaras›na rastlanm›flt›r.
Cesedin bulundu¤u yerin orijine göre da¤›l›m› ince-lenmifltir (Tablo 5).
Tablo 4. ‹ntihar olgular›nda intihar nedenlerinin yafla göre da¤›l›m›
YYaaflfl
‹‹nnttiihhaarr nneeddeennlleerrii 1199--2299 3300--3399 4400--4499 5500--5599 6600--6699 7700>> TTooppllaamm
nn %% nn %% nn %% nn %% nn %% nn %% nn %%
Kesin psikiyatrik hastal›k - - 2 25 - - 2 25 1 33.3 - - 5 13.9
Olas› psikiyatrik hastal›k 2 16.7 - - - - 1 12.5 - - - - 3 8.3
Fiziksel hastal›k 1 8.3 1 12.5 - - 1 12.5 - - - - 3 8.3
Ailesel sorunlar 1 8.3 1 12.5 - - - 2 5.6
Bir yak›n›n›n kayb› - - - 1 50 1 2.8
Duygusal sorunlar 1 8.3 - - - 1 2.8
Bilinmeyen 7 58.4 4 50 3 100 4 50 2 66.7 1 50 21 58.3
TTooppllaamm 1122 110000 88 110000 33 110000 88 110000 33 110000 22 110000 3366 110000 ** Sütun yüzdesi al›nm›flt›r.
‹ncelenen raporlardan elde edilen bilgilere göre 144 olgunun 106’s›na (%73.6) klasik otopsi ifllemi yap›ld›¤›, geri kalan 38 (%26.4) olguya ise sadece ölü muayenesinin yap›ld›¤› saptand›.
Postmortem incelemenin orijine göre da¤›l›m›na ba-k›ld›¤›nda; ölü muayenesi yap›lan olgular›n 37’si kaza orijinlidir. Kaza ile ölen olgularda hastanede tedavi gör-me ve s›kl›kla tan›k bulunmas› nedenleriyle ölü muaye-nesi yap›lm›flt›r.
Cinayet olgular›na ve orijini belirlenemeyen tüm ol-gulara otopsi yap›lm›fl olup, kazalar›n %39.3’üne (n:24), intiharlar›n %97.2’sine (n: 35) otopsi yap›lm›flt›r.
74 olguda olayla ilgili san›k bulunmaktad›r. San›¤›n bulundu¤u olaylar›n 62’sinde (%83.7) san›¤›n kimli¤i be-lirlenememifltir, 4’ünde (%5.4) akraba olmayan kifliler-dir. Cinayet olgular›n›n 8’inde %22.4 san›k ölen ile akra-bad›r. 2 cinayet san›¤› ölen ile akraba de¤ildir. Cinayet san›klar›n›n 2’si (%5.6) 1. derece, 2’si (%5.6) 2. derece ak-raba, 2’si (%5.6) resmi nikahl› efl ve 2’si (%5.6) nikahs›z efltir. 26 (%72) cinayet san›¤› belirlenememifltir.
TARTIfiMA
Ayd›n’da, 2001-2006 y›llar› aras›nda ölü muayenesi ve otopsisi yap›lan 1276 adli ölüme ait raporlar incelendi-¤inde olgular›n 1031’i erkek (%80.8), 245’i (%19.2) kad›n olmak üzere cinsiyetler aras›nda erkek/kad›n oran›n›n yaklafl›k 4/1 oldu¤u görülmüfltür. Benzer çal›flmalarda da erkek oran›n›n yüksek oldu¤u belirtilmifltir (4-10). Bu durum toplumumuzda kad›nlar›n güncel yaflam›n sosyo-ekonomik boyutunda halen erkeklere k›yasla daha az yer almalar›na oldu¤u kadar, ölümle sonuçlanan adli olaylara kar›flma risklerinin daha düflük olufluna da ba¤-lanabilir.
Serimizde olgular›n %29.9’u (n:43) 19-29 yafl grubun-da, %18.1’i (n:26) 30-39 yafl grubundad›r, yafl ortalamas› 44.42±19.71’dir. Y›lmaz ve arkadafllar› (6) 197 adli otop-side yafllar› 1.5 ile 72 aras›nda de¤iflen 34 kad›n (bu çal›fl-maya patolojik ölümler de dahil edilmifltir) olgu için yafl ortalamas›n› 32.36 olarak bildirmifllerdir, kad›nlarda en fazla olgu 21-30 yafl grubunda toplanm›flt›r. Sivas’ta 760 adli ölüm olgusuyla yap›lan çal›flmada 206 kad›n olgu-nun yafl ortalamas› 31.3±22.6’d›r(4). Antalya’da 2267 adli ölüm olgusunda yap›lan bir çal›flmada ölüme en s›k rastlanan yafl grubunun; 514 kad›n olguda eflit say›da olgu içeren 0-10 ve 21-30 yafl gruplar›d›r (7). Ayd›n’da 2000-2003 y›llar› aras›nda 437 ölü muayene ve otopsi
çal›flmas›nda tüm yafl gruplar› ve orijinlerde (10) yafl da¤›l›m› 0-100 yafl aras›nda olup, 96 kad›n olguda yafl ortalamas› 42.95 ± 240, 22 olgu ile 70 yafl üzeri en s›k, 16 olgu ile 30-39 yafl grubu ikinci s›kl›ktad›r. Nepal’de 4383 adli ölüm olgusuyla yap›lan otopsi çal›flmas›nda ölüme en s›k rastlanan yafl grubunun tüm yafl gruplar›n-daki kad›n zorlamal› ölümlerinde % 17.5 ile 20-24 yafl aras› olup, yafl ortalamas› 31.5 olarak bildirilmifltir (kad›nlar 1259 olgu) (11). ‹nsanlar›n en verimli olabilece-¤i genç yaflta yaflam›n› kaybetmesi ayn› zamanda büyük ifl gücü kay›plar›na da yol açmaktad›r.
Yaralanmalar›n çal›flma hayat›n›n daha canl› oldu¤u hafta içi (% 67.4) günlerde görülmesi bu zamanlarda al›-nacak tedbirlerin önemini vurgulamaktad›r.
Kay›tlarda olgular›m›z›n %36.8’inin evli oldu¤u saptand›. Afyonkarahisar’da ölü muayene ve otopsisi yap›lan 108 intihar olgusuyla yap›lm›fl her iki cinsiyeti de kapsayan bir çal›flmada bu oran % 60.1 olarak bildirilmifltir (12). Literatürde zorlamal› kad›n ölümlerinde medeni durum-la ilgili verilere udurum-lafl›durum-lamam›flt›r.
Adli otopsilerde zorlamal› ölüm orijinlerinin oranlar› literatürde farkl›l›klar göstermektedir. Orijin s›ralamas› kaza, intihar ve cinayet olmakla birlikte, kazalar›n oran-lar› %65.57-71.7 aras›nda, intiharlar %10.9-13.81 aras›n-da, cinayetler %5.6-8.17 aras›nda de¤iflmekteydi (7,8,10,13). Orijin de¤erlendirilmesinde kaza di¤er benzer çal›flmalarda oldu¤u gibi ilk s›rada yer almas›na karfl›n, intihar ve cinayet s›ralamas› bölgesel farkl›l›klar göstermektedir. Çal›flmam›zda intihar ve cinayet olgula-r›n›n oranlaolgula-r›n›n di¤er çal›flmalar›n oranlar›ndan yüksek olmas›n›n nedeni söz konusu çal›flmalar›n tüm orijinleri kapsamas›na ba¤lanabilir.
Literatürde do¤rudan zorlamal› kad›n ölümleri üzeri-ne yap›lm›fl çal›flma say›s› azd›r. Bangladefl’te 1996-1997 y›llar›nda 10-50 yafl aras›ndaki 28.998 kad›n ölümünün 6610’u (% 23) istemli yada istemsiz yaralanmalara ba¤l› ölümdür, olgular›n yar›s›na yak›n› intihar, %5’i cinayet, %17’si kaza yaralanmalar›, %28’inde de bilinmeyen nedenlerdir (14). Baltimore’da yap›lan çal›flmada yara-lanmal› ölüm nedenlerinin bafl›nda % 48 kazalar, % 14 intiharlar, % 12 cinayetler gelmektedir (15). Norveç’teki çal›flmada zorlamal› ölümler aras›nda kazalar % 36.1 ile ilk s›ray› al›rken, bunu intiharlar (%25.4), cinayetler (%8.7) ve %11.1 ile orijini bilinmeyen ölümler izlemek-tedir (16). Ülkelerin gelenekleri, dini inançlar› ve sosyal davran›fllar›n›n intihar olaylar› üzerindeki önemi ve
etkisi büyüktür. Bizim çal›flmam›z intihar orijini aç›s›n-dan Norveç’in çal›flmas›yla uyumludur. ‹limizde cinayet oran› bat› ülkelerinde ve yurdumuzda yap›lan çal›flma-larla uyumlu de¤ildir. Cinayet orijinli kad›n ölüm oran› di¤er çal›flmalara göre oldukça yüksektir (7,8,13-17). Bu özelli¤in ilimizin fazla göç alan bir il olmas›ndan kay-nakland›¤› düflünülmüfltür.
Bu çal›flmam›zda orijini kaza olan ölümlerin en s›k ne-deni trafik kazalar› (%62.3) olup bunu s›ras›yla asfiksi ve yüksekten düflme takip etmektedir. Bu sonuç ülkemizde ve yurt d›fl›nda yap›lan, en s›k karfl›lafl›lan adli ölüm olgusu türünün trafik kazalar› oldu¤una iflaret eden bir çok çal›flma ile uyumludur (7,8,15,16,18). Bizim çal›flma-m›zda 19-29 yafl grubu %23.1 ile ilk s›rada yer almakta-d›r. Ankara’da yap›lan otopsi çal›flmas›nda tüm yafl grup-lar› içinde %26.6 ile 60-69 yafl (19), Adana’da yap›lan çal›flmada tüm yafl gruplar›nda %27.3 ile 0-10 yafl, %11.2 ile 21-30 ve 41-50 yafl grubunda eflit oranda olmak üzere ikinci s›rada (20), ‹stanbul Adli T›p Kurumu Morg ‹htisas Dairesi’nde otopsisi yap›lm›fl trafik kazas› olgula-r›nda %21.6’s› 30-39 yafllar› aras›nda tespit edilmifltir (21). ‹ntihar giriflimleri genellikle kolay elde edilebilir araç ve gereçlerle uygun yer ve zamanda yap›lmaktad›r. D‹E’nin 1999-2001 verilerine göre; Türkiye’de ölüm ile sonuçlanan intihar yöntemi olarak en s›k as› (%43.7), ikinci s›kl›kla ateflli silahlar (%23.3) ve üçüncü s›kl›kta ise kimyevi madde (%14.2) al›m› izlemektedir (22). Ayn› verilerde her iki cinsin de en s›k as› yöntemini kulland›-¤› görülmektedir. Bu çal›flmada ölümle sonuçlanan inti-har olgular›nda, %50’l›k bir oranla as› yönteminin ka-d›nlar aras›nda ilk s›rada oldu¤u görülmektedir. Bunu %25 ile ilaç-madde al›m›, %19.4 ile ateflli silahlar izle-mektedir. Ülkemizde yap›lan benzer çal›flmalarda da ka-d›n intiharlar›nda as› (%32.2-%72.9) ilk s›ray› almaktad›r (12,23,24). Fincanc›, as›n›n en s›k erkeklerde görüldü¤ü-nü, kad›nlarda as› ve zehirlenmenin eflit oranlarda oldu-¤unu bildirmifltir (25). Katk›c› ve arkadafllar›n›n Sivas’ta yapm›fl olduklar› bir çal›flmada kad›nlarda zehirlenme (%53.3) ilk s›rada gelmektedir (26). Yurtd›fl›nda yap›lm›fl çal›flmalarda oranlar de¤iflmekle birlikte en s›k kullan›-lan intihar yöntemi zehirlenmelerdir (%24 - %49) (17,27-30). Norveç’te yap›lm›fl bir çal›flmada % 40.6 as›, % 29.7 zehirlenme, % 10.9 suda bo¤ulma saptanm›flt›r (16). ‹nti-har yöntemleri konusunda ülkemizde yöresel farkl›l›k-lar oldu¤u gibi ülkeler aras›nda da çeflitlilik görülmekte-dir. Türkiye’de as›n›n, bat› ülkelerinde zehirlenmenin
s›k görülmesinin, sosyokültürel etkileflimle iliflkili oldu-¤u düflünülmektedir. Çal›flmam›z Norveç’teki çal›flmayla uyumlu bulunmufltur.
D‹E verilerine göre Türkiye’de kad›nlar›n en s›k 15-34 yafl grubunda intihar etti¤i gözlenmektedir (22). Bizim çal›flmam›zda intiharlar en s›k 19-29 yafl grubunda görül-mektedir. Çal›flmam›z Sivas, Kuzey K›br›s Türk Cum-huriyeti, Antalya ve Afyonkarahisar’da yap›lan çal›flma-larla uyumludur (5,7,12,25,26). Birçok çal›flmada intihar-lar›n s›kl›kla gençlerde görüldü¤ü belirtilmifltir (23,25,31-35). Alt›nda¤ ve arkadafllar› da Batman’da intiharlar›n en s›k genç kad›nlarda görüldü¤ünü, kad›n-lardaki yüksek intihar oran›n›n bu bölgedeki kad›nlar›n negatif sosyal durumu ile iliflkili olabilece¤ini belirtmifl-lerdir (36). ABD, Hindistan, Rusya Federasyonu, Polon-ya, Fransa ve Norveç’te kad›nlar en fazla 45-54 yafl grubunda intihar ederken; Avusturya, ‹sviçre, Almanya, ‹talya, Japonya ve Danimarka gibi ülkelerde kad›n intiharlar› 75 yafl üzerinde daha s›k görüldü¤ü bildiril-mifltir (17,37). Sa¤l›kl›, sosyoekonomik yönden aktif genç kad›nlar›n kayb› bu ölümlerin topluma verdi¤i zarar› art›rmaktad›r. Ülkemizdeki yafll› nüfus oran›n›n Avrupa ve Amerika’ya k›yasla daha düflük olmas›n›n bu yafl grubunda intihar oranlar›n›n düflük kalmas›n› etkile-yen di¤er bir etken oldu¤u söylenebilir.
Katk›c› ve arkadafllar›n›n yapm›fl oldu¤u çal›flmada kad›n intiharlar› en s›k Ocak (%20) ve Haziran (%16.7) aylar›nda görülmüfltür (26). Eskiflehir’de 1997-2001 y›lla-r› aras›ndaki intiharlay›lla-r›n de¤erlendirildi¤i çal›flmada en fazla intihar % 11.7 ile A¤ustos ay›nda, % 27.9 ile yaz mevsiminde, % 16.9 ile Cuma ve Cumartesi günleri, en az intihar % 4.5 ile Aral›k ve fiubat aylar›nda, % 17.5 ile k›fl mevsiminde, % 10.4 ile Perflembe günleri gerçekleflti-rilmifltir (24). Baz› çal›flmalarda Perflembe günlerinin en yo¤un intihar edilen gün oldu¤u, kiflilerin do¤um günle-rine yak›n günlerde intihar etti¤i bildirilmifltir (38,39). Malatya’da her iki cinsiyetin de dahil edildi¤i çal›flmada en fazla intihar olgusunun %18.2 olgu ile fiubat ay›nda meydana geldi¤i, Mart ay›nda ise hiç intihar orijinli otopsi yap›lmad›¤›, en fazla intihar olgusu görülen aylar›n 3’er intihar olgusu ile 2000 y›l› A¤ustos ay› ve 2001 y›l› Haziran ay› oldu¤u bildirilmifltir (40). Bu aylar-da intihar eden her üç olgunun 2’si erkektir. Bizim çal›fl-mam›zda en s›k Temmuz (%16.6) ve Eylül (%16.6) ayla-r›nda, %33.4 ile yaz mevsiminde, %25 ile Çarflamba gü-nü, en az intihar %13.9 ile k›fl mevsiminde, %5.6 ile
Cumartesi günü gerçekleflmifltir. Aral›k ay›nda ise intihar orijinli otopsi yap›lmam›flt›r.
Dramatik sonuçlar› ve bu sonuçlar›n önlenebilir olma-s› nedeniyle, kifliyi intihara sürükleyen nedenlerin iyi soruflturulmas›, gelecekte olas› giriflimleri engelleyece¤i düflünülerek bu konuda pek çok çal›flma yap›lm›flt›r. ‹ntihar giriflimlerinin en s›k nedeni depresyondur (41-43). Bizim olgular›m›zda intihar nedeni bilinen vakalar›n 5’i psikiyatrik bozuklu¤u oldu¤u bilinen kiflilerdir. D‹E verilerine göre 2001 y›l›nda kad›n intiharlar›n›n %37.60’›nda aile geçimsizli¤i baflta gelen neden olarak belirtilmifltir (22).
Bu araflt›rmada kad›nlarda en s›k görülen cinayet yön-temleri s›ras›yla ateflli silahlar, asfiksi ve kesici-delici alet-lerdir. Adana, Ankara ve Edirne’deki çal›flmalarda da en s›k kullan›lan yöntem ateflli silahlard›r, ikinci s›rada ke-sici delici aletler yer almaktad›r (18,6,44). ‹zmir’deki ça-l›flmada s›ralama; kesici delici alet, asfiksi, ateflli silah, travma fleklindedir (45). ABD’de yap›lan bir çal›flmada kad›n cinayetlerinde ateflli silahlar›n en s›k kullan›lan alet oldu¤u belirtilirken (46), di¤er bir çal›flmada cinayet sonucu ölen kad›n olgular›n % 64’ünün ateflli silah yara-lanmas› sonucu öldü¤ü belirtilmifltir (47). Norveç’te %27.3 ile ateflli silahlar en s›k neden olup, bunu %18.2 ile künt travmalar, kesici alet yaralanmalar› ve bo¤ulmala-r›n izledi¤i bildirilmifltir (16). Bunlara karfl›l›k Lerrer ise Güney Afrika’da yapt›¤› çal›flmada bu s›ray› kesici-delici alet yaralanmas›, künt travma ve ateflli silah yaralanmas› olarak tespit etmifltir (48). Duflou da cinayet aletleri ve yöntemleri üzerinde co¤rafi farkl›l›klar oldu¤unu belirt-mifltir (49).
Çal›flmam›zda cinayet sonucu ölen kad›n olgular›n %38’i 19-29 yafl›nda, %16’s› 30-39 ve %16’s› 50-59 yafl grubundad›r. Özkök ve arkadafllar›n›n yapm›fl oldu¤u çal›flmada olgular›n %25.8’ini 30-39 yafl ve %22.7’sini 20-29 yafl gruplar› oluflturmufltur (44). ‹zmir’deki çal›flmada cinayetler en s›k %28.1 ile 31-40 yafl grubunda görülmüfl-tür (45).
Olgular›m›zda adli soruflturma dosyalar›n›n incelene-memesi sonucu olay nedeni ve sald›rgan konusunda detayl› bilgi edinilememifltir. Bu bilgilerin de¤erlendiri-lece¤i genifl kapsaml› bir çal›flma, ülkemizdeki zorlamal› kad›n ölümlerinin s›n›fland›r›lmas›nda ve olaylar›n ayd›nlat›lmas›nda yard›mc› olacakt›r. Yay›nlanan çal›fl-malarda; öldürülen tüm kad›nlar›n %6-50’sinin eflleri taraf›ndan, %82’sinin evlerinde tan›d›klar› insanlardan
biri taraf›ndan öldürüldükleri belirtilmektedir (50-53). Yap›lan çal›flmalarda cinayetlerin kad›nlarda genellikle evlerde ifllendi¤i belirtilmifltir (52-54). Aile içi fliddeti ön-lemeye yönelik kanun maddemizde; fliddeti uygulayan›n ev ve çal›flma ortam›ndan uzak tutulmas›, silah›na el ko-nulabilmesi ve alkollü olarak eve gelmesini yasaklayan düzenlemeler fliddeti önlemede umut vericidir. Ancak, destek ortam›n› sa¤layacak sosyal kurumlar ve düzenle-melere ifllerlik kazand›r›lmas› daha da önemlidir.
Kesici delici alet yaralanmas›yla ilgili olarak yap›lan çal›flmalarda kad›nlarda yara say›s›n›n erkeklere göre ol-dukça yüksek oldu¤u bildirilmifltir (44,55,56). Kesici de-lici alet yaralanmas› sonucu ölen olgular›m›z›n tamam›n-da orijin cinayet olup, yara say›s› fazlad›r. Çal›flmam›ztamam›n-da elde etti¤imiz bulgular literatür bulgular›n› desteklemek-tedir. Yara say›s› sald›rgan›n kast›n› gösteren de¤erli ob-jektif bulgudur. Olgular›m›z›n tamam›nda yaralar›n bir-den çok olmas› sald›rganlar›n ço¤unlukla öldürme veya a¤›r yaralama kast› tafl›d›¤›n› göstermektedir.
Savunma yaralar› silah türlerinin birço¤u ile meydana gelebilir, en s›k kesici ve kesici-delici alet ile sald›r›larda görülür ve orijini gösteren önemli bir bulgudur. Ço¤un-lukla cinayet amaçl› sald›r›larda görülür. Çal›flmam›zda 5 olguda da orijin cinayettir ve tamam›nda savunma yaras› mevcuttur. ‹stanbul’da yap›lm›fl bir çal›flmada 33 kad›n olgunun 18’inde (%54.5) savunma yaras› oldu¤u bildirilmifltir (57). Savunma yaralar› kad›nlarda ve mul-tipl yaralanmalarda daha çok görülmüfltür (58). Yap›lan çal›flmalarda yara say›s› artt›kça daha yüksek oranda savunma yaras› görüldü¤ü bildirilmifltir (57). Kurban sald›r› an›nda bir sürprizle karfl›laflm›flsa, alkol al›m› veya ikincil travmalara ba¤l› bilinç kayb› veya fiziksel (paralizi, yafll›l›k, zay›fl›k) nedenlerle kendini savunma yetene¤i azalm›flsa görülmeyebilir.
Tersi kan›tlanmad›kça ateflli silah yaralanmas› ile öl-müfl kad›n öldürülöl-müfl kad›n olarak kabul edilir (59). Bizim çal›flmam›zda intihar orijinli 7 olgumuzun olmas› ilgi çekicidir. Çal›flmam›zda ateflli silah ile cinayet olgu-lar›nda (%75) birden çok at›fl, dolay›s›yla yara oldu¤u gö-rülmektedir. Çoklu yaralarda orijin belirlenmesinde adli soruflturman›n yan› s›ra otopside yaralar›n öldürücü olup olmad›klar›, lokalizasyonlar› ve at›fl mesafesinin göz önünde bulundurulmas› zorunludur.
Özkök ve arkadafllar›n›n yapm›fl olduklar› bir çal›flma-da ölüm flekli cinayet olan ateflli silah yaralanmalar›nçal›flma-da kad›nlarda tek bir yaran›n ço¤unlukta oldu¤u (%62.1)
bildirilmifltir (44). Çal›flmam›z Özkök ve arkadafllar›n›n çal›flmas›yla uyumsuzdur. Tek ateflli silah yaras› bulunan olgularda, ölüm flekli intihar olarak birinci s›radad›r. Ateflli silah ile intihar olgular›nda, vücutta birden fazla yara bulunmas› istisnai bir durumdur. Bu çal›flmada tek-li at›flla yaralanan olgular›m›z›n tamam›nda ölüm flektek-li intihard›r. Bir intihar yöntemi olarak ateflli silah yarala-r›na kad›nlarda erkeklere göre daha az rastlan›lmaktad›r. Silah tipi-orjin iliflkisi aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, ci-nayet ve intihar olgular›n›n daha çok tabanca ile yaralan-d›¤› saptanm›flt›r.
Ateflli silah yaralar›na ba¤l› ölümlerde ilk s›rada yer alan orijin cinayet (%71.4) iken, ikinci s›rada intihar ori-jininin (%25) geldi¤i tespit edilmifltir. Çal›flmam›z ben-zer çal›flmalarla uyumludur (18,60-62). Ateflli silah yara-lanmas›na ba¤l› ölümlerde intiharlara az rastlanmas›n›n sebebi toplumumuzun geleneksel yap›s›n›n korunmufl olmas›na ba¤lanabilir. Ateflli silahlar›n evde bulundurul-mas› veya aç›kta, duvarda as›l› olbulundurul-mas› ona ulafl›lbulundurul-mas›n› kolaylaflt›rmaktad›r. Evde el alt›nda silah›n bulunmas›, ev içi cinayetler için potansiyel tehlike kayna¤›d›r. Ev içi cinayetlerde ateflli silah kullan›m› ev d›fl›ndakilerden iki kat fazla bulunmufltur. Olgular›m›z›n befli ev içi cinayet-tir ve bu cinayetlerde ateflli silahlar kullan›lm›flt›r.
Cinayet orijinli kad›n ölümlerinde olay yerinde ölüm oran› yüksektir. Bu, yara say›s›n›n yüksek olmas›na, ek etkili eylemin daha s›k görülmesine ve olaylar›n daha çok evlerde meydana gelmesine ba¤l›d›r.
Çal›flmam›zda ölü muayenesi s›ras›nda ölümün orijini-ni ön plana alarak otopsiye karar verildi¤i görülmekte-dir. Görünürde travmatik bir etkinin gözlenmedi¤i ol-gularda ise, postmortem ilk de¤erlendirmeyi yapan hekimlerce d›fl muayene ile ölüm nedeninin belirleneme-mesi halinde otopsi istenmektedir. Anabilim Dal›-m›z’dan, yarg› mensuplar›nca, ateflli silah yaralanmas›, asfiksi ve kesici-delici alet yaralanmas› gibi cinayet orijinli olmas› muhtemel olaylarda ve orijini bilinmeyen olaylarda s›kl›kla otopsi talebinde bulunulmaktad›r. Trafik kazalar›nda otopsi talebi al›fl›lagelen bir uygula-ma de¤ildir. Trafik kazalar› sonucu ölen olgular›n hasta-nede ilk tetkik ve tedavilerinin yap›lmas› hasta-nedeniyle ölüm gerçekleflti¤inde dosya bilgileri ço¤u zaman yeterli görülebilmektedir. Orijini cinayet ve bilinmeyen olgula-r›n tamam›na, intiharlaolgula-r›n %97.2’sine otopsi yap›l›rken en çok tart›flmalara konu olan kaza orijinli olgular›n yal-n›zca %39.3’üne otopsi yap›lm›flt›r. Benzer çal›flmalarla
k›yasland›¤›nda oranlar yüksek bulunmufltur (12,13,40,63). ‹ntihar sonucu meydana gelen ölümler yasalar›m›z gere-¤ince adli nitelik tafl›r. Kesin ölüm sebebinin belirlenme-si için uzman bilirkiflilerce otopbelirlenme-si yap›lmas› gerekmekte-dir. Adli otopsi yap›lmadan sadece d›fl muayene ile yeti-nildi¤i baz› durumlarda ölümün intihar m›, cinayet mi, yoksa kaza m› oldu¤unu ay›rt etmek güç olabilir. Otop-si oranlar›m›z›n di¤er bölgelerin oranlar›ndan daha yük-sek olmas› de¤erli bir sonuçtur. Ancak unutulmamas› gereken bir nokta da; ülkemiz koflullar›nda araç, gereç, e¤itim, ekip, laboratuvar imkanlar›, yasal uygulama farkl›l›klar› ve yetersiz yasal yapt›r›mlar nedeni ile adli t›p uzmanlar› otopsiye karar vermede gerekenleri uygu-lama zorlu¤u içindedirler.
KAYNAKLAR
1. Gök fi. Adli T›p, Filiz Kitabevi, ‹stanbul, 1991:4-35;6-7;149-150.
2. Soysal Z, Çakal›r C. Adli T›p Cilt 1, ‹stanbul:‹stan-bul Üniversitesi Bas›mevi, 1999:93-515.
3. Polat O, ‹nan›c› MA, Aksoy ME. Adli T›p Ders Ki-tab›, Nobel T›p Kitabevleri;1997:83-250.
4. Katk›c› U. Sivas’ta adli otopsiler (1990-1995):demog-rafik veriler ve otopsiyi yapan hekimin özellikleri. Adli T›p Bülteni1997;2(1):3-6.
5. Çak›c› M, Polat O, Albayrak M, ‹nan›c› MA, Tansel E. Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde Yap›lan Ad-li Ölü Muayenesi ve Otopsilerin Retrospektif ‹nce-lenmesi. 8. Ulusal Adli T›p Günleri Antalya, 16-20 Ekim 1995. Poster Sunular› Kitab›:111-117.
6. Y›lmaz A, Azmak D. Trakya Üniversitesi T›p Fakül-tesi’nde Ocak 1984 - Haziran 1993 Aras›nda Yap›l-m›fl 197 Adli Otopsinin De¤erlendirilmesi. 7. Ulusal Adli T›p Günleri Antalya, 1-5 Kas›m 1993. Poster Sunular› Kitab›:319-326.
7. Karagöz YM, Karagöz (Demirçin) S, At›lgan M, De-mircan C. Medikolegal Ölümlerin Analizi. 8. Ulusal Adli T›p Günleri Antalya, 16-20 Ekim 1995. Poster Sunular› Kitab›:119-124.
8. Özkök MS, Katk›c› U, Özkara E. Sivas’ta 1984-1993 Y›llar› Aras›nda Adli Otopsi ve Ölü Muayenesi Yap›-lan Olgular›n Retrospektif ‹ncelenmesi. 1. Adli Bilim-ler Kongresi, 12-15 Nisan 1994. Bildiri Kitab›:230-232. 9. Ege B, Yemiflçigil A, Aktafl EÖ, Koçak A. ‹zmir’de 1990-1994 y›llar› aras›nda otopsisi yap›lan olgular›n incelenmesi. Adli T›p Bülteni 1997;2(2):58-61.
10. Erel Ö, Katk›c› U, P›narbafl›l› RD, Özkök MS, Dir-lik M. Ayd›n’da 2000-2003 y›llar› aras›nda yap›lan adli ölü muayene ve otopsilerin de¤erlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Adli T›p Dergisi 2005;2(2):44-47. 11. Gyanendra S, Shrestha Pramod K, Wasti H, Kadel T,
Gh›m›re P, Dhungana SA. Review of violent and tra-umatic deaths in Kathmandu, Nepal. Int J Inj Contr Saf Promot 2006;13(3):197-9.
12. Yavuz Y, Yürümez Y, Küçüker H, Demirel R, Kü-çük E. intihar sonucu meydana gelen ölümlerin ince-lenmesi. Genel T›p Dergisi 2006;16(4):181-85. 13. Salaçin S, Çekin N, Gülmen MK, Alper B, fien F,
Savran B. Medikolegal Ölümlerde Otopsi Karar›n› Etkileyen Faktörler. 1. Adli Bilimler Kongresi, 12-15 Nisan 1994. Bildiri Kitab›:227-229.
14. Yusuf HR, Akhter HH, Rahman MH, Chowdhury ME, Rochat RW. Injury-Related deaths among wo-men aged 10-50 years in Bangladesh, 1996-97. Lancet 2000;8;355(9211):1220-4.
15. Dannenberg AL, Baker SP, Li G. Intentional and unintentional ›njuries in women. an overview. Ann Epidemiol 1994;4(2):133-9.
16. Nordrum I, Eide TJ, Jorgensen L. Medicolegal au-topsies of violent deaths in Northern Norway 1972-1992. Forensic Sci Int 1998;92(1):39-48.
17. http://oregon.gov/DHS/ph/ipe/nvdrs/docs/ ViolentDeathinOregon2004.pdf. Eriflim Tarihi: 24.08.2007.
18. Salaçin S, Gülmen MK, Çekin N, fien F. Adana’da Kaza, Cinayet ve ‹ntiharlarda Ölüm Nedenleri ve Rastlanma S›kl›¤›. 7. Ulusal Adli T›p Günleri 1-5 Ka-s›m 1993. Poster Sunular› Kitab›:327-331.
19. Demirel B, Akar T, Özdemir Ç, Cantürk N, Erdön-mez F. Trafik kazas› sonucu ölümlerde otopsi kara-r›n› etkileyen nedenler. Adli T›p Bülteni 2005;10(3): 77-83.
20. Hilal A, Meral D, Arslan M, Gülmen MK, Ery›lmaz M, Karanfil R. Adana’da trafik kazalar›na ba¤l› ölümlerin de¤erlendirilmesi. Adli T›p Bülteni 2004:9 (3);74-78.
21. Çolak B, ‹nan›c› MA, Aksoy ME. Trafik Kazalar›na Ba¤l› Ölümlerin Analizi. 7. Ulusal Adli T›p Günleri Antalya, 1-5 Kas›m 1993. Poster Sunular› Kitab›:209-212.
22. http://aile.gov.tr/aileist.htm. Eriflim Tarihi: 24.08.2007.
23. Gören S, Subafl› M, T›raflç› Y, Özen S. Female suici-des in Diyarbak›r, Turkey. J Forensic Sci 2004;49 (4):796-8.
24. Günay Balc› Y. Eskiflehir’de 1997-2001 Y›llar› Ara-s›ndaki ‹ntiharlar. Adli T›p Dergisi, 2003;17(1):33-39. 25. Fincanc› fiK, Elmas ‹, K›rangil B, ‹mra¤ C. Suicide methods: An analysis of 184 cases. Presented in 13 th. IAFS Congress in Dusseldorf 22-28 August 1993. 26. Katk›c› U, Özkök MS, Özkara E. Sivas ‹linde ‹ntihar
Olgular›n›n De¤erlendirilmesi. 1. Adli Bilimler Kon-gresi, 12-15 Nisan 1994. Bidiri Kitab›:115-118. 27. Fieguth A, Grimm U, Kleemann WJ, Troger HD.
Methods of suicide in an autopsy sample of the Insti-tute of Forensic Medicine of the Hannover Medical School. Arch Kriminol 1997;199(1-2):13-20.
28. Scott KW. Suicide in Wolverhampton (1976-1990). Med Sci Law 1994;34(2):99-105.
29. Byard RW, Klitte A, Gilbert JD. Changing patterns of female suicide:1986-2000. J Clin Forensic Med 2004;11(3):123-8.
30. La Harpe R. Suicide in the Geneva Canton (1971-1990). an analysis of the forensic medicine autopsy sample. Arch Kriminol 1995;195(3-4):65-74.
31. Boz B, Demirkan Ö, Boz A, Ku¤u N. Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi’nde 2000-2001 y›llar›nda intihar giriflimi nedeniyle adli raporlar› ve-rilen olgular›n incelenmesi. Adli T›p Dergisi 2003;17(2):35-40.
32. Turker M, Beyaztafl FY, Boz B. 1994-1996 y›llar› ara-s›nda Sivas’ta görülen intihar olgular›n›n adli t›p aç›-s›ndan incelenmesi. Ege T›p Dergisi 2000;39:79-83. 33. Ayd›n B, Karaarslan B, Dündar C. Samsun ilinde
1998-2003 y›llar› aras›nda ölü muayenesi-otopsi yap›-lan olgular›n incelenmesi. Adli Bilimler Dergisi 2005;4:23-8.
34. T.C. Devlet ‹statistik Enstitüsü ‹ntihar ‹statistikleri. Ankara. D‹E Matbaas›, 2001.
35. Dülger HE, Ege B, Ertürk S, Yemiflçigil A. tar›msal ilaçlarla intihar olgular›n›n incelenmesi. Adli T›p Dergisi 1994;10:3-41.
36. Alt›nda¤ A, Özkan M, Oto R. Suicide in Batman, So-utheastern Turkey. Suicide Life Threat Behav 2005;35(4):478-82.
37. http://www.who.int/mental_healt/prevention/su-icide/country-reports. Eriflim tarihi: 03.09.2007.
38. Greenberg M, Shider D. Blue Thursday? homicide and suicide among urban 15-24 years old black male americans. Public Health Rep 1992;107:264-8. 39. Lester D. The Birthday blues revisited:the timing of
suicidal, homicidal and natural deaths. Acta Psychi-atr Scand 1986;73:322-23.
40. Celbifl O, Özdemir B. Malatya Adli T›p Grup bafl-kanl›¤›’nda 1999-2002 y›llar› aras›nda ölü muayene ve otopsileri yap›lan intihar olgular›. ‹nönü Üniver-sitesi T›p Fakültesi Dergisi 2005;12(3):173-176. 41. Polat O. Adli T›p, Der Yay›nevi, ‹stanbul,
2000:15-33, 247-254.
42. Litman RE. 500 psychological autopsies. J Forensic Sci 1989;34(3):638-46.
43. Boz B, Demirkan Ö, Boz A, Ku¤u N. Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi’nde 2000-2001 y›llar›nda intihar giriflimi nedeniyle adli raporlar› ve-rilen olgular›n incelenmesi. Adli T›p Dergisi 2003;17(2):35-40.
44. Özkök MS, Ötker RC, Katk›c› U. Kad›nlara yönelik cinayet olgular›. GATA Bülteni 1995;37:462-465. 45. http://med.ege.edu.tr/hanci/cinayet.html. Eriflim
Tarihi:30.04.2007.
46. Sterling Scott RP, Kelter A, Onwuachi-Saunders C, Menchion K, Wilson JR, Allmond B, Fleming AW. firearm ›njuries in girls and women. The unaddressed ›mperative. Arch Surg 1993;128(6):663-8.
47. Bell CA. Female homicides in United States Work-places 1980-1985. Am J Public Health 1991;81(6):729-732.
48. Lerrer LB. Women homicide and alcohol in Cape Town South Africa. Forensic Sci Int 1992;55(1):93-9. 49. Duflou LC, Lamont DL, Knobel GJ. Homicide in Cape Town South Africa. Am J Forensic Med Pathol 1988;9(4):290-294.
50. Soysal H, Uygur N. Psikotik hastalar›n öldürme davran›fl›nda hedef kitle. Nöropsikiyatri Arflivi 1993;30(2):342-346.
51. Bilgili M, Cantürk G. Anne ve Babay› Öldürmeye ‹ten Nedenler. 8. Ulusal Adli T›p Günleri, Antalya, 16-20 Ekim 1995. Bildiri Kitab›:33-34.
52. Bailey JE, Kellermann AL, Somes GW, Banton JG, Rivara FP, Rushforth NP. Risk factors for violent death of women in the home. Arch ‹ntern Med 1997;14;157(7):777-82.
53. Arbuckle J, Olson L, Howard M, Et Al. Safe at ho-me? domestic violence and other homicides among women in New Mexico. Ann Emerg Med February 1996;27(2):210-214.
54. Ito A, Ito M. Statical study on the rate of participati-on of alcohol ›ngestiparticipati-on with homicides autopsied at our department. Arukoru Kenkyuto Yakubutsu Ison 1990;25(1):37-47.
55. Ormstad K, Karlsson T, Enkler I, Law B, Rajs J. pat-terns in sharp force fatalities a comprehensive foren-sic medical study. J Forenforen-sic Sci 1986;31(2):529-42. 56. Özkök MS, Katk›c› U, Örsal M. Ölümle sonuçlanan
kesici delici alet yaralar›: retrospektif bir adli otopsi çal›flmas›. Adli T›p Dergisi 1992;8:147-154.
57. Katk›c› U, Özkök MS, Örsal M. An autopsy evalu-ation of defence wounds in 195 homicidal deaths due to stabbing. J Forensic Sci 1994;4:237-40. 58. Özkök MS. Ölümle Sonuçlanan Kesici Delici Alet
Yaralanmalar›nda Adli Otopsi Bulgular›n›n ‹ncelen-mesi. Uzmanl›k Tezi, Sivas, 1992.
59. Knight B. Forensic Pathology. Edward Arnold Ltd, London;1991:212-221, 325-326.
60. Albek E, Yorulmaz C, Özaslan A, Koç S, A¤›r G, Çetin G. ‹ntihar Orijini Aç›s›ndan Ateflli Silah Yara-lanmas›na Ba¤l› Ölümler. 8. Ulusal Adli T›p Günle-ri Antalya, 16-20 Ekim 1995. Poster Sunular› Kita-b›:277-282.
61. Gürp›nar SS, Gündüz M, Özoran YY. Adli T›p Ku-rumu Trabzon Grup Baflkanl›¤› Otopsilerinin Ret-rospektif De¤erlendirilmesi. 7. Ulusal Adli T›p Gün-leri Antalya, 1-5 Kas›m 1993. Poster Sunular› Kita-b›:143-146.
62. Karagöz YM, Karagöz Demirçin S, At›lgan M, De-mircan C. Ateflli silah yaralanmas›na ba¤l› 133 ölüm olgusunun incelenmesi. Adli T›p Bülteni 1996;1(3): 122-6.
63. Günay Balc› Y, Albek E. Suicide in the province of Eskiflehir, Turkey. The approach of forensic medici-ne. Turk J Med Sci 2003;33:43-47.
‹‹lleettiiflfliimm::
Yar.Doç.Dr. Özlem EREL
Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Adli T›p Anabilim Dal›, 09100-Ayd›n E-posta: overel@yahoo.com
