C
_
K
R
H
KURUMU
BELGELER
TÜRK TAR~ H BELGELER~~ DERGISI
Cilt: XXVIII
2007
Say~: 32
SULTAN SENCER'~N BIZANS ~MPARATORUNA MEKTUBU
ERDO~AN MERÇ ~L — MEHMED KANARZaman zaman edebi veya viizerâ(vezirler) ile ilgili eserlerde siyasi olaylar~~ zikreden ta-rihi kaynaklarda bulunmayan bilgilere tesadüf edilmektedir. Bunlardan biri de Sultan Sencer dönemine(1118-1157) ait iki tnektubdurlikredilenlerden birincisi, bir Bizans seferi nedeniy-le esir dü~en Müslülnanlar'~n esaretten kurtulmak için Sencer'e yazd~klar~, ikincisi ise Sen-cer'in Bizans imparatoruna bu konuda gönderdi~i mektubdurl.
Mektt~blarla ilgili olarak Türkçe tarih literatüründe çok az bilgi bulunmaktad~r. ~lk olarak Ord.Prof. M.Fuad Köprülü bu mektuplar hakk~nda bilgi veriyor (Bizans Müesseseleiinin Osmanl~~ Müesseseleiine Tesiri, ~stanbul 1981,s.151-152, ikinci bask~~ ); "Abbasiler'in ilk ~evketli as~rlar~nda mevcut unique ve universel ~slam imparatorlu~u telâkkisi, Büyük Selçuklular'la adeta tekrar canlan~yor. Son büyük Selçuklu imparatoru sayabilece~imiz "Sencer" devri-ne isnat edilen bir vesika, bu telükkinin mahiyetini göstermek bak~m~ndan çok dikkate de~er: Bizansl~lar taraf~ndan esir edilen ve fena muamelelere u~rat~lan ~sla~nlarm kendi-sine gönderdi~i bir ~ikayetnâme üzerine, "Sencer" Bizans imparatoruna tehdid edici bir mektup yazarak, bu esirlerin derhal sal~verilmesini emrediyor; aksi takdirde ~slam mem-leketlerindeki H~ristiyanlar~~ öldürüp ma'bedlerini tahrip ettirece~ini, ve ~stanbul'a kadar gelip Rumlar'dan bir eser b~rakmayaca~~m söylüyor". Prof. Dr. M. A. Köymen ise bu ko-nuda ~unlar~~ zikretn~ektedir2, "Sultan Sencer'in divan~ndan Anadolu'yu istilâ ederek bir çok esirler götüren Bizans imparatoruna hitaben yaz~lm~~~ olup, esir Müslümanlar~n ser-best b~rak~lmas~n~~ isteyen bir ültimatom'dur. Bu vesikamn mevsukiyetis münaka~a götü-rür. Nitekim Büyük Selçuklu tarihinde "~kinci imparatorluk devri" adl~~ yazmakta oldu-~umuz bir yaz~da bunun münaka~as~m yapaca~~z. Anadolu halk~n~n Sultan Sencer'e yaz-d~~~~ "feryad-nâme" ile, bu "feryad-nâme"yi dikkate alarak, Bizans imparatoruna Sen-cer'in verdi~i bu ültimatomun metni daha önce Muhammed Kazvini taraf~ndan Cevâmiü'l-Hikâyât 'dal~~ al~narak ne~redilmi~tir (bk.Lül~aii'l-Elbâb,c.1,s.310-317).
I Bk. Muhammad Avfi, Lubâbu'l-Albah, n~r. E.G.Browne and Mirza Muhammad 1bn 'Abdu'l-Wahhab-~~ London, Liede 1906, 1, s.310-317 Seyf el-Din Hac~~ b.Nizam Ak~n, Asar el-Vüzerâ, n~r. Mb. Celal el-Din Huseyni UrmevI, Tahran h~. I327,s.239-248.
2 Bk. "Selçuklu Devri Kaynaklar~na Dair Ara~t~rmalar I, Büyük Selçuklu imparatorlu~una Ait Mün~eat Mecmualan",
A.Ü.D.T.C.F.D. VI11,4 (Ayr~~ bas~m) s.559 not 3.
2 ERDO~AN MERÇIL — MEHMED ICANAR
Ancak rahmetli Köymen Hoca, daha sonra kaleme ald~~~~ Büyük Selçuklu imparatorlu~u Tarihi,cilt II, ~kinci imparatorluk Devri, Ankara 1954, ba~l~kl~~ eserinde bu konuyu dikkate al-mam~~t~r. Onun bu konuda verdi~i ikinci bilgi ise ~slâm Ansiklopedisi, Sencer maddesi s.493'tedir. Köymen burada, "Diyarbekir bölgesi halk~n~n kendilerini maruz kald~klar~~ bir Bizans istiliks~ndan kurtarmas~~ için Sencer'e gönderdikleri bir `feryad-name' ve Selçuklu hültümdann~n Bizans imparatortma hitaben yazd~~~~ tehditamiz mektub elimizdedir" diye-rek mektubun sa~la~~~l~~~ndan ~üphe etmemektedi~..
Öte yandan Türlunenistanl~~ tarihçi S.G.Agacanov4 Rusça'dan Türkçe'ye çev~ilen ese-rinde imparatora yaz~lan mektubu kullanarak ~unlar~~ yazmaktad~r, "Sencer'in, Bizans im-paratoru "Kayser" ad~na yazd~~~~ mektt~bunda Yesarib, Hicaz, Arap Irak'~, "~am, M~s~r ve Bat~~ eyalederinin" baz~~ kesimlerinin hakinderinin sultan~n o~ullar~~ (vassallan) oldu~u beli~rtilmektedir. öte yandan sultan, "korkunç ve (kaç~n~lmaz) yasaya sayg~~ gösteren, bu iklimlere(bölgelere) "ancak güç ve kudretinin küçük (çapta) etki etti~ini", gayri ihtiyari de olsa söylemektedir. Mektubda ayr~ca Muizzü'd-Dünya ve'd-Din Sencer b.Melik~ah'~n "halcimiyetinin merkezi (darül-mülk) olan Horasan'~n padi~ahl~k taht~nda oturdu~tma da de~inilmektedir". Sencer'in imparatora mektubundan son bahseden tarihçi Rus G.M.Kurpalidis'tir. O, Büyük Selçuklu Devletinin idari, Sosyal ve Ekonomik Tarihi (~stanbul 2007, s.26-27) ba~l~kl~~ eserinde bir mün~eat mecmuas~, Mectnüct-y~~ Mün~eât-i Ahd'i Selciikiyan
ve Hârizm~âhiyan ve Evâil-i Ahd-i Mo~ol' da da "Sultan Sencer'in Bizans imparatoruna"
mektu-bu mektu-bulundu~unu belirtmektedir.
Görüldü~ü üzere ad~~ geçen tarihçiler mektubun varl~~~n~~ kabul etmekte, ancak Bizans imparatorunun kim oldu~unu ve tam olarak nereye sefer yapt~~~n~~ tespit etmeden k~sa bilgi-lerle yetinmektedifier.
Bu mektublar~n yaz~lmas~na sebep olan olaylar edebl ve vüzerâ kitablarma göre'', nas~l geli~mi~ti; "Sultan Sencer zaman~nda Rum meliki ~slam vilayetleline sald~rd~~~nda Amid ve Meyyafar~kin s~n~r~na kadar asker çekti ve o vilayetleri harab etti, kad~n erkek yakla~~k ellibin Müslüman esir oldu. O s~n~rda bulunan askerler Rum melikine mukavemet gösteremediler. O esirler aras~nda bir imam vard~, o zavall~lar yan~na geldiler ve ondan görü~~ istediler.
~mam, 'en iyisi Sencer'in huzuruna bir "feryad-nâme" yazal~m, böylece durumumuz aç~klan-m~~~ olsun" dedi. Sonra ulemâ ve dani~mendlerden birini tayin ettiler ve yard~m istemek için mektub yazd~lar" (Bk. Mektubun Türkçe tercümesi).
Buna mukabil Müslümanlar'~n durumunu ö~renen Sultan Sencer derhal Bizans impa-ratoruna bir mektup yazarak, esirler serbest b~ralulmazsa Istanbul'u ba~kent yapaca~~z diye-rek onu tehdit etmi~ti(bk.Sencer'in mektubunun Türkçe tercümesi).
Bu mektubu Sultan Sencer'in in~a divan~~ ba~kan~~ Muin el-Din Asamm yazm~~t~'. Sul-tan Sencer taraf~ndan Rum melikine yaz~ld~~~~ ileri sürülen mektubun tahliline gelince; Ad~~ geçen Selçuklu sultan~n~n hükümdarl~~~~ döneminde(1118-1157), Bizans Devleti'ni iki impa-rator yönetmi~tir: biri Ioannes II.Komnenos(1118-1143) öteki ve o~lu Manuel I.Komnenos (1143-1180)'d~~r. Bunlardan sadece Ioannes II., dolay~s~yla islam dünyas~na sefer yapm~~t~r. Bu imparatorun sefer inin esas gayesi Haçhlar yönetimindeki Antakya idi. Ioannes II. Antak-ya'tun kendisine itaat etmesinden sonra böylesine uygun bir f~rsat~~ bir kenara b~rakmak iste-
4 Bk.Sekuklular, Rusçadan çevirenler Ekber N.Necef /Ahmet R. Annaberdiyev, ~stanbul 2006,S.260. 5 Bk. 1 nolu not.
SULTAN SENCER'~N BIZANS IMPARATORUNA MEKTUBU 3
medi. Ad~~ geçen kuvvetler yani Haçl~lar ile Kuzey Suriye'ye sald~rd~~ ve Bizaa7 kalesi önüne gelerek ku~att~TM. ~ehir çifte surla ve k~smen de derin bir hendekle çevrilmi~~ olup baz~~ k~s~m-lar~n~~ da kayal~klar kommaktayd~. Ancak manc~n~klar~n ta~~ ya~muruna surlar dayanamad~~ ve bir k~sm~~ çöktü. Böylece Müslümanlar'~n cesareti k~r~ld~, imparatorun önünde silahlar~n~~ b~rakarak bütün mal ve mülklerini de arzetmek suretiyle sadece hayatlar~n~n ba~~~lanmas~n~~ rica ettiler'. imparator yedi gün süren ku~atma sonunda eman vererek ~ehri ele geçirdi(25 Receb 532 / 8 Nisan 1138). Ancak imparator sözünde durmad~, halktan baz~lar~n~~ haince öldürdü, geri kalan erkek,kad~n ve çocuklar~~ esir ald~. Bizaa halk~ndan yaralananlar~n say~s~~ be~~ bin sekiz yüz ki~iydi. ~ehrin kad~s~yla ileri gelenlerinden yakla~~k dört yüz ki~i de H~risti-yan oldu'. imparator Haleb önünde ba~ar~s~z kald~~~nda, ordusuyla bu ~ehre ba~l~~ Esarib'e gitti. Oradaki Müslümanlar bu H~ristiyan ordusundan ko~-ka~-ak 9 ~aban /22 Nisan 1138'de Esarib'den kaçt~lar. Bizansl~lar buray~~ zabtedip Bizaal~~ esirleri burada b~rakt~lar". imparator onlar~~ muhafaza etmek ve kaleyi korumak için bir grup Bizanshy~~ orada görevlendirdikten sonra oradan ayr~ld~.
Haleb'de bulunan Emir Seyf el-Din Sayar bu haberi duydu~unda yan~ndaki askerlerle Esarib'e gitti ve buradaki Bizansl~lara sald~r~p a~~r bir darbe indirdi, onlar~~ öldürüp esirleri ve çoluk çocu~u' kurtararak geri döndü(24 Nisan 1138).Esarib'in durumu sebebiyle üzülen Haleb halk~n~~ teselli eden ve ferahlatan ~ey tutsaklar~n kurtar~lmas~yd~ ".
Yukarda belirtti~imiz olaylara bakarsak, dönemin islam ve Bizans kaynaklar~na göre Sultan Sencer döneminde Bizans imparatoru Meyyafar~kIn ve Âmid'e her hangi bir sefer tertiblememi~, ancak Kuzey Suriye'de faaliyet göstermi~tir. Bu bak~mdan mektublar~~ zikret-ti~imiz kaynaklar bu konuda yan~lm~~lard~r. Ayr~ca bir di~er yanl~~~ da tutsaklar~n say~s~yla ilgilidir. Edebi kaynaklar~n elli bin olarak gösterdikleri esir say~s~, Azimrye göre sadece bin ki~idir.
~mparatora yaz~lan mektubda "Sencer'in naibimiz dedi~i Maveraünnehr ve Türkistan padi~ah~, yani Karahanl~~ hükümdar~~ bu dünyadan göçüp gitmi~, buran~n halklar~~ kimsesiz kalm~~t~r" ifadesi de kanaatimizce do~ru de~ildir. Sultan Sence'. döneminde Bat~~ Karahanl~lar'~n ba~~nda 526/1132'den 536/1141 `deki Karah~taylar'~n istilas~na kadar Mahmüd b.Muhan~med hüküm sürmektedir. Do~u Karahanl~~ Devleti'nde ise 522-553/1128-1158 tarihleri aras~nda ~brahim b.Ahrr~ed(veya Harun) bulunmaktad~r". Bu dönemde Karahanl~~ hükün~darlar~ndan ölen yoktur.
Ayr~ca bu s~rada Meyyafar~kin'e yakla~~k 1101-1408 tarihleri aras~nda Artuklular ha-kimdi. Âmid(Diyarbekir)'cle ise 1098-1183 tarihlerinde ~nalo~ullar~~ bulunmaktayd~, yani bu iki ~ehir de sahipsiz de~ildi. Mektublarda bu beyliklerin hiç zikri geçmemektedir. Zaten irn-
7 Suriye'de Haleb' in do~usunda bu ~ehre yak~n bir yerle~im merkezi, bk. M.Streck, " Büzâ'a", 8 Bk. loannes Kinnamos'un Histotia's~(1118-1176), yay~na haz. I.Demirkent, Ankara 1995, s.17.
9 Bk. Niketas Khoniates, Historia(loannes ve Manuel Komnenos Devirlen),çev.Filcret I~~ltan, Ankara 1995, s.17. Niketas'a göre (bk.ayn~~ eser, s.18) , imparator buray~~ Urfa Haçl~~ kontu Joscelin Il'e ba~~~lam~~t~.
11 Kinnamos'a göre(ayn~~ eser, s.I7), imparator ele geçirdi~i ganimeti Thomas 'in idaresinde büyük bir esir kaf~lesiyle birlikte Antakya'ya göndermi~ti. Daha sonra imparator Haleb'e do~ru ilerlerken aniden dü~man sald~nsma u~rayan Thomas ganimeti ve götürdü~ü kalabal~k esir kaf~lesini kaybetti ve can~n~~ zor kurtard~.
12 Azimrye göre, bu tutsaklar~n say~s~~ bin ki~i idi, bk. Azimi Tarihi, Sekuldularla ilgili Bölümler(H.430-538
=1038/39- 1143/44), yay. Ali Sevim, Ankara 1988,5.62.
13 Bu olaylar için bk. ~bnül-Esir, isldm Tarihi, El-Kâmil Fi't-Târth Terciimesi, çev.A.Özayd~n,istanbul 1987,XI,s.59 ; AzimI,s.61-62 ; ibn Ezralc.Târth Meyyâfanktn ve Âmid(Artuklular K~smi), yay. Ahmed Savran,Erzurum 1987, s. 55 ; ~bn el-Kalanisi,History of Damascus, n~r. H.F.Amedroz, Leyden 1908, s.265 ; I.Demirkent, "Haçhlara Kar~~~ Mücadelede Ba~ar~l~~ Bir Türk Kumandan~~ : Sayar", Belirten say~: 191-192,s.474-475.
4 ERDO~AN MERÇIL — MEHMED KANAR
paratorun 532/1138 tarihindeki seferi s~ras~nda Atabeg ~mad el-Din Zengi'nin ça~r~s~yla Bizans'a kar~~~ Türkiye Selçuklu sultan! Mesud ve Artuklu beylerinden Kara Arslan'~n hareke-te geçmesiyle Ioannes II. Komnenos acele ile geri dönmü~tü'''.
Öte yandan , Bizans imparatorunun özellikle islam dünyas~na askeri bir sefer yapt~~~~ ve buna kar~~~ Sultan Sencer'den yard~m istendi~i, yukarda belirtti~imiz aç~klamalar nedeniy-le, büyük bir ihtimalle mümkün görünme~nektedir.Nitekin~~ ibn el-Esir'deki bir da-de(bk.Trk.trc.XI,s.60-61) de bizi desteklemektedir, " (Bizans) ve Haçl~lar Bizaa önlerine gelince Zengi Kad~~ Kemal el-Din Ebu'l-Faz1 Muhammed el-Sehrizurryi Ba~dat'a gönde-rerek ~rak Selçuklu sultan~~ Mesud'dan yard~m istemi~ti". Bu durum do~uda bulunan Sen-cer'den çok,olay~n geçti~i bölgeye daha yak~n Ba~dat'daki ~rak Selçuklu sultan' Mes~~d'dan yard~m istenmesinin daha makul oldu~unu göstermektedir'. Ayr~ca Köprülü ise olay~~ ~u ~ekilde yorumluyor," Bu mektubun mevsuk veya sahte oldu~unun tetkiki, mevzuumuzun d~~~ndad~r. Çünkü, sahte bile olsa, Sencer devrindeki imparatorluk telakkisinin mahiyeti-ni göstermek bak~m~ndan, ehemmiyetimahiyeti-ni kaybetmez. Bu mektubta Sencer kendisimahiyeti-ni Ma~-nktan Magr~ba kadar bütün ~stân~~ memlekederinin yegane imparatoru saymakta, ve di~er hüküm-darlar~~ kendisinin o~ullar~~ ve nâipleri yâni tabi'leri olarak zikreylemektedir. Hakikaten, o devirlere ait bütün vesikalar ve tarihi valualar da bunu tamamen do~ruluyor ".Sonuç ola-rak, bu konuda bir aç~ k kap~~ b~rak~rsak iddiay~~ öne süren Muhammed Ayr~' ve nakilcileri,belki de Sultan Sencer'i yüceltmek ve onun islam imparatorlu~unun yegane temsilcisi oldu~unu göstermek için böyle bir mektubun Bizans imparatoruna yaz~ld~~~n~~ belirtmi~ler veya Bizaa ve Esarib'dcki olaylar~n haberini Avfi eserini kaleme ald~~~~ tarihte (1230 y~l~~ civar~) o ~ekilde hat~rlann~ur.
~ s Bk. M.Kesik, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan!. Mesud Dönemi (1116-1155), Ankara 2003, s.56 ve 100. 16 Bk. Kesik, ayn~~ eser, s. 100 not 460.
SULTAN SENCER~N BIZANS ~MPARATORUNA MEKTUBU 5
(s. 210) RUM ES~RLER~N SULTAN SENCER'E GÖNDERD~KLER~~
~~KAYETNAME
Yüce Tanr~~ ~öyle buyumr: "Celdlin~~ hakk~~ için, ~ükrederseniz, elbette size artt~rm~n ve e~er nankörlük ederseniz, haberiniz olsun ki ail~b~n~~ çok ~iddetlidir." (Kur'an, XIV ~brahim suresi, âyet 7)
Yüce Tanr~~ kat~ndan ~u hitap gelmi~tir. ~ükredin. Kullarm ~ükretmeleri farkl~l~ k gös- terir.
~u fâni dünyada yemekten, giyinmekten haz duyan zavall~, kendi kapasitesi ölçüsünde ~ükredebilir.
Halk~n yönetim i~lerini elinde bulunduran, kara parçalar~n~n düzen içinde kalmas~~ varl~~~~ ile mümkün olan, dünyan~n ve insanlar~n istikamet içinde bulunmas~~ kendi sayesinde mümkün olabilen ki~i, kendisine verilen bu Millete ~ükretmezse, onun için ~iddetli bir azap vard~r.
Ale~nin yönetimi -Allah görkemini devaml~~ k~ls~n- Selçuklu Devletine b~rak~l~nca, in-sanlar~n durumlar~n~n düzeltilmesi ve dünya i~lerinin düzene sokulmas~~ emredildi. Yüce Tanr~'n~n ba~~~' ve keremi sayesinde, ~slam topraklar~n~~ küfrün dalâletinden korumamaktan, bozguncularm ve ~irk ko~anlarm soktuklar~~ nifa~~~ ortadan kald~rmamaktan, islam~n izzetini ve ülkenin azan~etini dünyadaki di~er meliklere kabul ettirmemekten, onlar~~ cezas~z b~rak-~naktan hay â ettiler.
Bu devirde zaman~n padi~ah~~ Muizzüddünyâ ve'd-din (dünyan~n ve dinin izze-tini artt~ ran), ikinci Zi~lkarneyn Sencer b. Melik~âh —Allah yard~malarm~~ aziz etsin, iktidar~-n~~ kat kat güçlendirsin- dinin ve devletin düzenine düzen katmaktad~r. Cihandarl~k tac~~ ve alemi donatma taht~~ onun azametiyle, onun saltanauyla donanm~~ur, bununla da iftihar et-mektedir.
Oysa ~imdiki durum, öncekinin aksinedir. ;kimin efendisi, Do~unun, Bat~n~n padi~ah~~ -cihan durdukça cihandarl~~~~ daim olsun- Selçuklu Devleti için saadet vas~tas~, murassa ~ah-l~k tac~~ için geceyi ayd~nlatan bir incidir, neden ~slam topraklar~nda küfür sanca~~~ dikildi? Bu sanca~~n alemi kirlilik göklerine yükseldi. Mü'minlerin meskün bulundu~u, mescitlerle, minberlerle si~slü o diyar domuzlar taraf~ndan kil-Iletildi, rezillik bata~~~ haline dönü~tü. Yoksa padi~ah "Sizler sürü çoban~s~n~z ve sürüle~inizden sorumlusunuz" hadisini i~itmemi~~ mi?
Alemi yaratan ve herkesin sonunda dönece~i Allah I~ i~ kk~~ için, her ba~lang~ ç-In bir sonu olacak, her lezzetin bir kar~~t~, bir ~iddeti olacakt~r.
Allah ~art~n~~ yüceltsin, sultamm~z, efendimiz dünyay~~ donatma gözüyle çevresine göz ats~n. Kendisinden önceki hükümdarlar geçip gittikten sonra ülkenin yönetimi efendimize geçti. Selefleri hükümdarl~klar~~ s~ras~nda böyle zelilce i~ler yapmad~lar, yar~n~~ da dü~ündüler. "O kaçaca~~~ gün ki~inin karde~inden ve anas~ndan, babas~ndan ve refikas~ndan (e~inden) ve o~ullar~ndan, onlardan her ki~inin bir ~e'ni (derdi) vard~r, o gün ba~~ndan a~ar." (Kur'an, LXXX Abese suresi, âyet 74 vd.)
6 ERDO~AN MERÇIL.- MEHMED KANAR
Sultamm~z~n saltanat döneminde -Allah ikbaline ikbal kats~n- ülke sath~nda ortaya ç~-kan bir zalimin elinden varl~kl~s~, varl~ks~z~~ her gecesini huzursuz geçiriyor.
Devrin padi~ah~n~n Yüce Tanr~'n~n celâli sayesinde olanca azameti ve saltanauyla onu sigaya çekmesi gerekir.
"Biz ise, k~yamet günü için mi zanlara adaleti koruz da hiçbir nefis zerrece zulmedilmez, bir hardal tanesi a~~rl~~~nca da olsa onu getirir koruz! Hesapç~~ (olarak) da biz yeteriz." (Kur'an, XXI ~brahim suresi, ayet 47)
Biz zavall~lar, zulme u~ram~~~ olan Renn esirleri Müslüman kad~n, çocuk ve ya~l~~ olmak üzere, âlimi, cahili, zay~f~, güçlüsü, yoksulu, zengini yakla~~k olarak elli bin ki~iyiz. ~ikayeti-mizi seher vakti çekti~imiz ahlarla, kanl~~ gözya~larun~zla kar~~ur~p Yüce Allah'~n kat~na hava-le ediyoruz. "Na gafhava-let basar onu ne uyku" (Kur'an, II Bakara suresi, ayet 255) Uyan~k Tanr~~ hürmetine, her nefeste bir alemi fetheden, yeryüzünün komutan~~ Sencer b. Melik~âh'a o zorbay~~ ~ikayet ediyoruz. Dev~in sultan~n~n hala uykuda olmas~~ dolay~s~yla feryatlar~m~z ar~a ç~kt~. Mazlumlar~n "Yarabbi, Yarabbi" sözleri fele~in kula~~nda küpe oldu, adeta dertlilerin gönül derdi yüzünden gökyüzünün perdesi karard~. Oysa cihan hâkimi Sultan, Horasan'da taht~na kayk~lm~~~ oturuyor. (s.244) ~an~~ yüce padi~ah~m~z "Kasem olsun ki fecr'e ve leyâl-i a~r'e (on geceye) ve ~ef u vetr'e (çifte veteke) ve geceye geçece~i s~ra. Nas~l? Bunlarda bir ak~l sahibi için bir kasem var de~il mi?" (Kur'an, LXXXIX Feci' suresi, ayet 1-5) âyetinin mânas~m bir dü~ünsün. O zaman Tanr~~ huzurunda verdi~i sözden dönmemesi gerekti~ini anlayacak. Eski meliklerin yasalar~, kurallar~, hazineleri, ihtiyaçlar~, yapt~klar~~ güzel ~eyler bu ayette buyurulmu~tur. Devrin sultan~~ bu ayeti okumu~~ olmal~d~r. Böyle yapanlar gayret ve izzet sahibi olacaklar, parlak ikbale ula~acaklard~r. Ama iltifat nerede, ~efkat nerede, ~slam nerede, Allah'~n emirle-rine uymak nerede, Allah'~n yaratuklarma kar~~~ mü~fik olmak nerede! Halimiz hakk~nda kula~~na hiç mi haber ula~mad~? Her halde vur patlas~n çal oynas~n e~lemnekten, ayn~~ za-manda ~eytan/ bir gurur yüzünden zavall~lann durumlar~yla ilgilenmiyor. Sultan Sencer, imdad~m~za ko~! Sultan Sencer'in elinden Tanr~'ya s~~~n~r~z, elaman! Eyvah, eyvah, imdat! ~slâm'da revnak kalmad~! Alemin, insanlar~n hâli perperi~an oldu! ~ah~n içki âlemleri yü-zünden insanlar~n yüre~i kan a~lamaya ba~lad~.
Biz blçareler Meme imam olan, gayretli, ~ehametli, imanl~~ bu zât~~ yüce hükümdarm kat~na gönderiyoruz. Renn bkarelerinin hâlini devrin sultan~na anlatacak. (s. 245) ~mdada ko~an~n imdad~na ko~ulur. Adil davranana adil davran~hr. Küçülten küçültülür. Biz blçarele-rin yenmi~~ hakk~n~~ al. Yüce Allah'~n azametine, kibriyâs~na, celâline andolsun ki vücudunda-ki tüylerin milyon kat kar~~l~~~n~~ yar~n divan kuruldu~unda biz adalet isteyen mazlum blçare-terden göreceksin. "O gün ki ne mal fayda verir, ne o~ullar, ancak Allah'a selim bir kalp ile varan ba~ka!" (Kur'an, XXVI ~uarâ suresi, ayet 88)
Bu mektup Sultan Sencer'e arzedilince, Sultan Mâverâünnehr'e yöneldi. Ceyhun k~y~-s~nda ordugâh kurdu. Rilm melikine tehdit dolu bir mektup yaz~lmas~n~~ emretti. Sonra Rilm'a hareket için haz~rl~klara ba~lad~.
SULTAN SENCER'~N BIZANS ~MPARATORUNA MEKTUBU 7
MU~N ASAMM'IN KALEM~YLE SULTAN SENCER'~N RÜM MEL~K~NE
MEKTUBU
Duydu~umuza göre, Rûnfun büyük H~ristiyan meliki ~slam diyar~na gelmi~, zulme ba~lam~~, baz~~ Müslümanlar~~ esir alm~~, k~l~çtan geçirmi~, mallar~n~~ ya~n~alam~~, talan ettir-mi~, ~eytanl bir gurura kap~lm~~, sonra bu i~in ak~betini dü~ünmemi~. ~unu iyi bilsin ki, Seyyidülmtirselln, âlemlerin Rabb~mn elçisi, Yüce Allah'~n emri ile Hak dinini a~ikâr etti~in-de bu meseleetti~in-den bütün dünya habersizdi. Yüce Allah dine, ~~~illete nusret verince, k~sa za-manda bunun izleri her tarafa ula~t~, Do~u ve Bat~~ fethedildi. Tanr~, onlardan raz~~ olsun, Dört Halife devrinde (s. 246) bu izler Ristm'da ve Abhaz'da da mü~ahede edildi. Müslülnanlar'~n üstiinlü~tinü, kendi dü~künlüklerini, kahrolu~larm~~ gördüler. Birçok kez yeni ordular kurup direnmeye kalkt~larsa da, her seferinde orada bir tarih ya~and~~~n~~ gördüler. Bizim selefle-rimiz dev~-inde ve babam~n saltanat~~ döneminde ba~lar~na geleni gördüler. R~lmlar'~n, Erme- niler'in ve Saklablar'~n kan izleri hala askerlerimizin ve kullar~m~n k~l~çlar~nda ve m~zrak uçlar~nda durmaktad~r.
Allah'a ~ükürler olsun, bugünkü padi~ahl~~nn~z eskisinden daha da güçlüdür. Askerler yerli yerindedir, k~l~çlar çekilmi~tir. Do~udan bat~ya her yer hükmünniz alt~ndad~r. Her ülke- yi bir evlad~m~za ve nâibimize havale ettik. Dünyan~n yedi ikliminden dördünctisü Hora- san'd~r. Buray~~ kendimize ba~kent yapt~k. Yesrib'i, Babtilhicaz'~, Irak-~~ Arab'', Diyar-i ~ant'~, Ma~rib vilayetini, M~s~r topraklar~n~~ ve muzafat~n~~ k~ymetli evlatlarun~za ve tecrübeli nayiblerimize b~rakt~k. Rûm kap~s~na kadar o beldelerin zaptedilmesini onlara buyurdt~k. Siyasetimiz o tarafa az ula~t~. Bu s~rada oralardaki ~slam esirlerinin mektubu geçti elimize. Ota~~miz do~uya dönüktü; Ceyhun'dan geçmi~tik. Naibimiz olan Maveratinnehir ve Türkis- tan padi~ah~~ bu dünyadan göçüp gitmi~, buralar~n halklar~~ Çin'e, Maçin'e kadar ba~s~z kal-m~~t~. Biz de o taraflar~n melikini ve nâibini atamak istiyorduk.
Esirlerden gelen mektubu okur okumaz ota~~m~z~n yönünü bat~ya çevirttik. O tarafa do~ru duraklamadan gelmeye anti ü cezm ettik. (s. 247) Sadece Âmid ve MeyyafarikIn'de duraca~~z.
E~er Rûrn'un büyük H~ristiyan n~eliki ~slam esirlerini en iyi ~ekilde b~rakmazssa, ~slam ilinden ald~klar~n~~ iade etmezse, bu cesaretinden, bu küstahl~~~ndan dolay~~ özür dilemezse, Rinn'dan Türkistan'a, Hindistan'dan ~am'a, Arap diyar~na kadar nerede Müslüman varsa, bütün H~ristiyanlar~~ k~l~çtan geçirmelerini, nerede kilise, manast~r varsa yerle bir etmelerini, ah~ra çevirmelerini emredece~iz.
Ma~r~k'tan, Ma~rip'ten, Sind'den, Hind'den, Türk'ten, Acem'den, Arap'tan büyük or-dular~~ o tarafa yollayaca~~z. Nal sesleriyle da~lar, denizler yerinden oynayacak. Bu ordular~n kalabal~~~~ yüzünden havada t~çan ku~a, karada ya~ayan vuhfi~a yer kalmayacak. Ba~kentimizi bundan böyle Kostantiniyye yapaca~~z.
Bilim-ni§ olsun ki, R~bn ordusundan büyük, küçük kimseyi sa~~ b~rakmayaca~~z! Bütün Rtim't~~ kayserlerden, askerlerden temizleyece~iz! Yüce Allah'~n ilahi yard~m~~ sayesinde Mu-hammed dinini ve islami ~iarlar~~ canland~raca~~z; Rûn~'un kalbinde mescit, minber yapaca-~~z!
(s. 248) Yüce Allah ve resullerin önderi, insanl~~~n iftihar kayna~~~ Muhammed a~k~na ve ~ehit sultan Melik~âh'~n ruhuna yemin ederiz ki, bahsetti~imiz esirler vatanlar~na gönde-rilmezse, bir çocuk bile al~koyulursa, sayd~klarun~zin hepsi bir bir gerçekle~tirilecektir! Hepi- nizi Meme ibret haline getirir, Amid ve Meyyafarikin d~~~nda sadece Kostantiniyye'de makam tutar~z!
8 ERDO~AN MERÇIL- MEFIMED KANAR FARSÇA MET~ N . ‘-+•"4 N9.) C.A.»."1 P4-41:'4-> (240 L>") . J c.)-2 L5-11-xj 3
4L.
1uA j.â.,1 j ~:;J 3 j.?jy.4e. il 31 _) J.95`-"A •?_) _9 _)-• J94-4.? • • -??"-L [..)/ 3~ flJ jJ j . j.? j..44 at~/ (../J~~ 3pL. . `•••4 Lr.:?:;_.5-; cj÷411L- j% .1„9.4 .>:s~S _>;.~~~(241 Ly..)
041_4 ~~ jt..4
j
&li j1_, 4c. L.S j1.4LSJ.4 J.,;;; L56I jc./ oUS-1.4 cy,1 j14_9 C~t~:.:~.kS.4C. ~~ 113.] Lçl ,~5 ,j1 j1..S ..>119.4-. j ÇA..k~.~.J j j5. L:1J ' L3i,~_L jjjyjU. .yJ.4.4 3 A.1,41 J I cjk~ l 0.S çj
441C] r...<153
(242 L.›..)
L.;iJ .> c..544:, Ji° C-1-"9.4 ‘,-1\-.4 • J-4 4-416 `:L'"
k iL 4,1.4 .1'~S ,j4÷ aiL ,r1c. ~~
44•.1'
L'.»-9,3L?
~SL.)• j LJLP cSJL-1€-?.J 1,2).4 _}14
Lfl~iY4 I LQUA JJ jUz.1.) ~ "
`" ''-1-•‘"" kAlb 1-? ~ 3°1-. 1:! 4-5 ~.51-*:" 3-? Jss-'•?-?
;L.41.4.11 j
Lii+S J Ji-112 _) ' ?1" J L.J4Jt-:?4 J 4‘-7'
c4Sji, 5<j; j _.9* jt~l÷ eitc. jA~~ ‘,4)
S J‘S H2-"J4° Ls? b• 3 4.:14-4
SENUER~N BIZANS IMPARATORUNA MEKTUBU
it ,k1UH.1.5•44 ~2ii ,j11-,1 nr,id yZiJiL~~ Y"jj~ 3
j.~~J. j'S ju _311;4 „*.)t.:! j t=4 L4 ,L;L; at,/ ,..515,3 j LFE,_11 csi.j111 j
U
Jc.4-oli4c. L2+!I J ,:j4? ~;:~.41 j_441 _Al 3 4:~.4 .1?s ? L..14.,-41 IJ 1U ~~ JLAS 3 3.? j1.,41 ol :)r.- ü_). j JS..41_,N.S 4;11 31.6, .51c. ;;k;; '113 ‘4 ~ l H;,..;11 Jl_p4 iU Jico.4 Jl.S 3 ‘..1 j I J 4.1 31+1.4 j jt44 cj1111.,.. 3 j.J\ L.;',3•?-? ‘-51-61 o JJ£"_9:' ii 3 JÇ15`4? ~ j,) J.~~ ..)S-~~ Jt...} (945 L.).,.) j J j~~ j~ _s>4 as L5.:1_9.4 4.5 31 j:4, • ç, L:L.)4. S JL4 ~.4, j+4 jAc. j..61 j.~~ LA il .J YiL Si L ,4 L5-'14}4 YIj Y ‘,_~1 yJ L j31..4 4.5 j14L4:5 4_ .)tt~~ ck..oU li _g? o4jSjj j1.»~~ c>".4 pl..2Z.:11 ,.)j J ~-~~ y 3 0.~.41 çaiLJ .fik+? cai,)1 4.5 .~141. jli.:
j .,1 3 0,y, jUyjL j13.41 3 &Ii'. o._)S j
0..~.;1...4i j .? • o44.):JIu u
L)1-5•-• j.3''.) ~:):4'_>41
3 J jlilLS j. j ,2_14 j 4_34
r'JJ (-N4c (246 L..›.) iL j. j Lr'_>" J
10 ERDO~AN MERÇIL- MEHMED KANAR
at/ jr,$ /id~r, j eA.1:51J LJ ü.? j6,3 aSO. JAiO4 j ~ _~.o3U.4
j J1.114 J U j 3SJJJC.2)=.'LA 4S Ajes_91 J.51)1 J.S. j_fri
J:4 -1-; -5-9-4 J 4"-) k i çj J‘-." 4c• _» J
cd),):1:) 45‘<~ii-1,-,, 3 S\-'" ‘‘•LL-'J J 4 4.) _9 ji÷g33 j‘-€13:'• j l+jy.~." j1_59- _>? j 'C_1.:31 C.2.~.~l.,13 3 LJ4 jj)A1 0.S ;LiA.11 3 _~<1.~ll
j L>J L54 jL5b 1,3 j04J LJ>j j 1_,<JI JIJ j".1-4 j.CJ _>9..1 JiL...n.4 .4L£J J Jj..4 Jj 3 j.,! )c. jc.. 3 34....~il ,a3) J.) ij 3l l JL jJUI 3 J LS l:14,1.4..2 3
L:4.
syt~ 3 b..3.4_i I )31-4JA L4j ÇUJ j o.~ _A
b
J:64i.~~
_31 ..~yLs_99 j Ljl j j ÇUU ,:_xit tz c_LQ-
,
4. . .4A
JJ LJJ .
-.>*-? j4..):12:_»° _9 4° •?•:t` (247 L)--) jH:k.) kS ")÷ ç'jc' 3
i, 41 ÇA14. eii 4i i j‘j j.L j.)..Li jl4}1 3 ç,•)~—~~
jL>3 _31„1 4J ;4`2_, _31k 4LAj 3 j1_,1 43
14~~..~.,, SJ LJ JUj 3,..)1.1..u_31.14 C)~-Ik.S j.)
c_S-t-A3 (-5->?. ->~° J •.).•-•`-? 6ç-14...U 4-1-4 c_SU..)2 .):?• J
‘:11
°J J '_);-43 L3> i i :21-°_>4j JL 4i.. .3JJ j j (:»ai
1-616 3S 3 Itel.,4_> Ljl_A Ji LJ 3 jLS J -110 .3 3
3 •-•4:1 J_9+6 3 J i JJS'.J•J
ÇS. o.1L> vie ‘2i ,s• • LS,A.,1j
c-5-\-4- -9 L:.):? -;1-2
J-4
H'•1°_>. L..)1 J ~...)!_)• -•.° sA14÷ J e+.1L.-~ -,.1;,c. 3 L ÷ 3 LJJJ 3 JJ L J_AA 3 3 j.3) ~~ j:Jb t -U ~~
J L.L..)_9.)-? j r
.-L,
PLili- `1,1c. -dil (248 3J L:1U' J\-.1 4-S 4-L?» _›?
34 3 JL.S.:1iJ j L.;_,N..? 9?3JJ „...ti? 3 r.:?.1iL) ,4),1.43 .61.1
SULTAN SENCER'~N B~ZANS ~ MPARATORUNA MEKTUBU • ,~~ o :NT • -- < t1:2;
,..;
.(;- fr) - • - ) ) JL~r
e.; ja; > ) . < > : (1') . < : .)3 (.1-) (j7i ) ji)ç•l• I j •~L•:- j .5.) j 1,, ~~l~~ ~~ •ii,T . Cj~. I ..1:5-.. .:„..». 1;6«. X ~i JT 441; j; I j r_,_, .1 J...J ~;
• 5 C~ ll.!Kpti I J ~~ c~d I I j:••",:j,::;,'"'b jI jLF -~A~ .”-j1 51 (5_,;:,45" ~~ .1)j.,11 )~;1- t ) -1.1j j* )ERDO~AN MERÇIL - MEHMED KANAR
. < j»~~.. > : JI J.) (
. < 451; : > .1)3.01jUT < t; aç> » (X)
. < jj.,.I > : j.~l J.> (r)
yl! 31 cAr....r...1[:".".1.1.4.t:> rja-, 4.C; (t)
)
j
i‹!
.i)3,J1 JUT ~~ '.iL. 1.,:,1;tr...JI~.1y:- 31
itt;»
1.414.9 C~..1.1.0. • .)d1; -; ja.! ~~~
<4.-1.4:.
.1)3,1bUT:s.—;31
(rr•j».),,,,j ) .).~...--Z1.›It! .5«...~zt!,7.JLL,<S.- _oh (o" — eyy ) >LJ ~~
J J,
.d z,t
~~ „2.1.
2; :3uui azirh
45 .1!..1 ( Z~~~ii.g ).1 )a.5 L.)_” 3 -;1 «,*4 .~~ j )1 • j LSI», 4-; 4.3;i1 I <-5 _,-(2-i L.- 3 31 j.; .) .; ..5•L ~.- • j,; 31 LJ- .,1.) J.; J; - r4!' .5.).J.5 -7'
SULTAN SENCER ~N BIZANS IMPARATORUNA MEKTUBU
; ' J ." - a- - r.^ u- 1 ;1^ :L~4 . .1c.f _ ' ,) Ltiji,-\; j.% • I L. , ~~ • 4., • 4...;•1 • .e - _ > : J; Ç:» . < 1 ) YN( -
J' 4
°.:1.• '"—oNu") ~--)1"-ERDO~AN MERÇIL - MEHMED KANAR '<tr
.
_ ~~ Ir; • • 1' b (r) • _JL
~X :.17.1 C •17,' 1 ) )15--;,;):
L
• ;k •n• 0 7.S.:J•t~sl..1—.
J;45-;(f) ,
c\_;) • ,s j",-.1,
..D1) ) • — • ~~ ~~~,
.ki~,
,
„. .
po,2.1.0
~:)14;:- . j.) < >.()) r ~~ I ) . L.,; I .5I < 44L.I ~~ . ,;-1; ~~ : (r) j ilLj > : j-01 .~ 5- j j :•.:0 J JAI>:- J ri L,- J `="1',..31; ‘:•••1 ..1'. J • < > (o) . < 31 > :SULTAN SENCER'IN BIZANS IMPARATORUNA MEKTUBU
t
11.;
• &S. -
(
v) •~f~-
.J ~~1")r~... ~~
L.) -1121_:
je:JI
j1J
°L.1;..),4ç. j...,,, L; )>L„....<;
,_.,,r)1.;- ~
.
,-
c••- ...~.;1
cjaal—
• .; t • j›.:511..; -
.j1
>6.19
•x:;-1>
L5;;; ) 1.;
>L.) >la.}
0,..7
(
st 41) (A) ot: 1 1. ..,-••
>)1>
S
r
1} r,11.,
•
)
J
.)5.1 .1
• C. - ; • c)11,L,
1)
j$ >L
j6-
. < LSI) ><
1 j Lrti
<5'...4; > j3 (T)<
> .31
I ,.../ftja..• AS- . <4..1.&> J.01 .j> (t) . c.- ji <Lr...5-> (o) .< ji > : J.01 ("X)(y)
:1.1((A)
<
(.51) J ~S. j! j izc..,! 1.„11....
(‘)
ERDO~AN MERÇIL - MEHMED KANAR
f.o
JS1,
( N ) • . I ; .;j~~~ ; ;J~~~ j; f.1:4 ; 3 ji J:" ji j>14 ,s1lc. (sil, )1!
Y-1 cj,;.!V
.(f)e5L11;
)3!
J~.w.
:
>I
(%)
.
J~~ J
.
>1 J.
~‘ez:. `:•—:; C.."'"A' J.' < C1' JT > (Y ) . J.) < r5.-1 I >(r)
<
> . ,}0.1 (i.)SULTAN SENCER'~N B~ZANS ~MPARATORUNA MEKTUBU .<£.‘ (%) jb«.5 L;) >1; J' ! -)‘; ••,1 Zo. • ,lik. • "
r:
1; • \ II, L ' A .) .,••"••' • 1...3).1_A 14...— 4.5— L. r5-1›- k (:)LA.,) ,;- A1.:›A; ' Li3; ,S1D+ 4..37;L
.)T r he 4.-_•,4._,;11.4.:,r L) ;.; 1,; - );> z_e )1; 1 ‘• ~~ "J.j. .> " • .•••• - L. 1.; Ly- ,s.") 1. Lr
i~~ cA).,to cr , 1; ".3.2-1k..' : j ( ~ ) > : _~«) )ERDO~AN MERÇIL - MEHMED KANAR
,
(N ~~
, —
;
15 11.5 ...L 't - • +.5'1-.1 „ „. • ~~• - La 1J Y I 1; (.•.,,L1 ;lc.2 ; ;;;.',3; 4.>a; - L.; (t) , ~~ , , „ (•;; - — j4; ~ , 4I <st-.2
;
>4.•.? ;
_
-
t5" "~l; ; • 1J; . ~~ . • ,„ , 1 <- • 1 T jc r›..c2 ;!..1 jr ->—:» . _, , L3S, 1*1>.. ).5 Z. r~i jL.S~i j.> ‘) 3 -X; sl • 11 '3 k>T
• (t») \ ••1.,
-
~~ ; ; (0)4;
) , , L> —•,.~.J., -1;•- -1•• • .1 1L- ~~ • 1 " I. ".2. C. •SULTAN SENCER'~N BIZANS ~ MPARATORUNA MEKTUBU ; ; J.J ,;)11,•1., e~e I ~~ j6:.; (%) ) • . •~~ r
L
..
12.•
; - • (r):.101.14~-1 0?.,..d1 JL ») (1') .> 41. .1 )1 ~~ );;,, 1.Ul eL; j1J=1- J . 2-L ; • '5 LI1291 • • I. • 4.1.- • . , I (o~~ ~kA ~~ 1-i C~~ ..5 U.,.°1 • ~~ ) -U • ~~ _ .
. <..> r.J.; .3 •••L; I J J L ". C.J1! 3 k-z- _A' J >
< r'.>(1 1, rljT : (N.) - " t.”-) jb,—;)11 rrt_; j1 (r)
. :
„t • r c • ~~ - (o)
I J y-1•12 • • ~.j!I •-',A1:; J: •-'1-'•
vi._ \ ,s..~;
I j:c1...1 ,A;11.,..,! I I ‘2.1
_)
1
J ; j.)1- ,31.12 k-X; J.7C L) )1) j1J7./ • ~›- ULtL.)".41 L_ • :)1-
,(:)T
ERDO~AN MERÇIL - MEI INA1-.1) KANAR
) lam ) Z;L.,;‘,
kS.:;
Jft eç L53::)~i .ka;
) .3) ..51 „5-1 cji,14! I) 31 L±114.11)1...1.
