M i m a r
V e d a d ’ i n
S a n a t
H a y a t ı
Y. M im ar Necmettin Emre
T ü r k m im a r î t a r i h in d e r ö n e s a n s ü s ta tla r ı a r a s ın d a e n m ü h im m e v k ii işg a l e d e c e k o la n m im a r V e - d a d ı n m e s le k î h a y a tın ı te b a r ü z e t tir e b ilm e k için O s- m a n lı T ü r k l e r in in so n a s ır l a r d a k i m im a r î h a r e k e t l e rin i g ö z d e n g e ç ir m e k i c a b e d e r : T ü rk iy e d e A v r u p a s a n a t v e m e d e n iy e tin e t e m a y ü l e d ilm e s i v e T ü r k s a r a y la r ın a e c n e b i s a n a t k â r la r ın ın k a b u l ü T ü r k s a n a tla r ın ın v e b u m e y a n d a o r ijin a l T ü r k m im a ris in in d e b a ş la n g ıc ı o ld u . Ü ç ü n c ü A h m e t z a m a n ın d a I s ta n b u la sız a n B a ro k , İk in ci M a h m u d a k a d a r d e v a m etti. Bu y e n i c e r e y a n T ü r k s itilile b e r a b e r T ü r k m im a r la r ın ı, T ü r k işçisin i d e n is y a n k ö ş e s in e a ttı. Ü ç ü n c ü M u s ta f a n ın m im a r ı S im o n K a lf a N u ru o s m a n iy e , L â le li, H e k im o ğ lu A li p a ş a , Ü s k ü d a r A y a z m a c a m ile r d e h a r e k e tte y ık ıla n F a tih c a m iin i y a p tı. Ü ç ü n c ü S e lim A v r u p a lı m im a r la r a S eli m iy e k ışla sın ı v e c a m iin i y a p tır d ı. İk in ci M a h m u t K ir- k o r k a lf a y a B e y le rb e ğ i sa ra y ın ı, T o p h a n e N u s ra tiy e c a m iin i in şa e ttir d i. B u s e n e le r d e B a r o k y e rin i y a v a ş y a v a ş A m p ir e b ır a k ıy o r d u . A p tü lh a m id in m im a rı H a c ı k a lfa D o lm a b a h ç e sa ra y ın ı, D o lm a b a h ç e v e O r- ta k ö y c a m ile rin i y a p tı. S u lta n A z iz d e v r in d e d e S er- k iz b e y Ç ır a ğ a n s a ra y ın ı y 'e n id e n v e B e y le rb e y i s a r a y ın ı ta m ir e n y a p tı. İşte b u d e v r e d e b a ş lıy a n v e n e v ’im a m illî m im a r iy e d ö n ü ş m a h iy e tin d e o la n s e n e l e r d e d e M a ç k a silâ h h a n e s i, Y ıld ız s a ra y ı v e c a m ii, A k s a r a y d a V a li d e c a m ii, b ir ta k ım ç e şm e le r, k a r a k o l l a r y a p ıld ı. İk in ci A p tü lh a m it z a m a n ın d a h a z in e i h a s s a d a k i E rm e n i m im a r la r b u y o ld a ç a lış m a la r ın a d e v a m e d e r k e n m e m le k e te s o k u la n m im a r V a la u r i d e D iy u - n u u m u m iy e , O s m a n lı B a n k a sı, T ıb b iy e M e k te b i g ib i b in a la r ı, p a ş a k o n a k la r ın ı in şa e d iy o r d u . S a n a y ii N e fise m e k te b i m im a r î şu b e si m u a llim i o la n V a la u r i m e k te p te d e b u ç e şit p r o je le r le y e n i b ir sitil y a r a t m a ğ a u ğ r a ş ıy o r d u . A p tü lh a m id in so n s e n e le rin e k a d a r d e v a m e d e n b u r ö n e s a n s b a ş la n g ıc ın d a m illî r u h a y a b a n c ı o la n e c n e b i m im a r la r A r a p v e E n d ü lü s m im a r îs in d e n a ld ık la r ı m o tifle r le tıp k ı A v r u p a lıl a r ın m ü s te m le k e le r in d e y a p tık la r ı g ib i a c ib e le r v ü c u d e g e tir d ile r . O z a m a n k i m a tb u a t b u c e r e y a n ı s ita y iş le rle v e k e m a li c e h a le tle m e v z u u b a h is e d iy o r la r d ı.
iş te b u s e n e le r d e m ü n e v v e r b ir T ü r k a ile s in in F r a n s a y a m im a r î ta h s ilin e g ö n d e r d iğ i V e d a d v e h ü k ü m e tç e ik m a li ta h s il iç in A l m a n y a y a g ö n d e r ile n m im a r K e m a le ttin m e r h u m v a t a n la r ı n a d ö n d ü le r .
İlm î v e e d e b î b ir ç o k te lif a t v ü c u d e g e tirm iş o la n v e b u lu n d u ğ u v a lilik le r d e a y la r c a ç a d ır d a k a la r a k ü m r a n e s e r e r i y a r a t a n G ir itli S ırrı p a ş a ile ta r i h te m ü n e v v e r T ü r k k a d ın la r ı a r a s ın d a şierefli b ir m e v k i a la n , T ü r k e d e b iy a t v e m u s ik is in d e ö lm e z e s e r le r b ır a k a n L e y lâ h a n ım e f e n d in in o ğ u lla rı o la n m im a r V e d a d k u v v e tli k ü ltü r s a h ib i b a b a s ın ın c id d î ih tim a m ı a l tın d a y e tiş ir k e n a n n e s i L e y lâ h a n ım e f e n d in in b ir s a n a t m a h f'T i h a lin i a la n k o n a k l a r ın d a saz f a s ılla r ı v e e d e b iy a t m u s a h a b e le r i a r a s ın d a s a n a t k a b iliy e ti te n m iy e e d iliy o r d u . B ö y le b ir a ile m u h i tin d e y e tiş e n V e d a d m A v r u p a d a k i ta h s ili o n u n b e d iî k a b iliy e tle rin i b ir a z d a h a in k iş a f e ttirm iş ti. Av- r u p a d a n b ir s a n a t h a m u le s ile d ö n e n g e n ç m im a rın e v v e lâ b ir iki k ü ç ü k b in a d o lay ısil'e ism i g a z e te le r d e z ik re d ilm e ğ e b a ş la d ı.
M im a r V e d a d m b e lli b a ş lı ilk ese ri Y e n ip o s ta - h a n e b in a s ıd ır. B u n d a n s o n r a H a r b iy e d e k i e v le rin i. D e f te r h a k a n i b in a sın ı, S irk e c id e M e s a d e t h a n ın ı, K a - r a k ö y D e n iz Y o lla r A c e n ta s ın ı, F a tih ta y y a r e â b i d e sini, H a y d a r p a ş a v a p u r isk e le sin i, M o d a v a p u r is k e le sin i, A n k a r a m e b u s a n k u lü b ü n ü , A ta t ü r k ü n esk i Ç a n k a y a k ö ş k ü ilâ v e le r in i v e b u m e y a n d a b u lu n d u ğ u r e s m î m e m u r iy e tle r d e d e b ir ç o k e s e r v ü c u d a g e tird i. M im a r V e d a d T ü r k m im a ris in i m o d e rn iz e e d i y o r d u . E s e r le rin d e ih tiy a c a m u ta b a k a t v e b ü tü n a k ş a m d a a h e n k g ö rü lü r. O n u n h a m le le r in d e m illî m im a r îy e d ö n ü ş h a r e k e tle r i g ö r ü lm e k le b e r a b e r b ü tü n u n s u r la r d a b ir y e n ilik v e g ü z e llik g ö z e ç a r p a r . M im a r K e m a le ttin m e rh u m u n tesis e ttiğ i E v k a f e k o lü d in î m im a rîm iz in te s ir in d e n k u r tu la m ıy o r d u . B u r a d a ( U s u lü M im a rîi O s m a n î) y e g â n e m ü r a c a a tg â - h id i. H a lb u k i m im a r V e d a d ’ın e s e r le r in d e b ö y le m u h te lif d e v ir le r e a it m o tifle r in b irle ş tirilm e sile v ü c u d a g e tirilm iş a h e n k s iz v e k a y n a ş m a m ış p a r ç a la r g ö r ü lm ü y o r d u . E s e r le rin d e k i p r o p o r s iy o n o n u n m u v a f f a k iy e tin in en b a r iz d e lille rid ir . E s e r le rin d e b e d iî k ıy m e t k a d a r in şa î m ü k e m m e liy e t d e k e n d in i h iss e ttirir. M a k s a d a , y e r in e v e e ld e k i m a lz e m e y e
234
u y g u n b in a y a p m a s ın ı b ilird i. H a y d a r p a ş a isk e le si k ü ç ü k b ir e r b in a o lm a k la b e r a b e r s o n r a la r ı y a p ıla n e m sa li b in a la r d a b u n d a k i g ü z e lliğ e e riş ile m e d i. B o s ta n c ıd a b ir k a z a n e tic e s in d e y a n a n a n n e le r i L e y lâ h a n ım ın k ö ş k le ri, İ s ta n b u l s a y f iy e le r in d e y a p ı la n k ö ş k le rin e n g ü z e lle rin d e n d i. ( 1 )
(1) Leylâ hanımın hatıraları, bütün şiirleri ve notaları bu köşkte yanmıştı. Duydukları acıyı terennüm eden uzun bir şiirleri vardır.
M u h te lif f a s ıla la r la m im a r î ş u b e s in d e t e d r i s a t t a b u lu n a n m im a r V e d a t ta le b e n in s a n a t k a b ili- y e tile b e r a b e r te k n ik m a lû m a tın ın d a b ilh a s s a a r t m a s ın a y a r d ım e d e r d i. İn şa î v e ta tb ik i k ıy m e ti o lm ı- y a n p r o je l e r in k a b u l e ttir ilm e s in e im k â n b u lu n a m a z d ı. F a z la h a s s a s iy e ti v e n e fs in e itim a d ı v a r d ı, îşin e k im s e y i k a r ış tır m a z v e m ü d a h a le le r d e n h o ş la n - m a z d ı. İşte b u n u n iç in d ir ki z a m a n e y e u y a m a d ı v e n e y a z ık ki k e n d is in d e n p e k ç o k is tifa d e b e k le n ir k e n b u te m in e d ile m e d i. A h k a r a d a im a r h a r e k e tle r in in b a ş la n g ıc ın d a m e b u s a n k u lü b ile İç tim a î M u a v e n 'e t V e k â le ti o te lin i
B ib lio g r a f i :
G Ü Z E L S A N A T L A R D E R G İS İ M a a rif V e k illiğ i G ü z e l S a n a t la r U m u m M ü d ü r lü ğ ü t a r a f ı n d a n ç ı k a r ılm a k ta o la n b u d e rg in in d ö r d ü n c ü sa y ısı in tiş a r e tm iştir. B u s a y ıd a D e v le t v e H e y k e l R e sim se rg is in e a it e s e rle rin f o to ğ r a f la r ı ile y a z ısı G ü z e l S a n a tla r A k a d e m is in d e h e y k e l k o lu n u n ç a lış m a la rı v e b ilh a s s a ta le b e m e saisi, Y ü k s e k M im a r S e d a t Ç e tin ta ş 'ın m i n a r e le r h a k k ı n d a b ir e tü d ü v e b u e tü d ü sü sliy en re s s a m A r if K a p t a n ’m m in a r e d e s e n le ri, p r o f e s ö r Ş e k ib T u n ç ’u n s a n a ta a i t b ir felse fî y azısı, T o p k a p ı m ü z e si m ü d ü r ü T a h s in U z ’u n T ü r k el iş le m e le ri a d lı y a z ısı ile s a ra y ın re sim g a le ris in e a it f o to ğ r a f la r v e y a z ıla r la z e n g in b ir s u r e tte ç ık m ıştır. T a v s iy e e d e riz .D a s Isla m isch e İznik v o n
H ath erin a O tto -D o m
M it ein e m Q u ellen k u n d lisc h e n B eitrag
" v o n R o b e rt A n h e g g e r B erlin 1 9 4 1 ( A l m a n c a ) N e ş r e d e n : A lm a n  s a n A tik a Enstitüsü A r k e o lo g K a th e r in a O tto - D o r n ta r a f ın d a n h a z ır la n a r a k A lm a n A s a r ı A tik a E n s titü s ü t a r a f ı n d a n n e ş r e d ile n b u k ia p is m in d e n d e a n la ş ıla c a ğ ı v e ç h ile İ s lâ m d e v r in d e İz n ik ’in a r k e o lo jik b ir te tk ik id ir. M ü
y a p ı y o r d u ( ş im d ik i A n k a r a P a l a s ) h e n ü z o te lin t e m e li ile m e ş g u l o lu n u r k e n in ş a a t E v k a f a d e v r o lu n d u . Y a p ın ın m im a rile g ö r ü ş m e ğ e d a h i lü z u m g ö r m iy e n E v k a f ç ıla r ş a n tiy e y e el k o y d u la r . V e d a d b e y p e k h a k lı o la r a k p r o je l e r in i a ld ı v e ç e k ild i. B ilâ h a re p r o je s iz v e z a m a n z a m a n y a p ılıp , y ık ıla n b u g ü n k ü A n k a r a P a la s a c ib e si m e y d a n a g eld i. M e b u s a n K u lü b ü o la r a k b a ş la n a n b u g ü n k ü M ille t M eclisi b in a s ın ın d a ik m a li b a ş k a la r ı e lile v e g elişi g ü z e l ta d il v e ilâ v 'e le rle y a p ı ld ığ ın d a n o n d a k i m im a r î k u s u r la r ı d a V e d a d a m a le t m e m e k lâ z ım d ır.
M im a r V e d a t c e v v a l b ir z e k â y a m a lik ti. B itta b i b ir a z m ü s te h z i id i. N e şe li v e h e r z a m a n m ü te b e s s im id i. Y a z ıh a n e s in in b a ş ın d a o tu r u r k e n b ir k â ğ ıt ü z e rin e g elişi g ü z e l b ir k a ç çizg i ile g ü z e l b ir b a ş lık , b ir m o tif v e b a z a n b ir k a r ik a tü r y a p ıv e r d iğ i g ö r ü lü rd ü . B u g ü n T ü r k m im a r is in e g ö n ü l v e r m iş b ir k a ç m im a rım ız v a r s a o n la r d a m u h a k k a k V 'e d a tta n fa y z a lm ış v e o n u n la b e r a b e r ç a lış m ış o la n la r d ır . A ç tığ ı çığ ır â r ız a la r a u ğ r a s a d a d e v a m e d e c e ğ in e k an iiz. M im ar N e c m e ttin E M R E
ellif k ita p ta İz n ik 'in ta rih i ile b ü tü n m im a r î e s e rle rin i b ir m im a r a r k e o lo g g ib i te tk ik e tm iş b u m e y a n d a İz n ik e h a s o la n sırlı çin i im a lâ tın ı v e h u s u s iy e tle rin i d e g ö z d e n g e ç irm iştir.
K ita b ın s o n u n d a İz n ik ’te b u lu n a n ş a y a n ı d ik k a t b ü tü n m im a r î e s e r le r in f o to ğ r a f la r ın d a n m ü te ş e k k il z e n g in b ir k ısım v a r d ır . K ita b ın b ü tü n b a h is le ri b in a r ö lö v e le r in e v e ta rih î k ita b e le r e is tin a d e d e n k ıy m e tli ç a lış m a la r d a n ib a r e ttir .
T a r ih b a k ım ın d a n ç o k z e n g in o la n İz n ik ’in K a te r i n a O tto - D o r n g ib i m ü d e k k ik b ir a r k e o lo g u n ç a lış m a la r ın a m e v z u te ş k il e tm e s i ş a y a n ı m e m n u n i y e ttir. E se rin s a h ib in i te b r ik e d e r k e n , b ü tü n m im a r la r a îta v siy e e d e riz .
P R A T İK B E T O N A R M E Y a z a n : Y ü k se k m ü h en d is Z i h n i A r ı s o y E s e r 1 9 3 2 A llm an b e t o n a r m e n iz a m n a m e sin e ! u y g u n o la r a k b e t o n a r m e in ş a a t a k ş a m ın ın k o la y v e v e ç a b u k h e s a p la n m a s ın a y a r a y a n k a id e , f o r m ü l v e m e to d la r ı ih tiv a e tm e k te d ir . K ita b a a y r ıc a b ir ç o k ö r n e k m is a lle r le h e s a p ta b lo la r ı v e m a lz e m e y e d a ir k ısa m a lû m a t ih tiv a e d ilm iş tir.
E ser, y ü k s e k m ü h e n d is v e y ü k s e k m im a r la r la m ü h e n d is v e fen m e m u r la r ı için ç o k f a y d a lı b ir e l k ita b ıd ır . F ia tı: 2 0 0 K r. S a tış y e r i: Ü n iv e r s ite K i- ta b e v i — İsta n b u l.
