Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışlarının beden eğitimi öğretmenlerinin örgütsel adalet ve motivasyon düzeyleriyle ilişkisi

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI

BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

OKUL YÖNETİCİLERİNİN

ETİK LİDERLİK DAVRANIŞLARININ BEDEN EĞİTİMİ

ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL ADALET VE MOTİVASYON

DÜZEYLERİYLE İLİŞKİSİ

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI

BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

OKUL YÖNETİCİLERİNİN

ETİK LİDERLİK DAVRANIŞLARININ BEDEN EĞİTİMİ

ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL ADALET VE MOTİVASYON

DÜZEYLERİYLE İLİŞKİSİ

DOKTORA TEZİ

Gökhan ACAR

Danışman: Doç. Dr. Metin Kaya

Ankara Aralık, 2011  

JÜRİ ÜYELERİ İMZA SAYFASI

Gökhan ACAR’ın “Okul Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranişlarinin

Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet ve Motivasyon Düzeyleriyle İlişkisi” başlıklı tezi 30/12/2011 tarihinde, jürimiz tarafından Beden Eğitimi ve Spor

Öğretmenliği Bölümünde Doktora Tezi olarak Kabul edilmiştir.

ADI SOYADI İMZA

Üye: Prof. Dr. Erdal ZORBA …….………

Üye (Tez Danışmanı): Doç. Dr. Metin KAYA …….………

Üye: Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ …….………

Üye: Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN …….………

ÖNSÖZ

Akademik önemine bakıldığında uzun ve yorucu bir sürecin ürünü olan bu araştırma, daha hayata yeni başlayan insanın anne ve babasının yardımları olmaksızın hayat yolunu tek başına yürümesi nasıl olanaksızsa, beni sporculuk hayatımın devamında Akademik çalışmalar yapabileceğime inandıran, benim için çok değerli olan ve emeklerinin karşılığını asla ödeyemeyeceğim Dr. Burhan ÇUMRALIGİL hocama, sevgili danışman hocam Doç. Dr. Metin KAYA hocama, özellikle araştırmamın metodolojisinin belirlenmesinde ve akademik çalışma altyapımın sağlam olması için verdikleri desteklerden dolayı değerli hocalarım Prof. Dr. Erdal ZORBA, Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ ve Dr. Mustafa Yaşar ŞAHİN’e ; tüm bu süreçte maddi, manevi desteği ve güler yüzüyle yanımda olup yaptığım araştırmaya inanan ve Akademik hayatımı meslek hayatıma dönüştüren hayatımın sonuna kadar katkılarını unutmayacağım çok değerli hocam Doç. Dr. Metin YAMAN’a. Ayrıca Annem İffet ve Babam Çetin ACAR’a birlikte bana zor ve meşakkatli günlerde arkadaşlıklarıyla bana kardeş olan Hüseyin ÇİÇEK ve B. Serdar ERDOĞAN’a ve insanlığıyla örnek aldığım Sayın Alim EROĞLU’na teşekkürü bir borç bilirim.

Bütün bu uzun ve yorucu çalışmanın sonunda emekleri üzerimde olan ve isimlerini sayamadığım herkese sevgi ve saygılarımı sunuyorum.

ÖZET

OKUL YÖNETİCİLERİNİN ETİK LİDERLİK DAVRANIŞLARININ BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLERİNİN ÖRGÜTSEL ADALET VE MOTİVASYON

DÜZEYLERİYLE İLİŞKİSİ ACAR, Gökhan

Doktora, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Metin KAYA

ARALIK - 2011, 151 sayfa

Bu araştırmanın amacı okul yöneticilerin etik liderlik davranışlarının, beden eğitimi öğretmenlerin örgütsel adalet ve motivasyon düzeyleri ile olan ilişkisinin incelenmesidir. Bu doğrultuda çalışma kapsamında Ankara, Kırıkkale, Kırşehir, Mersin, Erzurum, Batman illerindeki üç yüz dokuz beden eğitimi öğretmenine “Etik Liderlik”, “Örgütsel Adalet” ve “Motivasyon” ölçeği uygulanmıştır. Verilerin çözümlenmesi sürecinde betimsel istatistik, Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis H testleri Spearman sıra korelasyon katsayıları ve Regreasyon Analizi uygulanmıştır.

Elde edilen bulgulara göre araştırma kapsamına alınan beden eğitimi öğretmenleri, okul yöneticilerinin yüksek düzeyde bir etik lider davranışı belirttikleri ve okullarına ilişkin adalet algıları ile motivasyon düzeylerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğretmenlerin etik liderlik algıları çalışma yıllarına göre değişmezken, cinsiyet ve yaş değişkeni ile daha önceden yöneticilik yapma deneyimlerinin görüşlerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte okul yöneticilerinin etik ilkelere uygun davranışlar öğretmenlerinde örgütsel adalet duygusunu artırdığı ve etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarından olan iletişimsel etik ve davranışsal etik ile örgütsel adalet algısı ile paralellik olduğu tespit edilmiştir. Ancak okul yöneticilerin etik liderlik davranışlarının öğretmenlerin motivasyon düzeyine etkisi ters yönlü olduğu fakat bu etki etik liderlik ölçeğinin alt boyutlarına göre bir analize tabi tutulduğunda, sadece iletişimsel etiklik alt boyutunun öğretmenlerin motivasyon düzeylerine etkisi ters yönlü olarak tespit edilmiştir.

ABSTRACT

THE RELATIONSHIP BETWEEN THE ETHICAL LEADERSHIP BEHAVIORS BY SCHOOL MANAGERS AND THE ORGANIZATIONAL JUSTICE AND

MOTIVATION LEVELS OF PHYSICAL EDUCATION TEACHERS ACAR, Gökhan

Doctorate, The Department of Physical Education and Sports Teaching Thesis Advisor: Associate Prof. Metin KAYA

DECEMBER - 2011, 151 pages

The objective of this study is to investigate the relationship between the ethical leadership behaviors by school managers and the organizational justice and motivation levels of physical education teachers. To this end, the “Ethical Leadership”, “Organizational Justice” and motivation scales were applied, within the scope of the study, on three hundred and nine physical education teachers in the provinces of Ankara, Kırıkkale, Konya, Kırşehir, Mersin, Erzurum and Batman. In the process of the analysis of the data obtained in the study, descriptive statistics, Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis H tests, Spearman’s Rank Correlation Coefficients and Regression Analysis were employed.

According to the findings obtained, it was found out that the physical education teachers who participated in the study stated that the school managers high levels of ethical leadership behaviors and that their perception for the justice in their schools and their level of motivation were also at high levels. Besides, while the ethical leadership perceptions of the teachers did not differ by their years of service, it was found out that the variables of gender and age and whether they had served as manager before were influential on their opinions. Moreover, it was found out that ethical behaviors by school managers increased the sense of organizational justice among the teachers and that there was a parallelism between the communicational ethics and behavioral ethics, which are among the lower dimensions of the ethical leadership scale, and the organizational justice perception. On the other hand, it was also found out that the ethical leadership behaviors of school managers had an inverse effect on the

motivational levels of teachers, but when this effect is analyzed based on the lower dimensions of the ethical leadership scale it was seen only the lower dimension of communicational leadership had an inverse effect on the motivational levels of teachers.

İÇİNDEKİLER

JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii

ÖNSÖZ ... iv

ÖZET ... v

ABSTRACT... vi

İÇİNDEKİLER ... viii

TABLOLAR LİSTESİ ... xiv

ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvii

KISALTMALAR LİSTESİ... xviii

I. BÖLÜM... 1

GİRİŞ ... 1

1.1. Problem ... 1

1.2. Araştırmanın Amacı... 2

1.2.1. Problem Cümlesi ... 3

1.2.2. Problemin Alt Cümleleri... 3

1.3. Araştırmanın Önemi... 4 1.4. Araştırmanın Varsayımları... 4 1.5. Araştırmanın Sınırlılıklar ... 5 1.6. Tanımlar ... 5 II. BÖLÜM ... 6 KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 6 2.1 ETİK LİDERLİK... 6 2.1.1. Etik Kavramı... 6

2.1.2. Yönetimde Etik İlkeler... 8

2.1.3. Etik Liderlik... 12

2.2 ÖRGÜTSEL ADALET... 29

2.2.1. Adalet Kavramı... 29

2.2.2. Örgütsel Adalet ... 30

2.2.3. Örgütsel Adaletin Boyutları... 33

2.2.3.1 Dağıtım Adaleti... 34

2.2.3.1.1 Adams eşitlik teorisi ... 35

2.2.3.1.2 Leventhall Adalet yargı teorisi ... 36

2.2.3.2 Prosedür Adaleti (Uygulama Adaleti) ... 37

2.2.3.2.1. Kontrol Modeli ... 40

2.2.3.2.2 Değer açıklayıcı model ... 41

2.2.3.2.3 Grup değeri modeli ... 41

2.2.3.2.4 Prosedür tercih modeli ... 42

2.2.3.3 Etkileşim Adaleti ... 44

2.2.4 Örgütsel Adalet Kuramları ... 45

2.2.4.1. Reaktif içerik kuramı (Tepkisel İçerik) ... 46

2.2.4.2. Proaktif içerik kuramı (Önlemsel İçerik)... 48

2.2.4.3. Reaktif Süreç kuramı (Tepkisel Süreç)... 49

2.2.4.4. Proaktif Süreç kuramı (Önlemsel Süreç) ... 50

2.2.5. Etik Liderlik Davranışı ve Örgütsel Adalet İlişkisi ... 51

2.3. MOTIVASYON... 53

2.3.1.Motivasyonun Tanımlanması ... 54

2.3.2 Örgütsel ve Yöneltsel Açıdan Motivasyon... 56

2.3.2.2. Örgütsel Motivasyon... 61

2.3.3.Motivasyon Teorileri ... 64

2.3.3.1 Kapsam Teorileri Kapsamına Göre Motivasyon Teorileri... 65

2.3.3.1.1.İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi ... 65

2.3.3.1.2. Herzberg’in Çift Faktör Teorisi ... 66

2.3.3.1.3. Alderfer’in ERG Teorisi ... 68

2.3.3.1.4. Başarma İhtiyacı Teorisi... 69

2.3.3.2.Süreç Teoriler ... 70

2.3.3.2.1. Davranış Şartlandırma Yaklaşımı... 70

2.3.3.2.2. Beklenti Teorileri... 71

2.3.3.2.2.1.Vroom’un Beklentiler Teorisi... 71

2.3.3.2.2.2. Porter ve Lawler Modeli Başarı Beklentisi Kuramı ... 72

2.3.3.3. Eşitlik Teorisi... 73 2.3.3.4. Amaç Teorisi... 74 III. BÖLÜM... 76 YÖNTEM ... 76 3.1. Araştırma Modeli... 76 3.2. Evren ve Örneklem ... 77 3.3. Veri Toplaması ... 77 3.4. Verilerin Analizi ... 81 IV. BÖLÜM... 82 BULGULAR VE YORUM ... 82

4.1.1. Katılımcıların Demografik Özelliklerine İlişkin

Frekans ve Yüzde Dağılımları ... ..82

4.1.2. Katılımcıların Okul Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarına İlişkin Ortalama

Puanları Ve Standart Sapma Değerleri ... 83

4.1.3. Katılımcıların Örgütsel Adalet ve Alt Boyutlarına İlişkin Algı Düzeylerinin

Ortalama Puanları ve Standart Sapma Değerleri ... 84 4.1.4. Katılımcıların Motivasyon Ölçeği ve Alt Boyutundan Aldıkları Ortalama

Puanları ve Standart Sapma Değerleri ... 85 4.1.5. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Yöneticilerinin Etik Liderlik

Davranışlarının Mann-Whitney Testi Sonuçları... 86 4.1.6. Katılımcıların Çalışma Yıllarına Göre Yöneticilerinin Etik

Liderlik Davranışlarının Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 88 4.1.7. Katılımcıların Daha Önce Yöneticilik Yapma Durumuna Göre Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Mann-Whitney Testi Sonuçları ... 89 4.1.8. Katılımcıların Yaş Değişkenine Göre Yöneticilerinin Etik Liderlik

Davranışlarının Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları... 91 4.1.9. Ölçekler Ve Bunların Alt Boyutlarına Verilen Puanlara Dayalı Olarak

Değişken Çiftleri Arasındaki Spearman Sıra Korelasyon Katsayıları

(R) Ve Bu Katsayıların Anlamlılığı İçin P-Değerleri... 93 4.1.10. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Öğretmenlerin

Örgütsel Adalet Algılarına Etkisine İlişkin Doğrusal Regreasyon

Analizi Sonuçları ... 95 4.1.11. Etik Liderlik Ölçeğinin Alt Boyutlarının Örgütsel Adalet Algısı

Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon Analizi Sonuçları ... 96 4.1.12. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil Dağıtım

Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 97 4.1.13. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil İşlem

Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon Analizi

Sonuçları ... 97 4.1.14. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil

Etkileşim Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 98 4.1.15. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Öğretmenlerin

Motivasyon Düzeylerine Etkisine İlişkin Doğrusal Regreasyon

Analizi Sonuçları ... 99 4.1.16. Etik Liderlik Ölçeğinin Alt Boyutlarının Öğretmenlerin Motivasyon

Düzeylerine Etkisine İlişkin Doğrusal Regreasyon Analizi Sonuçları... 100 4.1.17. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının İçsel Süreç

Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 101 4.1.18. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Araçsal Alt

Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 101 4.1.19. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Dış Benlik

Kavramı Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 102

4.1.20. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Dış Benlik

Kavramı Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 103

4.1.21. Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Hedef İçselleştirme Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon Analizi Sonuçları ... 103

V. BÖLÜM ... 104

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 104

5.1. Sonuçlar ... 104

5.2. Öneriler... 106

5.2.1. Uygulayıcıya Yönelik Öneriler... 106

5.2.2. Araştırmacıya Yönelik Öneriler... 106

KAYNAKÇA ... 108

EK: 1 Anketler ... 125

EK: 2 Eğitim Bilimleri Enstitüsü Üst Yazısı………132

EK: 3 M.E.B. Çalışma İzin Oluru ………..………..133

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo No Tablo Adı Sayfa No Tablo 1: Etik Yönetimde Etiksel Normlar, Güdüler, Amaçlar, Hukuka

Yönelim ve Strateji ... 10

Tablo 2: Reaktif – proaktif boyutlar ve süreç-içerik boyutları ... 46 Tablo 3: Katılımcıların Demografik Özelliklerine İlişkin Frekans ve

Yüzde Dağılımları... 82

Tablo 4: Katılımcıların Okul Yöneticilerinin Etik Liderlik

Davranışına İlişkin Ortalama Puanları Ve Standart Sapma Değerleri... 83

Tablo 5: Katılımcıların Örgütsel Adalet ve Alt Boyutlarına İlişkin

Algı Düzeylerinin Ortalama Puanları ve Standart Sapma Değerleri ... 84

Tablo 6: Katılımcıların Motivasyon Ölçeği ve Alt Boyutundan Aldıkları

Ortalama Puanları ve Standart Sapma Değerleri ... 85

Tablo 7: Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Yöneticilerinin Etik

Liderlik Davranışlarının Mann-Whitney Testi Sonuçları... 86

Tablo 8: Katılımcıların Çalışma Yıllarına Göre Yöneticilerinin

Etik Liderlik Davranışlarının Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 88

Tablo 9: Katılımcıların Daha Önce Yöneticilik Yapma Durumuna Göre

Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Mann-Whitney

Testi Sonuçları ... 89

Tablo 10: Katılımcıların Yaş Değişkenine Göre Yöneticilerinin

Etik Liderlik Davranışlarının Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları ... 91

Tablo 11: Ölçekler Ve Bunların Alt Boyutlarına Verilen Puanlara Dayalı

Katsayıları (R) Ve Bu Katsayıların Anlamlılığı İçin P-Değerleri ... 93

Tablo 12: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının

Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisine İlişkin

Doğrusal Regreasyon Analizi Sonuçları... 95

Tablo 13: Etik Liderlik Ölçeğinin Alt Boyutlarının Örgütsel Adalet Algısı

Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon Analizi Sonuçları ... 96

Tablo 14: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil

Dağıtım Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 97

Tablo 15: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil

İşlem Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 97

Tablo 16: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Adil

Etkileşim Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal

Regresyon Analizi Sonuçları ... 98

Tablo 17: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının

Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerine Etkisine İlişkin

Doğrusal Regreasyon Analizi Sonuçları... 99

Tablo 18: Etik Liderlik Ölçeğinin Alt Boyutlarının Öğretmenlerin

Motivasyon Düzeylerine Etkisine İlişkin Doğrusal Regreasyon

Analizi Sonuçları ... 100

Tablo 19: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının İçsel Süreç

Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 101

Araçsal Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal Regresyon

Analizi Sonuçları ... 101

Tablo 21: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Dış

Benlik Kavramı Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal

Regresyon Analizi Sonuçları ... 102

Tablo 22: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Dış

Benlik Kavramı Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin Doğrusal

Regresyon Analizi Sonuçları.. ... 103

Tablo 23: Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının

Hedef İçselleştirme Alt Boyutu Üzerindeki Etkisine İlişkin

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil No Şekil Adı Sayfa No Şekil 1: Etik Liderlik, Etik Davranış İçin Örgütsel İklim, Güven,

Uzun Dönemli Başarı... 18

KISALTMALAR LİSTESİ • % : Yüzde • : Aritmetik Ortalama • Akt: Aktaran • Çev. : Çeviren • Diğ: Diğerleri • Ed: Editör

• F : F Değeri (Anova Testinde Varyans Değeri) • f : Frekans

• N : Denek Sayısı • p : Anlamlılık Düzeyi

• pp : Page Paper (Sayfa numarası) • s. : Sayfa

• Ss : Standart Sapma • Sd: Serbestlik Derecesi

• SPSS : Statistical Package for the Social Sciences • t : T Değeri (t-testi Değeri)

1. BÖLÜM

GİRİŞ

Bu bölümde, araştırmanın yapılmasını gerektiren problem durumu, araştırmanın amacı, önemi, araştırmanın varsayımları, sınırlılıkları ve tanımlar sunulmuştur.

1.1. Problem

İnsanların zihnini meşgul eden en eski kavramlardan biri liderliktir. Araştırmacılar tarafından üzerinde tartışılan ve açıklık kazandırılmaya çalışılan önemli bir konudur. Liderliğe ilişkin çalışmaların sayısında zaman geçtikçe artış gözlemlenmektedir. Çalışanların liderlerden beklentileri değişmiştir. Bu noktada liderliğin ahlaki ve etik boyutlarının tartışıldığı, anlam üzerine yoğunlaşan liderlik yaklaşımları gündeme gelmektedir. Geleneksel ahlaki değerlerin yerini, ne olursa olsun başarma anlayışı almıştır. Genel anlamda ortaya çıkan bu ahlaki problem, tüm alanlarda yozlaşmaya sebep olmuştur. Çağımız örgütlerinde insanlar, dürüstlük, doğruluk, saygılılık gibi etik değerlerin olmadığı ve bu etik değersizliğin doğurduğu güvensiz ortamda çalışmaktadırlar. Örgütlerde bu durum verimsizliğe sebep olmakta, çalışanların kuruluş amaçlarını unutarak daha değişik amaçlara hizmet etmelerine sebep olmaktadır. Etik problemin yaşandığı kurumlarda verimin alınması ve çalışanların üstün performans göstermesi çok zordur (Yılmaz, 2005). Yöneticilerin bu etik davranışların, iş görenlerin güvenilir, adil veya haksızlığın hakim olduğu bir örgüt yapısı içinde çalıştıkları hissine, bununda dolayısıyla örgütsel motivasyonları üzerinde bir etkiye sahip olduğu ifade edilebilir.

Örgütsel adalet konusunda Avrupa’da ve Amerika’da 30 yıldır çalışmaların yapıldığı bilinmektedir. Ülkemizde de 2000 yılından itibaren çalışılmaya başlanmıştır. Örgütsel adalet konusunda ilk önceleri dağıtım adaleti üzerinde durulmuştur. Örgütsel adalet, iş durumlarının, bir şirket veya kurum yöneticilerinin, adil olup olmadığına ilişkin çalışanların değerlendirmesi olarak ifade edilir. Motivasyon ise İnsanı harekete geçiren ve hareketlerinin yönlerini belirleyen, onların düşünceleri, umutları, inançları, kısaca; arzu, ihtiyaç ve korkularıdır. Örgütler en fazla verimi elde edebilmesi için

motivasyon ile başarı arasında olumlu bir ilişki yatmaktadır; yani motivasyon başarıyı yüksek derecede artırmaktadır. (Eren 2000)

Okul yöneticilerinin etik liderlik davranışının, beden eğitimi öğretmenlerinin örgütsel adalet algısı ile motivasyonu arasındaki ilişkisi araştırmamızın problemini oluşturmaktadır. Yerli literatürde etik liderlik, örgütsel adalet ve örgütsel motivasyonla ilgili eğitim alanında yapılan çalışmalar yeterli olarak görülse de, etik liderliğin örgütsel adalet algısı ve motivasyona etkisine yönelik çalışmalar yok denecek azdır. Örgütsel adalet ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin eğitim alanında uygulanmamış olması nedeniyle bu alanda bir boşluğun olduğu söylenebilir.

1.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmada beden eğitimi öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı gösterme durumlarının örgütsel adalet ve motivasyon düzeyleri ile olan etkisini incelemek amaçlanmıştır.

Bu amaçla bu araştırma aşağıdaki hipotezlere cevap aramaktadır:

1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı ile, örgütsel adalet düzeyleri arasında olumlu yönde bir ilişki vardır.

2. Araştırmaya katılan öğretmenlerin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı ile, motivasyon düzeyleri arasında olumlu yönde bir ilişki vardır.

3. Cinsiyete göre beden eğitimi öğretmenlerinin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı arasında fark vardır.

4. Çalışma yılı değişkenine göre beden eğitimi öğretmenlerinin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı, arasında fark vardır.

5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin, yöneticilik yapma durumlarına göre, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı arasında fark vardır.

6. Yaş değişkenine göre beden eğitimi öğretmenlerinin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranışı algısı arasında fark vardır.

1.2.1. Problem Cümlesi

Okul yöneticilerinin liderlik davranışının, beden eğitimi öğretmenlerinin örgütsel adalet ve motivasyon düzeylerine etkisi varmıdır?

1.2.2. Problemin Alt Cümleleri

Problem cümlesi bilimsel olarak şu alt problemler çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Beden eğitimi öğretmenlerinin;

a) Beden eğitimi öğretmenlerinin iletişimsel etik alt grubu ne düzeydedir? b) Beden eğitimi öğretmenlerinin iklimsel etik alt grubu ne düzeydedir? c) Beden eğitimi öğretmenlerinin karar vermede etik alt grubu ne düzeydedir? d) Beden eğitimi öğretmenlerinin davranışsal etik alt grubu ne düzeydedir? e) Beden eğitimi öğretmenlerinin adil dağıtım alt grubu ne düzeydedir? f) Beden eğitimi öğretmenlerinin adil işlem ölçeği alt grubu ne düzeydedi? g) Beden eğitimi öğretmenlerinin adil etkileşim örneği alt grubu ne düzeydedi? h) Beden eğitimi öğretmenlerinin iç güdüsel süreç alt grubu ne düzeydedi?. i) Beden eğitimi öğretmenlerinin araçsal alt grubu ne düzeydedir?

j) Beden eğitimi öğretmenlerinin dış benlik kavramı alt grubu ne düzeydedir? k) Beden eğitimi öğretmenlerinin içsel benlik kavramı alt grubu ne düzeydedir? l) Beden eğitimi öğretmenlerinin hedef içselleştirme alt grubu ne düzeydedir?

1.3. Araştırmanın Önemi

Yönetim alanında geliştirilen liderlik yaklaşımları, liderlik alanında farklı bakış açıları geliştirmişlerdir. Etik liderlik de son yıllarda üzerinde çok fazla durulan bir liderlik yaklaşımıdır. Okul yönetiminde etik ilkeler, genel olarak okul yöneticilerinin davranışları şeklinde algılanmaktadır. Yöneticilerin etik değerlere uygun davranışlar göstermeleri, okul örgütünün havasını olumlu yönde etkilemektedir.

Eğitim sistemi, bireysel, sosyal, vb. özelliklerinden bağımsız olarak herkesin eğitimden eşit olarak yararlanmasını sağlamalıdır. Bu da adaletle sağlanabilir. İnsan yaşadığı çevre içinde sürekli bir adalet arayışı içindedir. En basit şekliyle adalet, herkesin hak ettiğini almasıdır. Adalet insanın yaşadığı çevrede ihtiyaç duyduğu düzeni ve güvenliği sağlayan bir gerekliliktir. Özellikle kamu da çalışanların maaşlarının merkezi hükümet tarafından belirlenmesi ve sadece ek ders gibi olguların yarattığı maddi güdülemenin yanında örgütsel adalet algısının sağlayacağı iş motivasyonu daha ön plana çıkmaktadır. Örgütsel adalet algısının olumlu yönde geliştiği örgütlerde işgörenlerin motivasyonunun ve dolayısıyla kurumsal başarının arttığı söylenebilir.

Açıklanan bu bilgiler ışığında okullarda örgütsel adaletin sağlanması, etkili bir etik liderlik davranışıyla gerçekleşeceği söylenebilir. Farklı ırk, cinsiyet, etnik köken ve sosyo-ekonomik durum gibi farklılıklara sahip insanlara adil davranmak ve adaletli davranmanın önemini benimsetmek noktasında okulların ve okul yöneticilerinin sorumlulukları büyüktür. Bu çalışma okul yöneticilerin etik liderlik tarzı ile öğretmenlerin örgütsel adalet algılamaları ve motivasyonları arasındaki ilişkiyi araştırması nedeniyle önem taşımaktadır.

1.4. Araştırmanın Sayıltıları

- Araştırmaya katılan öğretmenler, veri toplama araçlarını içtenlikle cevaplamışlardır .

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları

- Araştırma, 2010–2011 eğitim öğretim yılı verileriyle sınırlıdır.

- Araştırma, yöneticilerin etik liderlik davranışlarını ve okullarda örgütsel adaletin algılama ve motivasyon düzeyini belirlemeye yönelik ölçekle ile sınırlıdır.

- Araştırmanın sadece 3değişkeni ele alması kapsam açısından sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

Okul Yöneticisi: Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı eğitim kurumlarını yönetmekle görevli okul müdürü ve müdür yardımcılarıdır.

Etik: İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi kötü ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir.

Etik Liderlik: Etik liderlik, liderin etik karar vermesi, etik değerleri sistem yapısına dâhil etmesi ve davranışlarını etik değerlerle ilişkilendirerek ifade etmesidir.

Adalet: Herkese kedine uygun düşeni, kendi hakkı olanı vermesidir.

Örgütsel Adalet: Örgütsel kaynakların (ödül, ceza) dağıtımının, bu dağıtım kararlarını belirlemede kullanılan prosedürlerin ve bu prosedürlerin yürütülmesi sırasında gerçekleşen kişiler arası davranışların nasıl olması gerektiği ile ilgili kurallar ve sosyal normlar bütünü olarak izah edilmektedir.

Motivasyon: Örgütsel açıdan, bir işgöreni çalışmaya başlatan ve devamını sağlayan etkiler bütünü olarak nitelendirilmektedir.

II. BÖLÜM

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Araştırmanın bu bölümünde araştırma konusu ile ilgili kaynak ve literatür taranarak konunun ilgili kısımları genelden özele doğru sıralanmıştır. Elde edilen bilgi ve bulgular bir araya getirilerek kavramsal çerçeve oluşturulmuştur.

2.1 ETİK LİDERLİK

2.1.1. Etik Kavramı

Etik kelimesinin insan yaşamının her alanında kullanıldığını görmek mümkündür. İnsanın ömrünün büyük bir bölümünün geçtiği çalışma hayatında da etik konusunun kapsamına giren birçok olay yaşanmaktadır. Bu olayların bazıları yöneticileri doğrudan ilgilendirdiği gibi bazıları ise çalışanların karşılaştıkları olayların kendilerine ulaşması neticesinde dolaylı olarak yöneticilerin karşısına çıkmaktadır. Çünkü çalışanlar, çözemedikleri etik sorunlarla karşılaştıklarında kendilerine yol gösterecek bir rehber ararlar. Bu rehber ise genellikle üst yönetimde yer alan bir yönetici ya da çalışanın en yakınındaki bir şef olabilmektedir (Özdemir, 2003:151-168).

Etik kavramı, doğru veya yanlış davranış ve tutumların belirlenmesinde etkili olan ahlak kuralları ve değerler ile ilgilidir. Ayrıca etik, bir insanın ahlak ilkelerinin bir listesi değil, onun gerçek davranışlarını açıklar (Çam, 2005: 15).

Günümüzde çok farklı manalarda ifade edilen etik sözcüğü, Yunanca “karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türetilmiştir. Ethos’tan türetile n “ethics” kavramı da, ideal ve soyut olana işaret ederek, ahlak kurallarının ve değerleri n incelenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda etik, toplumda yaygın olan ahlak kurallarından daha özel ve felsefidir. (Aydın, 2002: 5)

Türkçe’de “ethic” sözcüğüne karşılık olarak, Arapça “huy”, “mizaç”, “karakter” anlamına gelen ve “hulk” sözcüğünden türeyen “ahlâk” sözcüğü de kullanılmaktadır (Cevizci, 2002:3) Bununla birlikte Türkçede, etik hem sıfat, hem de isim olarak

kullanılabilmektedir. Sıfat olarak kullanıldığında, bir tavrın, bir davranışın kurallara uygunluk derecesini gösterirken; isim olarak kullanıldığında bir bilim dalını, bir disiplini anlatmaktadır (Keleş ve Hamamcı, 2002:232-233).

Kısaca değinildiği gibi etik kavramı Genellikle, töresel, ahlaksal davranış ve tutumlar, ahlaksal bir bilince göre yaşama alışkanlığını ifade eder. Toplumsal açıdan Ethos, insanlık tarihinin başlangıç dönemlerinde esas olarak yaşama alışkanlığına uygun olana, hayatın vazgeçilmez gereklerinin belirlediği töre ve adetlere, kısacası insanların birbirleriyle kurdukları pratik hayata düğümlenmiş olan davranış ve tutumlardır (Atayman, 2006)

Konuya ilişkin düşünürlerin görüşlerine bakıldığında (,Pieper’e 1999) göre etik, bir eylemi ahlaki açıdan iyi bir eylem yapan niteliksel durumu sormaktadır ve ahlâk, iyi, ödev, gereklilik, müsaade, gibi kavramları ele almaktadır. Buna göre etik, temellendirilmiş sonuçlara varmayı amaçlamaktadır.

Buna göre etiğin amaçları;

1. İnsan eylemini (pratiğini) ahlaki niteliği bakımından aydınlatma.

2. Eleştirel, ahlak tarafından belirlenmiş bir bilinci geliştirebilecek etik fikir temeli biçimlerine ve temellendirme süreçlerine girebilme.

3. Ahlaki eylemin, insanın isterse gerçekleştirebileceği, istemezse vazgeçebileceği keyfi bir eylem olmadığını, aksine, insan olarak varlığına ilişkin vazgeçilmez bir niteliğin ifadesi olduğunu gösterebilme, yani insanı sevmeyi öğretebilmedir.(Yılmaz, 2008: 45)

Russell'a göre ise etik, bir topluluğun ortak isteklerini bireylere benimsetme girişimidir. Ayrıca etik, bireylerin isteklerinden bazılarına yalnızca kişisel değil, evrensel bir önem verilmesini de gerektirmektedir (Russell, 1993:159).

Ayrıca etik, bazı yazarlar ve düşünürler tarafından bir düşünüş ve arayış şeklinde ifade edilmektedir (Bolat ve Seymen, 2003: 3-19) Aristo, etiği, insanın günlük hayatında yararlı olacak davranışların keşfi olarak tanımlarken; bugün bazı yazarlarca etik, insan hareketlerinin ahlâkî uygulamalar doğrultusunda düşünülmesi, şeklinde

açıklanabilmektedir (Kılınç, 2000: 94). ve bu yönüyle genel manada hukuk kurallarından ayrılır.

Bununla birlikte etik kuralların hukuk kuralları gibi zorlayıcılığı yoktur. Etik, birey kararlarını alırken belirli durumları dikkate alır. Bir değer yargısını diğerine tercih eder. Seçtiği kuralın uygulanmaması bir başkası tarafından engellenemez. Bu nedenle

etikte tek taraflılık vardır. Aldığı kararın sorumlusu, bireyin kendisidir (Marşap, 2006: 3).

Her ne kadar Yasal belirlemelerde netlik ve açıklık varken, etikle ilgili konularda bu netlik ve açıklığın olduğu söylenemez ise de (Pieper,1999: 11) Ancak, günümüzde özellikle kamu yönetiminde yeni yaklaşımlar ışığında etik ilkeler mevzuat ve etik davranış kodlarında yazılı hale getirilip, yaptırımlara bağlanılarak sistemleştirdiği ve devlet kurumlarında etik kurulların oluşturulduğu görülmektedir (Yatkın, 2008: 212).

Günümüzde, gerek kamu kurum ve kuruluşlarında ve gerekse özel sektörde etik dışı olayların artmasıyla birlikte, ahlaki ilkeleri, evrensel olarak ele alma gereği duyulmuş ve ahlaki normlar etik açısından incelenmeye başlanmıştır. Daha sonra etik sanattan siyasete, eğitimden hukuka ve spordan tıbba kadar tüm alanlarda tartışılan bir konu olmuştur(Turhan, 2007) .

2.1.2. Yönetimde Etik İlkeler

Yönetimde etik yaklaşımının ön plana çıkması ve yüzyılımızın son çeyreğinde buna şiddetle ihtiyaç duyulması, kendiliğinden olmamıştır. Yönetim alanındaki toplumsal değerlere aykırı davranış ve uygulamaların yaygınlaşması; yolsuzluk ve yozlaşmalarla doğrudan ilgili olarak her meslekte olduğu gibi yönetim kuram ve uygulamalarında da bir etik boyutun gerekliliğini tüm çıplaklığıyla hissettirmiştir (Balkır, 2005: 204).

Yönetim alanında, hızlı değişim sürecinin yaşandığı günümüzde, yönetilenlerin beklentileri de değişim göstermektedir. Bu hızlı değişim, sonucunda mesleki ve toplumsal değişmeler ve yeni yasal düzenlemeler yöneticileri etik sorunlara daha

duyarlı olmaya sevk etmektedir (Koçberber, 2008: 67) Bu yönüyle Etik konusu yönetim uygulamalarının çok önemli bir parçasıdır (Certo, 2000: 64) Yöneticilik ve liderlik insan durumlarına yönelik bir iletişim biçimidir. Dolayısıyla, “yönetme” her durumda etik sorunları içinde barındırır ve yönetim süreçlerinde ortaya çıkan uygulamaların bir insan felsefesiyle temellendirilmesi ve değerler bütünü haline getirilmesi söz konusudur (Peker ve Akdağ, 2008:8)

Bu değerler etik değerlerdir. Etik ve etik liderlik tüm örgütler gibi okullar ve eğitim örgütleri için önemli hale gelmiştir. Çünkü; etik düşünce ve eylemler, liderlerin en önemli sorumluluklarıdır (Grace, 2000)

(Kowalski ve Reitzug’a, 1993: 368) göre, yönetsel etik üç bölümde ele alınabilir (Aydın, 2002: 41-42).

1. Kişisel uygulamalar ve ahlaki sorunlar: Bu bölümdeki etik sorunlar, yöneticilerin yasa dışı olan ancak kişisel doyum veya kazançla sonuçlanan etik seçimlerini içerir.

2. Mesleki eylemler: Bu grup yöneticilerin mesleki konularla ilgili olarak yaptığı etik seçimleri içerir. Örneğin adam kayırma, sorun çıkmasını önlemek için ilgili tarafların baskılarına boyun eğme, işgörenlerin işten atılmaları bu tür örneklerdir.

3. Günlük yönetim işleri: Bu grup, gücün kullanımı, örgütlerin ve bireylerin şekillendirilmesi doğru değerlerin kararlaştırılması, gücün adil bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının ve uygulanan seçimlerin haklılığının yargılanmasını içerir. Etik yönetim, etik ilkelere ve kurallara bağlılığı sıkı sıkıya takip eder. Etik yöneticiler başarıyı amaçlarken, adalet, dürüstlük ve etik standartlar içerisinde görevlerini gerçekleştirirler. Etik yöneticiler yasa ve etik davranışlarla meşgul olurken aynı zamanda amaca ulaşma arzusuna da sahiptirler. Sadece yasalarda yazılı olanları değil, aynı zamanda yasaların ruhunu da takip ederler. Etik yöneticiler genellikle yasaların gerektirdiğinin üzerinde daha iyi çalışmaları gerektiğini kabul ederler (Özdemir, 2003: 157).

Kaynak : (Kuratko va Hodhetts, 1998 : 823-627)

Yönetimde etik ilkeleri ve etik dışı davranışları sistematik bir şekilde izah edecek olursak, Yönetim erki ve etik arasındaki ilişkiyi aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.

Yöneticinin Uyması Beklenen Etik ilkeler: • Adalet • Eşitlik • Dürüstlük • Tarafsızlık • Sorumluluk • İnsan hakları • Bağlılık • Hukukun üstünlüğü • Sevgi • Saygı • Hoşgörü • Tutumluluk • Laiklik • Demokrasi • Hak ve özgürlükler

• Emeğin hakkını verme • Olumlu insan ilişkileri • Açıklık • İnsancıl çabalar • Yasalara uyma Etik Dışı Davranışlar : • Ayırımcılık • Kayırma • Rüşvet • İhmal • Sömürü • Bencillik • Yıldırma - Korkutma • İşkence - Eziyet • Şiddet • Yaranma • Yolsuzluk • Savurganlık • Saldırganlık • Hakaret • Bedensel taciz

• Yetkiyi kötüye kullanma • Dedikodu

• Zimmet

• Dogmatik davranış • Yobazlık-bağnazlık

Etik kavramını açıkladığımız bölümde de vurguladığımız gibi zorunluluktan ziyade bireysel sorumluluk yönetimsel etik de daha ön plandadır.

Bu bakımdan Genel olarak yöneticilerin çalışanlara karşı etik sorumluluklarını aşağıdaki gibi sıralanabilir (Şimşek, 1999:69-82).

• Adil ücret ödeme sorumluluğu,

• Çalışanların özgür konuşma hakkını sağlama sorumluluğu,

• İşçilerin dernek, sendika kurma ve grev yapma hakkına engel olmama sorumluluğu,

• Özel hayatın gizliliği hakkında saygılı olma sorumluluğu,

• Güvenli ve sağlıklı koşullar yaratma ve çalışma hayatının kalitesini yükseltme sorumluluğu,

• Çalışanlar arasında ayırımcılık yapmama ve cinsel tacizden sakınma sorumluluğu,

• Çalışanların kararlara katılma hakkını sağlama sorumluluğu.

Yöneticiler yukarıda sıralanan sorumluluklarını yerine getirerek adil ve eşit ücret, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı, insan kaynaklarını geliştirme ve kullanabilme fırsatı ve örgütün içinde bütünleşmeye yönelik politikalar hazırlayarak, çalışma hayatını daha insani kılabilir. Bu durumun sonucu olarak (Dinçer, 1998:118-119).

Yönetsel etik; işletmede çalışan yöneticiler tarafından kullanılan davranış standartları veya ahlak yapısıdır. Bu standartlar, genel kurallardan ve toplumun değerlerinden, bireyin ailesinden, dini kurumlardan, eğitim kurumlarından ve diğer kurum ya da kitlelerle olan etkileşimlerinden ve tecrübelerinden doğar. Dolayısıyla yönetim etiği her yöneticide farklı bir şekilde ortaya çıkar (Özdemir, 2003:151-168)

Sonuç olarak Etik yönetim (Moral management) etik ilkeleri ve hükümleri takip etmeyi çabalamaktır. Etik yöneticiler başarıyı amaçlarken, etik standartlar, dürüstlük ve hakkaniyet idealleri ve uygun süreç içerisinde iş yapmayı amaçlamaktadırlar. Sonuç olarak etik yöneticiler hem kar etmeyi, hem de davranışlarının etik ve yasal yönlerini dikkate alarak işletme hedeflerini başarmayı amaçlamaktadır. (Özgener, 2009: 100-101)

2.1.3. Etik Liderlik

Etik liderlik kavramı yönetim alanı içerisinde son zamanlarda araştırmacıların dikkatini çeken ve önem gösterdikleri bir konu olmuştur. Liderlik kavramından hareketle etik liderliği açıklamak konu bütünlüğü açısından daha faydalı olacaktır.

Buna göre, insanlar grup halinde yaşayan sosyal nitelikli canlılar oldukları kadar oluşturdukları grupları yönetecek ve hedeflerine götürecek lider ve yöneticiler ile aralarında hiyerarşik bağlılığa ihtiyaç duyan varlıklardır (Eren, 1998). Birey kendi kişisel amaç ve arzularının bir kısmını gerçekleştirmek için bir gruba ihtiyaç duyar. Liderlikle ilgili olarak yapılan tanımlamalar, liderliğin farklı yönlerini ele almıştır. Liderlik bazen kişilik özelliği, bazen belli bir makamın niteliği, bazen de bir davranış türü olarak kullanılmıştır (Can, 1999). Bazı tanımlara bakıldığında genel olarak liderlik, belli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla liderlik, liderin yaptığı şeylerle ilgili süreçtir. Lider ise başkalarını belirli bir amaç doğrultusunda davranmaya sevk eden, etkileyen kişidir (Koçel, 1993:337). Diğer bir tanıma göre ise liderlik, saygılarını, güvenlerini, bağlılıklarını, yardımlaşma arzularını ve onaylarını kazandıkları insanlar yardımlarıyla işler yapmaktır. Liderlik bir grup insanın, ekip halinde çalışmalarını ortak bir amaca odaklandırmaktadır. Liderlik sizin hesabınıza çalışmadıkları halde, insanların sizin için çalışmalarını sağlamaktır (Dengiz, 2000:221).

İlgili literatür incelendiğinde bu konuyla ilgili yapılan bütün tanımlamalar liderliği bir etkileme gücü olarak kabul etmişlerdir.

Liderlikle ilgili yapılan tanımlarda genellikle liderlikle lider arasında kesin bir ayırım yapılmamıştır. Oysa ki lider bir bireyi simgelerken, liderlik bir davranış biçimi olarak görülmektedir (Aydın, 1994). Eğitim Yönetimi, Hatiboğlu Yayınları, Ankara, 1994) zaten liderliği bir etkileme süreci olarak gören tanımlarda, lider bu süreci harekete geçiren birey olarak kabul edilmiştir (Çelik, 2000).Bu noktadan hareketle lider davranışının ana amacı örgüt üyelerinin faaliyetlerini etkilemektir. Faaliyetlerin etkilenmesi, çalışanların davranışlarına yansıyarak örgütün hedeflerine ulaşmasını sağlayacaktır. Liderin rol davranışları, izlediği strateji ve taktikler örgütte görevlerin başarılmasının ve uyumun sağlanmasının yanında izleyicilerin değerlerini, inançlarını ve davranışlarını etkiler. Liderin davranışları ve izlediği stratejiler, çalışanlar tarafından etik açıdan doğru bir biçimde algılandığı zaman anlamlı olur. (Arslantaş ve Dursun, 2008:111-127).

Örgütsel açıdan etik değerler, liderlik ve güven; yöneticilerin toplumsal, küresel ve örgütsel değişim içinde karşılaştıkları önemli konularıdır. Etik ahlaksal açıdan bakıldığında iyi bir davranışın sahip olduğu ilkelerin ve değerlerin ne olduğunu, mutluluk ve refah açısından bakıldığında da iyi bir hayatın ne olduğunu açıklamakta ve üst düzey yöneticilerin ahlaki kararlar almasında yardımcı olmaktadır (Fry ve Slocum, 2008:86-96).

Etik liderlik uzun zamandır akademik çalışmalarda bir ilgi konusu olmasına rağmen, konuyla ilgili özenli ve teori-temelli sosyal bilimsel çalışmalar göreceli olarak yeni ve araştırmacılar için büyük potansiyele sahip olan bir konudur. (Brown, ve Trevino, 2006: 595-616).Etik liderlik özellikle iş hayatında yaşanan etik krizlere tepki olarak daha fazla anılır olmuştur, fakat etik liderliği tam anlamıyla açıklayan bir tanım bulunamamıştır. Freeman ve Stewart’a göre, çoğu yönetici etik liderliği, liderlerin iyi karaktere sahip olma durumu olarak savunmaktadır (Freeman ve Stewart, 2008) .

Aslında kavramsal açıklamalardan önce etik liderlik olgusunu ve onun öncülleri ve sonuçları ile arasındaki ilişkileri anlayabilmek için, öncelikle “onun” ne olduğunu bilmemiz gerekmektedir. Bu çerçeveden hareketle, Felsefeciler “etik liderlik nedir?” sorusunu normatif bir perspektiften, etik liderlerin “nasıl olması gerektiğini” belirterek cevaplamışlardır (Brown, ve Trevino, 2006: 595–616). Günümüzde filozoflar etik konusunda üç genel alanda çalışırlar. Metaetik, Normatif Etik, Uygulamalı Etik. Metaetik, etik ilkelerinin (codes of ethics) nereden geldiklerini ve amaçlarını inceler. Evrensel gerçekler, Tanrının iradesi, etik yargılarda nedenlerin rolü, etik terimlerin anlamları gibi sorulara odaklanır. Normatif Etik ise doğru-yanlış ayrımı ile uygulamaya dönüktür. Uygulamalı etik de özel alanlarla ilgilidir. Kürtaj, hayvan hakları, çevre, eşcinsellik, nükleer savaş gibi. Normatif Etik’de, doğru-yanlış biçiminde düzenlemiş moral standartlar vardır. ‘Bize yapılmasını istemediğimiz şeyi başkalarına yapmamalıyız’ altın kuralı normatif etik ilke için klasik bir örnektir (Fieser, 2000).

Ancak sosyal bilimsel anlayışla konuya baktığımızda ilk başta etik liderliğin ve bunun yanı sıra onun öncüllerinin ve sonuçlarının tanımlanmasına odaklanmak gerekmektedir (Brown, ve Trevino, 2006: 595–616).

Fulmer’e göre etik liderliğin, yöneticiler ve çeşitli alanlardaki akademisyenler için sık rastlanan bir konu haline gelmesinin sebebi. Etik değerler, liderlik ve doğruluk, gibi kavramların yöneticiler için ulusal ve küresel ekonomilerdeki önemli düşüşlerden kurtulmaya çalışırken, büyük önem verdikleri konular olmasından kaynaklanmaktadır. (Fulmer, 2004: 307-317). Ayrıca ilgili literatürde bir çok akademiysen dürüstlük gibi kişisel özelliklerin liderlik etkinliği algılaması açısından önemli olduğuna inanmışlardır ve araştırmalar da bu sonucu ortaya koymuştur. Örneğin, (Den Hartog ve ark., 1999; Kirkpatrick ve Locke,1991; Kouzes ve Posner, 1993; Posner ve Schmidt, 1992) araştırmalarının sonuçlarında algılanan lider etkinliği ile liderin algılanan doğruluk, dürüstlük ve güvenilirlik özellikleri arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koymuştur (Brown, ve Trevino, 2006: 595–616). İş liderliği ve lider etiği ile ilgili iyi yapılandırılmış akademik araştırmalarda ise (Bass, 1990; Conger, 1999; Conger ve Kanungo, 1994) bir organizasyonun davranışlarının o organizasyonun liderlerinin eylemleri ile belirlendiğini öne sürmektedir. (Sutherland, 2010) bununla birlikte (McAllister, 1995) işgörenlerin örgüte yönelik bilişsel güveni etkin liderlik tarzlarıyla ilintilendirirken (Brown, ve Trevino, 2006: 595–616). (Brown ve ark., 2005) da organizasyonun liderinin iş, etik ve ahlâk felsefesi konularındaki yaklaşımlarının, hem örgütün diğer kademelerdeki liderlerinin hem de çalışanların odaklanabilecekleri bir kurum kültürü sağlayacağı tespitinde bulunmuşlardır (Sutherland, 2010).

Diğer yandan Conger, 1999; Zhu ve ark., 2004 göre, dönüşümsel liderlik ve karizmatik liderlikle ilgili teoriler ve bunların değer sistemleri ile ilgili ortak kavramlar, fedakârlık, düşüncelilik ve idealleştirilmiş etki geçen yıllar içerisinde örgütsel performans üzerinde güçlü ve pozitif etkisi olan faktörler olarak ortaya çıkmışlardır. Fakat Bu iki liderlik teorisi, özellikle etik ve liderlerin değerleri üzerinde odaklanmalarına karşın, etik liderliğin bir tanımını ya da modelini ortaya koymamışlardır. Bu noktada Aronson, etik perspektifler ile liderlik tarzlarını bir arada inceleyen ilk araştırmacılardan biri olmuştur (Sutherland, 2010).

Aronson ahlâkî olgunluğu ve liderlerin etik karar almalarını temel alan ve dönüşümsel liderliğin fedakârlık, idealize edilmiş etki ve düşüncelilik değişkenlerini (Bass, 1990), karizmatik liderliği (Conger ve Kanungo, 1994) ve daha az ölçüde de yönlendirici “etki modlarını” (Flamholtz, 1990, sf. 246) ve etkileşimsel (transactional) liderliği (Burns, 1978) içeren bir etik liderlik modeli önermiştir.

Aranson’un modeli aynı zamanda etik teorileri ahlâkî muhakeme ve etik ile liderlik modeli arasında bağlantı oluşturacak şekilde birbirine entegre etmektedir. Bununla birlikte, Aranson etik liderlik için test edilebilecek bir ölçüm modeli geliştirmemiştir. (Sutherland, 2010) .

Brown ve ark. (2005) daha formal bir kavram gelişimi ve doğrulama süreci için, liderlerin etik liderliklerini ve liderlerin davranışlarının bir örgüt içinde yer alan insanların davranışlarını nasıl etkilediğini ölçen çalışmalar yapmıştır. (Sutherland, 2010). Araştırmalar neticesinde Brown, Trevino and Harrison etik liderliği şöyle tanımlamıştır: Kişisel eylemler ve kişilerarası ilişkiler yoluyla uygun kuralları örnek oluşturarak; iki yönlü iletişim, destek ve karar alma ile izleyenlere göstermektir (Brown vd, 2005:117-134)

Etik liderlik ile ilgili yapılan diğer bir çalışmada, etik liderlik teriminin nasıl algılandığına yönelik üst düzey yöneticiler ve kurumlardaki etik/uyum görevlileri yapılan araştırma sonucunda, güvenilir, dürüst, adil gibi belli kişilik özelliklerinin etik liderlikle ilişkili olduğuna ve etik liderlerin ahlaki kişiler olarak açıklandığına ulaşmışlardır. (Brown, ve Trevino, 2006: 595–616).

Etik liderler kendi çıkarları peşinde değillerdir (egoizm), içinde bulunduğu grubun çıkarları ile ilgilenirler (faydacılık). Bununla beraber davranışlarında etik ilkeleri temel alan bu liderlik türü, izleyenlerinin haklarına saygı gösterir ve onlara adil davranır. Etik liderler işletme içinde adaleti geliştirmek için astlarını karar almaya dâhil eder. Ayrıca bu tür bir katılım örgüt kültürünün gelişimine katkı sağlayarak çalışanların gelişimini ve iyi oluşunu kolaylaştırır (Zhu vd, 2004:16-26).

Örgüt kültürü farklı mozaiğe sahip bireylerden oluşmakta ve bu doğrultuda örgüte has yeni bir sistem oluşmaktadır. Oluşan bu sistem, örgüt içerisinde değişik inanç, değer, tutum, düşünce şekil ve ahlak anlayışının bir arada var olmasına yardım eder ve bu da örgüt kültürü olarak bilinir. Örgüt kültürünü, örgüt içerisinde oluşmuş değer ve kavramların tümüdür. Örgütsel etik kavramı ise, meydana gelen bu yapının temellerinin atıldığı, arzulanan değerlere uygun olma isteminin sağlandığı ilkelerden oluşur. Örgüt kültürü örgütteki etik ilkelerin somut bir çıktısı olarak karsımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda oluşan kültür içerisinde bireylerin davranış kalıpları etik

sistemlere ne derece uyulduğunun da bir göstergesidir. Böylece örgütsel kültürün etik ilkelerle ayrılmaz boyutta bileşen olduğu sonucu ortaya çıkar (Gül ve Gökçe, 2008: 377-389)

Bennis ve Nannus göre, liderlik, yüzyıla yakın süredir yoğun olarak çalışılan bir alan olmasına karşın çok az bilgi sahibi olunan bir alan olma özelliğini taşımaktadır. Liderliği, izleyenler üzerinde güç ve etki oluşturma olarak tanımlayan liderlik anlayışı yetersiz kalmıştır. Bu anlayış özellik ve davranışı temel alan liderlik teorilerinin bir yansımasıdır (Turhan, 2007).

Açıklamaların ışığında etik liderliği, liderin örgütsel amaçlarını gerçekleştirirken var olan kanunlar ve politikalar kadar, mesleki etik ilkelerine de uygun davranışlar gösterdiği bir liderlik türü olarak ifade edebiliriz (Aydın, 2010).

Bir başka tanıma göre ise Etik liderlik, amaçlara ve temel değerlere sadakati, etik davranış ve etik karar vermeyi ifade etmektedir. Etik lider, verdiği etik kararlar doğrultusunda örgütünde etik havayı oluşturmak durumunda olan kişidir (Hussein, (2007: 57-65).

Ayrıca Etik liderin ilk önce kendi bünyesinde bir takım etik değerleri ve ilkeleri barındırması beklenir. Örgütte herkesin uyması ve koruması beklenen normların ve değerlerin oluşturulması etik liderliğin önemli bir boyutu olarak gösterilmektedir (Minkes, Small ve Chatterjee, 1998:327-335).

İnal’ a (1996) göre ise etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. Etiksel yönelimli lider, işgörenlerin etiksel davranışlarını değerlendirmeyi kilit bir faktör olarak dikkate alır. Sadece liderlik becerileri yeterli değildir. Bu becerilerin etiksel davranışlarla bütünleştirilmesi gerekir. Greenfield (1991) ise eğitim yönetimi açısından etik lideri, öğretmenler üzerinde güçlü bir etki oluşturan, kendisine ve işine yönelik olarak moral bir bakış açısına sahip olan ve öğretmenlerin iş amaçlarını gerçekleştirmelerine yardım eden kişi olarak tanımlamaktadır ( Buluç, 2009: 5-34).

(Hitt,1990: 1) göre, etik ve liderlik iç içe kavramlardır. Etik bir çevre etkili liderl iğe yardım eder ve etkili liderlik ise etik davranmaya yardım eder. Etkili liderlik etik da vranışın bir sonucudur ve etik davranış etkili liderliğin bir sonucudur. Bu nedenle lider örgüt içinde insanların davranışlarını yöneten etik ilkeleri ya da normları oluşturmaktan sorumludur. İşte bu sorumluluk örgüt yöneticisinin etik liderlik rolünü yansıtmaktadır. Etkili bir liderlik ve uzun dönemli örgütsel başarı için bu rol kritik bir öneme sahiptir. ( Hitt,1990).

Şekil 1 bu durumu özetlemektedir.

Şekil 1: Etik Liderlik, Etik Davranış İçin Örgütsel İklim, Güven, Uzun Dönemli Başarı. Kaynak: (Hitt, 1990).

Etik liderler sorumluluk sahibi kişilerdir. Çevresindeki kişilerle görüş alışverişinde bulunur. Onlarla sürekli iletişim halindedir. Örgüt içerisinde sürekli üretkenlikten ve sürekli öğrenme ortamlarının oluşturulmasından sorumludur. Etik liderlerin bu konularda görev ve sorumluluklarını tam anlamıyla yerine getirebilmeleri için birtakım özelliklere sahip olması gerekir. Bu özellikler (Freeman ve Stewart, 2006)

1- Örgütün sahip olduğu değerlerini ve amacını temsil eder, çevreye karşı anlaşılmasını sağlar.

2- Etik liderler kişisel tatminden çok örgütün başarısına odaklanır. 3- Örgüt üyelerinin sürekli gelişimini sağlar.

4- Örgütün sahip olduğu etik değerleri örgüt ortamında sürekli paylaşarak canlı kalmasını sağlar.

5- Çalışanların ve iletişimde bulunduğu diğer insanların değerlerine her zaman saygı gösterir. Şeklinde sıralanmıştır (Freeman ve Stewart, 2006) ve bu açıdan Etik Liderliği belirli etik değerlere ve ilkelere ön plânda sahip olmaya dayalı olan liderlik yaklaşımı olarak tanımlamıştır. Etik liderliğin gösterilebilmesi için ortamın uygun olması ve lideri izleyenlerin de aynı değerleri ve ilkeleri benimsemesi gerekir (Erdoğan, 2002: 49).

(Harvey, 2004), göre Etik liderlerin sahip olması gereken bu özellikler şunlardır:

•  Değerleri ve etik bilinci oluşturmak: Etik liderler ortak değerleri, iş yapma ilkelerini ve etik standartları düzenli biçimde dile getirir ve bunların anlaşılmasını, desteklenmesini ve benimsenmesini sağlarlar.

• İnsanlara sorumluluk vermek: Etik liderler, kendilerini ve diğer insanları etik değerlere uygun davranma konusunda sorumlu tutarlar.

•  Başkalarına örnek olmak: Etik liderlerin “özü ile sözü bir olduğu” için başkalarından da dürüst davranmalarını beklemeye hakları vardır.

•  Değerler çerçevesinde karar vermek: Bu liderler karar alma aşamasında diğerlerini ve rehber ilkelerini gözetirler. Yaptıkları her işte etik değerlerini ortaya koyarlar.

• Politika ve uygulamaların uyum içinde olmasına özen göstermek: Bu liderlerin kuralları ve standartları, değerlerini ve etik kurallarını destekler niteliktedir. Bir etik ikilemle karşı karşıya kaldıklarında sorunu kısa sürede ve korkusuzca çözerler.

• Değerler ve etik konusunda eğitim vermek: Etik liderler, insanların doğru dav-ranışları iyi davranışlara dönüştürmek açısından gerekli güveni ve becerileri kazanmalarına yardımcı olmak amacıyla zaman ve kaynak ayırırlar.

•  Algılara dikkat etmek: Etik liderler, meslektaşlarının, çalışanların, müşterilerinin ve etki alanları içindeki diğer herkesin duygularına, görüşlerine ve tepkilerine dikkat ederler.

• İstikrarlı ve hızlanan bir değişime odaklanmak: Etik liderler, pek çok alanda çok sayıda küçük iyileştirmeler gerçekleştirir. Etik kurallara ve değerlere uyum sağ-lama, bir birikimin sonucudur.

• Etik değerlere sahip insanları işe almak ve yükseltmek: Etik liderler şirkete in-san alırken ve onların yükseltilmeleri konusunda karar verirken kriter olarak misyonlarını, vizyonlarını ve değerlerini kullanırlar.

•  İnisiyatif almayı desteklemek: Etik liderler, yakınmak, birilerini suçlamak ya da başkalarını beklemek yerine öne çıkıp etik konusunda yol gösterici olarak kendisini izleyenleri motive eder. (Harvey, 2004: 87).

Ancak unutulmamalıdır ki tüm kurum ve kuruluşlarda yöneticiler ve liderler için öngörülen bu etik ilke ve etik değerlerin liderlikteki önemi sadece günümüzde ön plana çıkmış bir durum değildir. İnsanlık tarihinin birçok döneminde etiğin önemi ifade edilmiştir. Örneğin 1069 ve 1070 yıllarında yazdığı Kutadgu Bilig adlı eserinde Yusuf Has Hacib, doğru sözlü, dürüst, seçkin ve iyi tabiatlı, adil, haya ve takva sahibi, ce-saretli, sabır ve sükunetli, alçakgönüllü, ılımlı, cömert olmak, fesat ve kötü alışkanlıklar sahibi olmamak, doğru kuralları koymak ve zulmetmemek, hizmette bulunanları ödül-lendirmek gibi etik değerlerin bir liderde bulunması gerektiğini dile getirmiştir (Aktan, 1999: 99).

Günümüzdeki çalışma hakları dikkate alındığında Şimşek 1999 etik değerler açısından, liderin çalışanlara karşı, çalışma hakkına saygı gösterme, adil ücret ödeme, çalışanların özgür konuşma hakkını sağlama, işçilerin dernek (sendika) kurma ve grev yapma hakkına engel olmama, özel hayatın gizliliği hakkına saygılı olma, güvenli ve sağlıklı koşullar yaratma ve çalışma hayatının kalitesini yükseltme, çalışanlar arasında ayırımcılık yapmama ve cinsel tacizden sakınma, çalışanların kararlara katılma hakkını sağlama gibi sorumluluğunun altını çizmiştir (Şimşek, 1999: 69-86).

Buda göstermektedir ki Etkili liderliğin özünde etiğe bağlılık vardır. Çünkü genel ilgi ve farkındalık verilecek kararlar için liderlerin daha büyük sorumluluğunu gerektirir. Etik olmayan bir karar örgüte, tüketicilere, paydaşlara ve tedarikçilere zarar verebilir. Aynı zamanda, etik lider idealleştirilmiş davranış (karizma), telkin, zihinsel teşvik, bireyselleştirilmiş saygınlık, hizmet ve gelişimleriyle ilgilenme aracılığı ile kendini izleyenleri etkiler ve değiştirir (Khuntia ve Suar, 2004: 14). Etik lider astlarının iş performansını, işe ilgisini ve duygusal bağlılıklarını artırmaktadırlar (Khuntia ve Suar, 2004: 22).

Sonuç olarak, Örgütlerde, kamu kurumlarında, eğitim kurumlarında ya da hangi sektörde olursa olsun dürüst liderler, kamu yararı olan açık bir vizyona sahip olmalı ve bu yararı arttırmaya niyetli olmalıdırlar. Bunlar sağlandıktan sonra liderler bazı hedef

veya amaçları gerçekleştirmek için insanlara rehberlik etmeyi düşünmelidirler. Amaç, kamu yararı olmalıdır. Temel olarak sadece tek liderlik tarzı vardır. Bu da “iyi” liderliktir. Liderliğin temel görevi etik olduğunda gerçekte doğru liderlik etik liderlik olacaktır (Arjoon, 2000: 171).

2.1.4.Eğitimde Etik Liderliğin Önemi

Rekabet ortamının hakim olduğu yirmi birinci yüzyılda, verimlilik ve kalite anlayışına göre çalışan eğitim kurumları için liderlik önemli hale gelmiştir. Eğitim kurumlarının amaçlarına ulaşmasında etkili liderlerin rolü büyüktür. Okulda lider olarak görülen kişiler ise öncelikle okul müdürleridir. “müdür, okulda amaçların yerine getirilebilmesi için işgörenleri örgütleyen, çalışanları yönlendirip, koordine eden ve denetleyen kişidir” (Gürsel, 1997: 77). Okulda, liderler ile birlikte çalışanların yani öğretmenlerin performansı da önemlidir. Son yıllarda yapılan çalışmalar okulda öğretmenlerin performansını yükseltmede iş doyumu, örgüt kültürü, örgüt yapısı, etik, örgütsel sağlık vb. faktörlerin etkili olduğunu göstermektedir. (Gürsel, 1997).

Toplumun en önemli ve başat kuruluşlarından biri olan okulların yöneticilerinin bir takım etik değerlerle kuşanmış olmaları ve bu değerler ışığında hareket etmeleri gerekmektedir. (Turan ve Şişman’a 2000) göre okul yöneticileri, okul tarafından paylaşılan bir öğrenme vizyonuna sahip olma ve bunu geliştirme, okulda öğrenmeyi sağlayacak bir okul kültürü oluşturma, bütün öğrencilerin başarısı için aile ve toplumla iş birliği yapma, tutarlı ve adil olma gibi etik değerlere sahip olmalılardır (Aydın, 2006).

Eğitim yönetimi, eğitim örgütlerinde istendik davranışlar kazandırmaya yönelik bir eğitim durumu olmasının yanında, aynı zamanda kişilerin etik değerlere sahip olmasını sağlayacak bir eğitim kurumu oluşturmak durumundadır (Peker ve Akdağ, 2008: 8-12).

Eğitimde etik değerler konusu 21. yüzyılın başlangıcında eğitim yönetimi alanında temel öncelik taşıyan alanlardan birisi durumuna gelmiştir bu açıdan Eğitim yönetiminin özel bir alana uygulanışı olan okul yönetiminde okul içi ve dışı bireylerin, okulun amaçlarına dönük olarak eyleme geçirilmesi için yöneticilerin eğitim

yönetiminde olduğu kadar davranış bilimlerinde de yeterli olması gerekir (Bursalıoğlu, 2000: 56).

Girard’a göre, okul eğitiminde yaşanan çeşitli sorunları ortadan kaldırmak ve okul eğitimini sürekli olarak geliştirmek için etkili, yaratıcı, vizyoner, isteklendirici, bilgili, ilkeli liderlerin rehberlik ettiği yöneticilerin varlığı hayati önem taşımaktadır. Bunu gerçekleştirebilmek için ise yöneticilerin etkili bir şekilde liderlik yapabilmelerine katkıda bulanabilecek olan niteliklerin ve özelliklerin belirlenmesi gereklidir (Cerit, 2007: 88-89).

Bu yönüyle Okul yönetiminin başarılı olması için yönetici, diğer yeterlilik alanlarının yanında mesleksel bir değerler sisteme sahip olmalıdır. Aksi durumda yöneticinin olan ile olması gereken arasındaki farkı görüp ona göre davranış göstermesi olanaklı değildir (Bursalıoğlu, 2000: 15). Bu nedenle eğitim yöneticilerinin, görevlerini yerine getirirken, yasa ve politikalar kadar mesleki etik ilkelerine de uygun davranmaları gerekir. (İskele, 2009)

(Drake ve Roe 1994: 38), okul yöneticisinin, eğitim sistemi içinde çok önemli bir birimi temsil ettiğini belirtmektedirler. Okul yöneticisinin liderlik biçimi ve her gün yüz yüze geldiği durumlarda gösterdiği mesleki ve ahlaki davranışlarında, sahip olduğu etik değerlerin yansımaları görülür. Günlük kararlarda bilinçaltında yer alan ahlaki eğilimler davranışları etkilemektedir(İskele, 2009).

Ayrıca (Karip ve Köksal, 1999) ‘ın ifade ettiği gibi; son yirmi yıl içinde yapılan çalışmalar, okul yöneticilerinin, okullarda başarının anahtarı oldukları sonucunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle eğitim sisteminin yapı ve işleyişindeki yetersizliklerin aşılabilmesi için etkili okul yöneticilerinin liderlik özelliklerine sahip olması büyük önem arz etmektedir. (Tahaoğlu, 2009: 274-298)

İlgili literatür incelendiğinde Okul yöneticilerinin etik davranış bağlamında en yüksek gösterdikleri davranışların; öğretmenler arasında arabozucu olmama, merhametli olma, kendi işlerini sorumluluk duygusu içerisinde yapma, okul kurallarını doğru bir şekilde oluşturma, davranışların sınırlarını bilme, okulda yapılan işlerde ölçüyü belirleme, içinde bulunduğu toplumun değerlerine saygı gösterme, faaliyetleri

gerçeklik ilkesine göre yapma gibi davranışlar olduğu görülmektedir. (Helvacı, 2010: 391-409). Bununla birlikte Dürüstlükten sapmalar, kısa sürede okuldaki diğer bireylerin de ahlaki bozulmaya uğramalarına ve okula yolsuzluğun girmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle yöneticilerin kendi etik ilkelerini geliştirmeleri ve davranışlarında bu ilkeleri bir yol gösterici olarak kullanmaları önem taşımaktadır. Etik ilkeler, okul yöneticilerinin tartışmaya açık eylem ve kararlardan uzak durmalarını, doğru olmayan ancak çekici gelen yaklaşımlardan kaçınmalarını sağlar. İş arkadaşlarının ve astların, yöneticinin etik değerlerini kabul etmesi, yöneticinin eylem ve işlemlerinde dürüstlüğünün tartışılması ve bazı imalardan korur (Aydın, 2002: 157).

(Aydın, 2002) eğitim yöneticisinin yapması gereken davranışları şu şekilde izah etmiştir.

• Eğitim felsefesine uygun bir vizyon geliştirilmesi • Güçlü bir etik liderlik uygulanması

• Ayrımcılığın ortadan kaldırılması

• Etkili öğretimin bir ödev olarak görülmesi • Toplumla ilişkilerin geliştirilmesi

• Bütün grupların hakları arasında denge kurulması

• Herkes tarafından istenen kararın her zaman doğru karar olmadığının bilinmesi

• Kararlarda belirleyici olarak, okulun üyeleri için doğru olanın alınması

• Etik konularda cesaretin, yöneticinin rollerinin ayrılmaz bir parçası haline getirilmesi

• Etik davranış, doğruluk ve ahlaki eylemlerin bütünleşmesi

Eğitim yönetimi açısından Etik ilkeleri dikkate alan liderler, karar verirken işleri doğru yapmakla birlikte, ağırlıklı olarak doğru şeyleri yapmakla ilgilenirler. (Greenfield, 1991), müdürlerin her gün etik ikilemlerle karşılaştıklarını, topluma, mesleğe, yönetime, öğrencilere karşı sorumlulukları olduğunda; neyin doğru neyin yanlış olduğunu neyin yapılması gerektiğini, hangi görüşün etik açısından doru olduğunun her zaman önceden belirlenemediğini belirtmektedir. ( Kıranlı ve İlğan , 2007: 150-162).

Okul müdürleri, öğretmenler, öğrenciler, veliler ve çevre ile ilgili birçok yönetsel karar vermek zorundadırlar. Karar vermede etiğe uygun davranmaya çalışsalar dahi, etik ikilemleri çözümlemede oldukça zorlandıkları anların olması mümkündür. (Kidder,1995)’in tanımladığı gibi “etik ikilem” sadece doğruyla yanlış arasında seçim yapmak değil, aynı zamanda iki doğru arasında da seçim yapmaktır. Rüşvetin, ahlaktan bir sapma olabileceği bilinir. Örneğin; kıt kaynakların çok başarılı bir müfredat için mi? yoksa okuldan öğrencilerin kayıtlarının silinmesini engelleme programına mı harcanacağına karar verme, bir ikilem oluşturur. ikilemler, sıkıca bağlanılan değerlerin çatışması sonucunda ortaya çıkar. Hem öğretmen özerkliğine, hem de öğrenci başarısına değer veren bir müdür, öğretmen beklentilerini azaltacak bir politikayı harekete geçirmek isteyince, bir ikilemle karşılaşacaktır. Bu tür çatışmanın çok sık ortaya çıkması, müdürlerin çoğunlukla rekabetçi değer ve menfaatleri olan çok sayıda kişiye karşı sorumlulukları olan, kamu görevlileri olmalarındandır. (Kıranlı ve İlğan, 2007: 150-162).

ABD Okul İşletme Görevlileri Derneği, “Amerikan Personel Yöneticileri Derneği” ve “Ulusal Kadın Eğitim Yöneticileri Konseyi”nin yöneticiler için geliştirmiş olduğu etik kodlar (Aydın, 2002), aktarımına göre şöyledir.

• Bütün karar ve eylemlerinde öğrencilerin iyiliğini temel değer olarak kabul ederler.

• Eğitim kurulunun eğitim politikaları ile yönetsel kural ve düzenlemelerini uygularlar.

• Mesleki sorumluluklarını doğruluk ve dürüstlükle yerine getirirler. Eğitim amaçları il tutarlı olmayan yasa ve düzenlemelerin düzeltilmesi için uygun önlemlerin alınmasının yolların ararlar.

• Bütün bireylerin yurttaşlık ve insan haklarını gerektirdiği gibi korur ve destekler.

• Yalnızca uygun kurumlardan alınmış akademik derece veya mesleki gelişme sağlamanın yollarını ararlar.

• Yasalara uygun davranır ve doğrudan ya da dolaylı olarak devleti yıkıcı ve bozucu örgütlere katılmaz ve desteklemezler.

• Politik, toplumsal, ekonomik veya diğer tür kazançlar sağlamak için mesleki konumların kullanmaktan kaçınırlar.