AĞRI İLİ TAŞLIÇAY İLÇESİ
HALICILIĞI VE HALK EĞİTİMİ MERKEZİ HALICILIK KURS FAALİYETLERİ
MERVE KÖMÜROĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİSİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 12 ( ay) sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Merve
Soyadı : KÖMÜROĞLU
Bölümü : Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi İmza :
Teslim Tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : Ağrı İli Taşlıçay İlçesi Halıcılığı ve Halk Eğitimi Merkezi Halıcılık Kurs Faaliyetleri
İngilizce Adı : Agri Province Taşlıçay Carpets and carpeting County Public Education
Center Course Activities
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları
kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Merve KÖMÜROĞLU İmza:
Jüri Onay Sayfası
Merve KÖMÜROĞLU tarafından hazırlanan ‘Ağrı İli Taşlıçay İlçesi El Dokuması Halıcılığı ve Yöredeki Halk Eğitimi Merkezi Halı-Kilim Faaliyetleri’ adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/ oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Aysen SOYSALDI
(Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi/Geleneksel Türk Sanatları Bölümü) .……
Başkan: Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI
(Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Tekstil Tasarımı) .……
Üye: Yrd. Doç. Dr. Feryal SÖYLEMEZOĞLU
(Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü) …….
Tez Savunma Tarihi: 01.02.2016
Bu tezin El Sanatları Eğitimi ve Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Servet KARABAĞ
TEŞEKKÜR
Araştırmanın ilk aşamasından son aşamasına kadar ilgi ve desteği ile çalışmaya yön veren, hem kaynak hem de engin deneyim ve bilgileri ile desteğini her zaman sunan sevgili danışmanım Prof. Aysen SOYSALDI’ya, araştırmada eserlerin resimlenmesinde yardımlarını esirgemeyen Taşlıçay halkına, araştırmamı gerçekleştirmem için izin veren Taşlıçay Kaymakamlığı’na, sevgili arkadaşlarıma, önergemi hazırlarken yardımlarını
esirgemeyen Eğitim Bilimleri Enstitüsündeki araştırma görevlilerine saygı ve
teşekkürlerimi sunarım.
A
ĞRI İLİ TAŞLIÇAY İLÇESİ HALICIĞI VE YÖREDEKİ HALK
EĞİTİMİ MERKEZİ HALICILIK KURS FAALİYETLERİ
( Yüksek Lisans )
Merve KÖMÜROĞLU
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Şubat 2016
ÖZ
Bu çalışma Doğu Anadolu Bölgesinde önemli halıcılık merkezlerinden biri olan Ağrı ilinin Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarının günümüz durumunun saptanması, teknik ve desen özelliklerinin belirlenmesi, belgelendirilmesi ile yöre halkının bilinçlendirilmesi ve kaynak oluşturulması amacı ile yapılmıştır. Araştırmanın sonuçlarının
analizinde ve yorumlanmasında frekans ve yüzde dağılımları dikkate alınmıştır.
Araştırmada elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, araştırmaya alınan halıların, çoğunluğu taban, daha sonra yastık ve seccadeden oluştuğu, bu halıların çoğunluğu temiz, yıpranmamış ve onarım görmemiş olduğu saptanmıştır. Halıların tamamında atkı, çözgü ve hav ipliklerinde yün kullanıldığı belirlenmiştir. Halıların çoğunluğu dokunduğu zamanda evde kullanım amacıyla dokunduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, yöredeki Halk Eğitimi Merkezinde son beş yıldan beri halı-kilim kursları yapıldığı tespit edilmiş ve bu kursa katılan bireylerin genellikle orta yaşta ve halı dokumayı kurstan öğrenen bireylerin oluşturduğu anlaşılmaktadır. Kursiyerler el dokuması halıların gelecekte kaybolacağını düşünmektedirler.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Halı, Kilim, Dokuma, El Sanatları
Sayfa Adedi : 200
Danışman : Prof. Aysen SOYDALDI vi
AGRİ PROVİNCE TAŞLIÇAY CARPETS AND CARPETİNG
COUNTY PUBLİC EDUCATİON CENTER COURSE ACTİVİTİES
(ThePostgraduateThesis)
Merve KÖMÜROĞLU
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
February 2016
ABSTRACT
This work is important in the Eastern Anatolian region carpet one of the Pain of hand-woven carpets in the District of the province of Taşlıçay today status determination, determination of specifications, technical and design documentation with the purpose of creating awareness of the local people and resources. The analysis of the results of the survey and in interpreting frequency and percentage distributions is taken into account.The research results obtained are evaluated, the majority of imported carpets, research base, then the pillows and rugs consists of the majority of this carpet is clean, not worn and repair of saw. Carpet pile yarn in the warp and weft in cotton wool is used in. The majority of touches in order to use at home at the time she touches carpets. According to the results of research, the public education Center in the last five years have been identified where carpet-rug courses and participating in this course individuals often middle-aged and carpet weaving courses to individuals who are learning it creates.Students hand-woven rugs in the future will be lost.
ScienceCode :
KeyWords :Carpet, Rug, Textile, Handicrafts
PageNumber : 200 pages
Supervisor : Prof. Aysen SOYSALDI
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii
TEŞEKKÜR SAYFASI ... …iv
ÖZ ... v
ABSTRACT ... .vii
İÇİNDEKİLER ... ..ix
TABLOLAR LİSTESİ…... ……….………..xiii
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………..………..xvii ŞEKİLLER LİSTESİ………xxi BÖLÜM I 1. GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 2 1.2.Araştırmanın Amacı ... 3 1.3. Araştırmanın Önemi.. ... 4 1.4. Sayıltılar ... …………4 1.5. Sınırlılıklar... 4 ix
1.6. Tanımlar…… ... 4 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... …9 2.1.Halının Tanımı….. ... ..9 2.2. Halının Tarihçesi ... 9 2.3.Halının Sınıflandırılması ... 10
2.3.1.Kullanım Amaçlarına Göre Halılar………....……….11
2.4. Halı Dokumada Kullanılan Araç ve Gereçler………..……13
2.4.1 Halı Dokumada Kullanılan Araçlar ... 14
2.4.2. Halı Dokumada Kullanılan Gereçler… ... 14
2.5. Halı Dokuma Aşamaları ... 14
2.5.1. Çözgü Hazırlama ... 14
2.5.1.1.Çözgünün Hesaplanması ... 14
2.5.1.2.Çözgü Hazırlama Yöntemleri ... 15
2.5.2.Çözgünün Tezgaha Aktarılması ... 16
2.5.3.Varangelen Çubuğunun Yerleştirilmesi ... 16
2.5.4. Gücü Örme ... 16
2.5.5. Zincir (Çiti ) Örme ... 17
2.5.6. Kilim Dokuma ( Halı Kilimi ) ... 17
2.5.7.Havlı Dokuma ( Halı Dokuma ) ... 17
2.5.7.1.Gördes ( Türk, Kapalı, Simetrik ) Düğümü ... 18
2.5.7.2.Sine ( İran, Açık, Asimetrik ) Düğümü ... 18
2.5.7.3.Hekim Düğümü ... 18
2.5.7.4.Tek Çözgü Üzerine Düğüm ... 18
2.5.8.Bitim İşlemleri ... 20
2.5.8.1.Saçak Bağlama ... 20
2.5.8.2.Halının Arka Yüzeydeki Tüylerin Temizlenmesi ... 20
2.5.8.3.Halının Temizlenmesi ... 21
2.5.8.4.Halının Kurutulması ... 21
2.6.Halılarda Görülen Hatalar... 21
2.6.1.Abraj ... 21
2.6.2.Atkı Fışkırığı... 21
2.6.3.Desen ( Nakış ) Hataları ... 21
2.6.4.Çarpıklık ... 21 2.6.5.Basıklık... 21 2.6.6.Zikzak ( Andele ) ... 22 2.6.7.Kuru Atkı ... 22 2.6.8.Kırkım Hatası ... 22 2.6.9.Topal Düğüm ... 22 2.6.10.Ende Açılma ... 22 2.6.11.Ende Daralma... 22 2.6.12.Potluk ( Kavruk ) ... 22 2.6.13.Kördüğüm ... 23
2.7.Halk Eğitimi Merkezleri... 23
2.7.1.Halk Eğitimi Merkezlerinin Tanımı ve Tarihçesi ... 23
2.7.2.Halk Eğitiminin Önemi ve İşlevleri ... 24
2.8.Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi ... 24
2.9.Ağrı İli Taşlıçay İlçesi ... 25
BÖLÜM III 3. YÖNTEM... 27 3.1. Araştırma Modeli ... 27 3.2. Evren Örneklem ... 27 3.3. Verilerin Toplanması ... 28 3.4. Verilerin Analizi ... 28 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM... …29
4.1.Ağrı İli Taşlıçay İlçesinde Bulunan Halıların Yapılış Yıllarına Ait Bilgiler ……….………...29
4.2.Yöredeki Halıların Cins, Boyut ve Kullanım Özellikleri... ………..30
4.3.Yöredeki Halıların Genel Durumları ve Saklanma Koşullarının Özellikleri ………...33
4.4.Yöredeki Halıların Teknik Özellikleri ……….34
4.5.Yöredeki Halılarda Kullanılan Malzeme Özellikleri ……….36
4.6.Yöredeki Halıların Renk Özellikleri ... 36
4.7.Yöredeki Halıların Motif ve Kompozisyon Özellikleri... 38
4.8.Yöredeki Araştırmaya Katılan Halı Dokuyucusu Kişilerin Bireysel Özellikler……….………..40
4.9. Halk Eğitim Merkezi Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Bilgiler ………..41
4.10. Halk Eğitimi Merkezindeki Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerine İlişkin
Bilgiler………..……….45
BÖLÜM V 5.1.
Taşlıçay İlçesinde Tespit Edilen Halı Kataloğu
... 49BÖLÜM VI 6.Teknik Desen Çizimler ... 131
6.1.Kenar Suyu Çizimleri ... 131
6.2. Zemin Teknik Desen Çizimler ... 142
6.3.Dolgu Desen Teknik Çizimleri ... 163
BÖLÜM VII 7.SONUÇ VE TARTIŞMA...173 7.1. SONUÇ……… ………....173 7.2. TARTIŞMA………....…………...176 KAYNAKLAR………....179 EKLER………183 EK-1.Bilgi Formu………..184 xiii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. El Dokuması Halıların Tespit Edildiği Yerler………..…….27
Tablo 2.Yörede Üretilen Halıların Yapılış Yıllarının Dağılımı. ……….29
Tablo 3.Halıların Cins, Boyut ve Kullanım Özelliklerinin Dağılımı ………..30
Tablo 4.Halıların Halı Kilimi ve Saçak Uzunluklarının Dağılımı……..……….31
Tablo 5.Halıların Genel Durumunun ve Saklanma Koşullarının Dağılımı………..…33
Tablo 6.Halıların Düğüm Sıklıklarının Dağılımı……….……….34
Tablo 7.Halıların Hav Yüksekliklerinin Dağılımı……….…..….35
Tablo 8.Halı Hatalarının Dağılımı ………..….35
Tablo 9.Halıların Renk Özelliklerinin Dağılımı………...37
Tablo 10.Halıların Motif Özelliklerinin Dağılımı………...………38
Tablo 11. Yöredeki Bezeme Adlarının Dağılımı……….39
Tablo 12.Halıların Kompozisyon Özelliklerinin Dağılımı………. ……….40
Tablo 13.Yöredeki Halı Dokuyucusu ve Dokuyucu Yakını Olan Kaynak Kişilerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı………...40
Tablo 14. Halk Eğitim Merkezinin Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Dağılım...….42
Tablo 15.Kursiyerlerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı ………...….43
Tablo 16.Kursiyerlerin Kurs Görüşlerinin Dağılımı……….……...44
Tablo 17.Kursiyerlerin Kursta Sağladıkları Faydaların Dağılımı..……….45
Tablo 18. Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerinin Dağılımı……….46 xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Taban Halısı………...49
Şekil 2. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı……….………...…….50
Şekil 3. Taban Halısı Göbek Detayı……….….………..….50
Şekil 4. Taban Halısı Göbek Detayı ………..………….……….…52
Şekil 5. Taban Halısı ……….……..52
Şekil 6. Taban Halısı Göbek Detayı ………..……….……….52
Şekil 7. Taban Halısı ………...55
Şekil 8. Taban Halısı ………...57
Şekil 9. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ………...…..………...…57
Şekil 10. Taban Halısı ………...……….……….59
Şekil 11. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı………...…………..…..…59
Şekil 12. Taban Halısı ………...………....…61
Şekil 13. Taban Halısı ………..………..……….61
Şekil 14. Taban Halısı ………..……….………..…63
Şekil 15. Taban Halısı Göbek Detayı………..…….…64
Şekil 16. Yastık Halısı……….…………..………..….66
Şekil 17. Yastık Halısı Göbek Detayı………..……67
Şekil 18. Taban Halısı ………...……….……….…69 xv
Şekil 19. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ……….……..………...…69
Şekil 20. Taban Halısı ……….……….………...72
Şekil 21. Taban Halısı Göbek Detayı ………...………..72
Şekil 22. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ………...………..……….…73
Şekil 23. Taban Halısı ……….……….………...75
Şekil 24. Taban Halısı Göbek Detayı ………..………….………...…....76
Şekil 25. Taban Halısı ………....………...…..78
Şekil 26. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ………..……...………….…78
Şekil 27. Taban Halısı ………...………..………..……..80
Şekil 28. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ……….……….…..…..80
Şekil 29. Taban Halısı ………..……….…....…..82
Şekil 30. Taban Halısı Yakın Göbek Detayı ……….………..…....83
Şekil 31. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı……….………...83
Şekil 32. Taban Halısı ………...……….……….…86
Şekil 33. Taban Halısı ……….…….………...89
Şekil 34. Taban Halısı Göbek Detayı ……….………...………89
Şekil 35. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ………..………...89
Şekil 36. Taban Halısı ………..………….………..92
Şekil 37. Taban Halısı Göbek Detayı. ………...…...…...……....92
Şekil 38. Taban Halısı ………..……….…………...94
Şekil 39. Taban Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı ………...……..…....94
Şekil 40. Yastık Halısı………...………..………..…...96
Şekil 41. Yastık Halısı Kenar ve Kenar Suyu Detayı……….………..96
Şekil 42. Seccade………...………..………...…98
Şekil 43. Seccade Göbek ve Kenar Suyu Detayı……….…………..……...……98
Şekil 44. Taban Halısı ………...……….………...……100
Şekil 45. Taban Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı ……….………..……100
Şekil 46. Taban Halısı ………..…………..………...103
Şekil 47. Taban Halısı Göbek Detayı ………...………..……...………..…..103
Şekil 48. Taban Halısı Göbek Detayı ………...………...……….…….103
Şekil 49. Yastık Halısı Göbek Detayı………..……..………106
Şekil 50. Yastık Halısı Kenar Suyu Detayı……..………...………...………106
Şekil 51. Yastık Halısı ……….………..108
Şekil 52. Yastık Halısı Göbek Detayı ………...………..…………...……...108
Şekil 53. Yastık Halısı………..……..………...….110
Şekil 54. Yastık Halısı………..……….….112
Şekil 55. Yastık Halısı Göbek Detayı……….………...…………....112
Şekil 56. Taban Halısı ……….………..………....114
Şekil 57. Taban Halısı ……….………….……….…117
Şekil 58. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı ………..………...…..…….…117
Şekil 59. Taban Halısı ………..……….………...….119
Şekil 60. Taban Halısı Göbek Detayı ………..……….………….119
Şekil 61. Taban Halısı ……….……….……….…121
Şekil 62. Taban Halısı Göbek Detayı ………...…...………...…121
Şekil 63. Yastık Halısı………..………..123
Şekil 64. Yastık Halısı Göbek Detayı………....……123
Şekil 65. Yastık Halısı………..…..…125 xvii
Şekil 66. Yastık Halısı………..……...………...127
Şekil 67. Yastık Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı………127
Şekil 68. Yastık Halısı………..…….………...…..129
Şekil 69. Yastık Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı……….………...129
Şekil 70. Kenar Suyu Çizimi Örnek 1,2……...……….………...131
Şekil 71. Kenar Suyu Çizimi Örnek 10……….………...132
Şekil 72. Kenar Suyu Çizimi Örnek 4………...…...133
Şekil 73. Kenar Suyu Çizimi Örnek 5 ………...133
Şekil 74. Kenar Suyu Çizimi Örnek 3………...134
Şekil 75. Kenar Suyu Çizimi Örnek 6………...135
Şekil 76. Kenar Suyu Çizimi Örnek 7………...135
Şekil 77. Kenar Suyu Çizimi Örnek 8………...……...……..136
Şekil 78. Kenar Suyu Çizimi Örnek 9,11,12……….……...………..136
Şekil 79. Kenar Suyu Çizimi Örnek 18……..……….………...…137
Şekil 80. Kenar Suyu Çizimi Örnek 17,19,34……..……...………...137
Şekil 81. Kenar Suyu Çizimi Örnek 20……..……….………...138
Şekil 82. Kenar Suyu Çizimi Örnek 13,14,15……..……….……….138
Şekil 83. Kenar Suyu Çizimi Örnek 16………..……….……...139
Şekil 84. Kenar Suyu Çizimi Örnek 21,24………..………...139
Şekil 85. Kenar Suyu Çizimi Örnek 25………..……….……….…..140
Şekil 86. Kenar Suyu Çizimi Örnek 25………..……….…………...140
Şekil 87. Kenar Suyu Çizimi Örnek 26………..……….…………...140
Şekil 88. Kenar Suyu Çizimi Örnek 29………...………...141
Şekil 89. Kenar Suyu Çizimi Örnek 23………...………….………..………....141 xviii
Şekil 90. Kenar Suyu Çizimi Örnek 22,27,28……….………...………..……...141 Şekil 91. Kenar Suyu Çizimi Örnek 30……….………...…….………...142 Şekil 92. Kenar Suyu Desen Çizimi Örnek 31,32,33………...142 Şekil 93. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 1,2………...…...142 Şekil 94. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 1,2………...143 Şekil 95. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 3………...144 Şekil 96. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 4………...…..145 Şekil 97. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 5………..…...146 Şekil 98. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 6……...………...…….……...147 Şekil 99. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 21………...148 Şekil 100. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 9,11,12………..…………...……….…...148 Şekil 101. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 9,11,12………..……….…..149 Şekil 102. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 7………..…..………...150 Şekil 103. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 8…………..………...151 Şekil 104. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 8…………..………...….….…....152 Şekil 105. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 13,14,15,16,23……….…….…...153 Şekil 106. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 10…………...………..154 Şekil 107. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 17,18………...………..…..….155 Şekil 108. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 23………...………..…156 Şekil 109. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 30………...………..157 Şekil 110. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 22………...………..157 Şekil 111. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 20…………...……...……….……..158 Şekil 112. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 25………..……….…..158 Şekil 113. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 21………...……....………..159 Şekil 114. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 28………...……...………….……..160
Şekil 115. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 24,29,26……….…..161 Şekil 116. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 27…………..……….………..162 Şekil 117. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 31,32,33……….…..163 Şekil 118. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118……….……..163 Şekil 119. Dolgu Desen Teknik Çizimi 119………...164 Şekil 120. Dolgu Desen Teknik Çizimi 120……….……..164 Şekil 121. Dolgu Desen Teknik Çizimi 121……….……..165 Şekil 122. Dolgu Desen Teknik Çizimi 122……….……..165 Şekil 123. Dolgu Desen Teknik Çizimi 123………...………166 Şekil 124. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118……….……..167 Şekil 125. Dolgu Desen Teknik Çizimi 119………...167 Şekil 126. Dolgu Desen Teknik Çizimi 120……….……..168 Şekil 127. Dolgu Desen Teknik Çizimi 121……….……..168 Şekil 128. Dolgu Desen Teknik Çizimi 122……….……..168 Şekil 129. Dolgu Desen Teknik Çizimi 123………...………169 Şekil 130. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118……….……..169
BÖLÜM I
GİRİŞ
Türk dünyasında, halı, kilim ve düz dokumalar ihtiyacı karşılamak için bir gelenek halinde devam etmiş olan sanatlardır.
Halı sanatı, Selçuklulardan, Osmanlı Devletine kadar tarih boyunca devam etmiştir. Bu dönemlerde el dokuma halıları dokunmuş ve kullanılmıştır. Halı sanatı başından beri Türklere bağlı olarak gelişmiştir. İlk düğümlü halıların üçüncü yüzyıldan evvel Orta Asya’da Türkler tarafından yapılmaya başlandığı bilinmektedir. Önce dokumalara yün iplikler düğümleyerek hayvan postuna benzer halılar meydana getirdiler; zamanla bunlardan diğer halılar gelişti (Aslanapa,1972,s.5).
Orta Asya’dan günümüze kadar taşınan Türk Halı Sanatı içinde birçok manevi kültür değerlerimiz bulunmaktadır. Bu kültür değerlerimizin tanınması, gelecek şekillere orijinal halleriyle aktarılması için, geçmişte yapılan el dokuması halılar ülkemizde müzelerde sergilenmektedir. Müzelerin yanı sıra bugün Anadolu'da hala eskiden büyüklerimiz tarafından el dokuması halılara rastlayabiliriz. Özellikle küçük il ve ilçelerimizde yaşayan
bireyler, evlerindeki bu halılara gerek kullanarak gerekse saklayarak sahip çıkmış ve
korumuşlardır.
Orta Asya halıları zamanla Batıya doğru yayılmıştır. Tarihimizde Orta Asya halılarından sonra, 11. yy da, Selçuklular döneminde de halı sanatı görülmüştür. Selçuklu dönemine ait halılar, Türk halı sanatının gelişmesine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. Anadolu'da en eski halılar camilerde bulunmuştur. Selçuklu döneminde yapılmış olan bazı halılar, Konya Alaaddin Cami, Beyşehir Eşrefoğlu Camilerinde bulunmuş ve ayrıca yapılan araştırmalar, Anadolu'nun birçok il, ilçe ve köy camilerinde çok değerli halı ve kilimlerin olduğu görülmüştür (Bayraktaroğlu,1989,s.22). Anadolu halıları, Selçuklu devri(Konya grubu,
Fustat grubu, Beyşehir grubu yani Holbein, hayvan figürlü halı grubu),beylikler devri ve erken Osmanlı devri halıları, aşiret halıları olarak da ayrılabilir (Durul,1980).
Anadolu Selçukluların 1905 yılından kalma Konya Alâeddin Camisinde üç adet bütün ve beş adet de parçalanmış halılar bulunmuş, bu halılarla beraber binlerce halı İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinde bulunmaktadır (Aslanapa,1993, s.345).
Türk Halı Sanatı, 19. yüzyıl sonuna kadar gelişmesine devam etmiş, Orta Anadolu da
Konya, Kayseri, Sivas, Kırşehir bölgesi ile, Batı Anadolu’nun Isparta, Fethiye, Döşeme altı, Balıkesir, Yağcı bedir, Uşak, Bergama, Kula, Gördes, Milas, Çanakkale, Ezine, Doğu Anadolu’da Kars ,Erzurum Ağrı bölgesinde bu geleneğin daha da gelişerek ve canlandırılarak sürdürülmesine çalışılmaktadır.
Bu halıların her biri gerek üzerinde taşıdıkları motifleriyle, renkleriyle ve gerekse kullanılan teknikleri bakımından milli değerlerimizi taşımaktadır. Kültür tarihimizde önemli olan bu halıların bir kısmı günümüze kadar ulaştırılmış ve müzelerde sergilenerek tanınması sağlanmıştır. Büyüklerimizden kalma el dokuma halılarının diğer bir kısmı ise bugün evlerde kullanılmakta ya da sandıklarda saklanmaktadır. Geçmişte pek çok el dokuması halı dokunmasına rağmen, günümüzde halkın bu konuda bilinçsiz olması sebebiyle, el dokuması halılar yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır.
Günümüzde kullanım açısından el dokuması halılar,önemini yitirmekte,evlerde insanlar daha çok makine halısı kullanılmaktadır. Ayrıca araştırmada, araştırmaya alınan evlerde bulunan el dokuması halıların çoğunluğu saklama koşulları sıkıntılıdır. Örneğin,bazı el dokuması halıların kömürlükte saklandığı tespit edilmiştir.
1.1.Problem Durumu
Ülkemizin pek çok bölgesinde el dokuması halı üretimi yapılmıştır. Batı Anadolu, Orta
Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri ticari anlamda el halıcığı yapmış olan bölgelerdendir. Ağrı ilinde, geleneksel el sanatlarımızın en önemli dalı dokumacılıktır. Geçmişte, Doğubayazıt ilçesi gibi el dokuması halıcılık merkezi olan Ağrı ilinde, bugün ise çok az sayıda ilçe, köy veya halk eğitim merkezlerinde devam etmektedir (Çetin,2010).
Doğu Anadolu Bölgesinde önemli halıcılık merkezlerinden biri olan Ağrı ilinin Taşlıçay İlçesi halkının kendi ihtiyaçları için dokudukları halılar, teknik ve desen özellikleri bakımından günümüze kadar araştırma konusu olmamış ve belgelendirilmemiştir. Halıların saklama koşullarının zor olması nedeni ile yöre halkı tarafından zamanla elden çıkarılmaktadır. Bu halıların, belgelenmeleri, Doğu Anadolu halı literatürüne kazandırılmaları gerekmektedir. Ayrıca yöredeki halk eğitimi merkezinde 1979 yılından beri haclılık kursları verilmektedir. Bu sebeplerden yola çıkılarak, araştırmada Ağrı ili Taşlıçay yöresine ait halılar, teknik ve desen özellikleri bakımından ele alınmış, aynı
zamanda halk eğitimi merkezinde 2013-2014 yılında halı kursuna katılan kursiyerlerin
bireysel özellikleri ve halıcılık ile ilgili görüşleri incelenmiştir.
1.2.Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı, Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarının
teknik ve desen özelliklerini ve Yöredeki Halk Eğitimi Merkezi Halıcılık Faaliyetlerini
ortaya koyabilmektir. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
Alt Amaçlar:
1. Doğu Anadolu ve Ağrı ili Taşlıçay ilçesi halılarının tarihi gelişimi hakkında bilgiler
nelerdir?
2. Yöredeki el dokuması halıların cins, boyut ve kullanım özellikleri nelerdir? 3. Yöredeki el dokuması halıların teknik özellikleri nelerdir?
4. Yöredeki el dokuması halılarda kullanılan malzemeler nelerdir? 5. Yöredeki el dokuması halıların renk özellikleri nelerdir?
6. Yöredeki el dokuması halıların motif ve kompozisyon özellikleri nelerdir? 7. Yöredeki halı dokuyucusu kişilerin bireysel özellikleri nelerdir?
8. Yörede Halk Eğitimi Merkezi faaliyetleri nelerdir?
9. Yöredeki Halk Eğitimi Merkezindeki kursiyerlerin halıcılık ile ilgili görüşleri
nelerdir?
1.3.Araştırmanın Önemi
Sahip olduğumuz kültür ürünlerinin korunması ve gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Ağrı iline ait halılar, Anadolu el dokuması halıları içinde zengin örnekleri ile dikkat çeken bir gruptur. Taşlıçay ilçesine ait el dokuması halıların belgelendirilmesi ile kaynak oluşturması bakımından ve yöre halkının bu araştırma sayesinde bilinçlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. İlçede, bireylerin kendi evlerinde bulunan orijinal halıların olup ortaya konulması, diğer araştırmalara katkı sağlaması ve bu yörenin halılarının daha önce araştırmaya alınmaması bakımından önemlidir.
Yörede yaşayan halkın halıcılık ve halı dokuma ile ilgili bilgisi,ilgisi gelecek nesillere aktarılması bakımından önemlidir.Bu sebeple Halk eğitimi merkezinde halı kursuna katılan
bireylere bu konuda önemli görevler düşmektedir.Kursiyerlerin halı dokuma ile ilgili
görüşlerini
1.4.Sayıltılar
Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılar, araştırmaya değer niteliktedir. Örneklem evreni niteler özelliktedir.
1.5.Sınırlılıklar
Bu araştırma;
• Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılar ve ilçe merkezi, ilçenin
Aşağı Toklu ve Yukarı Düz meydan köyleri,
• Veri toplama aracı olarak, bilgi formları ve görüşme soruları ile sınırlıdır.
1.6.Tanımlar
Arış ve Argaç: Halıda arış dikine atılan iplikler, argaç ise yatay olarak atılan ipliklerdir
(Çelik, 2010, s.16).
Baklava Şeması: Zeminde kartuş şeklinde sekizgen ve yıldız şeklidir. Dilimli madalyonlar
kaydırılmış eksenler üzerinde sıralanır. Her madalyonun arasına yerleştirilmiş küçük birer rozetten çıkan saplar bu madalyonlar etrafında baklava şeklinde bir çerçeve yapar (Yetkin, 1974, s.88).
Bulut Motifi: Ejderin stilize edilmiş şeklidir (Aslanapa ve Fazlıoğlu, 2006, s.74).
Dokuma Tezgahı: Alt kısmı yere tutturulmuş ortaya doğru hafif eğik, üst kısmı
oynayabilen bir kasnaktır (Dursun, 1973, s.8).
Ejder: Halı sanatında aslan pençeli, kanatlı ve kuyruğu yılanı anımsatan mitolojik bir
hayvandır (Aslanapa ve Fazlıoğlu, 2006, s.74).
Fitil ve Sümeç (Sümek): Kırşehir yöresinde, yün ipliği eğirme sırasında, kola
dolayabilmek için, yaklaşık 5 cm. çapında "tops" yapılır. Buna yörede fitil denir. Daha sonra çıkrık ile çok az bükülerek eğrilir. Bu andaki durumuna yörede, sümeç ya da sümek adı verilir (Deniz, 1984, s.37).
Gerdirme Mengenesi: Isparta tipi tezgahlarda olan iki yuvarlak içi boş ince demir.
Çözgülerin gergin ya da gevşek tutulmasını sağlar (Gönül, 1957, s.3).
Göbek(tarla): Mihrabın ortasında kalan bölümdür. Cıvalı, elli motifli ve yıldızlı örnekleri
vardır. Cıva, yıldız ve hayat ağacı bu bölümün temel desenleridir (Aktaç, 2002, s.16).
Gömlek Yazısı: Gömlek yakalarında görülen işleme motifi örneğidir (Eren, 1980, s.55). Hatayi: Osmanlı halılarında kullanılan motiflerden biri olup, nar çiçeğinin ortadan
kesilmiş şeklidir (Kafalılar, 1976).
Hayat Ağacı: Ailesinin, sevgisinin uzun ömürlü olması dileğini anlatan bir motiftir
(Aktaç, 2002, s.9).
Hekim Düğümü: Pazırık halısından beri Türklerin Gördes düğümü kullandıkları
anlaşılmıştır. Nomad karakterde ve kaba dokunmuş halılardan tek ilme kullanılmaktadır. Önceleri Isparta atölyelerinde kolay üretme ve işçilik bakımından elverişli olan bu ilme tarzına denir (Aslanapa ve Durul, 1974, s.14).
Istar(Dik Tezgah): İki yan ağacı, alt ve üst bazılar, gücüleme çubuğu ve yatağı ile
tezgȃhın iskeletinden oluşur (Karahan, 1989, s.138).
İbrik: Kula ve Gördes yöresine ait halıların mihrap kısımlarında bulunan ve temizliğe
sembol olan desen (Kafalılar, 1976, s.14).
Kirmen: İplik bükümü(eğirmek) için kullanılır (Say, 2011, s.243). Kontur: Etraf çizgisi anlamındadır (Kafalılar, 1976, s.17).
Lotus: Baklavayı andıran üsluplanmış motif (Aslanapa, 1987).
Naturel Motif: Tabiattan alınan şekillerin çiziminde, tabiattakine tamamen sadık kalınarak
hazırlanan motiflerdir (Kafalılar, 1976, s.16).
Payanda: Tezgȃhın tabla üzerine kurulmasında tabla ile yan ağaçları birbirine bağlamak
için kullanılan 5x10 ebadında ağaçlardır (Özel, 1989, s.26).
Sandıklı Halı: Tek mihraplı çoğunlukla ‘Türkmen Yıldızı (Göktürk mührü) desenli halı
örneğidir (Aktaç, 2002, s.14).
Sembolik Motif: Bir şeyi tanıtan, temsil eden veya soyut bir fikri ifade eden motiflerdir
(Kafalılar, 1976, s.16).
Tabanlık: Konya ve Kırşehir halılarında basılacak yer (Kafalılar, 1976, s.14).
Tek Arış Üzerine Bağlanan Düğümler: Düğüm ipliği arışın(çözgü) etrafında bir defa
düğümlenerek uçları üste çıkarılır. Aynı sıradaki düğümler arasında birer arış boş bırakılı (Aytaç, 1982, s.136).
Tülü: Bir tür halıdır. Ancak tülü, halıda olduğu gibi makas kullanılmaz, düğüm iplikleri
bıçakla kesildiği gibi kalır ve hav yüksekliği fazla olan bir halıdır (Öztürk, 1985, s.270).
Üslup: Bir devrin, bir ulusun ya da bir sanatçının kişiliği ,teknik, renk ve kompozisyonu
ile biçim ve anlatım bakımından özelliğidir (Kafalılar, 1976, s.16).
Vargel: Dokunan halının atkıları atılırken, çözgüdeki çaprazı (yukarı aşağı indirip
kaldırmak suretiyle)açar (Özel, 1989, s.24).
Yıldız: Orta alanın kareleri içerisinde haça benzer ve çapraz çiziklerden oluşan biçimdir
(Bayraktaroğlu, 1989, s.97).
Zeğ: Şap (Say, 2011, s.245).
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde literatür taraması yapılarak oluşturulan kavramsal çerçeve ve konu ile ilgili araştırmalara yer verilmiştir.
2.1.Halı
Dokumalar Türk halkının, doğumundan ölümüne kadar, hayatının bir parçası olmuş; kişi, son yolculuğuna bu dokumalardan biri ile çıkmıştır. Bebeğin kundağının bağı, beşiğini sallayan ip, annelerin yaptığı dokumalardandır. Anadolu kadını çocuğunu, kendi dokuduğu beşikte büyütmüş; yaptığı torba içinde, sırtında taşımıştır. Evinin yaygısını, minderini, yastığını, örtüsünü hep halı ve kilim gibi dokumalardan yapmıştır.Türk halısı, Orta Asya’dan Anadolu’ya , tarihin derinliklerinden, günümüze kadar çok değerli geleneksel mesajları taşımış bulunan çok özel bir üründür (Aliyeva, 2012, s.16).
2.2.Halının Tarihçesi
Pazırık halısı dünyanın en erken tarihli düğümlü dokumasıdır. Türk (Gördes) düğüm tekniği ile dokunmuş, yün malzeme kullanılmıştır. Zeminde kırmızı, ve üzerinde beyaz, sarı, mavi kullanılmıştır. Türk-İslȃm kültürü içinde halı, toplumun estetik duyuş ve görüşlerinin yansıdığı alanlardan biridir (Ünal, 1998, s.84). Dokunan halılar, o döneme ait özellikleri taşıyan desenler kullanılmıştır. Dokunan döneme ait özellikleri halıların motif, desenlerinde görülebilmektedir. Böylece, günümüzde tarihi dönemlerde dokunan halılar sayesinde o dönemin gelenek görenekleri hakkında fikir sahibi olabilmekteyiz.
Türk halı sanatı ile ilgili kaynaklara göre, düğümlü halı Asya’da Türklerin yaşadığı, özellikle, yoğun olarak bulundukları Ötüken Bölgesi’nde ortaya çıkmış ve buradan dünyadan yayılmıştır. (Deniz, 2000, s.19).
Türk halı sanatının gelişmesinde Türkiye Selçukluları’ nın Önemli bir rol oynadığı açıktır. Türk düğümü ile dokunan ve geometrik motiflerle süslenen halıların yanı sıra, iri kȗfi yazılı bordürlerden oluşan halılar, Selçukluya has karakteristik bir özellik kazandırmıştır. Bununla birlikte Türk halı sanatının en parlak devri, Osmanlı Devleti’ nin en kudretli olduğu 16. ve 17. yüzyıllar oldu (Yiğit, 2011, s. 137).
Selçuklu Halılarından sonra 14.yüzyıldan itibaren halılar; Hayvan Figürlü Halılar olarak ele alınmıştır, Türk halı sanatının yeni bir safhasını meydana getirir. (
Dünya halı sanatının temel kaynağı olan Selçuklu halılarından sonra Türk halı sanatının ikinci parlak devri 16.yy’ da Uşak ve çevresinde yapılan halılarla başlar. Uşak halılarına menşe olarak, Holbein halıları adı ile tanınan grubun ilk iki tipi kabul edilir. İki esas grup olarak madalyonlu ve yıldızlı Uşak halıları alışılmış isimlerdir (Aslanapa, 1999, s.23).
Türk halıların klasik gelişmesi yanı sıra 16.yy’ n son yarısından başlayarak Osmanlı Saray
Halıları olarak ele alınmıştır. Osmanlı Saray halıları, oldukça kaliteli iplikler kullanılarak ve sık dokunuşlarla; desenlerde, kıvrık dal, rumi, hatayi, penç, gül, lale, karanfil gibi çiçekler kullanılmıştır.
Türk halı sanatının en parlak devirleri olan 15, 16, 17. Yüzyıllardan sonra Türk halıcılık
sanatında bir duraklama devri başlamıştır.
18.yüzyıldan sonra, diğer sanat dallarında olduğu gibi, Türk Halıcılığı’nda da bir yavaşlamanın başladığını görüyoruz.19.yüzyıldan itibaren Türk Halıcılığı, Avrupa ve Amerika’dan aldığı ısmarlamalara göre, halı dokuyan bir ev sanayi haline gelmiştir. (Görgünay, 1977, s.4)
2.3.Halıların Sınıflandırılması
Türk halı ve düz dokumalarının adlandırılmasında kimi zaman üretildiği dönem veya üretildiği yer kimi zaman resmedilen tabloları yapan ressamların adı esas alınırken son
dönemlerde desen özellikleri, üretim bölgeleri ve üzerlerindeki süslemelerden giderek yeni adlandırmalar yapılmaktadır (Öztürk, 2011, s.95).
Halılar, desenlerine, kullanım amacına ve boyutlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bugünkü halıcılığımızda desen çeşitlerine göre halıları üç grupta sınıflandırabiliriz. Bunlar; Mihraplı halılar, Köşeli ve Göbekli halılar, Raporlu halılardır. Kullanım amaçlarına ve boyutlarına göre halılar Namazlık halısı, Seccade halısı, Yastık halısı, Duvar halısı, Sedir halısı, Çift Halı, Döşek halısı, Taban halısı, Kelle halısı, Somya halısı, Eşik halısı, Minder halısı, Heybe halısı, Torba halısı, Eğer halısı, Semen-Havut halısı olarak sınıflandırılmaktadır (Aytaç, 2013, s.14).
Desenlerine göre halılar, Geometrik Desenli, Mihraplı Halılar (Seccade), Bitkisel Desenli ve Hayvan Resimli ve Manzaralı olarak ayrılmıştır (Görgünay, 1977).
2.3.1.Kullanım Amaçlarına Göre Halılar Namazlık Halısı:
Üzerinde namaz kılmak için dokunur. Diğer halılardan farklı olarak, namaz kılınacak yöne sembolik bir mihrap yapılır. Mihrabın çevresine ibrik motifi işlenebilir. Mihrabın içine, yukarından aşağıya doğru sarkan, bir kandil yapılır. Bazen kandil çiçek buketi gibi verilir. İbrik temizliği, kandil nur ve ısığı sembolize eder. Bazen mihrabın altında ve üstünde birer dikdörtgen çerçeve bulunur. Bunlara Ege Bölgesi’ nde ayetlik, Orta Anadolu Bölgesi’ nde sandık denir (Deniz, 2000, s. 75).
Seccade Halısı:
Namazlık halısından büyük, kelle halısından daha küçük, büyük halıların yetmediği yerleri doldurmak üzere dokunmuş her halıya seccade denir. Seccade namazlık değildir, ancak mecbur kalındığında, diğer halılara göre daha küçük boyutlu olduğu için, kȃbe yönüne çevrilip, namaz kılınabilir. Mihrap nişi yoktur (Deniz, 2000, s.75).
Yastık Halısı:
Yastık halılar; yerde oturma düzeninin bir parçası olarak duvara dayanan, içleri dolgulu sırt dayanaklarıdır (Aral, 2013, s.5).
Eski örnekleri insanların sırt genişliğinden biraz daha büyüktür. Özellikle Konya, Kayseri gibi yörelerde, odalar altı yastıkla doldurulabilecek büyülükte yapılır. Bir odayı dolduracak sayıdaki yastıklara takım yastık denir (Deniz, 2000, s.75).
Duvar Halısı:
Duvarı süslemek, duvardan gelecek nem ve soğu önlemek üzere dokunmuş halılara duvar halısı denir. Günümüzde hala dokunmaktadır. Desenleri yörelere göre değişir. Boyutları evin ölçülerine göre ayarlanır. Çoğunlukla göbeklidir (Deniz, 2000, s.75).
Sedir Halısı:
Eski evlerde pencere önlerine, bazen de, odanın iki uzun kenarına yapılan, halkın sedir, seki, makat, divan gibi isimlerle adlandırdığı, yerden yaklaşık 25-30 cm. yükseklikteki bölümlerin üzerine serilir (Deniz, 2000, s.75).
Çift Halı:
İki halıdan (parça-şak) meydana gelir. Günümüzde hala dokunmaktadır. Konya, Kayseri, Niğde, Aksaray gibi merkeze bağlı köylerde büyük odalara sermek için kullanılır (Deniz, 2000, s.76).
Döşek Halısı:
Yatak halısı diye de bilinir. Döşek yerine serip, kullanmak için kullanılır. Bu nedenle uzun havlıdır. Günümüzde bunun yerine, minder halısı (yer minderi, sandalye minderi) dokunmaktadır (Deniz, 2000, s.76).
Taban Halısı:
Büyük boy halılara verilen isimdir. Eskiden büyük odalara serilen bu halılar günümüzde salonlara serilmektedir. Günümüzde hemen hemen her merkezde dokunmaktadır (Deniz, 2000, s.76).
Kelle Halısı:
Taban halılarının bir boy küçüğüdür. Salondan daha küçük odalarda kullanılır. Genellikle tek kullanılır (Deniz, 2000, s.75).
Somya Halısı:
Somya üzerine sermek için kullanılır. Günümüzde de dokunur, desen açısından, kelle ve
taban halılarının süslemelerine sahiptir (Deniz, 2000, s.75).
Eşik Halısı (Çeyrek Halı):
Kapı eşiğine sermek için kullanılır. Taban halılarının serilmesinden sonra, veya taban halısının arta kalan yerleri doldurmak için de kullanılır. Taban halısı serildiğinde, özellikle, taban halısının yetişmediği yere veya taban halısından önce basılması için kapı eşiğine serilir. Bu nedenle son zamanlarda çeyrek halı da denir (Deniz, 2000, s.75).
Minder Halısı:
Minder halısı, günümüzde, hem yere oturmak, hem de sandalye üzerine sermek için dokunmakta ve dokundukları yerlere göre yer minderi, sandalye minderi şeklinde isimlendirilmektedir (Deniz, 2000, s.75,76).
Heybe Halısı:
Heybe, yün, pamuk veya devetüyünden dokunur. İçerisinde, azık (yiyecek), çeyiz eşyası veya yük taşımak için kullanılır .İk igözlüdür. Orta yerinde, insanların boynundan geçirip, gözlerden birinin önüne, diğerini arkasına aldığı, bir yarık (yırtık) bulunur. At üzerine atılanlara at heybesi, çeyiz taşınanlarına nakışlı heybe, kına götürmek için kullananlara kınacı heybesi adı verilir. Bazen, heybenin türüne bakılmaksızın, gözlerin çevresi saraçlanır (deri dikilir) (Deniz, 2000, s.77).
Torba:
İçerisinde yiyecek taşımak, ev süslemesinde kullanmak üzere dokunur (Deniz, 2000, s.77).
Eğer Halısı:
At, deve v.b hayvanların eğer veya semeri altına sermek için dokunur. Süslemeleri diğer
halılardan farksızdır (Deniz, 2000, s.77).
Semer- Havut Halısı:
Deve semeri için de halı dokunur. Buna da semer halısı denir. Genellikle, deve semerine
havat veya havut (hamut) denir (Deniz, 2000, s.77).
2.4.Halı Dokumada Kullanılan Araç ve Gereçler
Halı dokumada kullanılan araçlar; tezgâh, çözgü aracı ve bazı yardımcı araçlar(kirkit, bıçak ve halı makası) dır. Kullanılan gereçler ise, çözgü, atkı ve ilme iplikleridir.
2.4.1.Halı Dokumada Kullanılan Araçlar
Tezgȃhlar yatay ve dikey olmak üzere iki çeşittir. Yere dik olarak kurulan dikey tezgah ,Sarmalı (Isparta tipi) tezgah ve Germeli (Hereke tipi) olarak ayrılır.
Sarmalı tip tezgahta, aşağı ve yukarda bulunan yassı tahta vardır. Diğer parçalar ise, çözgü direkleri, levent demirleri,gücü sopası ve çapraz çubuktur.Çözgü direkleri alt ve üst kısımda vardır.Alt direğe halı,üst direğe çözgü sarılır.Gücü sopası, leventlerin ortasında bulunur ve üzerine gücü ipleri sarılır. Sayesinde, düğüm atması kolaylaşır. Çapraz çubuk, çözgülerin arasını açmaya yarar.Germeli tip tezgahlarda,çözgüler tezgah üzerinde yapılmaktadır.
2.4.2.Halı Dokumada Kullanılan Gereçler
Halı dokumada kullanılan gereçler; atkı, çözgü ve ilme iplikleridir.
2.5.Halı Dokuma Aşamaları
Türk halı ve kilimlerini önemli kılan özellikleri dokumasının sıklığı, renklerinin sabitliği
ve desenlerinin özgün olmasıdır (Benli, 2012, s.19).
2.5.1.Çözgü Hazırlama
Halı dokunmadan önce birtakım dokumaya hazırlık aşamaları vardır. Ancak bu işlemlerden önce çözgünün hazırlanması gerekir. Düzgün hazırlanan çözgü halının düzgün dokunması demektir.
2.5.1.1.Çözgünün Hesaplanması
Çözgü tel sayısı dokunacak kilim kalitesine göre her 10 cm.ye girecek çözgü sayısına göre hesaplanır. Örneğin; 10 cm. de 50 çözgü teli varsa, 1.30 metre eninde bir kilimdeki veya halıdaki 13 dm. İçin 50×13= 650 adet çözgü teli gerekir. Çözgü uzunluğu ise dokunacak kilimin uzunluğuna saçak payları ve 50 cm tezgȃh payı ilave edilerek hesaplanır (Soysaldı, 2009, s.22).
Aynı işlemler halının dokunmasında da geçerlidir.
2.5.1.2.Çözgü Hazırlama Yöntemleri
Germe tip tezgahlar hem dikey hem de yatay durumda kullanılmaktadır. İki durumda da aynı şekilde hazırlanır. Germe tip tezgahlarda çözgü hazırlarken şunlara dikkat edilmelidir.
• Önce dokunacak halının boyuna göre, tezgahı seçip leventler birbirine
paralel olmalıdır.
• Alt levendin üzerine gelecek şekilde çözgü gücüsü yerleştirilmelidir.
• Alt, üst leventler ve gücünün üzerine 10’ ar cm. ara ile çizilerek işaretlenmelidir.
• Gerginlik ayarı tek kişi tarafından hiç ara verilmeden yapılmalıdır. Böylece
daha düzgün bir çözgü elde edilmiş olur.
• Çözgüye başlamak için ipliğin ucu çözgü gücüsünün üzerindeki ilk çizgiye
bağlanır. Gelen iplik, alt levendin altından (arkasından), üst levendin üzerinden dolanarak öne verilir. Tezgahın önüne gelen çözgü ipliği çözgü gücüsüne geçirilerek geriye üst levendin üzerinden( arkadan) alt levendin altından dolanarak öne, çözgüye yerleştiren kişiye verilir.
• Bu şekilde devam edilir. Önceden hesaplanan çözgü tel sayısı tamamlanır
(Soysaldı, 2009, s.22,23).
Eğer çözgü işlemi sarma tip tezgahta yapılıyorsa aşağıdaki işlemler yapılmalıdır. Eğer bir
atölyede çalışma yapılıyorsa çözgü aracındaki hareket eden aparat kilim boyuna göre
hesaplanan çözgü uzunluğu mesafesinde ayarlanarak sabitlenir. Dışarıda ise, hesaplanan
uzunluk kadar ara mesafesi bırakılarak duvar veya yere iki kazık çakılır.
• Çözgü mutlaka bir usta tarafından yapılmalıdır.
• Çözgü aracı üzerindeki çözgü boyunda ayarlanan dikey aparatlar etrafına
çözgü ipliği ile yatık sekiz çizilerek dolanmak suretiyle hazırlanır.
• Çözgü tel sayısı tamamlanıncaya kadar bu işleme devam edilir.
• Ayrıca çözgünün iki ucunda her bir çözgü, bir zincir içine alınarak çözgü
zinciri örülür.
• Çözgünün dolandığı kazıkların veya aparatların (açmış olduğu) çözgü aralığından çapraz ara ipliği geçirilir.
• Bu iplik ile çözgünün her iki tarafından çözgü genişliğini verecek şekilde
uzunluk bırakılarak birbirine bağlanır. Bu ara ipleri çözgünün takılmasında kolaylık sağlar.
• Yapılan zincir örgü çözgü tellerinin birbiri üzerine geçerek sırasının
karışmadan tezgaha taşınmasını ve sıralı yerleşmesini sağlar (Soysaldı, 2009, s.24).
Kilim dokuma için yapılan tüm bu işlemler halı dokumada da yapılmaktadır.
2.5.2.Çözgünün Tezgȃha Aktarılması
Çözgü aracından çözgü çubuklarına aktarılan çözgüler, 10 cm. ye girmesi gereken çözgü sayısına dikkat edilerek açılıp dokuma enini verecek şekilde çubuk üzerine yerleştirilir. Hazırlanan çözgü çubukları, tezgȃh üzerindeki yuvalara, önce üstlevente yerleştirilip gergin tutularak sarılır, sonra yerleştirilerek gerginlik ayarı yapılır. Bu arada her 10 cm’ ye giren çözgü sayısının istenilen kaliteye uygun olup olmadığı da kontrol edilir. Ele alınan renkli bir iplik ikişer cm. ye giren çözgü sayılarını ayırmak için alt- üst geçirilip, 10 cm de renk değiştirilerek kaç 10 cm. olduğu tespit edilir (Soysaldı, 2009, s.25).
2.5.3.Varangelen Çubuğunun Yerleştirilmesi
Varan gelen çubuğu çapraz ara ipliğinin bulunduğu, alt levent tarafına gelen ağızlıktan
geçirilir. Varan gelen çubuğunun aşağıya çekilmesi hareketiyle birinci atkı ağızlığı açılır.
Diğer çapraz ipliği ise yerinde kalmalıdır. Çözgü kopması gibi durumlarda kaybolan ucun bulunması, çözgünün eklenmesi gibi işlemler buradan yapılır (Soysaldı, 2009, s.26).
2.5.4.Gücü Örme
Tezgȃhın orta hattına yatay olarak gücü çubuğu yerleştirilir. Gücü çubuğu çubuğu üzerine gücü ipliği iki uçtan bağlanarak gerilir. Gücü ipliği üzerine arka çözgülerin hareketini
sağlayacak şekilde mesafeli bağlanarak sabitlenmesi ile gücü örgüsü örülür. Arka çözgü ipliklerini öne alarak, ikinci ağızlık açmak için örülen bir örgüdür (Soysaldı, 2009, s.26).
2.5.5.Zincir (Çiti) Örme
Zincir(Çiti) halı dokumaya başlamadan önce çözgü ipliklerinin düzgün bir şekilde durmasını ve atılacak düğümlerin sağlam bir zeminde olmasını sağlamak amacıyla yapılır. Yumağın ucu sağ taraftaki bir çift çözgü teline bağlanır, sonra yine bir çift çözgü teli alınır. Yumak bu çift çözgü telinin arkasından dolaştırılarak ön tarafa diğer elle oluşturulan halkanın arasından geçirilir ve çözgü iplikleri çift çift alınarak aynı teknik ile bir sıra çiti örgüsü tamamlanır.
2.5.6.Kilim Dokuma (Halı Kilimi)
Kilim halının her iki ucunda bulunan bir dokumadır. Halı kilimi dokumanın genişliği yapılacak halının ebatlarına göre değişiklik gösterir Dokuma için atılan ilk atkı süzme atkıdır. Çözgü ipliklerinin arasından atkı ipliği, halının eninde boylu boyunca geçirilir. Bu ilk sıra kilim örgüsü kirkit yardımıyla düzgün bir şekilde çiti örgüsü üzerine yerleştirilir. Yapılan bir sıra süzme atkıdan sonra varan gelen yukarı doğru itilerek gücü ağacına en uzak duruma getirilir. Atkının atılması sırasında çözgü ipliklerine basılmak suretiyle çözgü iplikleri birbirinden ayrıldığından bu atkıya basma atkı adı verilmiştir. Basma atkı süzme atkıda olduğu gibi çözgü boyunca çekilmez, çözgü içerisinde bol bırakılır. Bol bırakılan bu atkı iplikleri kirkit yardımıyla çözgü iplerinin arasına diş diş oturtulur.
2.5.7.Havlı Dokuma (Halı Dokuma)
Halı dokumada kullanılan dört çeşit düğüm vardır. Bunlar Türk (Gördes) , İran(Sine) düğümü, Hekim (Isparta) düğümü ve Tek Çözgü üzerine düğümdür.
2.5.7.1.Gördes (Türk, Kapalı, Simetrik) Düğümü
Manisa'nın ilçesi olan Gördes, Anadolu'da bir halı merkezi olduğundan, bu düğüm şekli ismini buradan almıştır. Gördes düğümünde, renkli yün ipliğinin bir ucu bir ipin öteki ucu ise bitişik ipin üzerine düğümlenir. Gördes düğümü ile dokunan halılar, İran düğümünden daha sağlamdırlar. Düğüm özelliğinden dolayı daha çok geometrik ,üsluplanmış ve köşeli desenler için elverişlidir. Gördes düğümü, bütün Türk ve Kafkas halılarında, bazı İran ve İngiliz halılarında kullanılmıştır (Çelik, 2010 ,s.15).
Halk arasında çift düğüm, kalfa ilme olarak bilinir (Deniz, 2000, s.73).
2.5.7.2.Sine (İran, Açık, Asimetrik) Düğümü
Düğüm ipliğinin yalnız bir ucu bir ipin etrafına sarılır, diğer ucu ise sarılmadan bitişik arışın arkasından üste çıkarılır. Sine tekniğinde düğüm ipliklerinin uçları birbirine daha yakın olduğundan, bu çeşit halılar daha yumuşak ve Gördes düğümü ile dokunmuş halılar
kadar sağlam olmazlar (Çelik, 2010, s.15).
Halk arasında tek düğüm adıyla bilinir (Deniz, 2000, s.73).
2.5.7.3.Hekim Düğümü
Günümüzde Isparta halılarında uygulanır. Tek düğümlü halılardan farkı, atkı iplerinin, Türk halılarındaki gibi, baştan sona kadar götürülmemesi, belli bir yerden geri döndürülmesidir. Her dokuyucu kendi bulduğu alan içinde geri döndürülür. Bu nedenle Isparta halılarında, Türk düğümlü halılardaki gibi, belirli bir süpürme yönü yoktur. Halı yüzeyinde havlar, değişik yönlere yatar (Deniz, 2000, s.73).
2.5.7.4.Tek Çözgü Üzerine Düğüm
Avrupa duvar halılarında ve İspanya halılarında kullanılmıştır. Desen ipleri çözgüler üzerine sarılarak yapılır. Dokuma sırasında çözgüler birer atlatılır. Bir sargı, bir atlama yapılır (Deniz, 2000, s.73).
Süzme Atkı:
Süzme atkı atmak için varan gelen gücü ağacına yakın duruma getirilir. Bu durumda çözgü iplerinin yarısı önde diğer yarısı arkada bulunur. Ön ve arkada bulunan çözgü iplerinin arasından atkı ipliği halının eninde boylu boyunca geçirilir. Bu işlem çözgü ipleri birbirlerinden yarı yarıya ayrılmış durumda bulunduklarından kolaylıkla
gerçekleştirilir. Bu nedenle de bu tip atkıya süzme atkı adı verilir. Bir sıra süzme atkı
atıldıktan sonra kirkit yardımıyla atkı çiti örgüsünün üzerine yerleştirilir. Yerleştirme işleminin çok düzgün yapılması gerekir. Eğer düzgün olmazsa dalgalı bir yapı oluşur ve bu dalgalı yapı halının daha sonraki sıralarına aynen yansır. Motifler düzgün bir şekilde ortaya çıkmaz.
Kenar Örgüsü:
Halının iki yanında ilme atılmayan kısma kenar örgüsü denir. Kenar örgüsü için hazırlanan yumaklar, diğer iplerinden bağımsız olarak kullanılır. Kenar örgüsü için iki çözgü çifti kullanılır. Kenar örgüsü, süzme atkı atıldıktan sonra atkı ipliği halının bir kenarında iken kenar örgü ipliği kenar çözgülerine sekizler oluşturacak şekilde sarılır (Megep, 2011, s.48).
Hav Yüksekliği
Halının ilmelerini atmaya başlamadan önce desen kolay görünecek bir yere yerleştirilir. Halının desen ve kenar örgüsü için ayrılan çözgü telleri sayılarak kontrol
edilir, desenli kısmın ortası bulunur ve düğüm atmaya halının ortasından başlanır.
Desen üzerinde halı ortasında bulunan ilme tezgâh üzerinde bulunan orta çözgüye bağlanır. Daha sonra dokunan sırada bulunan ve aynı renkte olan ilmelerin başlangıç ve bitiş noktalarındaki düğümler bağlanır. Aynısı halının simetrisi olan diğer tarafa da bağlanır. Daha sonra desene bakılarak diğer bütün ilme ipleri bağlanarak bir sıra tamamlanır. Üzerine atkı iplikleri atılır ve kirkitle uygun bir şekilde sıkıştırılır. Dokunan ilmeli sıra ayarlı makas ile kesilir.
2.5.8.Bitim İşlemleri
Halı dokunduktan sonra, başlangıcında dokunan kilim örgüsü ve zincir (çiti) bitim işlemlerinde de yapılır. Bitim işleminde yapılan kilim örgüsü başlangıçta yapılanın eni ile aynı ende yapılır. Ayrıca başlangıçta bırakılan saçak payı bitiminde de bırakılır. Tüm bu işlemlerden sonra halının makasla kesim işlemi yapılmaktadır.
2.5.8.1.Saçak Bağlama
Halı tezgȃhtan çıkarıldıktan sonra saçak bağlama yapılır. Çeşitli şekilde saçak bağlama teknikleri vardır.
-Tekli Saç Örgüsü:
İkişer ilmek tutularak üçlü saç örgüsü ile 5-6 cm örülerek uçları çözgüde kullanılan ip ile bağlanır. Saçak uçlarının bozuk olan yerleri makasla kesilerek düzeltilir (Megep, 2011, s.58).
-Atlamalı Saç Örgüsü:
İkişer ilmek tutularak üçlü saç örgüsü örülür uçları bağlanır. Daha sonra bir örgü atlanarak iki saç örgüsü birbirine bağlanır. Soldan sağa bağlama bittikten sonra örgülerin uçları 4–5 cm aynı hizada makasla kesilir
İki-Üç Atlamalı Saç Örgüsü:
Örülen saçaklar iki ya da örgü atlama yapılarak örgüler çaprazlama birbirine bağlanır.
2.5.8.2.Halının Arka Yüzeydeki Tüylerin Temizlenmesi
Halının arkasındaki ve saçaklarındaki ince tüyler ucu alevli tüplü pürmüz ile dağlanarak yakılır.
2.5.8.3.Halının Temizlenmesi
Tezgâhtan çıkan halı kaba kırkım yapılıp saçakları örüldükten sonra halı yıkama atölyelerinde çeşitli işlemlerden geçirilerek halı yıkanır, temizlenir.
2.5.8.4.Halının Kurutulması
Santrıfirizli halı kurutma makinesinde halıdaki su tamamen alınır, kurutulur. Nemli çıkan
halı, açık havada gölgede asılarak kurumaya bırakılır.
2.6.Halılarda Görülen Hatalar
2.6.1.Abraj
Eldeki mevcut iplerin değişmesinden oluşan hatadır. Telafisi güçtür (Çetin, 1969, s.15).
2.6.2.Atkı Fışkırığı
İkinci atkının gevşek vurulmasından meydana gelir (Çetin, 1969, s.16).
2.6.3.Desen (Nakış) Hataları
Dokuyucunun dikkatsizliğinden oluşan hatadır (Çetin, 1969, s.16).
2.6.4.Çarpıklık
Halının alt ucunu birleştirdiğimiz zaman iki ucunun tam gelmemesi ve iki ucunun da geride kalmasıdır (Çetin, 1969, s.16).
2.6.5.Basıklık
Çözgü telleri ayarlanırken bazı yerlerinin sık bazı yerlerinin seyrek atlanmasından ileri gelir. İlme iplerinin kalın veya inceliğinden ileri gelir (Çetin, 1969, s.16).
2.6.6.Zikzak (Ondele)
Halının kenarlarında bulunan dokuyucunun dikkatsizliğinden kaynaklanan halılardır (Çetin, 1969, s.16).
2.6.7.Kuru Atkı
İkinci atkının sık verilmesinden kaynaklanan hatadır (Çetin, 1969, s.16).
2.6.8.Kırkım Hatası
Makasın ayarının sık sık kurcalamaktan ve dokuyucunun düzgün kesememesinden kaynaklanır (Çetin, 1969, s.16).
2.6.9.Topal Düğüm
Makas ayarından bir ucu kısa olan düğüme topal düğüm denir (Çetin, 1969, s.16).
2.6.10.Ende Açılma
Halının çok oturmasından meydana gelir (Çetin, 1969, s.16).
2.6.11.Ende Daralma
Halının az oturmasından ve ikinci atkının sık verilmesinden meydana gelen hatadır. Halının boyu uzar (Çetin, 1969, s.16,17).
2.6.12.Potluk (Kavruk)
Çözgü ayarlanırken çözgü tellerinin gevşek kalmasından olur, halıyı yere serdiğimiz zaman yere tam oturmaz kabarık olur (Çetin, 1969, s.17).
2.6.13.Kör Düğüm
İlmenin iki ucu halının arka kısmında kalır ön tarafı makasın ayrından kısa ve kıvrık olur (Çetin, 1969, s.17).
2.7.Halk Eğitimi Merkezleri
2.7.1.Halk Eğitimi Merkezlerinin Tanımı ve Tarihçesi
Halk eğitimi şu ya da bu ad adı altında yetişkinlere yönelmiş bir eğitim biçimi olarak, geçmişte de uygulanan bir eğitim türüdür. Fakat eskiden halk eğitimi, insancıl, dinsel duygularla, iyilik severlik çerçevesinde, öğrenimden yoksun kalmış olan sınıfların, daha iyi vatandaş, daha ahlaklı vatandaş olarak çalıştırana, yönete karşı, görevlerini daha iyi yerine getirmesini sağlamaya yararlı bir araç görevini yapıyordu. Zamanla, halk eğitimi, aşağı katmanlardan yetişkinlere din kitapları okumasını öğretmek, onları tarihlerine, yazgılarına, katlanmaklarını sağlamak, amacından, uzaklaşarak, önce insanın öğrenme gereksinimlerini giderici bir yöne çevrilmiştir. Sonra da öğrenim çağında iken, eğitim fırsatına kavuşmamış, örgün öğrenimden yararlanmamış olan yetişkinlere gerekli eğitimin en alt düzeyini sağlamak amacına yönelmiştir. Son yüzyıl içinde de, halk eğitimi, eğitimin yalnızca seçkinlerin, güçlülülerin, *yararlanabilecekleri, bir olanak olmaktan çıkmasına, güçsüzlerin bilinçlenip, siyasal, ekonomik ve toplumsal kurtuluşlarına yardımcı bir nitelik kazanmıştır ( Geray, 2012, s. 403,404).
Türkiye’ de İkinci Kalkınma Planı zamanında, örgün eğitimin içinde bunun tamamlayıcısı olarak yaygın eğtiim adı altında halk eğitimi ele alınmıştır.Üçüncü Beş yıllık kalkınma planında, ağırlık mesleki ve teknik halk eğitimine verilmiş, bu alandaki çalışmaların tek elden yönetilmesi için ayrı bir örgüt kurulması öngörülmüştür (Geray, 2012, s.406).
Yurdumuzda modern halk eğitimi hareketinin başlangıcını İslam Öğretim Cemiyeti (Cemiyet-i İslamiyet-i Tedrisiye) tarafından 1865 yılında İstanbul’un Bayezıd semtinde açılan "Çırak Mektebi" teşkil etmektedir.Bu okulun amacı, Kapalıçarşı esnafında çalışan çocuklar ve çevre halkına okuma- yazma hesap ve dini bilgiler öğretmekti.Bu okul, 1928 yılına kadar devam etmiştir (Taşdemirci, 1996, s.495).
Halk eğitimi faaliyetleri 1911 yılında "Türk Ocakları" vasıtasıyla İstanbul dışına taşınmıştır.1913 yılında Tedrisat –ı İptadiye Kanun-u Muvakkati (Geçici İlköğretim
Kanunu) ile "Elişleri ve İhtilaf Mektepleri" ‘nden söz edilerek Halk Eğitimine resmen yer verilmiştir (Taşdemirci, 1996, s.495).
Atatürk döneminde halk eğitimi kurumları ve faaliyetleri 3 safhada incelenebilir. Bunlar halk dersaneleri, Millet Mektepleri ve Halk Evleri ’ dir (Taşdemirci, 1996, s.497,499).
2.7.2.Halk Eğitimin Önemi ve İşlevleri
Halk eğitimin görevleri, toplumun yapısını, özellikleri, gereksinmeleri ve özlemleri, Anayasa ilkeleri, planlı kalkınma erekleri ve ulusal eğitim sisteminin amaçları ile
belirlenmektedir(Geray, 2012, s.409).
Halk eğtimin görevleri; Anayasa doğrultusunda Türkiye’ nin demokratik, lȃik, ulusal ve sosyal devlet anlayışına uygun insan haklarına saygılı bir toplum niteliğine kavuşmasına, ilerlemesine, kalkınmasına, çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmasına yardımcı olmaktır( Geray, 2012, s.410).
Halk eğitimin yukarıdaki görevlerine bağlı olan diğer görevleri ise;
• Ulusal eğitimi tamamlamak, eğitimin fırsat eşitliğinin gerçekleşmesine yardımcı
olmak,
• Planlı kalkınma ereklerinin gerçekleşmesine yardımcı olmak,
• Ulusal bütünleşmeye katkıda bulunmak,
• Vatandaşın demokratik sürece katılmasına yardımcı olmaktır (Geray, 2012, s.411).
2.8.Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi
Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi 1971 yılında kurulmuştur. Daha önce ilçe sınırları içindeki çeşitli binalarda çalışmakta iken 2006 yılında şu anda İmam Hatip Lisesi ve Ortaokulu olarak kullanılan binaya taşındı.2013 yılı Eylül ayında ise Köylere Hizmet Götürme Birimi Binasının 1. katına taşınıp faaliyetlerini burada yürütmektedir.Halk Eğitimi Merkezi
Müdürlüğü´nü ilçemizde ilk defa Hamdullah KIZILAY yapmıştır. Daha sonra kurumumuzda çeşitli müdürler çalışmış olmakla beraber şu an kurum müdürlüğü Özdemir DOĞAN tarafından yürütülmektedir (Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi Tarihçesi, 2013).
Taşlıçay Halk Eğitimi merkezinde kurulduğu yıldan itibaren yani 1971 yılından bu yana, Halı- Kilim kursu verilmektedir.
2.9.Ağrı İli Taşlıçay İlçesi
Ağrı iline 32 km. uzaklıkta olan Taşlıçay ilçesi doğusunda Diyadin ve Doğubeyazıt ilçeleri, Kuzeyinde Iğdır, batısında Merkez ve Hamur ilçesi, güneyinde Van ili ile çevrilidir. İlçe, Türkiye-İran transit yolu üzerinde Murat nehrinin kuzey kıyısında kurulmuştur. Taşlıçay ilçesine bağlı 37 köy, 21 mezra mevcuttur. İlçeye bağlı belde bulunmamaktadır. İlçe ekonomisi hayvancılıktır (Taşlıçay Kaymakamlığı Genel Durum Coğrafi Konumlar, t.y.).
Taşlıçay ilçesinin çeşitli köylerinde yöre halkı tarafından geçmişte halı ve kilim dokunmuştur.
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanması, verilerin analizi ve yorumlanması hakkında bilgi verilecektir.
3.1.Araştırma Modeli
Bu araştırmada tarama modeline dayalı betimleme araştırma yöntemi kullanılmıştır.
3.2.Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini Ağrı ili Taşlıçay ilçe merkez ve köylerinde bulunan el dokuması halılar ve halı dokuyucuları oluşturmaktadır. Örneklem ise ilçe merkezinde ulaşılabilen 16, aşağı toklu köyünde 12 ve yukarı düz meydan köyünde 6 halı, 2013-2014 yılı Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezinde Kilim Kursuna katılan 30 kursiyerden oluşmaktadır.
Tablo 1. El Dokuması Halıların Tespit Edildiği Yerler
Araştırmaya Alınan Halılar f %
İlçe Merkez 16 47,05 Aşağı Toklu Köyü 12 35,29 Yukarı Düz Meydan Köyü 6 17,64 Toplam 34 100 27
3.3.Verilerin Toplanması
Literatürden yazılı kaynaklar taranarak kavramsal çerçeve ile ilgili veriler toparlanmıştır. Veri toplama aracı olarak uzman yardımı alınarak bilgi formları ve anket kullanılmıştır. Araştırma grubuna ve yöredeki halıcılığa ait veriler, 2014 yılının Haziran ve Temmuz aylarında, Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde yaşayan ve evlerinde el dokuması halı bulunan ve Taşlıçay Halk eğitimi Merkezinde Halı kursuna katılan bireylerden toplanmıştır. Ayrıca, halıların genel ve detay fotoğrafları araştırmacı tarafından çekilerek bilgi formlarına eklenmiştir.
3.4.Verilerin Analizi
Literatürden toplanan bilgiler doğrultusunda kuramsal temeller oluşturulmuştur. Anket ve bilgi formları ile elde edilen verilerin çözümlenmesinde çizelgeler oluşturularak, frekans
ve yüzdeleri alınarak yorumlanmıştır. Yöreye yakın alanda yapılan daha önceki araştırma
sonuçları ile karşılaştırılarak yöresel özellikler ortaya konulmaya çalışılmıştır.
