Social Sciences
Volume 13/18, Summer 2018, p. 629-647
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14017 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Research Article / Araştırma Makalesi
Article Info/Makale Bilgisi
Received/Geliş: Ağustos 2018 Accepted/Kabul: Eylül 2018 Referees/Hakemler: Prof. Dr. İbrahim KAYA - Dr. Öğr. Üyesi
Devrim ERTÜRK – Dr. Öğr. Üyesi Kerem ÖZBEY
This article was checked by iThenticate.
MODERNLİĞİ SAVUNURKEN: HABERMAS, TOURAINE VE
GIDDENS
Orçun GİRGİN*
ÖZET
Modernliğin sosyolojisi 1980’lerden itibaren sosyal bilimlerde önemli bir çalışma alanı haline gelmiş, çağdaş sosyal teorisyenler verdikleri eserlerle bu alandaki bilgi birikimine katkıda bulunmuşlardır. Bu teorisyenlerin ortaya koyduğu çalışmalar sosyal teoride yeterince
kavramsallaştırılmamış olan modernliğin ilkelerinin ve temel
niteliklerinin açıklığa kavuşturulmasını sağlamıştır. Modernliği kavramsallaştırma girişimlerini modernlik tartışmalarının harekete geçirmesi bu yazarların aynı zamanda teorik bir pozisyonu ifade eden, “modernistler” olarak tanımlanabilecek bir teorisyenler grubunun içinde
konumlanmalarını beraberinde getirmiştir. Modernist sosyal
teorisyenlerin önde gelenleri arasında Habermas, Touraine ve Giddens gelmektedir. Bu üç teorisyenin her biri toplumsal dünyanın tarihsel bir süreklilik içinde olduğunu kabul etmekte ve modernliğin sonu iddialarına karşı çıkmaktadır. Bu teorisyenlerden Habermas postmodernlik iddialarına karşı modernliğin savunusunu yaparken, modernistler arasında başı çekmektedir. Touraine erken dönemini modernliğin ideal formu olarak kabul etmekte ve bu temelden hareketle geç modernliğin eleştirisine girişmektedir. Giddens ise modernliği savunmak yerine onun doğasını anlamayı daha çok önemsemekte, bu doğrultuda, modernliğin doğasının bir sonucu olarak ortaya çıktığını düşündüğü içinde yaşadığımız yeni modern evrenin temel karakteristiklerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Dolayısıyla, modernist teorisyenler içinden geçmekte olduğumuz dönemi modern olarak tanımlama konusunda hemfikir olmalarına karşın, modernliğe ilişkin farklı bakış açıları geliştirerek birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Bu çalışma modernliğin mevcudiyetini kabul eden teorisyenler arasında yer alan Habermas, Touraine ve
Bu makale 2008 yılında Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim dalında hazırladığım
“Modernliğin Bugünü: Modernist, Postmodernist ve Alternatif Yaklaşımlar” başlıklı yüksek lisans tezimin bir bölümüne dayanmakta olup, yeni düşünceler de içermektedir.
Giddens’ın modernlik analizlerine odaklanmaktadır. Bu doğrultuda, söz konusu teorisyenlerin modernliğe yaklaşımları karşılaştırmalı bir perspektifte irdelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Modernlik, Modernliğin Sosyolojisi, Sosyal Teori, Jürgen Habermas, Alain Touraine, Anthony Giddens.
DEFENDING MODERNITY: HABERMAS, TOURAINE AND GIDDENS
ABSTRACT
Sociology of modernity has become a major area of study since 1980’s in the social sciences and contemporary social theorists have contributed to this corpus by their works. Works of these theorists have illuminated the main principles and characteristics of modernity which have not been thus far conceptualized in social theory sufficiently. In their attempts to conceptualize modernity which has evoked by the modernity debates, these writers have come to take part in a group of theorists which can be called “modernists” with regard to their theoretical position. Habermas, Touraine and Giddens are leading figures among modernist social theorists. Each of these three theorists agrees that social world is in a historical continuity and rejects the idea that modernity has come to an end. Habermas, as the leading modernist, defends modernity against the arguments of postmodernism. Touraine regards early modern era as the ideal form of modernity and criticizes late modernity from this point of view. Instead of defending it, Giddens pays attention to understand the nature of modernity. Accordingly he investigates the main characteristics of the new phase of modernity which he thinks is the result of the nature of modernity. Hence, although the modernist theorists are of the same opinion in defining the phase in which we live as modern, they diverge from each other by developing different perspectives on modernity. This article focuses on the analyses of modernity of Habermas, Touraine and Giddens as modernist theorists. In this direction, their approaches to modernity will be examined in a comparative perspective.
STRUCTURED ABSTRACT
Modernity as an important field of study has become a current issue again in 1980’s. Studies in modernity, which has decreased during the century, has gained a central role again in social sciences towards the end of the century as a consequence of the changes in world conjuncture. The end of the Cold War, which has structured the meaning of the considerable part of the 20th century international order, has oriented social theory to new approaches to describe the social world. Post-Cold War social organization has established in different networks and relations than the old one, and this has led some thinkers to the illusion of a beginning of a new epoch. Regression of the welfare state in parallel with the neoliberal policies and the rise of cultural identities in this process have led a part of social theorists to interpret these changes
as a sign of the end of modernity. Some of the social theorists have begun to release works to re-describe the modernity in front of the arguments of a historical rupture in the history of humanity.
The debates that postmodernism has triggered by declaring the end of modernity necessitated a new approach in social theory which has until then presented partial explanations of social world –as capitalist society– to comprehend the social life in a holistic way. In this direction, social scientists have begun to get the concept of modernity as the unit of analysis in order to develop a perspective that comprehend social domains in a totality instead of inclining themselves towards a specific domain. Theoretical approaches upon the foundations of modernity have revealed the conceptual framework of modernity. Following these attempts modernity has become a new field of study and become a central theme in social sciences.
Social theorists who have attempted to conceptualize modernity have taken a position against postmodernity at the same time. So the analysis of modernity has developed at the same time as an attempt to reveal the historical continuity of modernity. Writers who have emphasized the historical continuity against the postmodernism’s argument of historical rupture have become to represent a position which has defined as modernist. Among the modernist theoreticians, three social theorists have come into prominence. Habermas, Touraine and Giddens have become the leading theorists that presented the main arguments about the content and the development of modernity as a project and historical age. Each of these theorists which have taken a position at the modernist side in the modernity debates aims at first to show the characteristics that separate modernity from the tradition in a historical perspective. After revealing the foundations of modern society which has based on various principles, they try to answer the questions about the present day of modernity. That is to say, principles and dimensions which give modernity its meaning are conceptualized and then the changes of modernity in historical process are analyzed in this framework. The result that these three theorists have reached is that the modernity is a human condition which continues its existence today. However, these theorists have developed different approaches from each other in their modernity analyses and contributed to the formation of a rich literature in modernity studies.
According to Habermas, modernity must be understood as a production of Enlightenment. The content of Enlightenment project emphasizes the autonomy of human domains. Modernity that is constructed on the discourse of Enlightenment transforms the human being to a sovereign being over the world and a free actor. But the colonization of life world consist of cultural domain by the system consist of economic and political domain in capitalist modernization process has damaged the independence of the actor and created a crisis in modernity. Habermas thinks that this crisis could be overcome by the communicative rationality which modernity made possible on an intersubjective context. Thus modernity which needs to be regarded as “interrupted project” of Enlightenment rather than exhausted project could be consummated.
Touraine looks to modernity in a different perspective and defines it as the coherent association of reason and subject. This association
which gives the meaning to the classical epoch of modernity has shaken with the monopolization of reason by capitalism and in due course broken down. So has begun a principal process of disintegration in modernity. This epoch which Touraine named as disintegrated modernity has gained acceleration by the revolt of subject against reason; this subject has gathered a cultural rather than a political content and began to weaken modernity rather than reproduce it. A revitalization of modernity would be possible when the subject and the reason make an association again.
Giddens, in contrast to Habermas and Touraine’s subjective orientation, thinks that we can only explain present day condition of modernity by analyzing its institutional dimension. Giddens put forth that the nature of modernity is a potential of continuous change and revitalization and in this context he claims that today in the later period modernity’s consequences had radicalized. Giddens defines the contemporary period as the high epoch of modernity. According to Giddens, high modernity expresses the expansion of modernity and today we witness the diffusion of modern institutions throughout the globe rather than its end or regression.
As it is seen, these three social theorists represent different perspectives when the present condition of modernity is of concern. Modernity is defended by Habermas against the arguments of postmodernity, constructively criticized by Touraine and revealed as an historical heritage on institutional structure by Giddens. Common ground of these theorists is that they all affirm the modernity and think that modernity continues its existence although it undergoes some changes. Modernity is in a process of reconstruction and this is a crisis rather than an end. Postmodernism’s interpretation of the facts like globalization, multiculturalism, massification of information as the signs of the breakdown of modernity is an overinterpretation. These facts are rather realized “in” the modernity.
For Habermas, modernity as a project is interrupted but this doesn’t mean that it has come to end. Enlightenment thought could show a way to solve modernity’s present day dilemma, as it once has functioned as the guideline of the construction of modernity. So there is no need to suggest a new human condition like postmodernity to understand today’s social world. Although Touraine, in contrast to Habermas, has a pessimist view about our age, he is of the same opinion with Habermas that the modernity doesn’t come to an end. When the classical formation of modernity is taken as an “ideal type”, the transformation of the relations between the elements of modernity indicates a drift from modernity. This condition named as “demodernization” in Touraine’s perspective but it doesn’t refer to the end of modernity. Tourane sees “demodernization” as a “process” and this process expresses a critical phase of modernity rather than the exhaustion of it. So Touraine, like Habermas, doesn’t reach postmodernism as a consequence. Developing a different analysis than Habermas and Touraine, Giddens defends that modernity continues but it’s not in a regression or in crisis. On the contrary, modernity is today realized itself fully. This is because of the expansive nature of the institutions of modernity. The essence of modernity is to sign the changeableness of social world. By that way modernity renews itself in accordance with the conditions of the age and
spread toward the world. For that reason, Giddens aims to explain the change of modernity beside the defense or critics of it.
In general terms, Habermas is the “leader” of the group of theorists called “defenders of modernity”, Touraine and Giddens could be seen as the theorists that conceptualize a “new” modernity. The reflex of defending modernity is Habermas’ approach basic motivation, on the other hand Touraine and Giddens focus on the present day of modernity. Although each of them reaches different results, their analyses disapprove the arguments of the end of modernity. So, according to modernist perspective, modernity has a today; as Habermas’ expression, modernity is an unfinished project.
Keywords: Modernity, Sociology of Modernity, Social Theory, Jürgen Habermas, Alain Touraine, Anthony Giddens.
Giriş
Modernlik, günümüzde birçok kuramcı tarafından tartışmaya açılmaktadır. Geçmiş dönemlere göre modernliğin daha fazla sorgulanıyor olması ve sosyal bilimlerde tartışmaların ana eksenini oluşturması çağdaş sosyal dünyanın yeniden yapılanmakta olması ile yakından ilgilidir. 20. yüzyılın uluslararası siyasal düzeninin çerçevesini belirleyen Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile birlikte dünya politik arenasında yeni oluşumlar gözlenmiştir. Bir yanda Soğuk Savaş bloklarından koparak bağımsızlığını ilan eden ulusların devletleşmesi, öte yanda küreselleşme sürecinin hız kazanması ile anlamını bulan günümüz uluslararası düzeni siyasal ve ekonomik alanda yeni arayışları beraberinde getirmiştir. Bu arayışlarla ilişkili olarak, neoliberal ekonomi politiğin oluşturduğu küresel ağ ile dünya ekonomi politikası homojenleşme eğilimine girmiş, “ekonomi politikasının tekleşmesi” karşısında kültürel alanda farklılıklar ön plana çıkmaya başlamıştır.
Neoliberal koşullarda modernlik 19. ve 20. yüzyıllardaki görünümünden uzaklaşmakta, modernliğin yönünün ne olduğu sorusu daha sık dile getirilmeye başlanmaktadır. Ekonomide sosyal devletin, politikada yurttaşlık anlayışının krizi yeni dünya düzenine bir “düzensizlik” izlenimi verirken1, bu gelişmeler sosyal bilimlerde postmodern akımın ortaya çıkmasına yol açmıştır2.
Postmodernistlerin çağdaş dünyanın durumunu betimlemek üzere modernliğin sonunu ilan etmesi bazı karşıt kuramcıları modernliği yeniden değerlendirmek üzere harekete geçirmiştir.
İçinden geçmekte olduğumuz dönemin tarihsel bir kopuşu ifade ettiğini dile getiren postmodern kuramcıların tezlerine karşıt olarak, modernliğin farklı aşamalardan geçse de başlangıcından bugüne bir süreklilik içinde olduğunu düşünen bu kuramcıların önde gelenleri arasında Habermas, Touraine ve Giddens yer almaktadır. Habermas sosyal bilimlerde modernliğin yeniden değerlendirilmesine öncülük etmekte ve aynı zamanda en etkili modernlik savunucusu olarak ön plana çıkmaktadır3. Touraine, modernliğin savunusuna yönelmek yerine geç modernliğin
eleştirel bir analizine girişmekte ve modernliğin olası bir sonunun tehlikelerine işaret etmektedir. Giddens ise modernliğin kurumsal analizini daha çok önemseyerek, modernliğin işleyişini sağlayan boyutları günümüzde geçirdiği değişimlerle ilişkilendirmeye çalışmaktadır. Dolayısıyla, bu teorisyenlerin her biri modernliğin ortadan kalkmadığını iddia etmelerine karşın, modernliği ele alış
1 “Yeni dünya düzensizliği”ne ilişkin bir analiz için bkz. (Jowitt, 1995).
2 Bir insanlık durumu olarak modernliğin sonunu ilan eden postmodernizm 1970’lerin sonunda ortaya çıkıp 1980’lerde
sosyal teoride önemli bir yer kazanmış kuramsal bir yaklaşımdır. Önde gelen temsilcilerinin temel argümanları için bkz. (Lyotard, 2000); (Baudrillard, 2003); (Jameson, 1990).
3 Habermas’ın 1980 Theodor W. Adorno ödülünü alırken yaptığı konuşma metni olan “Modernlik: Tamamlanmamış Bir
Proje” (1990) adlı çalışması postmodernizme ilk büyük meydan okuma olarak modernlik çalışmalarında önemli bir yere sahiptir.
tarzları bakımından birbirlerinden farklı yaklaşımlar sergilemektedirler. Bu nedenle, Habermas, Touraine ve Giddens’ın modernlik yaklaşımlarına yakından bakmak gerekmektedir. Bu çalışma, modernliğin varlığını devam ettirdiğini öne sürerek modernlik-postmodernlik tartışmalarında “modernistler “cephesinde yer alan kuramcıların modernlik analizlerine odaklanmaktadır.
Jürgen Habermas: Modernliği Savunmak
Habermas Frankfurt Okulu’nun son temsilcisi olarak ortaya koyduğu çok önemli eserlerin yanında, postmodernizme karşı modernlik tartışmalarını başlatarak sosyal bilimlerde radikal bir modernlik savunucusu olarak ön plana çıkmıştır. Postmodernistlerin “modernliğin sonu” iddialarına karşı çıkan Habermas, modernliğin sonunun geldiğini kanıtlamaya çalışmak yerine, günümüz modernliğinin problemlerinin tartışmaya açılıp, çıkış yolu aranması gerektiğini vurgulamaktadır. Postmodernistlerin ciddi iddiaları karşısında Habermas modernliğin bir kriz içinde olduğunu kabul etmektedir; ancak, bu krizin modernliğin içinde taşıdığı iletişimsel rasyonalite gibi kaynaklar sayesinde aşılabilecek bir durum olduğunu düşünmektedir. Yani, modernlik kendi sorunlarını çözebilecek potansiyele sahip durumdadır.
Modernliğin krizi modernliğin tarihsel gelişiminde insan aklının araçsal olarak kullanımı sonucunda ortaya çıkmıştır. Habermas bu krizi modern toplumu sistem ve hayat alanı olarak ikili bir boyutta kavrayarak açıklamaktadır. Sistem, ekonomi ve politikayı içeren, üretim ve yönetim ile ilişkili ve araçsal akla dayalı bir alandır. Hayat alanı ise özneler tarafından üretilen ve yeniden üretilen özgürlüğün alanıdır. Modernliğin krizi, hayat alanında araçsal aklın hakim kılınmasıyla ortaya çıkmıştır. Araçsal aklı stratejik eylemler geliştirmek için kullanan sistem, hayat alanına nüfuz ederek bu alanda araçsal aklı egemen kılmış ve öznelerin sorunlarını ortaklaşa çözmelerini sağlayacak iletişim imkanlarının önünün kesilmesine neden olmuştur. Hayat alanına nesneleşme olarak yansıyan bu gelişme modernliğin sorunlarının diyaloğa dayalı olarak öznelerarası bir boyutta çözülebilmesini engellemiştir. Habermas’a göre bunun sonucu, modernliğin bir kriz içine girmesi olmuştur (Habermas, 2001).
Temel motivasyonları çıkar ve güç ile anlaşma ve sorun çözme olan sistem ile hayat alanı, birbirlerinden farklı mantıklara sahip iki alanı ifade etmektedir. Buna karşılık, Habermas’ın tespit ettiği kriz, sistemin amaçlarının hayat alanına içkin hale gelmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu durum, sistemin hayat alanını kolonize ettiğini ortaya koymaktadır. Çünkü, hayat alanında aklın araçsal kullanımı öznelerarası iletişimin yapısını bozarak, karşılıklı anlaşma ve sorunlarını çözmek yerine artık bireysel çıkarlarını gerçekleştirme ve güce sahip olmaya odaklanmış öznelerin dünyasını ortaya çıkarmıştır. Sistemin hayat alanını denetimine alarak öznelerin uzlaşma yollarını tıkaması, toplumsal yaşamın para ve gücün çıkarları etrafında örgütlenmesine yol açmaktadır: “Dizgesel görünümlerde, toplumun, genişletilmiş maddi yeniden üretim düzleminde bütünleşmesi olarak ortaya çıkan durum, toplumsal bütünleştirici görünümlerden, toplumsal eşitsizliğin artırılması, kitlesel ekonomik sömürü ve bağımlı sınıfların hukuksal olarak gizlenmiş baskı altına alınması anlamına gelir” (Habermas, 2001, s. 623-624).
Habermas’ta merkezi konumda yer alan iletişim, hayat alanının sömürgeleştirilmesiyle birlikte öznelerarası niteliğini kaybederek, kitle iletişim araçlarından kitlelere “tek yönlü” akışla gerçekleşmeye başlar. Gündelik dilsel iletişimin yerine, para ve gücün yönlendirdiği kitle iletişim araçlarının “dilsiz” dili geçer. Bu dil, bireylerin hayat alanlarına nüfuz ederek öznelerin sistemin dilini kullanmasına yol açar (Habermas, 2001). Böylece, hem bireylerin sorunları maskelenir, hem de anlaşma koşulları oluşturulamadığı için sorunlara çözüm bulma kanalları tıkanır.
Habermas’a göre, modernliğin krizini çözmenin ve modernliği Aydınlanma söylemi istikametine tekrar sokmanın tek yolu, hayat alanına özgü iletişimsel eylemin inşasıdır. “Habermas iletişimsel eylemin toplumsal rasyonellik, konsensüs, özgürleşim ve dayanışma gibi modern
değerlerin muhafaza edilmesine elverişli olduğuna ve böylelikle hem toplum eleştirisi için hem de yeniden inşa için bir temel sağladığına inanır” (Best & Kellner, 1998, s. 288).
Aslında Habermas için rasyonel eleştirinin imkanı modernliğin koşullarında mevcuttur. Modernlikle birlikte kültür alanlarının özerkleşmesi iletişimsel rasyonaliteye imkan sağlar ve bu durum yalnızca modernitede mümkündür. “Habermas’ın burada iddia ettiği, iletişimlerin söylemsel olarak kefaret edilebilir geçerlik iddiaları biçimine bürünebilecekleri öznelliğin yeterince farklılaşmasının yalnızca modernitede söz konusu olduğudur” (Lash, 2000, s. 150). Bu bağlamda, Habermas iletişimsel kaynakların değerlendirilmesi ile modernliğin bugünkü açmazından kurtarılabileceğini öne sürmektedir. Bunun yolu da, sorunlarını çözme amacıyla öznelerin bir araya gelerek rasyonel tartışmalara girişmesidir. Öznelerarası tartışmalar hayat alanının sistemin kolonizasyonundan kurtulmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla, Habermas’ın iletişimsel eylem teorisi pratik bir amaca yönelmekte ve modernliğin krizini aşmanın temel çözümünü sunma iddiası taşımaktadır.
Modernliğin tükendiğine yönelik eleştirilere karşı, onun çözülebilecek bir kriz içinde olduğunu ortaya koyan Habermas, postmodernizmin modernliği değersizleştirme girişimine karşı da modernliği savunmaya yönelmektedir. Bu bağlamda Habermas, modernliğin kazanımlarını ön plana çıkarmaktadır. Bu kazanımlar modern öncesi dönemde dinsel alanda bütünleşen kültür sahalarının ayrışarak özerkleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır:
Kutsal eylem alanı, modern toplumların gelişmesiyle birlikte büyük ölçüde dağılır, en azından yapı oluşturucu önemini yitirir. Tam olarak farklılaşmış bir geçerlilik alanı düzeyinde, ahlak ve hukukun dinsel ve metafizik arka planlarından kopmaları kadar, sanat da tapınısal kökeninden sıyrılır. Burjuva kültürünün dünyevileştirilmesiyle birlikte, kültürel değer alanları birbirlerinden keskin bir biçimde ayrılır ve geçerliliğe özgü bir iç mantık ölçütüne göre gelişir (Habermas, 2001, s. 632-633).
Evrim sürecinde metafizik ve dinin bütünleşmiş dünya görüşlerinin parçalanması ile bilim, ahlak ve sanat özerk alanlara dönüşerek kendi iç mantıklarına göre düzenlenmeye başlamıştır. Bu alanların kendi kurallarına göre örgütlenmesi bilişsel-araçsal, ahlaki-pratik ve estetik-dışavurumsal aklın yapılarını ortaya çıkarmıştır. Bunun sonucunda, profesyonel bilim, evrensel adalet ile ahlak ve özerk sanat mümkün hale gelmiştir (Habermas, 1990). Kuşkusuz bunlar, modernliğin önemli kazanımlarıdır. Bu kazanımların en önemli göstergesi, ilerleme idealinin gerçeklik kazanmasıdır. Söz konusu alanların özerkliğini kazanması hızlı bilimsel gelişmenin, dünyevi bir ahlak anlayışının ve sanatsal yeniliklerin önünü açmıştır. Böylece, Habermas özerk kültür sahalarının modernlikle ortaya çıktığını ve insanlık tarihinde ilerlemelerin gerçekleşmesini sağladığını ortaya koymaktadır.
Habermas’a göre, bu ilerlemeler insanlığın evrimsel gelişiminden ziyade bir projeye dayanmaktadır. Bu proje Aydınlanma filozofları tarafından formüle edilmiştir. Bu bağlamda, Habermas modernlik projesini Aydınlanma ile özdeşleştirmektedir. Habermas’a göre Aydınlanma her şeyden önce kültürel sahaların özerkleşmesi projesidir. Özerk kültürel sahalarının oluşumu ve ilerleme ideası bu projenin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Aydınlanma filozoflarının formüle ettiği modernlik projesi, kültürel sahaların özerkleşirken, aynı zamanda uzmanlaşmış kültür birikiminin sosyal yaşama taşınmasıyla gündelik yaşamın zenginleştirilmesini öngörmektedir. Buna karşılık, 20. yüzyılla beraber, bu sahaların özerkleşmesi uzmanlarca temsil edilen yüksek kültür ile halk kültürünün ayrışması anlamına gelmeye başlamıştır. Bu çatlama, uzmanlık kültürünü olumsuzlama çabalarını beraberinde getirmiştir (Habermas, 1990).
Modernliğe yönelik yıkıcı eleştirilerin temeli bu ayrışmaya dayanmaktadır. Postmodernizm modernliği uzmanlar kültürünün tahakkümünü ifade eden totaliter bir proje olarak görmektedir4.
Bununla birlikte, Habermas, Aydınlanma projesi ile modern pratik arasındaki farklılığın esasen Aydınlanma projesinin öngörüsünden bağımsız olduğunu savunmaktadır. Sorun, uzmanlaşmış bir kültürün sisteme tabi kılınarak, hayat alanından kopmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, problemin kaynağı Aydınlanma’nın kendisinde değil, modernliğin pratiğinde aranmalıdır. Bu bakış açısı bizi Aydınlanma’nın değil, modernleşmenin kapitalist modelinin eleştirisine götürmek zorundadır. Böylece, Habermas modernliğin problemlerini para ve güç ya da ekonomi ve politikanın baskılarına dayandırmaktadır. Buna karşılık, kültürel modernlik, modernlik karşıtları tarafından ekonomi ve politikanın yarattığı sorunların günah keçisi ilan edilmektedir5. Kültürel modernliği
reddedenler, dikkatimizi kültürel alandaki değişimlere kaydırarak, sorunların gerçek kaynağının üstünü örtmekte; bir bakıma kapitalizm ve liberalizmi aklamaktadırlar. Oysaki Habermas’a göre, yapılması gereken, kültürel sahada sistemin yol açtığı sorunları çözebilmek için Aydınlanma’nın kılavuzluğunu geri çağırmaktır.
Habermas, böylelikle Aydınlanma’ya dayalı modernliğin etkili bir savunucusu olarak belirginleşmektedir. Habermas’a göre, modernliğin sonu iddiaları temelsiz olup, esasen modernlik Aydınlanma’nın tamamlanmamış bir projesidir (Habermas, 1990). Bu projeyi tamamlamanın yolu, modernliği yeniden Aydınlanma söyleminin istikametine sokmaktır. Böylece Habermas’ın modernliğe bakışı iki noktada özetlenebilir. Birincisi, modernliğin Aydınlanma’nın bir projesi olduğu, ikincisi de bu projenin henüz tamamlanmadığıdır. Habermas’ın modernlik projesini tamamlanmamış olarak adlandırmasının nedeni, dikkat çektiği sorunların henüz çözülmemiş olmasından kaynaklanır. Devam eden modernleşme sürecini geri döndürmeye ya da durdurmaya çalışmanın boşuna olduğunu ve modernliğe karşı sunulan seçeneklerin daha kötü olduğunu düşünür. Çünkü modernlik, neden olduğu sorunları çözebilecek kaynaklara sahiptir (Finlayson, 2007).
Geliştirdiği teorik yaklaşım modernlik tartışmalarında Habermas’ı iki açıdan önemli hale getirmektedir. Bunlardan ilki, modernliğin sonunun geldiği düşüncesine karşı modernliğin aslında bir kriz içinde olduğunu göstermesidir. Habermas, modern dünyada özellikle kültürel sahada gözlemlenen değişimlerden hareketle modernliğin aşıldığını öne süren yaklaşımlara karşı, sistemin alanı olan politika ve ekonominin, öznelerin alanı olan kültürü tahakküm altına aldığını ortaya koymaktadır. Böylece modernlik öznelerin özgürlükten mahrum kalması yönünde bir sorunla yüzleşirken, bir kriz içine girmiş bulunmaktadır. Ancak bu kriz aşılabilecek bir nitelikte olup, krizi ortadan kaldırmanın imkanı da bizatihi modernliğin düşünsel arka planı olan Aydınlanma söyleminde mevcuttur. Öznelerarası bağlamda iletişimsel eylemin inşası modernliğin yeniden canlanmasına imkan tanıyacaktır. Böylece, toplumsal sorunların çözümü için modernlik-sonrası yeni bir insanlık durumuna gerek yoktur. Bu düşünce Habermas’ı modernliğin aslında tamamlanmamış olduğu iddiasına götürmektedir. Habermas’ı önemli kılan ikinci nokta olarak, modernlik projesinin “yarım kalmış” olduğu düşüncesi onu modernliğin kazanımlarını göstermeye ve onların tamamlanabileceği vurgusuna yöneltir. Modernlik projesi kültür sahalarının özerklik kazanmasını sağlamıştır. Dinden bağımsızlaşan bilim, ahlak ve sanat ilerleme ve özgürleşmenin temeli olmuştur. Bu alanların geç modern dönemde ekonomi ve politikanın kontrolüne girmesi Aydınlanma’nın özerklik projesinin sekteye uğramasına ve modernliğin yarım kalmasına neden olmuştur. Oysaki insan sahalarının özerkliğini başaran ve öznelerin özgürleşmesinin önünü açan modernlik öznelerarası iletişimin yeniden kurulmasıyla projesini tamamlamaya muktedirdir.
4 Postmodern teori daha da ileri giderek, kitlelerin bilgiye özgürce ulaşabildiği bilgisayarlaşmış bir toplumun ortaya
çıkmasıyla uzmanların bilgi üzerindeki otoritesinin yıkıldığını ve böylece modernliğin sona erdiğini iddia eder. Söz konusu iddia için bkz. (Lyotard, 2000).
5 Günümüzde var olan hedonizm, sosyal kimliğin yokluğu, itaat noksanlığı, narsisizm, statü ve başarı yarışından çekilme
Alain Touraine: Güç Kaybeden Modernlik
Touraine’in modernlik analizi Habermas’ta olduğu gibi dualistik bir anlayış üzerinde yükselmektedir. Ancak Touraine’in düalizminde Habermas’taki sistem ve hayat alanı ilişkisinde var olan, öğeler arasında bir karşıtlığın yanında, bir iç içe geçme ve birbirini tamamlama ilişkisi de söz konusudur. Böylece, Touraine’in kavram çiftinin her biri modernlik için olmazsa olmaz bir niteliğe sahiptir. Touraine’in modernliğin ilkeleri olarak ele aldığı bu kavramlar akıl ve öznedir. Bununla birlikte, Touraine Habermas’tan farklı olarak, modernliği dönemselleştirme girişiminde bulunarak onu iki evreye ayırmaktadır. Touraine bu evreleri klasik modern dönem ve parçalanmış modern dönem olarak adlandırmaktadır. Her iki dönem de akıl ve özne ilişkileri etrafında örgütlenmektedir. Buna karşılık, modernliğin klasik ve parçalanmış dönemleri özne ve akıl ilişkisinin değişen boyutları bakımından birbirinden ayrılırlar.
Touraine’e göre modernlik dinsel dünya görüşünün geçerliliğini yitirmesiyle ortaya çıkmıştır. Klasik dönem dünya görüşünün bağlı olduğu halk egemenliği düşüncesi, gelenek ve Tanrı yasasının yerine özgür ve akılcı bir yurttaşlar topluluğu kurma tasarısıdır. Hak ve ödevlerinin bilincinde, akılcı bir varlık olan kendisinin efendisi her birey, bireysel çıkarlarla toplumsal çıkarları uzlaştıran yasalar altında özgürleşir. Bu doğrultuda, hukuk ve eğitim bireyle toplum arasındaki uyumu sağlar. Böylece modernliğin klasik modeli, akılcılaşma, ahlaki bireycilik ve kurumların işlevselliği çerçevesinde biçimlenir (Touraine, 2000). Touraine’in anlayışında klasik modern toplum, akıl ile öznenin kurumsal bir yapılanma içinde bir araya geldiği bir toplumsal örgütlenmeyi ifade etmektedir.
İnsanın yaratıcı potansiyelini harekete geçirerek dünyanın denetimini eline almasını sağlayan rasyonelleşme ve insanın özgür eyleminin temeli olan özneleşme modernliğe anlamını vermektedir: “Bu noktada her şey, bir yandan yaratım, eylem ve çalışma, öte yandan sınırsız özgürlük ve aktörün özgürlüğünü sınırlayabilecek kamusal yaşamın her tür ‘ahlakileştirme’ girişimine karşı çıkıştır” (Touraine, 2007, s. 108). Böylece, rasyonel eylemin harekete geçmesi ve bireylerin evrensel haklarını kazanması modernliği en iyi tanımlayan süreçler olmaktadır. Çünkü birbirinden ayrılmayan iki ilke olarak akılcılık ve öznelik kendi öz güçleriyle yaratılmamış ve ilahi bir referansa bağımlı her tür toplumsal düzenin reddinin bir ifadesidir (Touraine, 2007). Dolayısıyla, ilahi belirlenimden bağımsızlaşan birey ve toplum meşruiyetini dışsal otoriteler yerine bizatihi kendisinden almaktadır. Bu bağlam içinde değerlendirildiğinde, klasik modernlik akıl ile özne arasında bir dengenin kurulmasıyla anlam kazanmaktadır.
Klasik modelin düşüşü, 19. yüzyılın ikinci yarısında ekonomik güçlerin devletin düzenlemelerinden özerkleşmesinin artışı ile, yani ekonominin politikadan bağımsızlaşması ile başlamıştır: “Batı dünyası, pazara toplumsal yaşamın öteki alanlarından çok daha farklı bir ekonomik yaşam düzenleme yetkisi vermek için siyasanın egemenliğinden uzaklaştı” (Touraine, 2000, s. 39). Ekonomi politikasının anayasal hukukun yerini almasıyla birlikte, akılcılaşmayla ahlaki bireyciliğin bir araya getirilmesi zorlaşmıştır. Kısa bir süre içinde de akıl ile özne arasındaki uyum ortadan kalkmıştır (Touraine, 2000).
Touraine’e göre, 17 ve 18. yüzyılların kentsoylu toplumunu ifade eden klasik modernlik, akıl ile öznenin uyumlu birliği ile şekillenmiştir. Ancak modernlik, akılcılaştırmaya doğru yöneldiğinde bu birlik sarsılmaya başlar. “Akılcılaştırmayla öznelleştirmenin birliği, bu ilk-modernlik tamamlandığında, siyasette Fransız Devrimi, ekonomide İngiliz devrimi sayesinde, akılcılaştırma modelleri başarı kazandığında kopar” (Touraine, 2002, s. 264). Artık kar ve toplumsal düzenden başka birşeye inanmayan bu dünyada, özneye hiçbir gönderide bulunulmaz. Buna karşılık, Touraine’e göre modernlik, akılcılaştırmaya indirgenemez. Öznenin ortaya çıkışını olanaklı kılan, dünyanın büyüsünü bozduğundan dolayı akıldır (Touraine, 2002).
Birey, ancak, kendisine direnen öz yapıtlarının denetimiyle Özne olur. O direniş, akılcılaştırma olduğu takdirde, olumlu bir direniştir, çünkü Akıl aynı zamanda da özgürlüğün aracıdır; ama akılcılık, efendilerin, modernleştiricilerin, teknokrat ya da bürokratların denetimindeyse ve onlar tarafından, üretim ya da tüketim araçlarına dönüştürdükleri kişilere kendi iktidarlarını dayatmak için kullanılıyorsa, bu kez direniş olumsuz bir nitelik taşır (Touraine, 2002, s. 235).
Böylece Touraine, aklın bir sınıfın ya da zümrenin egemenliğinde olmasının aklın kendisine zarar verdiğini, dolayısıyla da öznenin akıldan kopmasına yol açtığını bildirir. Aslında Touraine bu noktada, Frankfurt Okulu’nun aklın tahakkümüne karşı çıkan görüşleriyle uyuşmaktadır: “İnsanın eşya üzerinde iktidar kurma isteği ne kadar yoğun olursa, eşyanın onun üzerindeki tahakkümü de o kadar ağır olur ve insan da gerçek bireysel özelliklerinden o kadar uzaklaşır, zihni giderek bir biçimsel akıl otomatına dönüşür” (Horkheimer, 1998, s. 146). O halde, Touraine’in de hemfikir olduğu gibi, öznesiz bir akıl modernliği tehlikeye atar. Öznesiz akıl, iktidarın çıkarları için kullanılan pozitivist dünya görüşünün ilerlemeyi fetişleştirerek özgürlükleri araçların hizmetinde feda ettiği bir durumda görülen total bir akıldır. Bu akıl, tek bir amaca; kapitalist bir toplumsal düzen kurmaya yönlendirilerek eleştiriye kapatılmıştır ve bireylerin yaşam koşullarını sorgulamalarını engeller.
Touraine’e göre, modernlik tek bir ilkeyle tanımlanamayacağı gibi, kapitalizmle de özdeşleştirilemez. Kapitalizm, özneyi yok sayarak sosyal dünyayı salt araçsal akılla biçimlendirmeye çalışmıştır. Oysa aklın tek başına egemenliği, sosyal yaşamı bir kurallar bütününe dönüştürerek, özgürlüğü yok eden bir totalitarizme yol açar. “Akılcılaştırma olmaksızın modernlik olmaz; ama kendisini, hem kendisi, hem de topluma karşı sorumlu hisseden dünya-içinde bir öznenin olmadığı yerde de modernlik olamaz. Modernliği katıksız biçimde kapitalist modernleşme yöntemiyle karıştırmamak gerekir” (Touraine, 2002, s. 227-228). Modernliğin kuruluşunda aklın olduğu kadar öznenin de rolü büyüktür. Modern toplumu ortaya çıkaran, kutsal düzene karşı akılcı eylemle kişisel öznenin ittifakıdır. Modernlik akılcılığın araçları olan bilim ve teknik sayesinde dünyanın denetimini olanaklı kılmıştır, ancak özgürlüğü gerçekleştiren özneyi de yaratmıştır. Teknik eylemin başarıları insanın yaratıcılığına bağlıdır (Touraine, 2002). Böylece Touraine’e göre modernlik, özne ile akıl arasındaki ilişki ile tanımlanır. Bu ilişki her iki öğenin bütünleşmesi yönünde olabildiği gibi, karşıtlaşma yönündeki bir diyaloğu da kapsar. Önemli olan, bu öğelerden birinin yok sayılmamasıdır. Tekil bir tanımlama bizi totalleştirici bir modernlik imgesinden hareketle modernliğin reddine götürebilir.
Touraine, modernliğin ikinci evresi olan parçalanmış modern dönemi akıl ve öznenin birbirlerinden ayrılmasıyla nitelemektedir. Bu dönemde, insan deneyiminin temelinde ekonomiyle kültürlerin arasındaki kopukluk yatmaktadır. Touraine, bu kopukluğu moderndışılaşma (demodernleşme) olarak adlandırır. Modernleşme, akılcı üretim ve insan-öznenin özgürlüğünün ulusal toplum düşüncesiyle yönetimi olmuşsa, moderndışılaşma da kişisel özgürlükle ortak verimliliğin arasındaki bağların kopmasıyla belirlenir (Touraine, 2000). Dolayısıyla moderndışılaşmanın ortaya çıkmasında kapitalizmin egemenlik kurması belirleyici olmuştur. 20. yüzyıllla birlikte kapitalizmin dünya çapında yaygınlaşması akılcı modernleşme modelinin zaferiyle sonuçlanmıştır. Bunun sonucunda, akıl modernliğin tek ölçütü haline gelmiş, bu da özne ve akıl bireşimiyle anlamını bulan modernliğin parçalanma sürecine girmesine neden olmuştur.
Böylece, Touraine’e göre, moderndışılaşma özne ve aklın entegrasyonuyla gelişen modernliğin parçalanmakta olduğunun bir ifadesidir. Kimliklerin, sermayenin ve tüketim mallarının yoğunluğu arttıkça, modernliğin yeniden canlanma gücü tükenmektedir. Son dönemde toplumsal ve kültürel sahnede egemen temel güçler olan cinsellik, tüketim, işletme ve ulus bu parçalanmanın ajanlarıdır. Artık bireysel olanı cinsellik ve tüketim, kolektif olanı da işletme ve ulus temsil etmekte ve kişisel dünyayla kolektif dünya birbirinden kopmaktadır (Touraine, 2002).
Moderndışılaşma kapitalizmin bir üretim biçimi olmanın ötesine geçip toplumsal bir sistem halini almasıyla başlamıştır. Özne ve akıl arasındaki klasik dengenin akıl lehine bozulmasını getiren bu dönüşüm öznesiz bir aklın egemenlik kurmasıyla sonuçlanmıştır. Bununla birlikte, günümüzde moderndışılaşma akıldan bağımsızlaşan merkezsiz öznenin yükselişiyle anlam kazanmaktadır. Eylemlerinin rehberi olarak akıldan uzaklaşan özneler bugün moderndışılaşmanın failleri durumundadır. Öznenin geri dönüşü akıl-dışı bir bağlamda gerçeklik kazanmakta ve modernliğin tükenişinde belirleyici bir rol oynamaktadır.
Dolayısıyla Touraine’e göre, günümüze anlamını veren moderndışılaşma sürecinde öznenin akıldan kopuşuna tanık olmaktayız. Bunun en büyük göstergesi, toplumsal olmayan yeni kimliklerin oluşumudur. “İnsanın küreselleşen toplumda kendini, yurttaş ya da çalışan olarak tanımlayabilmesi güçleştikçe, buduna, dine ya da inançlara, davranışa ya da törelere göre, kısacası kimi ekinsel topluluklara göre tanımlama eğilimi de artmaktadır” (Touraine, 2000, s. 49). Bugün, dünyanın her yerinde doğuştan edinilenler sonradan yapılanlardan öç almakta, yurttaş ya da çalışan kimliğinin yerine toplulukçu kimlik geçmektedir. Böylece, özne toplumsal olmaktan çıkıp kendine dönmekte, kim olduğu ne yaptığından daha önemli hale gelmektedir (Touraine, 2000). Bunun önemli göstergelerinden biri, insan eylemlerinin meşruiyetinin kurumsal normlar yerine topluluk değerlerine dayanır hale gelmesidir:
Meşruiyet, iyiyle kötünün tanımları artık, laik olsunlar dinsel olsunlar, kurumlardan gelmiyor. Her yerde ve her biçim altında en çok arzulanan, bireylerin ve grupların kendi içlerinde, kurumların ürettiği her türden yasa ve her türden normun ötesinde tanınma ve saygı görme hakkına sahip olduklarının tanınması. Bu gereklilik genellikle cemaatçi bir biçim alıyor, ama daha genel bir şekilde de bireyin kendi kendini gördüğü gibi, kendi özgürlüğüne ve sorumluluğuna göre var olma hakkını talep ediyor (Touraine, 2008, s. 15).
Özne ve aklın birbirinden kopması Habermas’taki sistem ve hayat alanı ayrışmasına benzemektedir. Tıpkı Habermas’ın analizinde ekonomi-politikanın sistemin, kültürün de öznelerin alanı olarak ayrışması gibi, Touraine’de de ekonomi ve kültür birbirinden kopmaktadır. Buna karşılık Touraine’de bu ayrışma bir kolonizasyona gerek kalmaksızın bizatihi modernliğin örgütleyici ilkelerinin çözülmesini ifade etmektedir. Parçalanmış modern dönemde ekonomi akıl ilkesini tekeli altına alırken, özneye kültürel alandan başka bir yer bırakmamaktadır. Bunun sonucunda öznenin eyleme geçerken ait olduğu kültürel kimliği dışında bir referans çerçevesine sahip olması mümkün görünmemektedir. Öznenin sahip olduğu bu yeni eğilimin sonucu, kimlik merkezli yeni toplumsal hareketler olmuştur6. Modernliğin klasik örgütlenişinde başat konumda olan yurttaş-öznenin akıldan
kopuşuna işaret eden bu değişim toplumsal aktörlerin akılla buluşmasını anlatan modernliğin güç kaybetmesine neden olmaktadır. Ekonomi kara odaklanan bir serbest piyasa dahilinde her türlü kısıtlamadan kurtulmuş olarak her şeyi bir ticaret malına dönüştürmekte, kültürler de kendilerini bir tüketim malı haline getiren küresel kapitalist ekonomi yerine öteki kültürlerle çatışmaya girmekte, bunun sonucunda ekonomi-kültür ayrışması modernliği parçalamaktadır.
Bir yandan ekonomik etkinlik uygulayımları, toplumsal üretim bağlarını ve pazarı birleştirme niteliğinden arındırılıp uluslararası nitelikli bir pazara indirgeniyor, öte yandan ekinsel kimlikler yetkeci erkleri meşrulaştırmaya yarayan araçlara indirgeniyor. İki durumda da bir bozulmaya tanık oluyoruz; bir yanda, pazara indirgenmiş ekonomi bozuluyor, bir yanda da ideoloji olarak kullanılan ekinler bozuluyor. Böylece bir uçta sermayelerin dolaşımına indirgenmiş bir ekonomiyle,
6 Touraine yeni toplumsal hareketleri kuramsallaştıran öncü teorisyenlerden biridir. Ortak kültürel topluluklar içinde
dayanışmaya dayalı, yer aldığı sistemle çatışmaya girerek kendini var eden bir kolektif hareket biçimi olan yeni toplumsal hareketleri kuramsallaştıran bir diğer teorisyen ise Melucci’dir. Bu konuda bkz. (Melucci, 1999). Ayrıca, yeni toplumsal hareket teorileri üzerine bir analiz için bkz. (İçli, 2015).
öteki uçta toplulukçu siyasaların gösterilerine dönüşmüş ekinler arasında hiçbir iletişim kalmıyor artık (Touraine, 2000, s. 53).
Touraine’in analizi, küresel kapitalizmin yıkıcılığına karşı gelebilecek bir öznenin var olmayışını politikanın çöküşü ile açıklar. Yeni özne akılcı-politik değil, kültüreldir. Çağdaş dünyanın depolitizasyon süreci ile öznelerin yönü kültürel taleplere çevrilmiştir. Modernliği canlandıracak olan politikanın yokluğu, normlarla ilişkisini kesmiş ekonomiyi dizginleyecek olan özneyi kültürel bir biçime büründürmüş, bu durum da parçalayıcı çokkültürlülüğü toplumsal sahanın merkezine yerleştirmiştir. Bu koşullarda, bireysel yaşam koşullarını değiştirmek yerine kültürel hayat tarzlarını ötekilere ifade etme amacı güden özneler, toplumsal sahada birbirleriyle karşılaşınca, her kültür kendi “doğru”sunu ötekilere dayatacak, bunun sonucunda kültürel çatışmalar ortaya çıkacaktır. O halde, öznenin kendini toplulukçu kültürle özdeşleştirmesi birlikte yaşayabilmek için çözüm olamaz: “Özne, bir yandan pazarın mantığına karşı, bir yandan da toplulukçu erkin mantığına karşı verdiği savaşımla oluşturur ancak kendini” (Touraine, 2000, s. 127). Bu yüzden, ancak politik özne yapıcı olabilir. Dolayısıyla, toplumun birlikte yaşamasını sağlamanın yolu kültürde değil, politikada aranmalıdır. Modernliğe dönüş, ancak aklı merkeze alan politik öznenin eylemleriyle mümkün olabilir.
Touraine, yeni toplumsal hareketlerin daha iyi bir geleceği kurgulamak yerine modern öncesi kimlikleri önceleyerek7 birlikte yaşamayı zora soktuğu ve çağdaş dünyanın modernlikten giderek
uzaklaşmakta olduğu yönünde karamsar bir toplumsal portre çizse de modernliğin sonunu ilan eden postmodernizmi reddeder. Postmodernizm, sistem ile aktörün bütünüyle birbirinden ayrıldığı iddiasındadır. Postmodernizm, akılcılaştırıcı modernlik modelinin çözülmesinin en aşırı biçimidir. Touraine, tam bir moderndışılaşmanın mümkün olmadığını savunur. Aksine, bugün yaşadığımız toplum hiper-modern (aşırı modern) bir toplumdur. Hiper-modern toplum, modernliğin eleştirisinin uç noktalara taşındığı bir toplum biçimidir (Touraine, 2002). Eleştirinin radikalleştiği yakın dönemde sosyal teorinin görevi de Habermas’ta olduğu gibi, Touraine için de günümüz modernliğinin sorunlarını ortaya koymak olmalıdır. Bu nedenle Touraine’e göre, modernliği eleştirmek onu yıkmak değil, yeniden değerlendirmektir. “Modernliğin eleştirisi, çoğu zaman modernliğin reddine değil … insanı bir ‘ya hep ya hiç’e hapsetmek yerine … modernliğin öğelerini birbirinden ayırmaya, bu öğelerin her birini çözümleme ve değerlendirmeye yol açar” (Touraine, 2002, s. 110).
Touraine, içinden geçmekte olduğumuz dönemin öznenin geri dönüşü ile belirlendiğini, ancak öznenin eylemlerinin başvuru kaynağının akıl olmadığını vurgular. Touraine, akıldan bağımsız ve merkezsiz bir öznenin modernliğin sonunu hazırlamasından endişelidir. Böyle bir özne politik değil, ancak kültürel nitelik taşıdığı için, kapitalizmin değil, ama modernliğin mezar kazıcısı olabilir. Gözlemlenen değişimler modernlikten gitgide uzaklaşmakta olduğumuza işaret etse de Touraine, günümüz toplumunun modernliğin bunalımlı bir evresini teşkil ettiğine ve öznenin aklı yeniden keşfetmesi ile modernliğin kendisini yeniden şekillendirme potansiyelinin açığa çıkarılabileceğine inanır.
Anthony Giddens: Yüksek Modernlik
Giddens, modernist ya da postmodernist eleştirmenlerden farklı olarak, modern toplumu modernliğin kurumsal boyutlarını ayrıştırarak analiz etmektedir. Modernliği savunmak, eleştirmek ya da reddetmek yerine, modernliği gelenekten ayıran ve modernliğin bugününün şekillenmesinde etkili olan bazı öznitelikler üzerine eğilir. Modernliğin kurumsal analizinin yapılarak modernliğe özgü karakteristiklerin ortaya çıkarılması ile insanlığın içinde bulunduğu durumu daha net ortaya koyabileceğimizi düşünür.
7 Kimliklerin yükselişte olduğu yakın döneme özgü yeni toplumsal hareketler içinde sınıfların durumu hakkında bkz.
Giddens’a göre, kendisini toplumsal örgütlenme hakkında sistematik bilginin elde edilemez olduğu hissinde ifade eden yönünü şaşırmışlık, bütünüyle anlayamadığımız ve denetimimiz dışında gibi görünen bir olaylar evreninde sıkışıp kalmışlık duygusundan kaynaklanmaktadır. Bugünkü durumumuzu ifade edebilmek için, postmodernlik gibi terimler icat etmek yeterli değildir. Bunun yerine, sosyal bilimlerde şimdiye kadar yeterli biçimde anlaşılamamış olan modernliğin doğasına tekrar bakmalıyız (Giddens, 1998).
Giddens, modernliği özgün bir çağ olarak kavrayabilmemiz için onu geleneksel dönemden ayıran süreksizliklerini ortaya koymamız gerektiğini düşünür. Modernliğin süreksizlikleri, modernliğin doğasını anlamamıza yardımcı olurlar. Bunlardan biri, değişim hızıdır. Modernliğin koşulları altında değişim hızı son derece fazladır. Bu durum kendisini en çok teknoloji alanında hissettirse de aslında bütün alanlara yayılmıştır. Modernliğin diğer süreksizliği, değişim alanıdır. Dünyanın birçok farklı bölgesinin bağlantı içinde oluşuyla, toplumsal dönüşümler yerkürenin her yerinde hissedilmektedir. Modernliğin üçüncü süreksizliği, modern kurumların doğasının özüyle ilgilidir. Ulus-devlet, endüstriyalizm ve kapitalizm gibi modern toplumsal biçimler önceki tarihsel dönemlerde hiç gözlenmemektedir (Giddens, 1998). Böylece, modern çağı öncekilerden ayıran en önemli özelliği, sahip olduğu dinamizm olmaktadır: “Modern dünya ‘kontrolümüzden çıkmış bir dünya’dır: Toplumsal değişme hızı önceki sistemlerdekinden daha yüksek olmakla kalmayıp, daha önceki toplumsal pratikler ve davranış biçimlerini etkileme derecesi ve kapsamlılığı da yüksektir (Giddens, 2010, s. 30).
Giddens’a göre, modernliğin dinamizminin üç temel kaynağı vardır. Bunlar zaman ile uzamın birbirinden ayrılması, toplumsal sistemlerin yerinden çıkarılması ve düşünümselliktir. Geleneksel dönemde bölgelere göre farklılaşan zaman, modernlikle birlikte küresel hale gelmiştir. Ortak bir zaman bilinci kazanılmasına yol açan zaman üzerinde eşgüdüm, uzam denetiminin temeli olmuştur. Bunun sonucu olarak mekanlar, uzak toplumsal olaylardan daha fazla etkilenerek biçim kazanmıştır. Bu olgu, yerel alışkanlık ve deneyimlerin kısıtlamalarından kurtulmayı sağlayarak değişim olanaklarını arttırmıştır. Bunun yanında, ikinci kaynak olan yerinden çıkartılma toplumsal ilişkilerin yerel etkileşim bağlamlarından kaldırılarak sonsuz uzunluktaki zaman-uzam boyunca yeniden yapılandırılmasını ifade etmektedir. En önemli örneği para olan, zaman ve uzam içinde farklı yerlerde bulunan kişiler arasında ticari ilişkilerin yürütülmesini sağlayan bir zaman-uzam uzaklaşması aracı olarak simgesel işaretler ve içinde yaşadığımız maddi ve toplumsal çevreyi düzenlemeyi sağlayan uzmanlık sistemleri yerinden çıkarmanın iki temel düzeneğini oluşturmaktadır (Giddens, 1998).
Bununla birlikte, modernliğinin dinamizminin üçüncü temel kaynağı olarak düşünümsellik (refleksivite) giderek daha fazla bilgi tarafından oluşturulan bir dünyayı işaret etmektedir. Düşünümsel yöntem bizzat modernliğin güçlükleri ve sınırları hakkında düşünmeyi içerir (Giddens & Pierson, 2001). Giddens’a göre, düşünümsellik modernlik öncesinde büyük ölçüde geleneğin yeniden yorumlanmasından ibaretken, modernlikle beraber sistemin geçmişle ilişkisi kalmayan bir yeniden üretimine dönüşür8. Modernliğin düşünümselliği, toplumsal uygulamaların yeni bilgiler
ışığında sürekli olarak incelenip reforme edildiği gerçeğinden oluşur. Uzlaşımların gözden geçirilmesi işleminin ilkesel olarak yaşamın tüm yönlerine uygulanacak kadar köktenci olması, yalnızca modernliğe özgüdür. Bu bağlamda, hiçbir bilgi kesin olarak sabitlenmiş bir bilgi değildir. Modernlik, kendisini sorgulama ve yenileyebilme özelliğine sahiptir (Giddens, 1998). Bu bağlamda, bilgi toplumsal hayat koşullarının organizasyonu ve dönüşümünün kurucu unsuru olarak işlev görürken, modernliğin düşünümselliği toplumsal etkinliğin ve doğayla maddi ilişkilerin yeni bilgiler ışığında sürekli gözden geçirilmeye açık olmasını ifade etmektedir (Giddens, 2010). Düşünümsellik
8 Bu noktada, Giddens’ın teorisinde “gelecek yönelimlilik” modernliği gelenekten ayıran temel özellik olarak ortaya
çıkmaktadır. “Dolayısıyla, yaşamın sürekli dönüşümünün zorunlu sonucu olarak, gelecek kurgusunun da sürekli inşa ediliyor olması modernliğin en önemli özelliklerinden biridir” (Özkan, 2014, s. 1243).
rasyonel bilginin kesinliği yerine sürekli bir kuşkunun varlığını ve buna bağlı olarak bilimin uygulamalarının yenilenmeye açık olmasını anlatmaktadır9. Bununla birlikte, bilginin kesinliğine
yönelik kuşku sadece uzmanlık sistemlerine özgü olmaktan öte, gündelik hayata da içkin durumdadır. Bu bağlamda, gündelik yaşam pratikleri büyük ölçüde refleksif bir özelliğe sahiptir ve “kendi üzerine düşünme edimi” kurumların işleyişinde olduğu kadar bireylerin yaşamlarında da yoğun bir etkiye sahiptir. Dolayısıyla, modernliğin düşünümselliği toplumsal yaşamın her alanına kök salmıştır10.
Giddens çoğu sosyolojik kuramda görülen, modern toplumlarda tek bir başat kurumsal rabıta eğilimine karşı çıkarak modernliğin kurumsal boyutlarını birbirleri ile ilişkili ayrı örgütsel kümeler olarak anlamaya çalışır. Giddens’a göre, kapitalizm, endüstriyalizm, gözetim ve askeri iktidar modernliğin kurumsal boyutlarıdır (Giddens, 1998). Giddens’ın bu yaklaşımında bir üretim sistemi olan kapitalizm, bilim ve teknoloji ile şekillenen modern endüstriden ayrılır. “Kapitalizm, özel sermaye mülkiyeti ile mülksüz ücretli emek arasındaki ilişki merkezinde yoğunlaşmış bir meta üretim sistemidir” (Giddens, 1998, s. 60). Kapitalist toplumlar modern toplumların bir alt türünü ifade etmektedir. Kapitalist toplumlarda özel mülkiyet üretim araçları üzerinde başat bir konuma sahiptir. Kapitalist girişimcilik rekabetçi pazarlar için üretime dayalıdır. Endüstriyalizm ise cansız maddi güç kaynaklarının makineler vasıtası ile mal üretiminde kullanılmasıdır. Endüstriyalizm, doğanın dönüştürülmesi ve yapay çevrenin gelişimi anlamındadır. Bilim ve teknoloji yoluyla insanoğlu artık kendi yarattığı bir çevrede yaşar (Giddens, 1998).
Yönetimsel yoğunlaşma bakımından ulus-devlet tarihteki bütün devlet biçimlerine göre çok üst düzeydedir. Ulus-devletin bu başarısı, modernliğin bir diğer kurumsal boyutu olan gözetimin11
kapasitesindeki gelişime dayanır. Gözetim, gözetime konu olan toplulukların siyasal etkinliklerinin denetimine işaret etmesine rağmen, yalnızca bu alanla sınırlı değildir. Gözetim, doğrudan olabilmesine karşın, daha karakteristik olarak dolaylıdır ve enformasyon üzerine kuruludur. Giddens’ın saptadığı modernliğin kurumsal boyutlarının sonuncusu, askeri iktidar ya da şiddet araçlarının kontrolüdür. Şiddet araçlarının, sınırları belli bir toprak parçası üzerinde başarılı bir biçimde tekel altına alınması, modern devlete özgüdür. Şiddet araçlarının kontrolü, savaşın endüstrileşmesi bağlamında gerçekleşir (Giddens, 1998). Böylece Giddens’a göre, modernlik bu dört boyutun karşılıklı ilişkileri ile şekillenmektedir. Buradan çıkan en önemli sonuç, Habermas ve Touraine’nin analizlerinde görüldüğü gibi, Giddens’ın perspektifinde de modernliği kapitalizm ile eşdeğer gören yaklaşımların reddidir12. Bunun yerine, Giddens için kapitalizm modernliğin kurumsal
boyutlarından yalnızca biri olup, endüstriyalizm, ulus-devlet ve askeri güç modernliğe anlamını veren diğer temel kurumsal mekanizmaları ifade etmektedir.
Modern toplumsal dünya Giddens’ın ortaya koyduğu dört temel kurumsal boyut üzerinde şekillenirken, bununla birlikte modernlik doğası gereği değişime açıktır. Bunun kurumsal çerçevede karşılığı, modernliğin boyutlarının düşünümsel niteliğinden dolayı değişime uğramasının kaçınılmazlığıdır. Böylece modernlik günümüzde yeni bir formda karşımıza çıkmaktadır. Giddens’ı Habermas ve Touraine’den ayıran nokta bu bağlamda açıklık kazanmaktadır. Habermas, özü gereği değişebilir olduğunu vurgulamasına karşın günümüz modernliğini yeni bir evre içinde
9 “Refleksif olma hali, disiplinin kendi kendisiyle hesaplaşması-yüzleşmesi demek olduğundan, aynı zamanda kendini
yeniden gözden geçirmesini de beraberinde getirir” (Yücedağ, 2015, s. 140).
10 Modernliğin düşünümselliğinin risk toplumu koşullarında öznenin gündelik yaşamına yansımaları hakkında bkz. (Ertürk,
2018).
11 Gözetim Giddens’ın Foucault’dan ödünç aldığı bir kavramdır. Foucault’ya göre gözetim hastane, okul, hapishane gibi
kurumlar tarafından doğrudan denetimi ifade eder. Bkz. (Foucault, 2015).
12 Ekonominin toplumsal belirleyiciliği konusunda farklı varyasyonlarında değişen vurgulara sahip olsa da, Marksist kuram
genel olarak modernlik ile kapitalizm arasında bir ayrım yapmaksızın her iki olguyu birbiriyle eşitlemektedir. Bu yaklaşımlara örnek olarak bkz. (Wallerstein, 2004).
betimlemezken, Touraine, çağdaş döneme parçalanmış modern dönem olarak bakmakta ve içinden geçtiği yeni evre modernliğin gerilemesini ifade etmektedir. Giddens ise modernliğin değişimini modernist ya da postmodernist bir minvalde öznel olarak ele almaktan kaçınırken, kurumsal boyutlarının değişimine paralel olarak modernliği içinde bulunduğunu öne sürdüğü yeni bir evre içinde çözümlemeye çalışmaktadır.
Giddens’ın perspektifinde, sahip olduğu doğası tarihsel süreç içinde modernliği yeni bir evreye ulaştırmıştır. Bu bağlamda, modernliğin en önemli sonucu “küreselleşme” olarak karşımıza çıkmaktadır. Modern dönemde zaman-uzam uzaklaşmasının önceki dönemlere göre daha yüksek oluşu nedeniyle, yerelle uzak toplumsal biçim ve olaylar arasındaki ilişkiler de esnek bir yapıya bürünürler. Küreselleşme, bu esneme sürecine işaret etmektedir. Küreselleşme süreci ile birlikte farklı bölgelerdeki ilişkiler bir bütün olarak şebekeleşmektedir. Böylece, küreselleşme uzak yerleşimleri birbirine bağlayan dünya çapındaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşmasını ifade etmektedir (Giddens, 1998).
Küresellleşme sürecinin gelişimiyle, modernliğin kurumsal boyutları olan kapitalizm kapitalist dünya ekonomisine, endüstriyalizm uluslararası işbölümüne, gözetim ulus-devlet sistemine, askeri iktidar da askeri dünya düzenine dönüşmektedir (Giddens, 1998). Böylece Giddens’ın küreselleşmenin boyutları olarak ifade ettiği bu dört boyut modernliğin kurumsal mekanizmalarının “uyarlanması” sonucu ortaya çıkmaktadır. Tarihsel süreç içinde kapitalizm küresel alana yayılarak bir dünya ekonomisi halini almıştır. Modernliğin ilk ortaya çıktığı dönemde doğanın kontrol altına alınması ve insan eliyle dönüştürülmesini sağlayan endüstriyalizm günümüzde teknolojinin yerküreye yayılmasıyla uluslararası bir işbölümü içinde anlam kazanmaktadır. Modernliğin başlıca faillerinden olan ulus-devletler ekonominin küreselleşmesiyle birlikte tek tek eyleyiciler olmanın ötesine geçerek, dönüşümün kolektif aktörleri olarak bir ulus-devletler düzenini inşa etmişlerdir. Küresel dönemde şiddet araçlarının kontrolü de tekil ulus-devletlerin egemenliğini aşarak, uluslararası ittifakları ortaya çıkaran askeri bir dünya düzeni içinde şekillenmektedir. Böylece, kurumsal boyutlarının dönüşümüyle modernlik içinde taşıdığı küresel eğilimi hayata geçirmekte ve yeni bir evreye ulaşmaktadır.
Bu evre Giddens tarafından yüksek modernlik olarak ifade edilmektedir (Giddens, 1998). Yüksek modern dünya güven ve risk kavramlarının merkezi rol oynadığı bir dünyadır13. Giddens’a
göre, güven ve riskin her ikisi de geleceği örgütlemenin yoludur. Risk düşüncesi geçmişten kurtulma ve açık bir geleceği göğüsleme çabasına işaret eder ve tehlikeden farklıdır. Risk, geleceğin tehlikelerinin değerlendirilmesiyle ilgilidir. Güven düşüncesi de geleceğe yönelik olarak bir kişiye, gruba veya sisteme bağlılık anlamındadır. Risk ve güven birbirinden ayrılamaz. Güven, riskin üstesinden gelmenin aracı olabileceği gibi, riskin kabulü güven yaratmanın aracı olabilir. Günümüzde güven ve riskin merkezi hale gelmesinin en önemli nedeni, geleneğin insanları bir arada tutma gücünün azalması ve insanın doğal çevre üzerindeki tahribatıdır. Gelecek hakkında aldığımız kararların artışı ve doğanın daha fazla insan müdahalesine maruz kalması bizi risk terimleriyle düşünmeye itmektedir. Şeyler giderek yapay ve gelenek dışı hale geldikçe, insanlar onlar hakkında daha fazla karar almak zorunda kalır. Bu durum, Giddens’a göre modernliğin radikalleştiği bir çağa işaret eder (Giddens & Pierson, 2001). Böylece, artık, insan ne geleneğe ne de doğaya uygun yaşamaktadır: “Modernliğin radikalleşmesi daha açık ve sorunlu bir gelecekle karşı karşıya kalmak ve daha düşünümsel bir yaşam sürmeye zorlanmak demektir” (Giddens & Pierson, 2001, s. 108). Modernliğin radikalleşmesiyle bireyler karşılaştıkları risklerle hiçbir otoriteye başvurmadan kendileri başa çıkmak zorunda kalmaktadır. Böylece, “bireyin içinde bulunduğu güvensiz durumu ortadan kaldıracak hiçbir otoritenin, kesin bilgi kaynağının olmayışı; içinde yaşadığı dünya karşısında öznenin en temel çıkmazı olarak durmaktadır” (Ertürk, 2018, s. 287).
13 Modernliğin yeni evresinin bir “risk toplumu” ortaya çıkardığı düşüncesi Beck’in sosyal teorisinin de merkezi temasını
Giddens postmodern bir döneme girmek yerine, modernliğin sonuçlarının radikalleştiği bir dönem içinde yaşadığımızı kabul etmektedir. Bunun başlıca göstergesi, modernliğin kurumlarının varlığını devam ettirmesidir. Ancak, bu kurumlar modernliğin düşünümsel niteliğinden dolayı tarihsel süreç içinde dönüşüm geçirmekte, yerkürenin her bölgesine yayılmaktadır. Böylece, modernlik sona ermekten ziyade küreselleşmekte, dünya çapında yaygınlaşmaktadır. Giddens, bu süreci yüksek modernlik olarak adlandırır. Bununla birlikte, Giddens, postmodernliği kabul etmeyip modern dönemin devam ettiğini öne sürerek postmodernistlerin karşısında yer alsa da, modernliğe ilişkin “–izm’ler” karşısında nötr bir duruşa sahiptir14. Çağdaş dünya karşısında iyimserliğe kapılmak
ya da kötümserliğe düşmek yerine, modernliğin öğelerinin ayrıştırılması aracılığıyla bugünü anlamaya çalışır. Giddens’ın ulaştığı sonuç, modernliğin sona ermediği, ancak yeni bir evreye girmiş bulunduğudur. Doğasında var olan küreselleştirici eğilimleri bugün büyük oranda hayata geçirmiş olan modernlik, kendi sorunlarını kendi dinamiklerinden yararlanarak, yine küresel boyutta çözebilecek kaynaklara sahiptir.
Sonuç
Sosyal bilimlerde modernlik postmodern teorinin ortaya çıkışıyla başlayan tartışmalarla önemli bir çalışma alanı haline gelmiştir. 1970’lerin sonunda başlayan modernlik tartışmaları çağdaş sosyal dünyanın yeniden betimlenme girişimlerini harekete geçirmiştir15. Modernliğin sona erdiğini
ileri süren postmodernizme karşı çıkan yazarlar bir yandan modernliğin tarihsel sürekliliğini ortaya koymaya çalışırken, bir yandan da modernliğin temelleri üzerine teorik yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Böylece, modernlik sosyal bilimlerde yeni bir çalışma alanı olarak doğarken, modernliğin kavramsal çerçevesi de açığa çıkarılmıştır.
Modernlik analizlerinde üç sosyal teorisyen ön plana çıkmaktadır. Habermas, Touraine ve Giddens hem bir proje hem de bir tarihsel çağ olarak modernliğin içeriği ve gelişimi konusunda temel argümanları ortaya koymuşlardır. Habermas’a göre, modernlik Aydınlanma projesinin bir ürünü olarak anlaşılmalıdır. Aydınlanma projesinin içeriği insan sahalarının özerkliğine vurgu yapmaktadır. Aydınlanma söylemi üzerinde inşa edilen modernlik insanı dünyaya egemen bir varlık ve özgür bir aktör haline getirmiştir. Buna karşılık, kapitalist modernleşme sürecinde ekonomi ve politikadan oluşan sistemin kültürel alanı içeren hayat alanını kolonize etmesi öznenin özgürlüğüne zarar vermiş ve modernliğin bir kriz içine girmesine neden olmuştur. Habermas modernliğin imkan sağladığı iletişimsel rasyonalitenin öznelerarası bir bağlamda işlerlik kazanmasıyla bu krizin aşılabileceğini öngörmektedir. Böylece, Aydınlanma’nın tükenmekten ziyade “sekteye uğrayan projesi” olarak görülmesi gereken modernlik tamamlanabilecektir. Modernliğe başka bir açıdan bakan Touraine onu akıl ve öznenin uyumlu birlikteliği ile tanımlamaktadır. Modernliğin klasik dönemine anlamını veren bu birlik kapitalizmin akıl ilkesini tekeline almasıyla sarsılmış ve zaman içinde ortadan kalkmıştır. Bunun sonucunda modernliğin ilkesel bir çözülme süreci yaşanmaya başlamıştır. Parçalanmış modernlik olarak adlandırdığı bu dönem Touraine’e göre öznenin akla isyanıyla ivme kazanmış, politik olmaktan çıkıp kültürel bir içeriğe bürünen yeni özne modernliği yeniden üretmek yerine onu zayıflatan fail durumuna gelmiştir. Modernliğin canlanması ancak özne ve aklın yeniden bir araya gelmesi ile mümkün olacaktır. Giddens ise Habermas ve Touraine’in öznel yöneliminden farklı olarak, modernliğin bugünkü durumunu ancak onun kurumsal analizini yaparak açıklayabileceğimizi düşünmektedir. Modernliğin doğasının sürekli bir değişim ve yenilenme potansiyeline sahip olduğunu ortaya koyan Giddens, bu bağlamda, içinde bulunduğumuz geç döneminde modernliğin sonuçlarının radikalleştiğini öne sürmektedir. Giddens çağdaş dönemi yüksek modernlik evresi olarak tanımlamaktadır. Giddens’a göre, yüksek modernlik modernliğin
14 Yine de Giddens’ın son “modernist” teorisyen olduğunu öne sürenler vardır. Bu konuda bkz. (Mestrovic, 1998). 15 Burada ele alınan modernlik yaklaşımlarına ek olarak, öne çıkan diğer çağdaş modernlik yaklaşımları arasında (Wagner,
yaygınlaşmasını ifade etmekte olup, günümüzde modernliğin sona ermesi ya da gerilemesinin aksine kurumlarının yerküre üzerinde kök saldığına tanık olmaktayız.
Görüldüğü gibi, modernliğin bugünkü durumu söz konusu olduğunda, bu üç sosyal bilimci birbirlerinden farklı perspektifleri temsil etmektedir. Modernlik Habermas tarafından postmodernlik iddialarına karşı savunulmakta, Touraine tarafından yapıcı bir şekilde eleştirilmekte, Giddens tarafından da modern kurumlar bugüne taşınabilmiş temelleriyle ortaya konulmaktadır. Bu teorisyenlerin ortak noktası ise, modernliği olumlamaları ve belli dönüşümler geçirmesine rağmen, devamlılığının sağlandığını düşünmeleridir. Modernliğin bittiği yerine, bir kriz ya da yeniden yapılanma içinde olduğu görüşü hakimdir. Postmodernizmin küreselleşme, çokkültürlülük, enformasyonun kitleselleşmesi gibi olguları modernliğin yıkıldığının işaretleri olarak öne sürmesi abartılı değerlendirmelerdir. Oysa bu olgular modernliğin içinde realize edilmektedir.
Habermas’a göre bir proje olarak modernlik yarım kalmıştır ancak bu durum onun sona erdiği anlamına gelmez. Nasıl ki Aydınlanma düşüncesi modernliğin inşasının kılavuzu olarak işlev görmüşse, aynı şekilde bugün modernliğin içinde bulunduğu açmazdan kurtulabilmesinin yolunu da gösterebilir. O halde günümüz toplumsal dünyasını tanımlamak için postmodernlik gibi yeni bir insanlık durumu önermeye gerek yoktur. Touraine ise Habermas’tan farklı olarak çağımız hakkında karamsar bir bakış açısına sahip olsa da modernliğin sona ermediği konusunda Habermas ile hemfikirdir. Modernliğin klasik biçimlenişi “ideal tip” olarak alındığında, modernliğin öğeleri arasındaki ilişkinin dönüşümü modernlikten uzaklaştığımızı haber vermektedir. Touraine’in perspektifinde moderndışılaşma olarak ortaya çıkan bu durum yine de modernliğin sonuna işaret etmez. Touraine moderndışılaşmayı bir “süreç” olarak görmekte ve bu süreç modernliğin tükendiği bir sona ulaşmak yerine onun devam eden bunalımlı bir evresini ifade etmektedir. Bu nedenle postmodernlik Habermas’ta olduğu gibi Touraine’in çözümlemesinin de ulaştığı bir sonuç değildir. Habermas ve Touraine’den farklı bir çözümleme yöntemi geliştiren Giddens modernliğin devam ettiğini savunmakla birlikte, çağımızı bir gerileme ya da kriz dönemi olarak görmemektedir. Aksine modernlik bugün tam anlamıyla kendisini gerçekleştirmiş durumdadır. Bunun nedeni, modernliğin kurumlarının sahip olduğu genişlemeci doğasıdır. Modernliğin özü sosyal dünyanın değişebilirliğine işaret etmektedir. Böylece modernlik hem çağın koşullarına göre kendini yenilemekte hem de dünyanın her bölgesine yayılmaktadır. Bu nedenle Giddens’a göre modernliğin savunulması ya da eleştirilmesinin ötesinde, değişimini açıklamak modernlik analizinin temel amacı olmalıdır.
Üç teorisyen genel hatlarıyla ele alındığında, Habermas “modernliği savunanlar” diye tanımlanabilecek bir teorisyenler grubunun “öncüsü” olmayı başarmışken, Touraine ve Giddens “yeni” diye tanımlanabilecek bir modernliği kavramsallaştırma bağlamında değerlendirilmelidirler. Modernliği savunma refleksi Habermas’ın yaklaşımının temel motivasyonunu oluşturmakta, buna karşılık Touraine ve Giddens daha çok modernliğin bugününe odaklanmaktadır. Ulaştıkları üç farklı sonuca karşılık, analizleri üç teorisyeni de modernliğin sonu iddialarını reddetmeye götürmektedir. Dolayısıyla, modernist perspektife göre, modern olanın bugünü vardır; yani Habermas’ın deyişiyle, modernlik tamamlanmamış bir projedir.
KAYNAKÇA
Baudrillard, J. (2003). Sessiz Yığınların Gölgesinde: Toplumsalın Sonu. (O. Adanır, Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Beck, U. (2011). Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru. (K. Özdoğan & B. Doğan, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
