G‹R‹fi
Hepatit E infeksiyonu ilk olarak 1980’li y›llarda ay- r› bir klinik tablo olarak tan›mlanm›flt›r. Daha son- ra bir dizi klinik ve laboratuvar çal›flmas› sonu- cunda hastal›¤›n etkeni hepatit E virüsü (HEV) olarak tan›mlanm›flt›r (1). HEV küçük, zarfs›z, iko- zahedral simetride bir RNA virüsüdür. Morfolojik ve genom organizasyonu çal›flmalar› sonucu “s›- n›fland›r›lamayan virüs” olarak tan›mlanm›flt›r
(2,3). Çevresel sanitasyonun yetersiz oldu¤u gelifl- mekte olan ülkeler baflta olmak üzere, dünyan›n birçok bölgesinde büyük salg›nlara neden olur- ken, geliflmifl ülkelerde daha çok sporadik olgular fleklinde görülmektedir (4). Fekal-oral yolla bulafl- makta ve salg›nlara genellikle kontamine sular ne- den olmaktad›r. Genç eriflkinlerde çocuklara göre atak h›z›n›n daha yüksek oldu¤u bildirilmektedir.
En önemli özelli¤i gebe kad›nlarda, özellikle de
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 43-46 43
Eskiflehir’de Kan Donörlerinde Anti-HEV Seroprevalans›
Elif DOYUK KARTAL1, ‹lhan ÖZGÜNEfi1, Zafer GÜLBAfi2, Gaye USLUER1
1Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, 2Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Hematoloji Bilim Dal›, ESK‹fiEH‹R
ÖZET
Hepatit E virüsü (HEV) akut enterik geçiflli non-A hepatitlerden en fazla sorumlu etyolojik ajand›r. HEV’ye karfl› olu- flan antikorlar geçirilmifl infeksiyonu gösterir. Ülkemizde bu konuda yap›lan çal›flmalarda HEV seroprevalans› orta- lama %6.7 olarak görülmektedir. Bu çal›flmada, Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi’nde 178 kan donöründe HEV antikorlar› araflt›r›ld›. Bunun için anti-HEV immünglobulin G (IgG) ELISA kiti (Genlabs, Singapore) kullan›ld›. Çal›- fl›lan donörlerin 7 (%3.93)’sinde anti-HEV antikorlar› pozitif bulundu. Anti-HEV pozitifli¤i aç›s›ndan cinsler aras›nda fark görülmedi. ‹limizdeki seroprevalans Ankara, ‹stanbul, Bursa illerinde saptanan de¤erler ile benzer bulundu.
Anahtar Kelimeler: Anti-HEV, hepatit E, epidemiyoloji.
SUMMARY
The Anti-HEV Seroprevalence in Blood Donors in Eskisehir
Hepatitis E virus (HEV) is the etiologic agent responsible for the large majority of acute enterically-transmitted non-A hepatitis. Antibody to HEV is indicative of past infection. Previous seroprevalence studies have reported avarage rates of 6.7% in Turkey. In this study, the seropositivity of hepatitis E was investigated in 178 blood donors at Me- dical Faculty of Osmangazi University. Anti-HEV seropositivity was found in 7 (3.93%) of 178 donor. There were not important statistical difference for anti-HEV positivity between sexes. This result is similar to the avarage ratio Ankara, Istanbul, Bursa.
Key Words: Anti-HEV, hepatitis E, epidemiology.
üçüncü trimest›rda %15-25 gibi yüksek mortalite oran› göstermesidir (5). Hastal›k Hindistan yar›- madas›, güneydo¤u ve merkez Asya bölgelerinde endemiktir. Ülkemizde enteral yolla bulaflan non-A non-B hepatit salg›n› olarak bildirilen tek bir yay›n olmakla birlikte etkene yönelik virolojik kan›t elde edilememifltir (6). Endemik bölgelerde HEV serop- revalans› %17-25, endemik olmayan bölgelerde ise
%0-8.8 aras›ndad›r. Ülkemizde yap›lan çal›flmala- r›n ortalamas› %6.7 olarak bulunmufltur (7,8). Bu araflt›rmada Eskiflehir’de HEV seroprevalans›n›n belirlenmesi hedeflendi.
MATERYAL ve METOD
Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi, Kan Bankas›’na baflvuran gönüllü 178 donörde an- ti-HEV immünglobulin G (IgG) seroprevalans›
araflt›r›lm›flt›r. Donörlerin yafl, cinsiyet, yaflad›kla- r› yer ve meslekleri, sar›l›k geçirme öyküsü olup olmad›¤› ve kulland›klar› içme suyu ile ilgili bilgi- leri içeren bir form haz›rlanarak kaydedilmifltir.
Serolojik tan›mlama için anti-HEV IgG ELISA kiti (Genelabs, Singapore) kullan›lm›flt›r. Serum ör- nekleri çal›fl›l›ncaya kadar -20°C’de saklanm›flt›r.
Donörlerde anti-HEV antikorlar›n›n yan› s›ra HBsAg, anti-HCV antikorlar› ve anti-HIV antikorlar›
da ELISA ile araflt›r›lm›flt›r. Sonuçlar mikro-ELISA okuyucuda okunmufl ve kontrollere göre “cut-off”
de¤eri hesaplanm›flt›r. “Cut-off”un üstündeki de-
¤erler pozitif kabul edilmifltir. Çal›flman›n istatis- tiksel analizinde Ki-kare ve t-testi kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Toplam 178 hasta serumunda HEV antikoru araflt›- r›ld›. Olgular›n 164 (%92)’ü erkek, 14 (%8)’ü ise ka- d›nd›. Genel yafl ortalamas› 35.5 (yafl aral›¤› 19-56) y›l idi. Yüzyetmiflsekiz serum örne¤inin 7 (%3.93)’sinde anti-HEV IgG seropozitifli¤i saptand›.
Yafl ile anti-HEV pozitifli¤i aras›nda anlaml› bir ilifl- ki saptanmad› (t-testi, p> 0.05). Anti-HEV IgG pozi- tif donörlerin biri kad›n, alt›s› erkek olup, cinsiyete göre de anlaml› bir farkl›l›k göstermiyordu (t-testi, p> 0.05). Anti-HEV IgG pozitif olan iki donörde ayn›
zamanda HBsAg de pozitif bulundu.
TARTIfiMA
Akut hepatit E infeksiyonunda, IgM türü antikor- lar infeksiyonun bafllang›c›ndan bir-dört hafta sonra pozitif olup, ilk dört ayda pik yapmaktad›r.
IgM’nin dört-alt› ay sonra kayboldu¤u bildirilmek- le beraber bir hastada 21 ay devam etti¤i, IgG ya- n›t›n›n ise IgM’den iki-dört hafta gibi k›sa bir süre sonra pik yapt›¤› ve 1-4.5 y›l yüksek titrede pozi- tif kald›¤› bildirilmektedir. Anti-HEV IgG pozitifli¤i
hastal›¤›n konvalesan dönemini ya da geçirilmifl infeksiyonu göstermektedir. Bu antikorun saptan- mas›, E hepatiti prevalans›n›n belirlenmesi ve epidemiyolojisinin daha iyi anlafl›lmas›nda en yayg›n kullan›lan ölçüm yöntemidir (9-12).
Hepatit E’ye ait dünyadaki ilk yay›nlar, özellikle sosyoekonomik düzeyi düflük, alt yap›s› yetersiz, flehir içme suyunun kanalizasyon flebekesiyle kon- taminasyonunu önleyemeyen Hindistan ve Hindis- tan yar›madas› ülkelerinden bildirilmifltir (13).
Sa¤l›kl› kiflilerde anti-HEV pozitifli¤i Hollanda, Al- manya, Amerika Birleflik Devletleri (ABD), Japon- ya gibi geliflmifl ülkelerde %1.1-8.0 oran›nda gözle- nirken, geliflmekte olan ülkelerde %9-15 oran›nda rapor edilmifltir. Sudan (%59) ve Hindistan’da (%68) ise daha yüksek oranlar bildirilmifltir (4,8).
Türkiye’de de çeflitli araflt›rmalarda HEV seropre- valans› araflt›r›lm›flt›r. HEV seroprevalans›na ilifl- kin farkl› çal›flmalar›n sonuçlar› Tablo 1’de görül- mektedir (7,14-26). Bizim araflt›rmam›zda birçok bölgedeki sonuca benzer olarak %4.35 oran›nda anti-HEV IgG antikor pozitifli¤i saptanm›flt›r. Ça- l›flmam›zda kullan›lan örnekler gönüllü donörler oldu¤u için donör popülasyonunda yap›lan çal›fl- malar dikkate al›nd›¤›nda ‹stanbul, Bursa, Antal- ya ve Ankara’dan bildirilen sonuçlar ile benzer, fakat Diyarbak›r’da elde edilen %20 de¤erinden düflük bulunmufltur. Tablo 2’de kan donörlerinde HEV seroprevalans› görülmektedir (19,23,26-29).
Türkiye’de çeflitli yafl gruplar›nda ve çeflitli toplu- luklarda yap›lan anti-HEV çal›flmalar›nda Güney- do¤u Anadolu Bölgesi’nde en yüksek oranda ol- mak üzere farkl› sonuçlar al›nm›flt›r (%1.1-29).
Non-A, non-B akut hepatitli hastalarda anti-HEV pozitiflik oran› Diyarbak›r ve fi›rnak’ta en yüksek oranda saptanm›flt›r (%73.5-75) (6,24). Badur ve arkadafllar›n›n ülke genelinde yapt›¤› çal›flmada ise akut non-A, non-B hepatitlerinde anti-HEV po- zitifli¤i %9.4 oran›nda bildirilmifltir (15). HEV’nin bilinen epidemiyolojisine uygun olarak yetiflkin- lerde pozitiflik oran› çocuklardan daha yüksek bulunmufltur. Ancak ‹lkit ve arkadafllar›n›n yapt›-
¤› bir çal›flmada Adana bölgesindeki çocuklarda
%3.1 oran›na karfl›l›k, ayn› bölgede fianl›urfa’dan göç eden çocuklar aras›nda %56.5 oran›n› bul- mufllard›r (30). Çal›flmam›zda anti-HEV pozitif ki- fli say›s›n›n az olmas› ve sadece eriflkinleri kapsa- mas› nedeniyle yafl gruplar›na göre bir de¤erlen- dirme yapamamakla birlikte, t-testi ile de yaflla ba¤lant› bulunmam›flt›r. Birçok çal›flmada bildiril- di¤i gibi bizim çal›flmam›zda da cinsler aras›nda seroprevalans aç›s›ndan farkl›l›k gözlenmemifltir.
Doyuk Kartal E ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 43-46
44
Sonuç olarak; ülkemizde, özellikle Do¤u ve Gü- neydo¤u Anadolu Bölgesi’nde yüksek oranlarda olmak üzere çeflitli bölgelerde farkl› oranlarda he- patit E seroprevalans› bildirilmektedir. Bizim ça- l›flmam›zda elde edilen %3.93 anti-HEV IgG pozi- tifli¤i daha önce bildirilen oranlar›n içinde yer al- maktad›r. Ancak HEV infeksiyonunun epidemiyo- lojik özellikleri dikkate al›nd›¤›nda çal›flmaya al›- nacak örnek say›s›n›n yüksek olmas› yan›nda ör- neklerin yafllar›, yaflad›klar›/geldikleri co¤rafya ve yerleflim yeri özelliklerine göre s›n›fland›r›lma- s› ve anti-HEV seroprevalans de¤erlerinin bu veri- lere göre irdelenmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1. Yarbough PO, Tam AW. Hepatitis E virus. In:
Specter S (ed). Viral Hepatitis: Diagnosis, The- rapy, and Prevention. New Jersey: Human Press, 1999: 151-74.
2. Krawczynski K, Aggarwal R, Kamili S. Hepatitis E. Infect Dis Clin North Am 2000; 14: 669-87.
3. Green KY, Ando T, Balayan MS, et al. Taxonomy of the caliciviruses. J Infect Dis 2000; 181(Suppl 2):
322-30.
4. Tarrago D, Lopez-Velez R, Turrientes C, Baquero F, Mateos ML. Prevalence of hepatitis E antibo- dies in immigrants from devoloping countries.
Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2000; 19: 309-11.
Eskiflehir’de Kan Donörlerinde Anti-HEV Seroprevalans›
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 43-46 45
Tablo 1. Türkiye’de HEV seroprevalans çal›flmalar›.
Anti-HEV
Kaynak Şehir Çalışma grubu Sayı pozitif (%)
Tülek ve arkadaşları (14) Ankara Çocuk 180 1.1
Erişkin 140 6.4
Cesur ve arkadaşları (31) Ankara Erişkin 1046 3.8
Aldeniz ve arkadaşları (7) İstanbul Normal popülasyon 812 4.8
Badur ve arkadaşları (15) İstanbul Normal popülasyon 1380 5.5
Kaleli ve arkadaşları (16) Denizli Normal popülasyon 194 11.34
Kutoğlu ve arkadaşları (17) Van Erişkin 772 7.5
Sönmez ve arkadaşları (18) Malatya Normal popülasyon 150 9.33
Gültekin ve arkadaşları (19) Antalya Normal popülasyon 77 11.7
Kılıç ve arkadaşları (20) Elazığ Normal popülasyon 707 11.6
Taşyaran ve arkadaşları (21) Erzurum Normal popülasyon 180 10.1
Dündar ve arkadaşları (22) Adana Normal popülasyon 100 7.0
Hoşoğlu ve arkadaşları (23) Diyarbakır Normal popülasyon 102 19.6
Aydın ve arkadaşları (24) Diyarbakır Normal popülasyon 100 29.0
Aydın ve arkadaşları (24) Trabzon Normal popülasyon 100 3.0
Özacar ve arkadaşları (25) İzmir Sağlık personeli 112 3.57
Göral ve arkadaşları (26) Bursa Normal popülasyon 191 10.4
Tablo 2. Türkiye’de kan donörlerinde anti-HEV seropozitivitesi.
Kaynak Yıl Yer Sayı Anti-HEV pozitif (%)
Mıstık ve arkadaşları (27) 1994 Bursa 66 9.1
Çetinkaya ve arkadaşları (28) 1996 Ankara 1351 7.6
Gültekin ve arkadaşları (19) 1996 Antalya 90 11.1
Hoşoğlu ve arkadaşları (23) 1996 Diyarbakır 30 20.0
Göral ve arkadaşları (26) 1997 Bursa 66 7.5
Mutlu ve arkadaşları (29) 2001 İstanbul 360 4.0
5. Ayd›n K. HEV enfeksiyonu, tarihçe ve epidemiyo- lojik özellikler. K›l›çturgay K, Badur S (editör- ler). Viral Hepatit 2001. İstanbul: Deniz Ofset, 2001: 247-54.
6. Demiröz P, Hac›bektaşoğlu A, Şengül A, Irmak H, Sebes S, Kocabalkan F. Su kaynakl› bir non-A non-B hepatit epidemisi. İnfeksiyon Dergisi 1990;
4: 621-6.
7. Aldeniz C, Çavuşlu Ş, Altunay H ve ark. İstan- bul’da A ve E hepatitlerinin seroprevelans›. Viral Hepatit Dergisi 1998; 1: 31-6.
8. Arankalle VA, Tsarev SA, Chadha MS, et al. Age- specific prevalence of antibodies to hepatitis A and E viruses in Pune, India, 1982 and 1992. J In- fect Dis 1995; 171: 447-50.
9. Sclauder GG, Frider B, Sookoians S, Castafio GC, Mushahwar IK. Identification of 2 novel iso- lates of hepatitis E virus in Argentina. J Infect Dis 2000; 182: 294-7.
10. Lin CC, Wu JC, Chang TT, et al. Diagnostic va- lue of immunoglobulin G (IgG) and antihepatitis E virus (HEV) tests based on HEV RNA in an area where hepatitis E is not endemic. J Clin Mic- robiol 2000: 3915-8.
11. Purcell RH, Emerson SU. Hepatitis E virus. In:
Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. Philadelphia:
Churchill Livingstone Inc., 2000: 1958-70.
12. Köksal İ. HEV enfeksiyonu, klinik bulgular, tan›, tedavi, korunma. K›l›çturgay K, Badur S (editör- ler). Viral Hepatit 2001. İstanbul: Deniz Ofset, 2001: 255-8.
13. Schwartz E, Janks NP, van Damme P, Galun E.
Hepatitis E virus infection in travellers. Clin In- fect Dis 1999; 29: 1312-4.
14. Tülek N, Uysal G, Güven MA, Mert A. Ankara’da çeşitli yaş gruplar›nda hepatit E seroprevalans›.
Viral Hepatit Dergisi 1997; 2: 113-4.
15. Badur S, Yenen OŞ, Yüksel D, Iş›k NH. Çeşitli gruplarda ve normal popülasyonda E hepatiti se- roprevalans›. Klimik Dergisi 1995; 8: 10-2.
16. Kaleli I, Yalç›n AN, Turgut H, Akşit F. Çocuk yu- vas›, yetiştirme yurdu ve huzurevinde hepatit E se- roprevalans›. Viral Hepatit Dergisi 1998: 37-9.
17. Kutoğlu MG, Bozkurt H, Güdükoğlu H, Bayram M. Van bölgesinde hepatit E seroprevalans›. Kli- mik 2001 Kongre Program Kitab›. 15-19 Ekim Adana, 2001: 345.
18. Sönmez E, Kaya A, Y›lmaz Ş, Aladağ M. Malatya bölgesinde HEV seroprevalans›. XXVII. Türk Mikrobiyoloji Kongresi Kongre Kitab›. Antalya, 1996: 177.
19. Gültekin M, Öğünç D, Çolak D, Ündar L. Sağl›k personelinde HEV antikor prevalans›. Mikrobiol Bült 1996: 30; 73-7.
20. K›l›ç SS, Akbulut A, Felek S, Kalkan A, Akbulut HH. Elaz›ğ ili ve yöresinde hepatit E seropreva-
lans›n›n araşt›r›lmas›. VIII. Türk Klinik Mikrobi- yoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Kongresi Kong- re Kitab›. Antalya, 1996: 407.
21. Taşyaran MA, Akdağ R, Kaya A, Akyüz M, Y›lmaz Ş. The seroprevalence of hepatitis E in region of eastern Turkey. 7thed. ECCMID Congress Abst- racts Book, Vienna, Austria 1995: 170.
22. Dündar İH, Saltoğlu N, Yaman A, Erdurak FÖ, Çetiner S. Subtropik bir bölge olan Adana yöre- sindeki anti-HEV s›kl›ğ›. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24: 247-9.
23. Hoşoğlu S, Ayaz C, Özen A ve ark. Laboratuvar çal›şanlar›nda anti-HEV prevalans›. XXVII. Türk Mikrobiyoloji Kongresi Kongre Kitab›. Antalya, 1996: 177.
24. Ayd›n K, Köksal İ, Çaylan R, Ayaz C, Usta T, Gö- nel A. Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde çeşitli gruplarda hepatit E seropo- zitifliğinin karş›laşt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 1999; 2: 79-83.
25. Özacar T, Zeytinoğlu A, Yetişir A, Bilgiç A. Sağ- l›k çal›şanlar›nda anti-HEV araşt›rmas›. II. Ulu- sal Viral Hepatit Simpozyumu Kitab›. 3-4 Kas›m Ankara, 1994: 156.
26. Göral G, M›st›k R, Kentsü H, Akal›n H, Töre O.
Akut non-A non-B non-C hepatitli olgularda, kan donörlerinde ve sağl›kl› kişilerde HEV antikorla- r›n›n dağ›l›m›. Bursa Devlet Hastanesi Bülteni 1997; 13: 7-9.
27. M›st›k R, Kentsü H, Göral G, Töre O. NANBNC akut viral hepatit şüpheli olgularda ve kan donör- lerinde anti-HEV seroprevalans›. II. Viral Hepa- tit Simpozyum Kitab›. Ankara, 1994: 156.
28. Çetinkaya H, Uzunalimoğlu Ö, Soylu K, Anter U, Bozkaya H. Kan donörlerinde HEV prevalans›.
Viral Hepatit Dergisi 1996; 30: 73-7.
29. Mutlu M, Ayd›n Ö, Nazl›can Ü, Güldüren S, Alan MS. Kan donörlerinde anti-HEV s›kl›ğ›. Klimik 2001 Program Kitab›. 15-19 Ekim Adana, 2001: 45.
30. İlkit M, Yark›n F, Serin MS, Alhan E, Akan E.
Adana bölgesinde çocuk popülasyonunda hepatit E virus enfeksiyonlar›n›n seroepidemiyolojik in- celenmesi. Viral Hepatitle Savaş›m Derneği III.
Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Kitab›. İstanbul, 1996: 78.
31. Cesur S, Ak›n K, Doğanoğlu İ ve ark. Ankara’da hepatit A ve hepatit E antikor s›kl›ğ›. Kan donör- lerinde anti-HEV s›kl›ğ›. Klimik 2001 Program Kitab›. 15-19 Ekim Adana, 2001: 345.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Elif DOYUK KARTAL
Viflnelik Mahallesi Atatürk Bulvar›
Tayfun Sitesi B Blok No: 171/6 26120, ESK‹fiEH‹R
Doyuk Kartal E ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 43-46
46
