OKUL ONCESi DONEMDE AiLE ORTAMININ ONEMi Yrd. Do~. Dr. Sezen UNLU Cocuk dogdugu andan itibaren bir etkilesim siireci icindedir, Once anne-babasi, daha sonra aile bireyleri, onun Ilisiki kurdugu insanlar grubunu olustururlar, Cocugun gelisimi ve egitiminde ve toplumsallasmasinda en etkin rol cocugun icinde dogdugu aile or- tarmdir.
Er'ken cocukluk cagmm gelisim iizerindeki etkilerini ilk belir- leyen Siqmund Freud'dur. Cocuklarm degisik ana devrelerden gee- tigini soyleyen Freud, bu devrelerde anne ve babayla olan iliski ni- teliginin cocuklarm duygusal gelisimleri ve kisilik gelisimlerinde derin etkiler biraktigim belirtmistir.
Erik Erikson da eger cocuk anne ve babasiyla etkilesim sonu- eu, diinyasiyla ilgili olarak bir giiven duygusu gelistiremez, kendi- ni etkin, olumlu, becerikli ve basarih goremez ise, gelisimi iizerin- de biiyiik etkiler yapacagirn belirtmistir.
Kisiligin olusum siirecinde cocuk, surekli aile ortami icinde davramslari ve kisiligi ile kopya edecegi, ozdeslesecegi bir kisiye ihtiyac duyar. Siiphesiz bu kisi de annedir. Bu donemde, cocuk her- seyi annesinden ogrendigi icin, annenin cocuk iizerindeki etkisi bii- yuktur.
Demek ki cocugun erken yaslarda anne ve babasiyla olan ilis- kisinin, gelisimi iizerindeki etkisi cok biiyiiktiir. Bu nedenle cocu- gun 2-6 yas arasindaki «ilk cocukluk» doneminde, aile icinde ana babamn birbiriyle ve cocukla olan iliskileri, cocuga karsi goster- dikleri sevgi, ozgiirliik ve disiplin anlayisi, ailenin sosyo-ekonomik vc sosyo-kiiltiirel diizeyi, onun duygusal ve toplumsal gelismesini belirleyici etki yapar.
Aile ortami sadeee cocugun bedensel toplumsal ve duygusal ge- lismesini etkilemekle kalmaz, zihinsel ve dil gelismesini de belir- ler. Boylece aile ortami bireyin yasammda en etkili bir ortamdir.
ERKEN OGRENMENiN ONEMi
Gelisim Psikologlan, yasamm ilk bes-alti yilmda gelismenin ve ogrcnmenin cok hIZ11 oldugunu: ogrenme kuramcilarr ise bu yillar- daki ogrenmenln olumlu ve olumsuz ogrenmenin, diizeltilmesi giic ve kahn olacagmi belirtmislerdir. Psiko1oglara ve ogrenme kuram- cilarma gore erken deneylmlerin, cocugun zihinse1, duyussal ve dil gelisimi iizerindeki etkilerini belirten arastirmalar yaprmslardir.
OKUL-ONCESi ECiTiMiN ONEMi
Cocugun gelisirni ve egitimi acismdan cocuk-aile ve cevresi di- smda, toplumsal zorunluluklar sonueu, cocugun okul-oncesi egiti- mi, kuramsal bir nitelik kazanmis ve oku1 oncesi egitim kuramlan acilmis tir.
Sanayilcsme ve teknolojik gelismeler sonucunda, kadirnn ca- hsma hayatma aulmasi, cocuklarmi giivenle brrakacagi ve bakila- cagJ kurum ihtiyaci yaratrrns ve okul-oncesi egitim kurum1an gi- derek onem kazanrmstrr.
Cocuk bu ozel egitim kurumlarmda:
1- Top1umsa1 iliskileri belirlemeyi,
2- Kendi yasitlariyla oyun oynamayi ve bu oyun yo1uyla og- renmeyi,
3- Sorum1uluk tasimayi,
4- Paylasmayi, isbii-ligi yapmayr, rekabet etmeyi ogrenir,
5- Bagrmsiz davramslarda bulunmayi, 6- Girisken olmayi,
7- Motor yetenegini gelistirmeyi ogrenir.
Cocugun kurumda kazandigi biitiin bu toplumsal tutum, dav- ranis ahskanhklari, el becerileri, zihinse1 beceriler, dil yetenegi ve anlatim giiciiniin artmasi, ozellikle sosyo-ekonomik ve kiiltiirel dii- zeyi diisiik aile ortammda yetisen cocuklarm okula hazir olmalari ve basarih olmalan acismdan onemlidir.
Bebekli'k ve erken cocukluk yillarmda, ailenin cocugun gelisi- mi iizerindeki onemli rolii ve etkileri bugim bazi iilkelerde kabul edilmis ve bu onem okul-oncesi programlarma yansirmstir. Ancak iilkemizde aile ve okul-oncesi egitimine onem verilmedigi ortada- dir. Okul-oncesi egitimin onemi aile1er tarafmdan yeterince bilin- miyor. Cunkii aileler okul-oncesi egitim kurumlanm, cocuklarma giivenilerekbakilacak kurum olarak goriryorlar. Aile cocugunu oku- la getirir ve birakir, ailenin okulda cocuguyla ilgili olaganiistii du- rumlar olrnadikca ilgilenmez. Cocugun basarisizhgr durumunda aile ogretmeni-ogretmen aileyi suclar ve bu tutumlar, tiim bu ya- santmm odak noktasi olan cocuga yansir ve bu da cocugu olumsuz yonde etkiler.
Halbuki ailenin yasam tarzi ve degerleri, cocuga oldugu gibi yansidrgmdan, cocugun ve ailenin egitimi ve degerleri arasmda bii- tiinlesme olmasi gereklidir ki cocuk gelisme acisindan dengeli ola- bilsin. Bunun icin de basta ailenin imkanlarirn, sartlarrm tammah ve ona gore cocuga egitim verilmeli ki cocuk da aile ve okul ara- smda bir denge saglayabilsin .Bu nedenle cocugun egitiminde on- cclikle ailenin egitimi gereklidir. Bu konuda yeterince organize egi- tim hizmetlerinin hem yurt capmda yaygmlastmlamadigi hem de kentsel ve kirsal kesimdeki dagihrmn dengeli bir bicimde olmadi- gl, bu donernde cocuklarin gelisim ozelliklerini dikkate alarak ha- zirlanrrns programlara yeterince yer verilmedigi, yeterince perso- nelin bulunmadigi, sarun olarak ortaya cikmaktadir.
Bu nedenle uzaktan ogretim araclarmm birtiin kurum ve kuru- luslarm ailenin egitimi faaliyetlerine katilmalarma gereksinim du- yulmaktadir.
«Okul-oncesi ailelerin uzaktan ogretim yontemlerinden yarar- lanarak yetistirilmesi-nde, Tiirkiye kosullarmda uygulanabilecek bir program modeli gelistirilebilir.
Daha once Eskisehir'de isitme engelli cocuklarm ailelerine uzaktan cigretim tcknlkleri ve yontemlcri iizerinde durarak, bir egi- tim modcli olusturulmus ve 0-12 yas arasmda isitme engelli cocuk- larm aileleri iizcrine dcnenmistir.
Arasnrma icin kiirneye giren ailelerin, isitme engelli cocuklari- TIm kimlik bilgileri, engelinin olus zamaru, nedeni ve isitrne kahn- tisina iliskin bilgiler ve ayrn zamanda ailelerlc ilgili kimlik, ogrenim durumlarr, isitme engelinin ve isitme engelli cocugun egitimine ilis- kin bilgi, tutum ve davrarnslari konusunda anket ve on-test hazir- 1a111111;;tl1'. Ailelerle karsihkh goriiserek anket ve on-testin deger- lendirilmesinden sonra ortaya cikan konu «Cocuga Iletisim Bece- risi Kazandirma» iizerine cahsilmis ve uzaktan ogretim siireclerin- den, basrh materyal, radyo, televizyon ve yiizyiize ogretim program- Ian etkinlikleri ortaya cikrmsnr.
«Iletisirn Becerisi Kazandirrna» He ilgili basih rnateryal, radyo ve TV, prograrnmda yer alacak bilgiler arastirmaci tarafmdan bir rnctin haline getirilmistir. TV metni ve radyo metni senaryo hali- rj: donusturiilmus, ayrn zamanda metin kitapcik haline getirilmis- til'. Yiizyiize egitim icin de ayri bir ozel materyal hazirlanmarms, alanla ilgili bir ogretim iiyesi, basih materyal, radyo ve TV progra- mim desteklemek icin aile grubunun sorularma cevap vermistir,
Programa alman tiirn ailelere kitapcik gonderilmis daha son- ra once den hazrrlannus alan radyo prograrm (banttan) ailelere din- letildikten soma, TV programi videodan izletilmistir. Daha sonra- cia bu prograrru destekleyici olarak yuzyiize egitim uygulanrmstrr.
Arastirmaci tarafmdan gelistirilip amaca gore olusturulan egi- tim programmm isitme engelli cocuklarrn ailelerine uygulanmasi sonucu bu kisilerin uzaktan ogretim yontemleriyle egitilebilecek- leri saptanmistrr. Kendilerine sunulan program sonrasi iletisim be- cerisi kazandrrrna konusunda bilgilendirilmis olduklan uygulanan son testle belirlenmistir.
G<':')STERI : 1. Hazrrlanrp kullarulan basih materyal 2. Teyp bandmin dinletilmesi
3. Video banttan izletilmesi
Isitme engelli cocugu bulunan aileler icin hazirlanrp uygula- nan bu model programi normal diye adlandirdignruz okul-oncesi
360
~ag cocuklarirnn ailelerini egitmek icinde kullamlabilir. Daha on- ce kisaca aciklandigi gibi, once ailelerin egltim Ihtiyaci belirlenir.
Bu ihtiyaclari dikkate alan basih materyal hazirlamr, Bu mater- yalden radyo-teyp yoluyla yapilabilecek aciklamalar belirlenir, bun- lann senaryosu hazirlamp bant kaydi yapihr, Yine aym basih ma- teryalden TV yoluyla aciklanabilecek konular senaryolastmhp TV kaydi cekimi bant kayd yapihr.
Giiniimiizde video-teyp bantlannm cogaltilma imkam vardir.
Bu araclar aile ortammda okuma, dinleme ve izleme yoluyla yay- gmlastrrilabilir. Smiflarda, ana okullarmda ve yuvalarda yapila- cak yiizyiize egi timle bu araclarm etkinligi arttirihr.
KAYNAK<;A
Oktay Yayla. «Okul-oncesi Egitim ve Tunkiye'de Okul-oncesi Ku- rumlar» Aile ve Cocuk. Derleyen: Haluk Yavuzer. is- tanbul: Ak yaymlan, 1984.
«Okul-oncesi Egitime Toplu bir Bakis» Okul oncesi Egttim ve Sorunlarr, Ankara: Turk Egitim Dernegi Ya- ymlan 1983.
Okul-oncesi Egitimi, UNESCO Ttirkiye Milli Komisyonu Yaymlan Ankara: 1978.
Unlii, Sezen. «Isitme Engelli Cocuklari Olan Ailelerin Uzaktan
Og-
retim ile Egitilmesi» Yayinlanmarms Doktora Tezi.
Ustiinoglu, Ulkli. «Okul-oncesi ogretmenlerin Uzaktan ogretim Yon- temi ile Yetistirilmesine Yonelik Program Modeli.»
Yayinlanmarms Doktora Tezi.
Yildiran, Giizver. «Okul-oncesi Egitimle Okul, Ana Baba ve Cevre Arasmdaki Isbirliginin Saglanmasi» Okul-dncesl Egi- tim ve Sorunlarr. Ankara: Turk Egitim Dernegi Ya- ymlan 1983.
Yoriikoglu, Atalay. Cocuk Ruh Saghgl. Ankara: Tiirkiye i~ Bankasi Kiiltiir Yaymlan, 1978:
Degisen Toplumda Aile ve Cocuk. Ankara: Aydm Ki- tapevi Yaymlan, 1983.
