TEMEL FOTOĞRAF 9
PORTRE FOTOĞRAFI
“Portre fotoğrafı, estetik, kültürel, ideolojik, sosyolojik ve psikolojik olmak üzere karmaşık bir dizi etkileşimin bulunduğu bir alandır.”
Graham Clarke, Fotoğraf, (çev. Maide Meltem Aydemir), sf. 117.
Edgar Allan Poe’nun en bilinen görüntüsü.
1848’de W.S. Hartshorn, tarafından, yazarın ölümünden kısa bir süre önce çekilmiş.
“Portreler, kişiye ‘böyle görünüyorsun der”
David Bate, Fotoğraf: Anahtar Kavramlar, (çev. Bahar Şimşek) sf. 105
Portrenin bileşenleri
• Yüz (yüz ifadesi ve saç gibi ayrıntılar) – kişisel görünüm
• Poz - tavır ve tutum, “terbiye”
• Giyim – toplumsal sınıf cinsiyet, kültürel değerler ve moda
• Konum – (ya da arka plan düzenlemesi) – fotoğraftaki kişinin içinde olduğu toplumsal manzara
Bate, sf. 114
• Erken dönem stüdyo portrelerinin kökeninde yağlı boya resim geleneği yer alıyor.
• Portre fotoğraflarının stüdyoda
çekilmesinin altında teknik gerekçeler bulunuyor (Bate, sf. 106)
• Uzun pozlama sürelerinden dolayı modelin başını sabit tutmasını sağlayacak aletler kullanılıyor ya da yaslanması için çeşitli dekorlar bulunduruluyor.
• Stüdyolarda burjuva iç mekanını yansıtan dekorlar kullanılıyor.
“On dokuzuncu yüzyılda portrecilik giderek artan bir talep görmüştür... Fotoğraf resmi anlamda hükümetler ve resmi kurumlar
tarafından bireysel kimlik damgası ve otoritesi olarak kullanılacaktır.”
Clarke, sf. 117, 119
“Portre (…) amacı, hem bir bireyin tasviri hem de sosyal bir kimliğin kaydı olan bir görseldir.”
John Tagg (aktaran Clarke, sf. 117.)
John Tagg portre fotoğraflarını modern özneyi araştırma, disipline etme ve üretme görevi gören kurumlarla ilişkilendirir.
Tagg’a göre fotoğraf en başından itibaren misyonerlerin keşiflerini, şehir tasfiyelerini, sağlık reformları ve kontrollerini, kolluk güçlerinin düzeni sağlama girişimlerini çok
temel bir teknikle donatmış ve böylece fotoğrafın kendisi güç-iktidar üreten bir tekniğe dönüşmüştür.
İktidar tarafından, bir denetim yolu olarak, işçilerin, serserilerin, suçluların, hastaların, delilerin, yoksulların bedenleri tek tek fotoğraflanmış; kıstırılmış, daracık bir mekânda, yalıtılmış bir halde yüzleri bütünüyle makineye çevrilmiş, karşı konulamaz bir bakışa maruz bırakılarak aydınlatılmış, ölçülüp biçilmiş, numaralandırılmış, adlandırılmış;
yüzlerinin ve bedenlerinin en ufak hareketi/kıvrımı bile açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.
Tagg, John (2003) “Evidence, Truth and Order: Photographic Records and The Growth of The State.” The Photography Reader. L. Wells (ed.) içinde.
Francis Galton, «Composite-Fotografie»
Fotoğrafın insan gözünün ötesini görebildiği
düşüncesi onun kurumsal
düzenleme ve
insanları tiplerine
göre arşivleme ve
sınıflandırma işlemi
için kullanılmasını
beraberinde getirdi.
Francis Galton, Human Faculties (1883)
Galton’ın, 1883 tarihli Inquiries into Human Faculties (İnsan Becerileri
Araştırması) kitabında suçluların, hayat kadınlarının, tüberkülaz hastalarının fotoğrafları bulunur.
Galton’ın temel amacı “anormal”
insanların görsel arşivini yapmaktır… Hem tıbbi, hem de toplumsal anlamda
“anormal” insanlar…
Post-mortem fotoğraflar
Ölüm sonrası özellikle çocukların fotoğraflarının çekilmesi 19. YY İngilteresinde neredeyse gelenek haline gelmiştir.
Bu dönemde çocuk yaşta ölümlerin çok yaygın olması.
Fotoğraf çektirmek hala pahalı
Hayattayken çekilmiş fotoğrafı
olmayanların anı olarak saklamak
için fotoğraflanması.
20. yy ilk yarısında, Almanya’nın çaşitli bölgelerinde geniş çaplı portreye dayalı belgesel çalışması yapar.
Mekansal olarak adlandırabileceğimiz portrelerinde, Alman halkının
oluşturan toplumsal sınıfları, küçük meslek gruplarını, köylüleleri, kentlileri, askerleri v.b. fotoğraflamıştır.
Bireyden yola çıkarak toplumun fotoğrafını çekmeyi amaçlıyordu.
August Sander
Young farmers, 1914 August Sander
20.YY
Yousuf Karsh
Winston Churchill 1941
Özellikle devlet adamları portreleri Rönesansa kadar uzanan burjuva portre resim geleneğinin kodlarını takip eder. Yapay ışıkla çalışır ve ışığı, konusunu fondan ayırmak, vurgu yapmak amacıyla kullanır.
Fotoğraflardaki mizansenin tamamen kendi kontrolü altında olmasına özen gösterir. Mekan ve kostüm seçimine, ellerin nerede duracağına, yüzün nereye yöneleceğine kendisi karar verir.
Portrelerinde güç, azamet, iktidar, zeka,
yaratıcılık, güzellik gibi ‘müşterilerine’ atfettiği
değerleri vurgulamaya özen gösterir.
Otoportre ve cinsiyet rolleri
Man Ray, Rrose Selavy, 1921 Marcel Duchamp’ın dişi alteregosunu temsil eder Cindy Sherman, İsimsiz Film
Kareleri isimli çalışmasından.
B sınıfı filmlerdeki basmakalıp kadın temsillerini temellük ediyor.
Claude Cahun ‘I am in training don’t kiss me’
series, c1927.
Androjenlik temsili
• Lorna Simpson’un yüze odaklanmayı
reddeden “anti-portreleri”
“Thomas Ruff’un Portreler serisinde gözlerini üstümüze diken gözler (…), yüzler suskundur, boştur, sadece bir yüzeydir. Ruff,
‘Meslektaşlarımın aksine, insanların
psikolojisini yansıtmayı amaçlayan, karakteri ışıkla ve gölgeyle yakalamaya çalışan portre fotoğrafçılığına inanmıyorum. Bu bana
fazlasıyla şüpheli geliyor,’ der... Ruff, bulabildiği en büyük fotoğraf kağıdını
kullanarak 210x165 cm boyutlarında devasa baskılar almıştı. Görüntüleri büyütmek,
onların portrelerden çok, topografik
çalışmalara benzemesine neden olmuştu;
karakter okumalarına karşı koyan yüzlerdi bunlar. Ruff’un Portreler serisi, sürrealist oyun yazarı Antonin Artaud’nun 1925’te dile
getirdiği bir cümleyi akla getiriyor: ‘Gerçeklik yüzeyin altında değildir.’”
Juliet Hacking, Fotoğrafın Tüm Öyküsü, (çev. Abbas Bozkurt), sf. 466
