T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
UZAKTAN EĞİTİMDE ÖĞRENCİ BAŞARI VE MEMNUNİYETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ: SAKARYA ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ
DOKTORA TEZİ
Metin ÇENGELEnstitü Anabilim Dalı : İşletme
Enstitü Bilim Dalı : Üretim Yönetimi ve Pazarlama
Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Hayrettin EVİRGEN
ŞUBAT-2014
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.
Metin ÇENGEL 24.02.2014
ÖNSÖZ
Tez çalışması süresince görüş ve önerilerini belirterek beni yönlendiren, değerli bilgi ve katkılarını benden esirgemeyen, değerli hocam Prof. Dr. Remzi ALTUNIŞIK’a,Bölüm Başkanım Prof. Dr. Aytekin İŞMAN ve Yrd.Doç.Dr. Hayrettin EVİRGEN teşekkür eder ve saygılarımı sunarım.
Tez çalışmam esnasında bana yardımcı olan öğrencilerim M. Serhat AKKAYA, Hüseyin KURTKAYA, Kübra UZUN, Ulaş KILIÇ’a teşekkürü bir borç bilirim.
Yaşamım boyunca, maddi ve manevi desteklerini esirgemeyerek en stresli dönemlerimde kahrımı çeken eşime ve çocuklarıma tüm kalbimle teşekkür eder ve saygılarımı sunarım.
Metin ÇENGEL 24.02.2014
i
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ... iv
TABLO LİSTESİ ... vi
ŞEKİLLER LİSTESİ ... viii
ÖZET ... x
SUMMARY ... xi
GİRİŞ ... 1
BÖLÜM 1. EĞİTİM ve ÖĞRENME ... 6
1.1 Tanım ... 6
1.2. Öğrenme Yaklaşımları ... 7
1.2.1.Davranışçı Öğrenme ... 7
1.2.2.Bilişsel Öğrenme ... 7
1.2.3.Yapılandırmacı Öğrenme ... 9
1.3. Öğretim Modelleri ... 11
1.3.1.Klasik Öğrenme ... 11
1.3.2.Uzaktan Öğrenme ... 11
1.3.3.Elektronik Öğrenme ... 12
1.3.4.Karma Öğrenme ... 12
1.3.5.Mobil Öğrenme ... 12
1.3.6 Her Yerde Öğrenme ... 13
1.4 İnternet Nedir? ... 13
1.4.1 İnternetin Eğitimde Kullanılması ... 15
1.5.Uzaktan Eğitim Nedir? ... 16
1.5.1 Uzaktan Eğitimin Tasarımı 18 1.6. WWW(World Wide Web) ... 20
1.6.1. Web Tasarımı ve İlkeleri... 20
1.6.2. Web Sayfa Yapılarının Görsel Kullanılabilirliğe Etkileri... 25
1.6.2.1.Renk ... 25
1.6.2.2.Kullanıcı Beklentilerini Çözümlemek ... 26
1.6.2.3.Erişilebilirlik ... 27
1.6.2.4.Anasayfa ... 27
ii
1.6.2.5.Sayfa Planı ... 27
1.6.2.6.Site içi Dolaşım(Navigasyon) ... 28
1.6.2.7.Sayfalama ve Sayfaları Kaydırma ... 28
1.6.2.8.Ana Başlıklar, Başlıklar ve Alt Başlıklar ... 29
1.7. İnternet Destekli Eğitim ... 30
1.7.1. İnternet Destekli Eğitim Modelleri ... 30
1.7.1.1. Klasik Öğrenme Modeli ... 30
1.7.1.2. Etkin Merkezli Öğrenme Modeli ... 31
1.7.1.3.Öğrenci Merkezli Öğrenme Modeli ... 31
1.7.1.4.Bilgi Merkezli Öğrenme Modeli ... 32
1.7.1.5.Keşfedici Öğrenme Modeli ... 32
1.8.Eğitim Yönetim Sistemleri(EYS) ... 33
1.8.1 Eğitim Yönetim Sistemlerinin Değerlendirilmesi ... 34
1.8.2. Eğitim Yönetim Sistemlerinde Motivasyon ... 35
1.8.3. Eğitim Yönetim Sistemlerinde etkileşim ... 38
1.8.3.1. Öğrenci-İçerik Etkileşimi ... 38
1.8.3.2. Eğitici-Öğrenci Etkileşimi ... 38
1.8.3.3. Öğrenci-Öğrenci Etkileşimi ... 38
1.9. Uzaktan Eğitim Gören Öğrencilerin Başarılarına Etki Eden Faktörler. ... 39
BÖLÜM 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE YÖNTEM ... 41
2.1.Araştırmanın Evreni ... 41
2.2.Araştırma Anketi ... 41
2.3.Araştırma Verileri ... 42
2.4.Tezin Hipotezleri ... 43
2.4.1. Ana Hipotez ... 43
2.4.1.1. Demografik Bilgiler Alt Hipotezi ... 44
2.4.1.2.İçerikle İlgili Alt Hipotezler ... 45
2.4.1.3. Platformla İlgili Alt Hipotezler ... 46
2.4.1.4. İlgiyle İlgili Alt Hipotezler ... 47
2.5. Analiz Yöntemi ... 47
iii
BÖLÜM 3. VERİ ANALİZ, TANIMLAYI İSTATİSTİKLER VE BULGULAR .. 49
3.1. Katılımcıların Demografik Özellikleri ... 49
3.2.Anket Sorularının Frekans Analizi ... 50
3.3. Ölçeğin Analizleri ... 53
3.3.1. İçerik Boyutu Açıklayıcı Faktör Analizi ... 53
3.3.2. Platform Boyutu Açıklayıcı Faktör Analizi 54 3.4. İçerik Boyutu Doğrulayıcı Faktör Analizleri ... 55
3.4.1. İçerik Boyutu Ait DFA ... 55
3.4.1.1. Tasarım Faktörü İçin DFA ... 55
3.4.1.2.Gezinme Faktörü için DFA ... 57
3.4.1.3. Sunum Faktörü İçin DFA ... 59
3.4.1.4. Pedagoji Faktörü için DFA ... 61
3.5. Platform Boyutu Doğrulayıcı Faktör Analizleri ... 63
3.5.1. Platform Boyutu Ait DFA ... 63
3.5.2. Teknoloji Faktörü İçin DFA 63 3.5.3. Özellikler Faktörü İçin DFA ... 65
3.5.4. Kullanılabilirlik Faktörü İçin DFA ... 67
3.5.5 Memnuniyet Faktörü İçin DFA ... 69
3.5.6. Öğrenci Faktörü İçin DFA ... 72
3.5.7. Yönetim Faktörü İçin DFA ... 74
BÖLÜM 4. YAPISAL MODEL ... 76
4.1. Demografik Bilgiler Hipotezleri ... 76
4.2. İçerikle İlgili Alt Hipotez Analizi ... 79
4.3. Platformla İlgili Alt Hipotez Analizi... 80
4.4. İlgiyle İlgili Alt Hipotez Analizi ... 82
4.5.Ana Hipotez Analizi ... 83
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 85
KAYNAKÇA ... 89
EKLER ... 103
ÖZGEÇMİŞ ... 183
iv
KISALTMALAR
AFA : Faktör Analizi
AGFI :Adjust Goodness Of Fit Index(Düzeltilmiş İyilik Uyum Indeksi)
AMYO : Adapazarı Meslek Yüksek Okulu
ANS : AdvanceNetvvork Service(Gelişmiş Ağ Servisi) CFI : Comparative Fit Index ( Karşılaştırmalı Uyum İndeksi)
DARPA : Defense Advensed Research Project Agency(Amerikan Askeri Araştırma Projesi Olan İleri Savunma Araştırma Projesi)
DFA : Doğrulayıcı Faktör Analizi
E-İŞLETME : Master Of Business Administration
EYS : Eğitim Yönetim Sistemi
F2F : Yüz yüze eğitim
FTP : Dosya Aktarım Düzenleyicisi
GFI : Goodness of Fit İndex (Uyum İyiliği İndeksi)
ICCC : International Computer Communications Conference(Uluslararası Bilgisayar İletişim Konferansı)
ICT : Information and Communication Technologies
IFI : Incremental Fit Index( Artmalı Uyum İndeksi)
IRC : Internet Relay Chat
ISO : Uluslararası Standartlar Örgütü
LMS : Logic management system ( Öğrenim Yönetim Sistemi) MIT : Massachusetts Institute of Tecnology(Massachusetts Teknoloji
Enstitüsü)
NCP : Network Control Protokol(Ağ Kontrol Protokolü)
v
NFI : Normed Fit Index( Normlandırılmış Uyum İndeksi) NNFI : Nonnormed Fit Index( Normlandırılmamış Uyum İndeksi)
NSF : Ulusal Bilim Kuruluşu
NSFNET : The National Science Foundation Network (Ulusal Bilim Vakfı Ağı)
PGFI : Parsimony Goodnessos Fit Index (Basitlik Uyum İndeksi) RFI : Relative Fit Index (Nispi Uyum İndeksi)
RMR : Root Mean Square Residual (Hataların Ortalama Kare Kökü) RMSEA : Root Mean Square Error Approximation (Yaklaşık Hataların
Ortalama KareKökü)
TCP/IP : Transmission Control Protocol / Internet Protocol
TLI : Tucker-Lewis Indeksi
TUVAKA : TürkiyeÜniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı ULAKBİM : Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi
USB : Uzun Süreli Bellek
WTE : Web Tabanlı Eğitim
WWW (W3) : World Wide Web
YDM : Yapısal Denklem Modelleri
YDM : Yapısal Denklem Modelleri
YEM : Yapısal Eşitlik Modeli
vi
TABLO LİSTESİ
Tablo 1 : Öğrenme Yöntemlerinin Kıyaslanması... 10
Tablo 2 : Katılımcıların Demografik Özellikler Frekans Analizleri ... 49
Tablo 3 : Anket ... 50
Tablo 4 : İçerik Boyutu Açıklayıcı Faktör Analizi... 53
Tablo 5 : KMO Tablosu ... 53
Tablo 6 : Platform Boyutu Açıklayıcı Faktör Analizi ... 54
Tablo 7 : Platform Boyutu Açıklayıcı Faktör Analizi ... 54
Tablo 8 : Tasarım Faktörü Uyum İndeksleri ... 56
Tablo 9 : Tasarm Faktörü (1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 57
Tablo 10 : Gezinme Faktörü Uyum İndeksleri ... 58
Tablo 11 : Gezinme Faktörü (1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri... 59
Tablo 12 : Sunum Faktörü Uyum İndeksleri ... 60
Tablo 13 : Sunum Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 61
Tablo 14 : Pedagoji Faktörü Uyum İndeksleri ... 62
Tablo 15 : Pedagoji Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 63
Tablo 16 : Teknoloji Faktörü Uyum İndeksleri... 64
Tablo 17 : Teknoloji Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 65
Tablo 18 : Özellik Faktörü Uyum İndeksleri ... 66
Tablo 19 : Özellik Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 67
Tablo 20 : Kullanılabilirlik Faktörü Uyum İndeksleri ... 68
Tablo 21 : Kullanılabilirlik Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 69
Tablo 22 : Memnuniyet Faktörü Uyum İndeksleri ... 70
Tablo 23 : Memnuniyet Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 71
Tablo 24 : Öğrenci Faktörü Uyum İndeksleri ... 73
Tablo 25 : Öğrenci Faktörü(1.Modifikasyon) Uyum İndeksleri ... 73
Tablo 26 : Yönetim Faktörü Uyum İndeksleri ... 75
Tablo 27 : Cinsiyet Başarı Hipotez Sonuç Değerleri ... 76
Tablo 28 : Cinsiyet Memnuniyet Hipotez Sonuç Değerleri ... 76
Tablo 29 : Çalışma Durumu Başarı Hipotez Sonuç Değerleri ... 76
Tablo 30 : ÇalışmaDurumu Memnuniyet Hipotez Sonuç Değerleri ... 77
Tablo 31 : Yaş-Başarı Hipotez Analizi ... 77
vii
Tablo 32 : Cinsiyet Başarı Hipotez Analizi... 77
Tablo 33 : Bilgisayar Deneyimi- Başarı Hipotez Analizi ... 78
Tablo 34 : Bilgisayar Deneyimi- Memnuniyet Hipotez Analizi ... 78
Tablo 35 : İçerik alt modeli uyum indeksleri ... 79
Tablo 36 : Platform Alt Modeli Uyum İndeksleri ... 81
Tablo 37 : İlgi Alt Modeli Uyum İndeksleri ... 82
Tablo 38 : Ana Model Uyum İndeksleri ... 84
viii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 : Bilişsel Öğrenme ... 8
Şekil 2 : Uzaktan Eğitim Tasarımı ... 19
Şekil 3 : Klasik Öğrenme Modeli ... 31
Şekil 4 : Etkin Merkezli Öğrenme Modeli ... 31
Şekil 5 : Öğrenci Merkezli Öğrenme Modeli ... 32
Şekil 6 : Bilgi Merkezli Öğrenme Modeli ... 32
Şekil 7 : Keşfedici Öğrenme Modeli ... 33
Şekil 8 : Ana Hipotez(Kavramsal Model) ... 43
Şekil 9 : Demografik Bilgiler Alt Hipotezi ... 44
Şekil 11 : Platformla İlgili Alt Hipotezler ... 46
Şekil 12 : İlgiyle İlgili Alt Hipotezler ... 47
Şekil 13 : Tasarım faktörü İçin DFA ... 55
Şekil 14 : Tasarım Faktörüİçin DFA(1.Modifikasyon) ... 56
Şekil 15 : Gezinme Faktörüİçin DFA ... 57
Şekil 16 : GezinmeFaktörü İçin DFA(1.Modifikasyon) ... 58
Şekil 17 : Sunum Faktörü İçin DFA ... 59
Şekil 18 : Sunum Faktörüİçin DFA(1.Modifikasyon) ... 61
Şekil 19 : Pedagoji faktörüİçin DFA ... 62
Şekil 20 : Pedagoji Faktörüİçin DFA(1.Modifikasyon) ... 63
Şekil 21 : Teknoloji Faktörüİçin DFA ... 64
Şekil 22 : Teknoloji Faktörüİçin DFA(1.Modifikasyon) ... 65
Şekil 23 : ÖzelliklerFaktörüİçin DFA ... 66
Şekil 24 : ÖzelliklerFaktörüİçin DFA(1.Modifikasyon) ... 67
Şekil 25 : KullanılabilirlikFaktörüİçin DFA ... 68
Şekil 26 : KullanılabilirlikFaktörü İçin DFA(1.Modifikasyon) ... 69
Şekil 27 : Memnuniyet Faktörü İçin DFA ... 70
Şekil 28 : Memnuniyet Faktörü İçin DFA(1.Modifikasyon) ... 71
Şekil 29 : Öğrenci Faktörü İçin DFA ... 72
Şekil 30 : Öğrenci faktörü İçin DFA(1.Modifikasyon) ... 73
Şekil 31 : Akademik Faktörüİçin DFA... 74
Şekil 32 : İçerikle İlgili Alt Hipotez Analizi ... 79
ix
Şekil 33 : Platformla İlgili Alt Hipotez Analizi ... 80 Şekil 34 : İlgi Alt Hipotez Analizi ... 82 Şekil 35 : Ana Hipotez Analizi ... 83
x
SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tez Özeti Tezin Başlığı: Uzaktan Eğitimde Öğrenci Başarı ve Memnuniyetini etkileyen Faktörlerin
İncelenmesi: Sakarya Üniversitesi Örneği
Tezin Yazarı:Metin ÇENGEL Danışman: Yrd.Doç.Dr. Hayrettin EVİRGEN Kabul Tarihi: 24.02.2014 Sayfa Sayısı: xi (ön kısım) + 102 (tez) +80 (Ekler) Anabilimdalı: İşletme Bilimdalı: Üretim Yönetimi ve Pazarlama Günümüzde yüz yüze eğitim(F2F) modellerine alternatif olacak Uzaktan Eğitim modelleri hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. İnternete dayalı öğrenme uzaktan eğitimin önemli bir parçasıdır. İnternete dayalı uzaktan eğitim, kısaca eğitimcilerle öğrencilerin aynı mekânı paylaşmadan gerçekleştirdikleri bir eğitim türü olarak tanımlanabilir. Bu eğitim modeli öğrenci merkezlidir. Bu modelde öğrenciler zamandan ve mekândan bağımsız olarak verilen dersleri öğrenebilmekte ve eğitici ile iletişimi çeşitli teknolojiler vasıtasıyla kurabilmektedir. İnternet üzerinden uzaktan eğitimde öğrenci başarısını olumlu ya da olumsuz etkileyen bir çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerden ağırlıklı olanın neler olduğunun önceden belirlenmesi, öğrencilerin başarısını, verilen eğitimin kalitesini daha da arttırabilir.
Bu çalışmada, Sakarya Üniversitesi e-işletme öğrencilerinin başarılarını ve memnuniyetini etkileyen faktörlerin neler oldukları tespit edilmeyi çalışılmıştır. Bu çalışmayı yaparken “yapısal eşitlik modeli” kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İnternet, İnternet Destekli Uzaktan Öğretim, Başarıya Etki Eden Faktörler, Yapısal Eşitlik Modeli.
xi
Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of PhD Thesis Title of the Thesis: A Study on the factor saffecting student’s satisfactions with
and successes in the distance education: Thecase of Sakarya Author: Metin ÇENGEL Supervisor: Assist.Prof.Dr. Hayrettin EVİRGEN Date: 24.02.2014 Nu. of pages: xi (pre text) + 102 (main body) +80 (Appendices) Department: Business Subfield: Production Management & Marketing Nowadays, education models(F2F) are becoming alternative education models.
Distance education models have started to spread with a high speed around the world.
Web-based learning is one important component of distance education. Web-based distance education can be defined briefly as a learning system which is carried out between educators and students, who are not situated at the same place. This education model is a student-centered education model. With this model, students can study their courses without being bound to time and space by various educational and communication technologies. It's a fact that the web-based distance education generates various factors, which influence the student's achievement. Whenever the factors which have the strongest influence on a student's achievement, are well identified, the achievements and satisfactions of the student can increase. This study, which is based upon the structural equation model, is thereby set up with the purpose to identify the factors which influence the achievements of the e-managemenet students of the Sakarya University.
Keywords: Internet, Web-based Distance Education, The Factors Affecting the Success of The Structural Equation Model.
1
*ø5øù
0LOOHWOHULQ JHOLúLPLQGH KLo úSKHVL] H÷LWLPLQ URO oRN E\NWU 8\JDUOÕNODUD en J|VWHULúOL ]DPDQODUÕQÕ \DúDWan ya da tarih sahnesinden silen belirleyici IDNW|U E\N
|OoGHELUH\OHULQ H÷LWLPVHYL\HOHULROPXúWXU. (÷LWLPGHNL IDUNOÕ \|QWHPYH \DNODúÕPlar H÷LWLPi ROXPOX \D GD ROXPVX] \|QGH HWNLOHPLútir. Bu konudaNL oDOÕúPDODU DUDOÕNVÕ]
GHYDPHWPLú, halen devam etmektedir. (÷LWLPGHNL teknolojik \HQLOLNOHUYHEXOXúODUELU
|QFHNLVLVWHPHJ|UHVWQON VD÷ODPDNWDYH \HQLNDYUDPODUÕQRUWD\DoÕNPDVÕQDsebep ROPDNWDGÕU Bu yeniOLNOHULoLQGHX]DNWDQH÷LWLP NDYUDPÕ|QSODQGDGÕU. .ODVLNH÷LWLPGH
H÷LWLPLQ WHPHOLQL ROXúWXUDQ \D]ÕOÕ YH EDVÕOÕ kaynaklar, uzaktaQ H÷LWLPGH HOHNWURQLN
RUWDPGD NXOODQÕODELOLU ND\QDNODU KDOLQH getirilmesiyle herkesin daharahat XODúDELOGL÷L, oR÷DOWDELOGL÷LGD÷ÕWDELOGL÷LYHHULúilebilGL÷LND\QDNODUKDOLQHG|QúPúWU %XG|QúHQ
kazaQÕPODUD bilgisayar destekli sistemlerin entegre edilmesiyle oRNOX RUWDPDUDo YH
WHNQLNOHULQGHQ \DUDUODQÕOPDVÕ LQWHUQHW ]HULQGHQ LoHUL÷H KÕ]OÕ YHuygun maliyetler ile XODúÕOPDVÕ NXOODQÕFÕ HWNLOHúLPLQLQ \HQL WHNQRORMLOHU \DUGÕPÕ LOH DUWÕUÕOPDVÕ QHWLFHVLQGH
JQP]GH X]DNtan e÷itim NODVLN H÷LWLP \HULQL DOPDNWD kimi zamanda ise klasik H÷LWLPHGHVWHNYHUHQH÷LWLPmodeli olarak kabul J|UPHNWHGLU
øQVDQ VRV\DO ELU YDUOÕNWÕU YH EXQXQ JHUH÷L RODUDN \DúDGÕ÷Õ WRSOXP YH oHYUHVL\OH
GDLPDHWNLOHúLP LOHWLúLP KDOLQGHGLU %X HWNLOHúLPLQ WU ELUH\OHULQ LKWL\DoODUÕQD YH
WHNQRORMLQLQVXQGX÷XLPNkQODUDED÷OÕRODUDNGH÷LúPHNWHGLUøQVDQODUGH÷LúHQ]DPDQ ve úDUWODUD J|UHIDUNOÕOÕNJ|VWHUHQ LKWL\DoODUÕQÕNDUúÕODPDN LoLQoHúLWOLLOHWLúLPYHSD\ODúÕP
sistemleri JHOLúWLUPLúOHUGLU. 6UHNOLHQL\Lyi DUD\DQLQVDQR÷OXKHUJHoHQJQUHWWL÷LELOJL
birikimini EXJD\HLoLQ DUWWÕUPDNWDGÕU %XELOJLOHUÕúÕ÷ÕQGDELOLPYHWHNQRORMLGHPHydana JHOHQKÕ]OÕJHOLúPHWRSOXPVDOYHELUH\VHOJHUHNVLQLPOHUGHGH÷LúPHOHULH÷LWLPGHGH\HQL
\DSÕODQPDER\XWXQXJQGHPHJHWLUPLúWLU $ONDQ
*QP]GH H÷LWLPGH \HQLOHQPH ve UHIRUP oDEDODUÕ HYUHQVHO ELU
J|UQPVHUJLOHPHNWHdir. Bu sebeple EWQ ONeler H÷LWLP VLVWHPOHULQGH NÕVPHQ
yaGDWPGHQ ELU\HQLOHúPH oDEDVÕ LoLQGHdir hONHPL]GH GH ELULNHQ H÷LWLP probleminin o|]P LoLQ ]DPDQ ]DPDQ UHIRUP KDUHNHWOHULQH JLULúLOPLú olmakla birlikte internet YDVÕWDVÕ\OD H÷LWLP, |]HOOLNOH \NVHN |÷UHQLP EDVDPD÷ÕQGD, hÕ]OD\D\JÕQODúPDya EDúODPÕúWÕU.
2
Teknolojik JHOLúPHOHUH÷LWLP VUHFLQH IDUNOÕ NDYUDPODUÕQ JLUPHVLQH QHGHQ ROPXúWXU
øQWHUQHWWDEDQOÕ|÷UHWLP, X]DNWDQH÷LWLP ve \DúDPER\X|÷UHQPH JLELoHúLWOLNDYUDPODU
gQP]GH WHNQRORML DODQÕQGDNL JHOLúPHOHUOH ELUOLNWH VÕNoD NXOODQÕOPD\D EDúODQPÕúWÕU
IQWHUQHWRUWDPÕQGDVXQXODQZHE-WDEDQOÕ|÷UHWLPSHNoRNWLFDULNXUXPXQ\DQÕVÕUDH÷LWLP
NXUXPODUÕQGD GD ELU |÷UHWLP PHWRGX RODUDN NXOODQÕOPD\D EDúODQPÕúWÕU .KDQ
Palloff&Pratt, 2001).
%XJQQ JHOLúHQWHNQRORMLVLYHGH÷LúHQLKWL\DoODUÕ\D\JÕQRODUDNNXOODQÕODQH÷LWLPYH
|÷UHWLP PHWRWODUÕQGD VUHNOL RODUDN GH÷LúLNlikOHU \DSPDNWDGÕU (÷LWLP YH |÷UHWLP
WDOHELQGHNL DUWÕú nedeniyle, bu alanda FLGGL WDUWÕúPDODU YH UDGLNDO DUD\ÕúODU RUWD\D
oÕNPÕúWÕU *HOLúWLULOHQ DOWHUQDWLI H÷LWLP |÷UHWLP PRGHOOHULQLQ ELUOHúWL÷L RUWDN QRNWD
VÕQÕIWD \DSÕODQ JHOHQHNVHO H÷LWLP YH |÷UHWLPLQ \HWHUVL] NDOGÕ÷Õ \D GD LúOHPHGL÷L
GXUXPODUGD GDKD GH÷LúLN YH GDKD HOYHULúOL H÷LWLP PRGHOOHULQGHQ \DUDUODQÕOPDOÕGÕU
Uzaktan e÷LWLPPRGHOOHULLoLQGH, VRQ \ÕOOarda en J|]GH olan model :7( ZHEWDEDQOÕ
H÷LWLP LQWHUQHW WDEDQOÕ H÷LWLP H÷LWLP PRGHOLGLU %LOJL YH LOHWLúLP WHNQRORMLOHULQLQ
DUWPDVÕ\ODH÷LWLPFLOHU, ³NUHVHOH÷LWLP´HGR÷UXJLGLúLQNDoÕQÕOPD]ROGX÷XQXYHNUHVHO
H÷LWLP X\JXODPDODUÕQÕQ PXWODND EDúODWÕOPDVÕ JHUHNWL÷LQL EHOLUWPHNWHGLUOHU øOHWLúLP
WHNQRORMLOHULQGHNL EX KÕ]OÕ JHOLúPHOHU H÷LWLPLQ \DSÕVÕQÕYH ELoLPLQL HWNLOHPHNWH
H÷LWLPFLOHUL \HQL H÷LWLP SURJUDPODUÕ YH |÷UHQPH |÷UHWPH PRGHOOHUL JHOLúWLUPH\e ]RUODPDNWDGÕU øúPDQ
Web teknolojilerine dayalÕ X]DNWDQ H÷LWLP PRGHOOHULQGH H÷LWLP YHULOHQ VLWHQLQ XODúÕODELOLUOL÷LNROD\ YH VDGH ROXúX VD\IDODU DUDVÕ WXWDUOÕOÕ÷ÕQ ROPDVÕ JLEL NDYUDPODUÕQ
|÷UHQFLQLQ EDúDUÕVÕQD NDWNÕ \DSDFD÷Õ GúQOPHNWHGLU %X QHGHQOH VLWH |]HOOLNOHUL LOH
EDúDUÕDUDVÕQGDGR÷UXGDQELULOLúNLROPDVÕEHNOHQPHNWHGLU. :HEVD\IDODUÕVHVYHJ|UQW
DUDoODUÕQD HWNLOHúLPOL DUDoODUD VRKEHW YLGHR NRQIHUDQV YE KDEHUOHúPH DUDoODUÕQD
(elektronik mektup, lisWH YH KDEHU JUXSODUÕ YH GL÷HU ZHE VD\IDODUÕQD ED÷
LoHUHELOGL÷LQGHQ H÷LWLP PDWHU\DOL KD]ÕUODUNHQ KHUKDQJL ELU NÕVÕWODPD ROPDGDQ WP EX
VHUYLVOHUNXOODQÕODELOLU <L÷LWYH$UNDGDúODUÕ).
3
%(.(/(¶QLQ8]DNWDQ(÷LWLPGHki %DúDUÕ)DNW|UOHUL -øQVDQIDNW|U
ICT yeterlilik, PRWLYDV\RQWXWXPGHQH\LP|÷UHQPHbilgi, teknoloji.
-'HUVIDNW|U
<DSÕRUJDQL]DV\RQ .DOLWHOL LoHULN (WNLQOLNOHUSURMHOHU øOJL $oÕN 6RQXo$oÕN
beklentiler, 0RWLYHøOJLdHNLFL(VQHN.
-/LGHUOLNIDNW|U
7HNQLN \HWHUOLOLN 3HUVRQHOg÷UHQFL H÷LWLP 3HUVRQHO3URIHV\RQHO GHVWHN<DUGÕP
0DVDODUÕ, ICT laboratuvDUODUÕ'HVWHN|÷UHWLPHOHPDQODUÕQÕQ'L÷HU'HVWHNELULPOHUL.
-7HNQRORMLNIDNW|U
Asenkron, 6HQNURQ dRNOX g|UVHO PDWHU\DO .XOODQÕFÕ dostu,*YHQLOLU .atmanlar,
$OWHUQDWLI DUDoODU, KapasitH+Õ] (÷LWVHO )DNW|UOHU 2UWDNOÕN (WNLOHúLP 6RUXQ WDEDQOÕ
6UHo RGDNOÕg÷UHQFL Merkezli, (VQHN%D]HQ <] \]H GHUV úHNOLQGH
VÕUDODQPDNWDGÕU(Bekele, 2008, p. 57).
$UDúWÕUPDQÕQ$PDFÕ
%X oDOÕúPDQÕQ DPDFÕ \NVHN OLVDQV G]H\LQGH X\JXODQDQ E-øù/(70( SURJUDPODUÕQD
ND\ÕWOÕ |÷UHQFLOHULQ H÷LWLP J|UGNOHUL SODWIRUPOD LOJLOL DOJÕODUÕQD, H÷LWLP J|UGNOHUL
platformun log ELOJLOHULQH YH |÷UHQFL LúOHUL YHULWDEDQÕQGDQ DOÕQDQ \ÕO sonu notu ele DOÕQDUDN E-øù/(70( H÷LWLPLDODQ|÷UHQFLOHULQEDúDUÕODUÕQÕYHPHPQX\LHWOHULQLolumlu ya da olumsuz \|QGH etkileyen IDNW|UOHULQ QHOHU ROGX÷X EHOLUOHnip E-øù/(70(
pURJUDPODUÕQGDNL |÷UHQFLOHULQ bDúDUÕ ve memnuniyet fDNW|UOHULnin tespit edilmesidir.
hONHPL]GH 8]DNWDQ (÷LWLP modellerinin KÕ]OD \D\JÕQODúPDVÕ LOH ELUOLNWH EX
SURJUDPODUGDNL |÷UHQFLOHULQ DNDGHPLN EDúDUÕVÕnÕ ve memnuniyetini olumlu ya da olumsuz etkileyen fDNW|UOHULQ neler ROGX÷XQXQ RUWD\D oÕNDUÕOPDVÕ DUDúWÕUPD ve LQFHOHPHDODQÕQDJLUPLúWLU
4
$UDúWÕUPDQÕQ|QHPL
%XJQ ONHPL]GH \NVHN /LVDQV H÷LWLPi veren kurumlarda X]DNWDQ H÷LWLP ve karma H÷LWLP NDYUDPÕ oQF ELU H÷LWLP VLVWHPL RODUDN NDEXO HWPLúWLU %X oDOÕúPDODUÕn LoHULVLQGH \HU DODQ internet QLYHUVLWHOHULQ HQ ID]OD ]HULQGH GXUGXNODUÕ YH NLWOHOHUH
HULúLPDPDFÕRODUDNHQoRNWHUFLKHWWLNOHULELU\ROROPXúWXU. Bu yolun G]HQOLYHEHOLUOL
stratejilere X\JXQRODUDNNXOODQÕOPDVÕH÷LWLP-|÷UHWLPLQNDOLWHVLQLDUWWÕUDFDNYH|÷UHQPH
IDDOL\HWOHULQLQGDKDL\LJHUoHNOHúPHVLQH\DUGÕPFÕRODFDNWÕU
%XDUDúWÕUPDGDE-øù/(70( SURJUDPODUÕQGDH÷LWLPJ|UHQ|÷UHQFLOHULn X]DNWDQH÷LWLP
DOGÕNODUÕ web RUWDPODUÕ EXOXQGXNODUÕ \HUGHNL LQWHUQHW HULúLP WHNQRORMLOHUL GHUVOHUH
devamlÕOÕNODUÕ VRV\DO \DSÕODUÕ YH H÷LWLP DOGÕNODUÕ web SODWIRUPODUÕQÕQ NXOODQÕODELOLUOLN
G]H\OHULQLQ EDúDUÕ\D NDWNÕODUÕ DUDúWÕUÕODUDN EX DODQGD H÷LWLP YHUHFHN RODQ NXUXPODUD
ID\GD VD÷ODQPDVÕ GúQOPHNWHGLU. %X DUDúWÕUPDGD |÷UHQFLOHULQ J|UúOHUL
GR÷UXOWXVXQGa web RUWDPÕ\HQLGHQJHOLúWLULOHUHNWDVDUODQDQX]DNWDQH÷LWLPweb siteleri
|÷UHQPH-|÷UHWPH IDDOL\HWOHULQL GH GDKD etkili ve verimli hale getirecektir. %X \]GHQ
VLVWHPLQ JHOHFH÷L |÷UHQFL WDWPLQLQLQ YH EDúDUÕVÕQÕQ JHUoHNOHúWLULOPHVL DoÕVÕQGDQ |QHP
arz etmektedir.
$UDúWÕUPDQÕQøVWDWLVWLNVHO<|QWHPL
%XDUDúWÕUPDGD|OoH÷LQIDNW|UDQDOL]leri \DSÕOPÕúWÕU 'HPRJUDILNVRUXODUODLOJLOLGD÷ÕOÕPÕ
RUWD\D NR\PDN LoLQ 6366 LOH IUHNDQV GD÷ÕOÕPÕDQDOL]L\DSÕOPÕúWÕU )DUNOÕ GHPRJUDILN
JUXSODUÕQ bDúDUÕ\Õ etkileyen IDNW|UOHUL DOJÕODPD ELoLPOHUL DUDVÕQGD IDUNOÕOÕN ROXS
ROPDGÕ÷ÕQÕRUWD\DNRQulPDVÕLoLQGHt-testi ve anova testi, IDNW|UOHUDUDVÕ LOLúNL\LRUWD\D
oÕNDUPDN LoLQ korelasyon ve regresyonD EDNPDN LoLQGH \DSÕVDO HúLWOLN PRGHOL NXOODQÕOPÕúWÕU
7H]LQøoHUL÷L
$UDúWÕUPDQÕQ ELULQFL NÕVPÕQGD H÷LWLP internet, LQWHUQHWH GD\DOÕ X]DNWDQ H÷LWLm ve PHPQXQL\HWOHLOJLOLWHUDWOHU HOHDOÕQPDNWDGÕU
dDOÕúPDQÕQ LNLQFL NÕVPÕQGD OLWHUDWU DUDúWÕUPDVÕ YH SLORW X\JXODPD EXOJXODU sonucu ROXúWXUXODQNDYUDPVDOPRGHORUWD\DNRQPDNWDYHDUDúWÕUPDPHWRGRORMLVL\HUDOPDNWDGÕU
5
dDOÕúPDQÕQoQFNÕVPÕQGDWDQÕPOD\ÕFÕLVWDWLVWLNVHOVRQXoODUDYHDUDúWÕUPDPRGHOLQLQ
VÕQDQPDVÕQD\|QHOLNRODUDNX\JXODQDQDQDOL]OHU\HUDOPDNWDGÕU
dDOÕúPDQÕQ G|UGQF NÕVPÕQGD LOHUL LVWDWLVWLNVHO DQDOL]OHUH YH \DSÕVDO PRGHle yer verilmektedir.
6
%g/h0. Eöø7ø0 ve gö5(10(
1.1. 7DQÕP
(÷LWLPELUH\LQ]LKQLQGHYHGDYUDQÕúODUÕQGDNDOÕFÕL]OLJHOLúPHJ|VWHUGL÷LVUHoOHUEWQ
RODUDNWDQÕPODQPDNWDGÕU%XQXQQHGHQLH÷LWLPVUHFLQGHELUH\OHULQVUHNOLRODUDN\HQL
dDYUDQÕúODU ND]DQPDVÕGÕU .D]DQÕODQ EX \HQL GDYUDQÕúODU HVNL GDYUDQÕúODUÕ \D RUWDGDQ
NDOGÕUÕU\DGDJHOLúPHVLQLVD÷ODU øúPDQV ³(÷LWLPELUH\LQWRSOXPVDO\HWHQH÷LQLQYH
HQ HOYHULúOL G]H\GH NLúLVHO JHOLúPHVLQLQ HOGH HGLOPHVL LoLQ VHoLOPLú YH GHQHWLPOL bir oHYUH\L LoLQH DODQ WRSOXPVDO ELU VUHoWLU´ 7H]FDQ (÷LWLP NLúLQLQ WRSOXPVDO
\HWHQHNOHULQLQ YH RSWLPXP NLúLVHO JHOLúPHOHULQLQ VD÷ODQPDVÕ LoLQ VHoNLQ YH NRQWUROO
ELUoHYUH\LYHRNXOHWNLQOLNOHULQLLoLQHDODQVRV\DOELUVUHoWLU 9DUÕú %X WDQÕPGD
GDKDoRNELUH\VHOJHOLúLPYHH÷LWLP-|÷UHWLPRUWDPODUÕQÕQWDVDUÕPÕ|QSODQDoÕNPDNWDGÕU
(÷LWLPELUH\LQGDYUDQÕúODUÕQGDNHQGL\DúDQWÕVÕ\ROX\ODNDVÕWOÕRODUDNLVWHQGLNGDYUDQÕú
GH÷LúLNOL÷L PH\GDQD JHWLUPH VUHFLGLU (UWUN V %X WDQÕPGa, plan ve LVWHNOLOLN |Q SODQGDGÕU g÷UHQFL \DúD\DUDN |÷UHQPHOL YH LVWH\HUHN NHQGLVLQGH
GH÷LúLNOLNOHUROXúWXUPDOÕGÕU(÷LWLPGDYUDQÕúJHOLúWLUPHELOJL-beceri ve tutum kazanma VUHFLGLU $ONDQ %X WDQÕPGD LVH H÷LWLP GDKD oRN |÷UHQFLQLQ \HQL ELU úeyler ND]DQPDVÕ YH NHQGLVLQL JHOLúWLUPHVL \DUJÕVÕ |Q SODQD oÕNPDNWDGÕU (÷LWLP HQ JHQHO
DQODPÕ\OD LQVDQODUÕ EHOOL DPDoODUD J|UH \HWLúWLUPH VUHFLGLU )LGDQ (UGHQ %X
WDQÕPGD LVH H÷LWLP GDKD oRN EHOOL KHGHI YH GDYUDQÕúODUD J|UH ELUH\OHULQ \HWLúWLUilmesi RODUDN DOJÕODQPDNWDGÕU %X KHGHI GDYUDQÕúODUD J|UH ELUH\OHULQ \HWLúWLULOPHVL RODUDN
DOJÕODQPDNWDGÕU %X KHGHI YH GDYUDQÕúODU GDKD |QFHGHQ EHOLUOHQPHNWHGLU (÷LWLP
|QFHGHQEHOLUOHQPLúHVDVODUDJ|UHLQVDQODUÕQGDYUDQÕúODUÕQGDEHOOLJHOLúPHOHUVD÷ODPaya
\DUD\DQ SODQOÕ HWNLQOLNOHU GL]LVLGLU 2÷X]NDQ %X WDQÕPGD GD H÷LWLP GDKD
|QFHGHQ EHOLUOHQHQ KHGHI YH GDYUDQÕúODUÕQ |÷UHQFLOHUH ND]DQGÕUÕOPDVÕ RODUDN
DOJÕODQPDNWDGÕU(÷LWLPELUELUH\LQ]LKLQVHOJHOLúLPVUHFLGLU %UXQHU %XWDQÕP
GL÷HU WDQÕPODUGDQ ELUD] GDKD IDUNOÕGÕU %XUDGD EHOOL KHGHI YH GDYUDQÕúODU VDGHFH
|÷UHQFLQLQ]LKLQVHORODUDNJHOLúLPLQLLIDGHHWPHNWHGLU%XJHOLúLPVRV\DOELUH\VHO\DGD
NXUXPVDO WHPHOGHQ HWNLOHQHELOLU (÷LWLP JHQLú DQODPGD ELUH\OHULQ YH WRSOXPXQ
LQDQoODUÕQD YH\DúDPDVWDQGDUWODUÕQDHWNLOLRODQWPVRV\DOVUHoOHUGLU 6PLWKYH6KRUHV
1957). (÷LWLP |÷UHQPH YH |÷UHWLP VRQXFX NLúL\L LoLQGH \DúDGÕ÷Õ WRSOXPXQ GH÷HU
\DUJÕODUÕQD X\JXQ RODQ \HWHQHN YH WXWXPODU LOH ROXPOX QLWHOLNWH RODQ GL÷HU GDYUDQÕú
7
ELoLPOHULQL JHOLúWLUPHVLQH \|QHOLN VUHoWLU %LQEDúÕR÷OX %X WDQÕPGD LVH
WRSOXPVDO \DúDQWÕ YH NOWUOHQPH |Q SODQD oÕNPDN YH GDKD oRN LoLQGH \DúDQÕODQ
WRSOXPXQQRUPODUÕQÕkazanmaolarak DOJÕODQPDNWDGÕU
1.2. g÷UHQPHYDNODúÕPODUÕ
g÷UHQPHQLQ QDVÕO JHUoHNOHúWL÷LQL DoÕNOD\DQ IDUNOÕ \DNODúÕPODU ROPDNOD ELUOLNWH EX
\DNODúÕPODUÕoJUXSWD|]HWOHPHNPPNQGU'DYUDQÕúoÕ|÷UHQPH\DNODúÕPÕELOLúVHO
|÷UHQPH\DNODúÕPÕYH\DSÕODQGÕUPDFÕ|÷UHQPH\DNODúÕPÕRODUDNVÕQÕIODQGÕUÕODELOLU
1.2.1. 'DYUDQÕúoÕg÷UHQPH
'DYUDQÕúoÕODU ]LKQLELUNDUDNXWX\DEHQ]HWLUgOoOHELOHQYHJ|]OHQHELOHQGDYUDQÕúODUOD
LOJLOHQLUOHU 'DYUDQÕúoÕ |÷UHQPH LONHOHULQGHQ LQWHUQHW WHPHOOL |÷UHQPH RUWDPODUÕ LoLQ
DúD÷ÕGDNLúHNLOOHUGH\DUDUODQÕODELOLU
x g÷UHQPH QHWLFHVLQGHNL VRQXoODU DoÕN DoÕN |÷UHQFL\H V|\OHQPHOLGLU %|\OHFH
|÷UHQFLOHU hedeflerini EHOLUOH\HELOLU YH LQWHUQHW WHPHOOL GHUV VRQXQGD KHGHIH XODúÕS
XODúDPDGÕ÷ÕNRQXVXQGDNHQGLNHQGLni sorgulayabilir.
x g÷UHQPH KHGHIOHULQLQ \HULQH JHWLULOLS JHWLULOPHGL÷LQL anlamak LoLQ |÷UHQFL kontrol edilmelidir. Bu NRQWUROGHoHYULPLoLWHVWGL÷HUWHVWOHU|÷UHQFLQLQEDúDUÕG]H\LQLWHVSLW
HWPHN YH JHULELOGLULP VD÷ODPD\Õ NRQWURO HWPHN LoLQ H÷LWLP J|UGNOHUL SODWIRUP LoLQH
GDKLO HGLOPHOLGLU <DQL H÷LWLP J|UGNOHUL ZHE VLWHVL LoHUVLQH, VÕQDY PRGOQQ NRQXOPDVÕgerekir.
x g÷UHQPH\L GHVWHNOHPHN LoLQ X\JXQ |÷UHQPH PDWHU\DOOHULQL VÕUDVÕ\OD NXOODQPDN
JHUHNLU %X VÕUDODPD EDVLWWHQ NDUPDúÕ÷D GR÷UX ELOLQHQGHQ ELOLQPH\Hneve bilgiden X\JXODPD\DGR÷UXROPDOÕGÕU.
x g÷UHQFLOHUH geribildirim YHULOPHOLGLU %|\OHFH |÷UHQFLOHU QDVÕO \DSWÕNODUÕQÕ YH
JHUHNWL÷LQGHGR÷UXRODQLúOHPLQQHROGX÷XQXNHQGLOHULL]OH\HELOLU.
1.2.2. %LOLúVHOg÷UHQPH
%LOLúVHOFLOHU |÷UHQPH\L EHOOHN GúQPH \DQVÕPD VR\XWODPD PRWLYDV\RQ YH PHWD
ELOLúOHUL PHWDFRJQLWLRQ LoHUHQ ]LKLQVHO ELU LúOHP JLEL J|UUOHU %LOLúVel psikologlar, LQVDQ ELOJL LúOHP VUHFLQL DoÕNOD\DQ PRGHOOHU JHOLúWLUPLúOHUGLU %X PRGHOOHU LQVDQÕn EHOLUOLVDIKDODUÕRODQELUELOJLLúOHPHVLVWHPLRODUDNDoÕNODU ùHNLO¶GHJ|UOG÷JLEL
8
ùHNil 1:%LOLúVHOg÷UHQPH
a) Duyusal bellek: øQVDQEHOOHNVLVWHPLWDUDIÕQGDQELOJLQLQLúOHQPHVLIL]LNVHOLúDUHWOHULQ
J|UVHO GX\XVDO YH\D GRNXQVDO J|] NXODN GHUL JLEL GX\X RUJDQODUÕ WDUDIÕQGDQ
DOÕQPDVÕ\OD EDúODU %X LúDUHWOHU GX\XVDO EHOOHNWH NÕVD ELU VUH LoLQ VDQL\H LOH
VDQL\H DUDVÕ DOÕNRQXU 'X\XVDO EHOOHN oRN \NVHN ELU NDSDVLWH\H VDKLS ROPDVÕQD
UD÷PHQ EX EHOOH÷H ND\GHGLOHQ YHULOHU VHoLOHUHN LúOHQPHN ]HUH NÕVD VUHOL EHOOH÷H
DQÕQGDDNWDUÕOPD]VDNÕVDELUVUHLoLQGHND\EROXU%XUDGD|QHPOLRODQGLNNDWVUHFLGLU
b) .ÕVDVUHOLEHOOHN .ÕVDVUHOLEHOOHNGLNNDW\ROX\ODVHoLOHUHNDOJÕODQDQX\DUÕFÕQÕQ
ELOJL DQDOL] HGLOGL÷L \RUXPODQGÕ÷Õ YH X]XQ VUHOL EHOOH÷H ND\ÕW LoLQ KD]ÕU Kkle JHWLULOGL÷L\HUGLU (Reynolds ve Flagg, 1983).
.ÕVDVUHOLEHOOH÷HND\GHGLOHQELOJL]HULQGHKHUKDQJLELULúOHP\DSÕOPDGÕ÷ÕWDNGLUGH
15-VDQL\HLoLQGHND\EROXU)DNDWELUWDNÕPVWUDWHMLOHUYHWHNUDU\ROX\ODELOJLQLQNÕVD
VUHOLEHOOHNWHGDKDX]XQVUHNDOPDVÕYHX]XQVUHOLEHOOH÷HDNWDUÕOPDVÕVD÷ODQDELOLU
Tekrar, ELOJLQLQ X]XQ VUHOL EHOOH÷H ND\GHGLOPHVL DoÕVÕQGDQ |QHPOL ROPDNOD ELUOLNWH
NRGODQDQ ELOJLQLQ NROD\FD KDWÕUODQPDVÕ YH GH÷LúLN GXUXPODUGD NXOODQÕODELOPHVL LoLQ
\HWHUOL GH÷LOGLU %XQXQ LoLQ ELOJLQLQ DQODPODQGÕUÕOPDVÕ JHUHNLU $QODPODQGÕUPD \HQL
bilgi ile meYFXW ELOJLOHULPL] DUDVÕQGD LOLúNL NXUDUDN ELOJL\L GHVWHNOH\HQ LPJHOHU
ROXúWXUDUDNELOJLQLQGH÷LúLNGXUXPODUGDX\JXODPDúHNLOOHUL]HULQGHGúQHUHNYHELOJL
KDNNÕQGD VRUXODU JHOLúWLULS EX VRUXODUD FHYDS YHUHUHN VD÷ODQDELOLU &UDLN
Anderson, 1985). 'ROD\ÕVÕ\OD NÕVD VUHOL EHOOH÷LQ LúOHYOHULQGHQ ELUL GH ND\GHGLOHQ
ELOJLOHUL |QFHGHQ X]XQ VUHOL EHOOH÷H ND\GHGLOPLú RODQ ELOJLOHUOH NDUúÕODúWÕUDUDN
HúOHúWLUPHNYHLOLúNLOLRODQODUÕ\HQL|÷UHQPHOHURODUDN\DSÕODúWÕUPDNWÕU
c) Uzun sUHOLbellek: 8]XQVUHOL EHOOHN 86% NÕVDVUHOLEHOOHNWHQIDUNOÕo|QHPOL
|]HOOL÷HVDKLSWLU 1- ELOJLNDOÕFÕGÕU- ELOJLRUJDQL]HOLYHDQODPOÕRODUDNND\GHGLOLU- Duyularla
DOÕQDQELOJL Duyusal bellek
.ÕVDVUHOL
bellek
Uzun sUHOL
bellek
9
VÕQÕUVÕ] NDSDVLWH\H VDKLSWLU %WQ WHFUEH YH ELOJLOHU 86%¶GH VDNOÕGÕU 'ROD\ÕVÕ\OD
GH÷LúLN ROD\ODUÕQ KDWÕUODQPDVÕ SUREOHP o|]PH GúQPH YV 86%¶GH VDNOÕ RODQ
PDWHU\DOOHU VD\HVLQGH ROXU %LOLúVHO SVLNRORJODUD J|UH ELOJLOHU X]XQ VUHOL EHOOHNWH
úHPDODU úHNOLQGH RUJDQL]H HGLOPLú ELOJL D÷ODUÕ YH\D NDYUDP JUXSODUÕ ND\GHGLOLU
ùHPDODU \HQL ELOJLQLQ NRGODQPDVÕ EHOOH÷H ND\GHGLOPHVL YH ND\GHGLOHQ ELOJLQLQ JHUL
JHWLULOPHVLQL NRQWURO HGHU %LUoRN DUDúWÕUPD \HQL ELOJLQLQ NHQGL EDúÕQD
DQODPODQGÕUÕOGÕNWDQ VRQUD PHYFXW ELOJL\OH LOLúNLOHQGLULOGL÷L WH]LQGHQ oRN X\DUÕFÕQÕQ
EDúODQJÕoWDQLWLEDUHQYDURODQELOJLWDUDIÕQGDQVD÷ODQDQED÷ODPLoHULVLQGH\RUXPODQGÕ÷Õ
tezini desteklemektedir.
1.2.3. <DSÕODQGÕUPDFÕg÷UHQPH
<DSÕODQGÕUPDFÕ |÷UHQPHGH |÷UHQFL SDVLI GH÷LO DNWLI ROPDOÕGÕU g÷UHQFLOHUH DQODPOÕ
HWNLQOLNOHU \DSWÕUPDN YH RQODUÕQ NLúLVHO DQODPODUÕQÕ \DSÕODQGÕUPDODUÕQÕ NROD\ODúWÕUDFDN
HWNLQOLNOHU JHUHNOLGLU gUQH÷LQ |÷UHQFLOHUH ELOJL\L X\JXODPDODUÕ LoLQ VRUXODU VRUPDN
NLúLVHO \RUXPODPD\Õ NROD\ODúWÕUÕU g÷UHQFLOHU |÷UHWPHQLQ YHUGL÷L ELOJL\L RQD\ODPDN
\HULQHNHQGLELOJLOHULQL\DSÕODQGÕUPDOÕGÕUODU%LOJLQLQ\DSÕODQGÕUPDVÕX\JXQ HWNLOHúLPOL
|÷UHWLPOH NROD\ODúWÕUÕOÕU *HOHQHNVHO ELU GHUVWH |÷UHWPHQ ELOJL\L NHQGL WHFUEHVLQH YH
ELOJLVLQH J|UH NLúLVHOOHúWLULU EX GD WP |÷UHQFLOHU LoLQ X\JXQ ROPD\DELOLU øQWHUQHW
WHPHOOL |÷UHWLPGH LVH |÷UHQFLOHU ELOJL\L LON HOGHQ \DúD\ÕS J|UUOHU EX GD |÷UHQFLOHUH
ELOJL\L NHQGLOHULQLQ \DSÕODQGÕUPDVÕ LoLQ IÕUVDW YHULU øúELUOL÷LQH GD\DOÕ |÷UHQPH
\DSÕODQGÕUPDFÕ |÷UHQPH\LNROD\ODúWÕUPDN LoLQ WHúYLN HGLOPHOLGLU +RRSHU Hannafin,1991; Johnson & Johnson,1996; Palloff& Pratt,1999).
10
Tablo 1:g÷UHQPH <|QWHPOHULQLQ.Õ\DVODQPDVÕ
'$95$1,ùd, %ø/øù6(/ YAPILANDIRMACI
g÷UHWLP
ElHPDQÕQÕQ 5RO
Bilgi aktarma
Hedeflerin belirlenmesi g÷UHQFLGDYUDQÕúÕQÕ
\|QOHQGLULFLLSXoODUÕ
VD÷ODPD
g÷UHQFLGDYUDQÕúÕQÕ
SHNLúWLUPH
%LOJLHGLQPHVUHFLQL
\|QHWPH
x Yeni bilgiyi G]enleme
x Yeni bilgiyi mevcut bilgiyle LOLúNLOHQGLUPH
x g÷UHQFL
dikkatini,bilgiyi NRGODPDVÕQÕYH
KDWÕUODPDVÕQÕVD÷OD\ÕFÕ
etkinlikler sunma
g÷UHQFL\H\DUGÕPHWPH
UHKEHUROPDLúELUOL÷L
yapma
ø\LELUSUREOHPGXUXPX
yaratma
*UXSLoLQGH|÷UHQPH HWNLQOLNOHULQLG]enleme
%LOJLQLQROXúPDVUHFLQGH
|UQHNROPDYHUHKEHUOLN yapma
g÷UHQFL Bilgiyi sorgulamadan ve JHoPLú\DúDQWÕODUÕ\OD
LOLúNLOHQGLUPHGHQROGX÷X
JLELROPD\DKD]ÕUNLúL
Bilgiyi zihninde ELUH\VHOELOJLLúOHPH
tekniklerini kullanarak
|QFHNLELOJLOHUL\OH
iliúNLOHQGLUHELOHQNLúL
$UDúWÕUDQVRUJXOD\DQ
WDUWÕúDQHOHúWLUHQ\DUDWÕFÕ
GúQFHOHURUWD\DNR\DQ
NLúL
g÷UHQFLQLQ
5RO Edilgen <DUÕ(WNLQ Etkin
g÷UHQPH .RúXOODPD6RQXFX$oÕN
'DYUDQÕúWDNL'H÷LúLP %LOJL\LøúOHPH %LUH\VHO2ODUDN.HúIHWPH
Ve
Bilgiyi YDSÕODQGÕUPD
g÷UHQPH
7U $\ÕUPD*HQHOOHPH
øOLúNLOHQGLUPH=LQFLUOHPH %LOJLOHUL.ÕVD6UHOL
%HOOHNWHøúOHPH8]XQ
'|QHPOL%HOOH÷H
Depolama
*HUoHN'XUXPODUD'D\DOÕ 6RUXQd|]PH
g÷UHWLP7U 7PHYDUÕPFÕ 7PHYDUÕPFÕ 7PGHQJHOLPFL g÷UHQPH %LUGDYUDQÕúÕQJ|VWHULOPH
RODVÕOÕ÷ÕQGDNLGH÷LúLP Bellekte depolanan bilgide meydana gelen GH÷LúLP
<DúDQWÕODUVRQXFX
anlamda
PH\GDQDJHOHQGH÷LúLP g÷UHQPH
VUHFL Etki-tepki-GDYUDQÕú Dikkat-kodlama-
EHOOHNWHQJHULoD÷ÕUPD Grup etkinlikleri ve NDWÕOÕPFÕ
SUREOHPo|]PH g÷UHWLP gQFHGHQEHOLUOHQPLú
LoHUL÷LQGR÷UXGDQ
DNWDUÕOPDVÕ
gQFHGHQEHOLUOHQHQ
LoHUL÷LQHVNLELOJLOHUOH
EWQOHúWLULOHUHN
DNWDUÕOPDVÕ
Bireysel bilgi ve
\RUXPODUÕQ
\DSÕODQGÕUÕOPDVÕYH JHoHUOLOL÷LQLQVÕQDQPDVÕQ RODQDNWDQÕ\DQ\DUGÕP VUHVL
g÷UHQPH
7U BLUELUL\OHLOLúNLOHQGLULOPLú
bilgilerin ezberlenmesi.
<HQL|÷UHQLOHQOHUOH
zihindeki eski bilgileri EWQOHúWLUPH
*HUoHN\DúDPGD
.DUúÕODúÕODELOHFHN WUGHQoHúLWOLVRUXQODUÕ
o|]PH
'H÷HUOHQGLUPH +HU|÷UHQFLLoLQD\QÕ
VÕQDYOD|÷UHWLP
VUHFLQGHQD\UÕ
HeU|÷UHQFLLoLQD\QÕ
VÕQDYOD|÷UHWLP
VUHFLQGHQD\UÕ
g÷UHWPH\OHLoLoH|÷UHQFL
dDOÕúPDODUÕQÕQ
J|]OHPOHQPHVL\OH
øúOHY Bilgiyi algoritmik
G]HQOHPH g÷UHQPHGHGHQH\LPL
]LKLQVHOVUHoOHUGH
\HQLGHQ\DSÕODQGÕUPD
gQELOJLOHUOH\HQLELOJL\L
BWQOHúWLUPH hUQ 3URJUDPOÕ|÷UHWLP g÷UHQPHVUHoOHUL
WDVDUÕPÕ g÷UHQFLQLQ
DQODPÕ\DSÕODúWÕUPDVÕ
11 1.3. g÷UHWLP0RGHOOHUL
*QP]GH \] \]H|÷UHQPH )) H÷LWim modelleri alternatif olacak ELUoRNH÷LWLP
PRGHOOHULRUWD\DoÕNPÕúWÕUEXPRGHOOHULú|\OHVÕUDOD\DELOLUL]
.ODVLNg÷UHQPH(C-Learning) 8]DNWDQg÷UHQPH (D-Learning) (OHNWURQLNg÷UHQPH (E-Learning) .DUPDg÷UHQPH(B-Learning) 0RELOg÷UHQPH(M-Learning) +HU\HUGHg÷UHQPH(U-Learning) 1.3.1. .ODVLNg÷UHQPH
g÷UHWLFLQLQ VÕQÕIWD KHUúH\ ROGX÷X IDUNOÕ G] DQODWÕP YH H]EHUFL WHNQL÷LQ NXOODQÕOGÕ÷Õ
|÷UHQFLQLQoRND]HWNLOHúLPLoLQGHROGX÷XH÷LWLPVLVWHPLGLU.
g÷UHWPHQLQ VÕQÕIWD V|]HO DQODWÕPOD GHUV LúOH\HUHN HWNLQ ROGX÷X |÷UHWLP SURJUDPÕQÕ
\HWLúWLUHELOPHNLoLQNDWÕELUVÕQÕI \|QHtimi ve disiplin X\JXODGÕ÷Õ|÷UHQFLOHULQedilgen DOÕFÕ ROGXNODUÕ YH DPDoODQDQ QLWHOLNOHUL ND]DQÕS ND]DQPDGÕNODUÕQÕQ |QHPOL ROPDGÕ÷Õ
|÷UHWLPELoLPLGLU 7DQGR÷DQ0 .
1.3.2. 8]DNWDQg÷UHQPH
UzaktDQ H÷LWLP \DSÕVÕ JHUH÷L |]HO \|QHWLPVHOYHRUJDQL]DV\RQHOG]HQOHPHOHU
|]HOGHUVWDVDUÕPÕYH|÷UHWLPWeknikleri,
PXKWHOLIWHNQRORMLOHUDUDFÕOÕ÷ÕLOHLOHWLúLPJHUHNWLUHQJHQHORODUDN|÷UHWLPGHQIDUNOÕELU\HUGH JHoHQSODQOÕ|÷UHQLPVUHFLGLU 0RRUH .HDUVOH\
8]DNWDQ (÷LWLP IDUNOÕ RUWDPODUGD EXOXQDQ |÷UHQFL YH |÷UHWPHQOHULQ |÷UHQPH YH
|÷UHWPHIDDOL\HWOHULQLLOHWLúLPWHNQRORMLOHULYHSRVWDKL]PHWOHULLOHJHUoHNOHúWLUGLNOHULELU
H÷LWLPVLVWHPLPRGHOLQLLIDGHHGHU øúPDQ
United States Distance Learning Association (USDLA, 2005)'a J|UH X]DNWDQH÷LWLP
X\GX YLGHR VHV JUDILN ELOJLVD\DU oRNOXRUWDPWHNQRORMLVLJLELDUDoODUÕQ\DUGÕPÕ\OD
H÷LWLPLQX]DNWDNL|÷UHQFLOHUHXODúWÕUÕOPDVÕGÕU
hONHPL]GHEX|÷UHQPHPHWRGXQDX\DQELUoRN|÷UHWLPNXUXPXEXOXQPDNWDGÕU
12
$oÕN |÷UHWLP )DNOWHVL $QDGROX hQLYHUVLWHVL 6DNDU\D hQLYHUVLWHVL $0<2 E- øù/(70( v.b.)
1.3.3. (OHNWURQLNg÷UHQPe
E-g÷UHQPHELUH\LQELOJL\H]DPDQYHPHNDQGDQED÷ÕPVÕz olarak senkron Hú]DPDQOÕ YH\D DVHQNURQ IDUNOÕ ]DPDQODUGD HULúPHVLQL YH |÷UHQPHVLQL VD÷ODPDN DPDFÕ\OD
LQWHUQHWYHEHQ]HULLOHWLúLPWHNQRORMLOHULQLNXOODQÕOPDVÕRODUDNWDQÕPODQDELOLU
E-g÷UHQPH ]DPDQ PHNkQ YH |÷UHQPH NRQXVXQGD WHUFLK KDNNÕQÕ NXOODQPD
GúQFHVLQGHQ \ROD oÕNDUDN |÷UHQPH NDYUDPÕQD \HQLOLN JHWLUPLúWLU %LOJLVD\DU YH
LOHWLúLP WHNQRORMLOHUL NXOODQÕODUDN H÷LWLP-|÷UHWLP VUHFLQGH |÷UHWHQLQ YH |÷UHQFLQLQ
IL]LNVHORODUDND\QÕRUWDPGDEXluQPDGÕ÷ÕELUH÷LWLPWHNQL÷LGLU($OWÕSDUPDN0 .XUd, ø' .DSÕGHUH0 ,2011).
1.3.4. .DUPDg÷UHQPH
6ÕQÕI RUWDPÕQGD \DSÕODQ \]\]H H÷LWLP X\JXODPDODUÕ LOH ELOJL YH LOHWLúLP WHNQRORMLVL
DUDoODUÕQÕQELUH\OHULQH÷LWLPLQLVD÷ODPDNLoLQELUOLNWHNXOODQÕOPDVÕPRdelidir.
.DUPD|÷UHQPHX]DNWDQH÷LWLP\|QWHPOHULQLQELUH\OHUGHLoPRWLYDV\RQ]DPDQÕHWNLQ
NXOODQPD YH VRUXPOXOXN VDKLEL ROPD JLEL JHUHNVLQLPOHUL \DQÕQGD DVRV\DOOHúWLUPH
VUHNOL ELOJLVD\DU NDUúÕVÕQGD YH WHN EDúÕQD NDOPD GXUXPX WHKOLNHVLQH NDUúÕQ PRGHUQ
\|QWHPOHULQ JHOHQHNVHO \|QWHPOHUOH ELUOHúWLULOGL÷L ELU |÷UHQPH ELoLPLGLU (\ER÷OX F,2004).
1.3.5. 0RELOg÷UHQPH
0RELO |÷UHQPH PRELO ELOLúLP LOH H-|÷UHQPH DODQODUÕQÕQ ELUOLNWH GH÷HUOHQGLULOPHVL
VRQXFXRUWD\D oÕNDQYH EHOLUOLELU \HUHED÷OÕROPDGDQH-|÷UHQPHLoHUL÷LQHHULúHELOPH
GLQDPLNRODUDNUHWLOHQKL]PHWOHUGHQ\DUDUODQPDYHEDúNDODUÕ\ODLOHWLúLPGHEXOXQPD\Õ
VD÷OD\DQELU|÷UHQPHELoLPLGLU.
0RELOg÷UHQPH|÷UHQHQOHUHVÕQÕIGÕúÕQGDVÕQÕIDED÷ÕPOÕNDOPDGDQFHSELOJLVD\DUÕ3'$
(Personal Digital Assistant) vH\DFHSWHOHIRQXLOHH÷LWLPRODQD÷ÕVD÷ODPDNWDGÕU ( Seppala,P. & Alamak,2003).
13 1.3.6. Her YHUGHg÷UHQPH
E-|÷UHQPHQLQ |]HOOLNOHULQL YH D\QÕ ]DPDQGD P-|÷UHQPHQLQ |]HOOLNOHULQL GH LoLQH
NDWDUDN WDVDUODQÕS X\JXODQPDVÕ RODUDN LIDGH HGLOHELOLU .ÕVDFD H-g÷UHQPH ile m-
|÷UHQPHQLQELUOLNWHNXOODQÕOGÕ÷ÕELU\|QWHPGLU.
U-|÷UHQPH 8ELTXLWRXV /HDUQLQJ8-learning) mevcut kablolu, kablosuz, mobil ve DOJÕOD\ÕFÕ VLVWHPOHU RUWDPÕQGD KHU \HUGH ELOJLVD\DU WHNQRORMLOHULQLQ 8ELTXLWRXV
&RPSXWLQJ 7HKQRORJ\ NXOODQÕPÕ ]HULQH RWXUWXOPXú PRGHUQ ELU |÷UHWLP
sistemidir(3DUODNNÕOÕo$,2011).
1.4. øQWHUQHW1HGLU"
øQWHUQHW V|]F÷ ,QWHUQDWLRQDO 1HWZRUN V|]FNOHULQGHQ ROXúPXú YH XOXVODUDUDVÕ D÷
DQODPÕQD JHOHQ ELU WHULPGLU KWWS ZZZWNJov.tr). Varol (1998) interneti ELUoRN
bilgisayar sistemini TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) SURWRNRO LOH ELUELULQH ED÷OD\DQ GQ\D oDSÕQGD \D\JÕQ RODQ YH VUHNOL E\\HQ ELU
LOHWLúLPD÷ÕRODUDNWDQÕPODPÕúWÕU *URO Sevindik, 1999).
6XQGX÷X EWQ RODQDNODUOD ,QWHUQHW H÷LWLPFLOHULQ GH ]HULQGH |QHPOH GXUGX÷X ELU
NRQXGXU%XWHNQRORMLNJHOLúLP\HQL|÷UHWLP\DNODúÕPODUÕQDX\JXQ|÷UHQPHRUWDPODUÕQÕ
VD÷ODPDNWDGÕU $UWÕN JHOHQHNVHO |÷UHWPH DQOD\ÕúÕQGD LNL WHPHO |÷H RODQ |÷UHQFL YH
|÷UHWPHQ NDYUDPODUÕ |÷UHQHQ YH NROD\ODúWÕUDQ RODUDN GH÷LúLPH X÷UDPÕúWÕU %X GXUXP
hkOD D÷ÕUOÕNOÕ RODUDN NDEXO J|UHQ |÷UHWPHQ PHUNH]OL \DNODúÕPD NDUúÕ LOHUL VUOHQ
|÷UHQHQ PHUNH]OL\DNODúÕPÕQÕQ X\JXODQDELOLUOL÷L NRQXVXQGD LSXoODUÕ YHUHELOLU ønternet
\LQH EX \DNODúÕPODUÕQ YH GH÷LúLPLQ WRS\D GH÷LO \DúDPÕQ ELU SDUoDVÕ ROGX÷XQX
J|VWHUPHVL DoÕVÕQGDQ LúH NRúXOPDVÕ JHUHNHQ VRQ GHUHFH |QHPOL ELU DUDoWÕU (Duman, 1997).
øúPDQ¶D J|UHLQWHUQHWLQG|UWLOHWLúLP|]HOOLOL÷LEXOXQPDNWDGÕU
x øQWHUQHWKHUNHVHDoÕNYHED÷ÕPVÕ]ELULOHWLúLPVLVWHPLGLU
x dRNNOWUOELU\DSÕ\ÕRUWD\DoÕNDUPDNWDGÕU
x +HUDPDoLoLQUDKDWOÕNODNXOODQÕODELOPHNWHGLU
x 3VLNRORMLNRODUDNLQVDQODUÕUDKDWODWDELOLU
14
øQWHUQHWLQ VD÷ODGÕ÷Õ EX |]HOOLNOHUOH NXOODQÕFÕODU ELUELUOHUL LOH DVHQNURQ LOHWLúLP
JHUoHNOHúWLUHELOLU ELOJL SD\ODúÕPÕ \DSÕODELOLU ELUELUOHUine elektronik dosyalar J|QGHUHELOLU YH SD\ODúDELOLUOHU %X |]HOOLNOHU DNDGHPLN RUWDPODUD GD oHúLWOL DYDQWDMODU
JHWLUPLúYHLQWHUQHWLNXOODQDQ|÷UHQFLOHUYHDNDGHPLV\HQOHULoLQELUELOJLND\QD÷ÕRODUDN
JQP]GQ\DVÕQGD\HUDOPÕúWÕU
øúPDQ¶ D(1998)J|UH NUHVHO LOHWLúLP D÷Õ GD GHQLOHQ EX VLVWHP LQWHUQHW ELOLPVHO
DUDúWÕUPDODUÕQUHWNHQOL÷LQNUHVHOGH÷LúPHOHULQNUHVHOWLFDUHWLQYHH÷LWLPLQDQDELOJL
ND\QD÷ÕGÕU%X\D]ÕOÕV|]OYHJ|UQWOELOJLLOHWLúLPD÷ÕH÷LWLPFLOHUHNUHVHOX]DNWDQ
H÷LWLPKL]PHWLQLVXQPDIÕUVDWÕQÕGDYHUPHNWHGLU
øQWHUQHWH÷LWLPRUWDPODUÕQGDNXOODQÕODELOHFHNSHNoRNELOHúHQLLoHULU
x *HUoHN]DPDQOÕWDUWÕúPD\DRODQDNVD÷OD\DQ,QWHUQHW5HOD\&KDW ,5&
x $VHQNURQNLúLVHOLOHWLúLPLVD÷OD\DQH-posta;
x dRNOXRUWDP\]H\LRODQ:RUOG:Lde Web(www);
x $VHQNURQWDUWÕúPD\ÕYHoRNOXRUWDPYHYHULWUDQVIHULQLVD÷OD\DQ8VHQHW
x <D]Õ WDEDQOÕ LOHWLúLPL VD÷OD\DUDN JHUoHN ]DPDQOÕ HWNLOHúLPL VD÷OD\DQ dRNOX
.XOODQÕFÕOÕ$ODQODU $NW0F0DQXV .RKRH
Web NROD\OÕNOD XODúÕODELOHQ HVQHN GHSRODPD YH J|UQWOHPH VHoHQHNOHULQL
GHVWHNOH\HELOHQ NROD\ ROGXNoD JoO ELU \D\ÕQODPD ELoLPL VD÷OD\DELOHQ YH
KLSHUPHG\DXQVXUODUÕQÕNDSVD\DELOHQELU|÷UHWLPRUWDPÕGÕU 2OLver, Herrington ve Omari, 1999).
:HEVD\IDODUÕ
x SHVYHJ|UQWDUDoODUÕQD
x EWNLOHúLPOL DUDoODUD VRKEHWYLGHRNRQIHUDQVYE
x HDEHUOHúPHDUDoODUÕQD HOHNWURQLNPHNWXSOLVWHYHKDEHUJUXSODUÕ
DL÷HUSHNoRNND\QD÷DED÷ODQWÕ LoHUGL÷LQGHQ|÷UHWLPPDWHU\DOLKD]ÕUODQÕUNHQKHUKDQJL
ELUNÕVÕWODPDROPDGDQWPEXVHUYLVOHUNXOODQÕODELOLU'L÷HUSHNoRNND\QD÷DED÷ODQWÕ LoHUHQZHEVD\IDODUÕNROD\FDKD]ÕUODQDELOLU$QFDNEXED÷ODQWÕODUÕQNRQWUROP]GÕúÕQGD
ROGX÷XXQXWXOPDPDOÕGÕU%XVD\IDODUHULúLOPH]GXUXPGDRODELOLULoHULNOHUGH÷LúHELOLUYH
EX GH÷LúLPOHU ZHE VD\IDODUÕQÕ HWNLOHU :HE WDEDQOÕ |÷UHWLP PDWHU\DOL KD]ÕUODQÕUNHQ
15
LQWHUQHW¶LQVÕQÕUOÕOÕNODUÕXQXWXOPDPDOÕGÕU $NW <L÷LW<ÕOGÕUÕPg]GHQ 0F0DQXV
1996).
1.4.1. øQWHUQHWLQ(÷LWLPGH.XOODQÕOPDVÕ
øQWHUQHW¶LQ GQ\D ]HULQGHNL JHOLúLPL LOH ELUOLNWH H÷LWLP VLVWHPOHULQGH GH NXOODQÕOPDVÕ
¶OL \ÕOODUGDQ VRQUD NDoÕQÕOPD] KDOH JHOPLúWLU (OOVZRUWK LQWHUQHWLQ |÷UHQFLOHU
]HULQGH oRN JoO ELU KLV PRWLYDV\RQ ROXúWXUGX÷XQX QHW¶LQ ³JHOHFHN´ ROGX÷XQX
D\UÕFDLQWHUQHWLQGQ\DQÕQHQE\NELOJLEDQNDVÕROGX÷XQXEHOLUWPLúWLU
Duman(1997) ise iQWHUQHW¶LQPHNkQ YH ]DPDQ NDYUDPÕQGDNL SUREOHPOHUL RUWDGDQ
NDOGÕUGÕ÷ÕQÕYH|÷UHQFLYH|÷UHWPHQLQ]DPDQYHPHNkQGDQED÷ÕPVÕ]RODUDN|÷UHQPH-
|÷UHWPHIDDOL\HWOHULQLGHYDPHWWLUHELOGLNOHULQLH÷LWLPVUHFLQLGHPRNUDWLNOHúWLUGL÷LQLYH
NODVLNH÷LWLPVLVWHPLLoLQGHNRQXúPD\DoHNLQHQELUH\OHULQVÕNÕOJDQELUH\OHULQ uzaktan H÷LWLP VD\HVLQGHNRQXúPDYHGHUVLoLIDDOL\HWOHUHNDWÕOPDIÕUVDWÕEXODFDNODUÕQÕ|÷UHWLP
RUWDPÕQÕQGDKD]HQJLQELUKDOHJHOGL÷LQLEHOLUWPLúWLU
øQWHUQHW ]HULQGHQ \DSÕODQ H÷LWLPGH NHQGL NHQGLQH |÷UHQPH VRQXFXQGD NLúLQLQ
NHQGLVLQH RODQ |] JYHQL JHOLúPHNWHGLU g÷UHQFL\L EHOLUOL |OoGH PRWLYH HWPHNWH
|÷UHQPHGH VUHNOLOLN YH KDUHNHWOLOLN VD÷ODPDNWDGÕU %DVÕQ-\D\ÕQ LOHWLúLP DUDoODUÕ \]
\]HH÷LWLPOHoER\XWOXEWQOHúPHVD÷ODQPDNWDGÕU
øQWHUQHWWH H÷LWLP LVWH÷L DUWPDNWDGÕU =DPDQ PHNkQ SUREOHPL ROPDGÕ÷Õ LKWL\DoODUÕ
GR÷UXOWXVXQGD|÷UHQPHJHUoHNOHúWL÷LLoLQELUH\OHULQH÷LWLPLVWH÷L\NVHOPHNWHGLU
6ÕQÕUVÕ] VUHVL] H÷LWLP NDYUDPÕ RUWD\D oÕNPDNWDGÕU øQWHUQHW VWDQGDUWODúPÕú H÷LWLP YH
|÷UHWLP RODQDNODUÕVD÷ODPDNWDGÕUg÷UHWLPNXUXPODUÕGHQH\LPOHULQLLQWHUQHW]HULQGHQ
SD\ODúDELOHFHNOHUL JLEL GQ\DQÕQ KHUKDQJL ELU \HULQGH EXOXQDQ |÷UHQFL LQWHUQHW
]HULQGHQH÷LWLPYHUHQELUH÷LWLPNXUXPXQGDQGHUVOHULQLDODELOHFH÷LLoLQH÷LWLP|÷UHWLP
RODQDNODUÕQGDVWDQGDUWODúPDJHUoHNOHúPHNWHGLU
øQWHUQHW HVQHN YH REMHNWLI |OoPH - GH÷HUOHQGLUPH VD÷ODPDNWDGÕU øQWHUQHW ]HULQGHQ
H÷LWLPFLQLQ H÷LWLPL GH JHUoHNOHúPHNWHGLU 8]DNWDQ H÷LWLP DODQÕQGD X]PDQODúPÕú
H÷LWLPFLVD\ÕVÕQÕQD]ROPDVÕQHGHQL\OHEXH÷LWLPFLGHQGDKD oRNNLúLID\GDODQPDNWDGÕU
øQWHUQHW, |÷UHQLP PDOL\HWLQL D]DOWPDNWDGÕU g÷UHWLPVHO WXWDUOÕOÕN VD÷ODPDNWD YH GHUVH
RODQLOJL\LDUWWÕUPDNWDGÕU
16
*|UOG÷ ]HUH LQWHUQHWLQ H÷LWLPH JHWLUGL÷L \DUDUODU oRN ID]ODGÕU %X GR÷UXOWXGD
LQWHUQHWL EXJQH NDGDU RUWD\D oÕNDQ WP WHNQRORMLN JHOLúPHOHUGHQ D\ÕUDUDN H÷LWLP
VLVWHPLPL]GHHQE\NHWNL\LJ|VWHUHELOHFH÷LQLV|\OH\HELOLUL] 'UDYHVYH5HHVHU $NW
$\GÕQ
øQWHUQHW YH GL÷HU X]DNWDQ LOHWLúLP WHNQRORMLOHULQLQ VRQ \ÕOODUGDNL JHOLúLPL YH LQWHUQHW
GHVWHNOL H÷LWLP \DUGÕPÕ\OD VXQXODQ |÷UHWLPVHO VHoHQHNOHU GH DUWPÕúWÕU (Rivera ve Rice,2002).
1.5. 8]DNWDQ(÷LWLP1HGLU"
³8]DNWDQ (÷LWLP´ WHULPL LON RODUDN :LVFRQVLQ hQLYHUVLWHVLQLQ ¶GHNL NDWDOR÷unda JHoPLú YH EX QLYHUVLWHQLQ GLUHNW|U :LOOLDP /LJKW WDUDIÕQGDQ ¶GD yD]ÕODQ bir makalede NXOODQÕOPÕúWÕU 9HUGXLQ YH &ODUFN 8]DNWDQ H÷LWLPLQ LON GHID ELU
\D]ÕGD NXOODQÕOGÕ÷Õ \ÕOGDQ JQP]H NDGDU ELUoRN WDQÕPÕ \DSÕOPÕúWÕU %X WDQÕPODUGDQ
ED]ÕODUÕ úXQODUGÕU:
8]DNWDQH÷LWLP
x *HOHQHNVHO |÷UHQPH-|÷UHWPH \|QWHPOHULQLQ VÕQÕUOÕOÕNODUÕ QHGHQL\OH VÕQÕI LoL HWNLQOLNOHULQL\UWPHRODQD÷ÕQÕQEXOXQPDGÕ÷ÕGXUXPODUGDH÷LWLPHWNLQOLNOHULQL
SODQOD\ÕFÕODULOH|÷UHQFLOHUDUDVÕLOHWLúLPYHHWNLOHúLPLQ|]HORODUDNKD]ÕUODQPÕú
|÷UHWLP QLWHOHUL YH oHúLWOL RUWDPODU \ROX\OD EHOLUOL ELU PHUNH]GHQ |÷UHWPH
\|QWHPLGLU $ONDQ
x ³*HOHQHNVHO H÷LWLP X\JXODPDODUÕQÕQ |÷UHWLP \DúÕ ]DPDQÕ \HUL \|QWHPL
DPDoODUÕYHEHQ]HULVÕQÕUOÕOÕNODUÕQDED÷ÕPOÕNDOPDNVÕ]ÕQ |]HORODUDNKD]ÕUODQPÕú
\D]ÕOÕJHUHoOHUNLWOHLOHWLúLPSURJUDPODUÕYHNÕVDVUHOL \] \]H|÷UHWLPLQELU
VLVWHP EWQO÷ LoHULVLQGH NXOODQÕOPDVÕ LOH \UWOHQ HWNLQOLNOHUGLU´ +Õ]DO
1983).
x 2OGXNoD GD÷ÕQÕN ELU DODQD \D\ÕOPÕú EXOXQDQ YH GH÷LúLN \DúDP NRúXOODUÕQÕQ
HWNLVLQGH RODQ |÷UHQFL WRSOXOXNODUÕQD KL]PHW HGHQ VLVWHPOHUGLU g]GLO 1986;
g]GLO
x g÷UHWPHQ YH |÷UHQFLQLQ IL]LNVHO RODUDN D\QÕ PHNkQGD EXOXQPDVÕQD JHUHN
ROPDNVÕ]ÕQ |÷UHWPH-|÷UHQPH HWNLQOLNOHULQLQ G]HQOHQLS \UWOPHVLGLU
*|NGD÷
17
x ³(÷LWLPFL YH |÷UHQHQ NLúLQLQ ELUELUOHULQGHQ X]DN PHVDIHOHUGH ROGX÷XQGD
herhangi ELUUHVPL|÷UHQPH\ROXGXU´ (Verduin ve Clark, 1994: 7).
x ³g]HO RUJDQL]DV\RQODUÕQ YH X\JXODPDODUÕQ \DSÕOPDVÕ \DQÕQGD D\UÕFD |]HO ELU
GHUVSODQÕ\DSPDWHNQL÷L|]HO|÷UHWPHWHNQLNOHULHOHNWURQLNRODQYH\DROPD\DQ
VLVWHPOHULQ NXOODQÕOGÕ÷Õ |]HO LOHWLúLP PHWRWODUÕ RODQ QRUPDO RODUDN |÷UHWPH
IDDOL\HWOHULQL IDUNOÕ RUWDPODUGD ROXúWXUDQ SODQOÕ ELU |÷UHQPHGLU´ (Moore ve Kearsley, 1996: 2).
x )DUNOÕ RUWDPODUGD EXOXQDQ |÷UHQFL YH |÷UHWPHQOHULQ |÷UHQPH ± |÷UHWPH
IDDOL\HWOHULQLQLOHWLúLPWHNQRORMLOHULH-posta hizmetOHUL\OHJHUoHNOHúWLUGLNOHULELU
H÷LWLPVLVWHPLPRGHOLQLLIDGHHGHU øúPDQ
x <Dú KDVWDOÕN FR÷UDIL X]DNOÕN DLOHYL GXUXPODU ]DPDQ YH SDUD VÕNÕQWÕVÕ JLEL
oHúLWOL QHGHQOHUOH |UJQ RNXO YH H÷LWLP NXUXPODUÕQGD H÷LWLP|÷UHWLP RODQD÷Õ
bulamayan ya dD HOGH HWWL÷L EX RODQD÷Õ \LWLUHQ NLúLOHUH oHúLWOL WUGHNL EDVÕOÕ
J|UVHO±LúLWVHO UHKEHUOLNYHDNDGHPLNGDQÕúPDQOÕNJLEL ve elektronik materyaller NXOODQÕODUDN H÷LWLP|÷UHWLP RODQD÷Õ VXQDQ ELU H÷LWLP \|QWHPLGLU 'HPLUD\
1999).
x )DUNOÕPHNkQODUGDNL|÷UHQFL|÷UHWLPHOHPDQÕYHH÷LWLPDUDoODUÕQÕQLOHWLúLPYH
ELOJLWHNQRORMLOHULDUDFÕOÕ÷Õ\ODEXOXúWXUXOPDVÕQÕLoHUHQH÷LWLPPRGHlidir.
x g÷UHWPHQ YH |÷UHQFLOHU DUDVÕQGDNL H÷LWLPVHO LOHWLúLPLQ oR÷XQOX÷XQXQ
NDUúÕODQPDGÕ÷Õ H÷LWLPVHO VUHFLQ GHVWHNOHQPHVL YH \DSÕODQGÕUÕOPDVÕ LoLQ
|÷UHWPHQYH|÷UHQFLOHULQLNL\|QOLOHWLúLPLQLQX]DNWDQVD÷ODQGÕ÷ÕYHLNL\|QO
LOHWLPGHWHNQRORMLQLQNXOODQÕOGÕ÷ÕH÷LWLPGLU .D\D
%X WDQÕPODU ÕúÕ÷ÕQGD X]DNWDQ H÷LWLPGH LON RODUDN J|]H oDUSDQ |]HOOL÷LQ |÷UHQFLQLQ YH
H÷LWLFLQLQIDUNOÕPHNkQODUGDROPDVÕGÕU$\QÕ]DPDQGDX]DNWDQH÷LWLPGHoHúLWOLLOHWLúLP
WHNQRORMLOHULQLQ NXOODQÕOGÕ÷Õ |÷UHQFLOHU DUDVÕQGD H÷LWLP DoÕVÕQGDQ ELU HúLWOL÷LQ
VD÷ODQGÕ÷Õ|÷UHQPH-|÷UHWPHIDDOL\HWOHULQLQJHUoHNOHúWL÷LELUH÷LWLPVLVWHPLYH\DPRGHOL
ROGX÷XWDQÕPODUGDQoÕNDUÕODQGL÷HUVRQXoODUGÕU
<XNDUÕGD WDQÕPODUÕ \DSÕODQ X]DNWDQ H÷LWLP H÷LWLP VLVWHPOHUL LoHULVLQGH VDKLS ROPDVÕ
JHUHNHQ|QHPL \DYDú \DYDúND]DQPD\DEDúODPÕúWÕU oQNDUWDQQIXVDSDUDOHORODUDN
H÷LWLP LKWL\DFÕ NDUúÕODQDPDPDNWD YH |÷UHQFLOHUH VD÷OÕNOÕ |÷UHWLP RUWDP YH VUHoOHUL
KD]ÕUODQDPDPDNWDGÕU 8]DNWDQH÷LWLPH÷LWLPVLVWHPLQGH \HU DODQEX JLELSUREOHPOHUH
18
\HQLELUo|]P|QHULVLRODUDNNDUúÕPÕ]DoÕNPDNWDGÕU.D\D X]DNWDQH÷LWLPLQ
\DUDUODUÕQÕúXúHNLOGHVÕUDODPÕúWÕU
8]DNWDQH÷LWLPLQVDQODUDGH÷LúLNH÷LWLPVHoHQH÷LVXQPDNWDYHIÕUVDWHúLWVL]OL÷LQLHQD]D
LQGLUJHPHNWHGLU 8]DNWDQ H÷LWLPOH NLWOH H÷LWLPL GDKD GD NROD\ODúPDNWD H÷LWLP
SURJUDPODUÕQGDVWDQGDUWVD÷ODQPDNWDYHH÷LWLPPDOL\HWLD]DOWÕOPDNWDGÕU
8]DNWDQH÷LWLPH÷LWLPGHQLWHOL÷LDUWWÕUPDNWDYH|÷UHQFL\HVHUEHVtlik VD÷ODPDNWD, zengin ELU H÷LWLP |÷UHWLP RUWDPÕ VXQPDNWD ve |÷UHQFL\L VÕQÕI RUWDPÕQGD |÷UHQLP J|UPH\H
]RUODPDPDNWDGÕU
8]DNWDQH÷LWLPELUH\VHO|÷UHQPH\LWHúYLNHWPHNWHGLU$\UÕFDED÷ÕPVÕ]|÷UHQPH\LLON
kaynaktan bilgiyi ve uzman olan GDKDID]ODNLúLlerden yararlanma\Õ VD÷ODPDNWDGÕU
8]DNWDQH÷LWLPH÷LWLPLNLWOHVHOOHúWLULUNHQGL÷HUWDUDIWDQELUH\VHOOHúWLUPHNWHYHEHOOLELU
]DPDQGDYHEHOOLELUNDSDOÕDODQGDEXOXQPD]RUXQOXOX÷XQXRUWDGDQNDOGÕUPDNWDGÕU
1.5.1. Uzaktan E÷LWLPLQ TDVDUÕPÕ
7DVDUÕPH÷LWLPLoLQGH|÷UHQPH-|÷UHWPHRUWDPODUÕQÕQSODQODQPDVÕRUJDQL]HHGLOPHVLYH
X\JXODQPDVÕ IDDOL\HWOHULQGH HWNLOL RODUDN NXOODQÕOPDNWDGÕU %X IDDOL\HWOHULQ DGÕ H÷Ltim LoLQGH ³|÷UHWLP WDVDUÕPÕ´ ,nstructional DHVLJQ RODUDN ELOLQPHNWHGLU øúPDQ YH
(VNLFXPDOÕ g÷UHWLPWDVDUÕPÕQGD|QHPOLRODQVRUXEXOXQPDNWDGÕU%XVRUXODU
DúD÷ÕGDNLJLELGLU
1. .LPLQLoLQSURJUDPJHOLúWLULOHFHN"
2. 1HOHU|÷UHWLOHFHN?
3. g÷UHQPH\LHQL\LELoLPGHJHUoHNOHúWLUPHGHQHJLELND\QDNODUYH
SURVHGUOHUNXOODQÕODFDN"
4. GeUHNOLRODQ|÷UHQPHOHULQROXúXSROXúPDGÕ÷ÕQDVÕONRQWUROHGLOHFHN"
øúPDQYH(VNLFXPDOÕ
Birinci olarak WDVDUODQÕODFDNRODQX]DNWDQH÷LWLPSURJUDPÕQÕQNLPLQLoLQJHOLúWLULOHFH÷L
RUWD\D NRQXOPDOÕGÕU 'L÷HU ELU LIDGH LOH |÷UHQFLOHULQ JHQHO |]HOOLNOHUL YH KD]ÕU
EXOXQXúOXN G]H\OHUL |Q DUDúWÕUPD LOH RUWD\D oÕNDUPDOÕGÕU $\UÕFD |÷UHQFLOHULQ R
GHUVWHNL LKWL\DoODUÕ JHQHO RODUDN EHOLUOHQPHOLGLU %HOLUOHQHFHN KHGHI YH GDYUDQÕúODU
|÷UHQFLOHULQ|]HOOLNYH JHUHNVLQLPOHULLOHX\XúPDOÕGÕU ùHNLO
19
øNLQFL RODUDN, X]DNWDQ H÷LWLPGH \HU DODQ H÷LWLP-|÷UHWLP VUHoOHULQGH KDQJL ELOJLOHULQ
|÷UHWLOPHVLJHUHNWL÷LEHOLUOHQPHOLGLU'L÷HUELULIDGH\OHKHGHIYHGDYUDQÕúODUDoÕNYHQHW
RODUDN RUWD\D oÕNDUÕOPDOÕGÕU (÷HU KHGHI YH GDYUDQÕúODU DoÕN YH QHW RODUDN EHOLUOHQLUVH
|÷UHQPH RUWDPODUÕQGD \DSÕODQ IDDOL\HWOHU GDKD HWNLOL RODFDNWÕU %X DúDPDGD GDKD oRN
|÷UHQFLOHUHND]DQGÕUÕODFDNRODQELOJLOHULQ GDYUDQÕúODUÕQ EHOLUOHQPHVLIDDOL\HWOHULGir.
ùHNLO 8]DNWDQ(÷LWLP7DVDUÕPÕ
hoQFRODUDN LQWHUQHWGHVWHNOLX]DNWDQH÷LWLPGHKHGHIYHGDYUDQÕúODUEHOLUOHQGLNWHQ
VRQUD EXQODUÕQ JHUoHNOHúWLULOPHVL LoLQ \DSÕOPDVÕ JHUHNHQOHU EHOLUOHQLU %X DúDPDGD
H÷LWLP-|÷UHWLP VUHFLQLQ QDVÕO JHUoHNOHúWLULOHFH÷L DoÕNODQÕU %XUDGD KHGHI YH
GDYUDQÕúODUÕ |÷UHQFLOHUH ND]DQGÕUÕUNHQ NXOODQÕODFDN RODQ X\JXQ |÷UHQPH-|÷UHWPH
\|QWHPOHULQLQYHDUDo-JHUHoOHULQ H÷LWLPWHNQRORMLVL VHoLPIDDOL\HWOHULEXOXQPDNWDGÕU
6RQ DúDPDGD LVH LQWHUQHW GHVWHNOL X]DNWDQ H÷LWLPGH \DSÕODQ H÷LWLP IDDOL\HWOHULQGH
ND]DQÕOPDVÕGúQOHQKHGHIYHGDYUDQÕúODUÕQND]DQÕOPDGHUHFHOHULEHOLUOHQLU'L÷HUELU
LIDGH\OH H÷LWLPGH |OoPH YH GH÷HUOHQGLUPH IDDOL\HWOHUL JHUoHNOHúWLULOLU g÷UHWLP
RUWDPODUÕQÕQWDVDUÕPÕQDHWNLHGHQoHúLWOLIDNW|UOHUEXOXQPDNWDGÕU øúPDQYH(VNLFXPDOÕ
%XIDNW|UOHU\XNDUÕGDNLúHNLOGHJ|VWHULOPLúWLU ùHNLO).
20 1.6. WWW(World Wide Web)
Web \DGD: :RUOG:LGH:HE \D]ÕUHVLPVHVILOPDQLPDV\RQJLELSHNoRNIDUNOÕ
\DSÕGDNLYHULOHUH NRPSDNW YH HWNLOHúLPOL ELU úHNLOGH XODúPDPÕ]Õ VD÷OD\DQ ELU oRNOX KLSHU RUWDP VLVWHPLGLU +LSHU RUWDP ELU GRNPDQGDQ EDúND ELUGRNPDQÕQ
oD÷ÕUÕOPDVÕQD QDYLJDWH RODQDN VD÷ODU Lo LoH GRNPDQODU %X RUWDPGDNL KHU YHUL
REMHFW EDúND ELU YHUL\L oD÷ÕUDELOLU OLQN Link D\QÕ GRNPDQ LoLQGH EDúND ELU \HUH
RODELOGL÷L JLEL IL]LNVHORODUDN EDúND ELU \HUGH LQWHUQHW ]HULQGHNL KHUKDQJL ELr makinede GH RODELOLU %WQ EX IDUNOÕ \DSÕGDNL YHULOHU X\JXQ ELU VWDQGDUW LOHELU DUDGD
NXOODQÕOÕSELUWebWDUD\ÕFÕVÕ :HE%URZVHU J|UQWOHQHELOLUWebCLQGL÷HUELULúOHYLGH
|WHNL ED]Õ LQWHUQHWVHUYLVOHULQL NHQGL LoHULVLQGH EDUÕQGÕUPDVÕGÕU IWS JRSKHU news,wais gibi).Web X\JXODPDODUÕ :HE VD\IDODUÕ WebWDUD\ÕFÕVÕQGD (Browser,
*H]JLQ7DUD\ÕFÕ J|UQWOHQLUWeb VD\IDODUÕEDúNDVD\IDODUDYHGH÷LúLNWUGHQYHULOHUH
hiper OLQNOHULoHUPHNWHGLU%XUDODUDIDUHLOHWÕNOD\DUDNEDúNDVD\IDODUDRUDGDQGDEDúND
sayfalara JHoLOLU
1.6.1. :HE7DVDUÕPÕYHøONHOHUL
8\JXQ ELU ELoLPGH WDVDUODQDQ KD]ÕUODQDQ wwwmateryalleriELUH\OHU LoLQ
DNWLI|÷UHQPHoHYUHOHULROXúWXUDELOLU
Bununlabirlikte www RUWDPODUÕ LoLQ KD]ÕUODQDQ HQ |QHPOL \DSÕ web VD\IDODUÕGÕU
+D]ÕUODQDQ web sayfalDUÕQÕQ WDVDUÕPÕQGD GLNNDW HGLOPHVL JHUHNHQ HQ |QHPOL HWNHQOHU
úXQODUGÕU
x +Õ], x Sadelik,
x .XOODQÕODELOLUOLN, x øoHULN,
x Uyumluluktur.
D +Õ]
Web VLWHVLQLQ KÕ]OÕ DoÕOPDVÕ |QHPOL XQVXUODUÕQ EDúÕQGD JHOPHNWHGLU .XOODQÕFÕODU ZHE
VD\IDODUÕQÕQ \NOHQPHVL NRQXVXQGD VDEÕUVÕ] ELU WXWXP VHUJLOHPHNWHGLUOHU %LU web VD\IDVÕQÕQKÕ]OÕDoÕOPDVÕLoLQGLNNDWHGLOPHVLJHUHNHQED]ÕQRNWDODUYDUGÕU.
21
Bir web VD\IDVÕQÕQ WRSODP ER\XWXQXQ ¶GDQ ID]ODVÕQÕ UHVLP YH JUDILNOHU
ROXúWXUPDNWDGÕU Bu nedenle NXOODQÕODQ JUDILNOHULQ YH UHVLPOHULQ ER\XWODUÕQÕQ NoN
grafiklerin dosya tiplerinin . gif, .png JLELX]DQWÕODUDUHVLPGRV\DODUÕQÕQGRV\DWLSOHULQLQ
de jpg X]DQWÕVÕQD VDKLS ROPDVÕ WHUFLK HGLOPHOLGLU 'RODúÕP PHQV QDYLJDV\RQ KD]ÕUODQÕUNHQ UHVLPOHUGHQ NDoÕQÕOPDOÕGÕU 5HVLPOHULQ JHQLúOLN YH \NVHNOLN |OoOHUL
EHOLUWLOPHOLGLU%XQXQVRQXFXQGDNXOODQÕODQWDUD\ÕFÕODU browserlar) UHVLPOHULGDKDKÕ]OÕ
DoDELOHFHNWLU 5HVLPOHU E\N ER\XWODUGDQ ROXúX\RUVD UHVLP SDUoDODQPDOÕ YH E|OP
E|OP\NOHQPHVLVD÷ODQPDOÕGÕU
7DEORODUÕQ G]JQ NXOODQÕPÕ GD web VD\IDVÕQÕn hÕ]ÕQÕ HWNLOH\HQ HWPHQOHUGHQ ELULGLU.
7DEORODUÕQ LoLoH NXOODQÕPÕQGD - WDEORGDQ ID]ODVÕ WHUFLK HGLOPHPHOLGLU 7DEORODUÕQ
JHQLúOLNOHULPXWODNDEHOLUWLOPHOLGLU%WQELUVD\ID\ÕWHNELUWDEOR\D\HUOHúWLUPHNWHQVH
sayfa yatay tablolara E|OQPHOLYHNoNSDUoDODUDD\UÕOPDOÕGÕU%X durum, ]L\DUHWoLGH
VD\IDKÕ]OÕ\NOHQL\RUPXúL]OHQLPLROXúWXUPDNWDGÕU.
6WDQGDUW \D]Õ WLSOHUL NXOODQÕOPDOÕGÕU +HU ELOJLVD\DUGD WHPHO RODUDN \NO RODQ \D]Õ
WLSOHUL VD\IDQÕQ GDKD KÕ]OÕ DoÕOPDVÕQÕ VD÷OD\DFDNWÕU <D]Õ WLSL LOH \DSÕODQ efektlerCSS NXOODQÕODUDNJHUoHNOHúWLULOPHOLGLU
=L\DUHWoLOHULQ LVWH÷L GÕúÕQGD RWRPDWLN \NOHQHQ UHVLPOHU IRQ P]LNOHUL ILOPOHU JLEL
oRNOX RUWDP HODPDQODUÕQGDQ X]DN GXUXOPD\D oDOÕúÕOPDOÕGÕU %X GRV\DODU \NOHQLUNHQ
]L\DUHWoLOHUGHQ RQD\ DOÕQPDOÕ YH EX RQD\GDQ VRQUD JHUHNOL GRV\DODU \NOHPHOLGLU
Herhangi bir efekt YH\D EXQXQ JLEL J|]H KLWDS HGHQ ELU XQVXU NXOODQÕOGÕ÷ÕQGD DUND
SODQGDNL NRGODUÕQ oRN ID]OD XQXWXOPDPDOÕ NXOODQÕODQ J|UVHO PDWHU\DOOHULQ VD\ID
LoHULVLQGHWXWDUOÕRODUDNGD÷ÕOGÕ÷ÕQGDQHPLQROXQPDOÕGÕU :& b) Sadelik
=L\DUHWoLOHU web VLWHOHULQL ]L\DUHW HWWLNOHULQGH \HQL |]HOOLNOHUL |÷UHQPHN LoLQ YDNLW
KDUFDPDN YH oDED VDUIHWPHN \HULQH RQODUÕ EDVLWoH \RN VD\DUODU %X \]GHQ
]L\DUHWoLOHULQ DOÕúNDQOÕNODUÕ LOH oRN UDGLNDO úHNLOGH R\QDPDPDN JHUHNPHNWHGLU
=L\DUHWoLOHU PLO\RQODUFD NLúLQLQ ]L\DUHW HWWL÷L ZHE VLWHOHULQGH EXOXQDQ |]HOOLNOHULQ
KD]ÕUODQDQ ZHE VLWHVLQGH ROPDVÕQÕ GD EHNOHPHNWHGLUOHU %X EHNOHQWLOHUL NDUúÕODPDN
DPDFÕ\OD EH\D] ]HPLQ VWQH VL\DK \D]Õ NXOODQPD\D |QHP J|VWHULOPHOLGLU =L\DUHW
HGLOPHPLúYH]L\DUHWHGLOPLúVD\IDODUÕQOLQNOHULDUDVÕQGDUHQNIDUNÕJ|]HWLOPHOLGLU
22
dRN ID]OD KDUHNHWOL UHVLP YH DQLPDV\RQ \DQÕS V|QHQ banner ve panolardan uzak GXUXOPDOÕGÕU%XQXQVHEHEL]L\DUHWoLQLQGLNNDWLQLGD÷ÕWPDPDNWÕU:HEVLWHVLQGHKHUúH\
D\QÕDQGDJ|]|QQHVHULOHPH](÷HUE|\OHELUGXUXP\DSÕOPD\DoDOÕúÕOÕUVDEXGXUXP
]L\DUHWoLQLQGLNNDWLQLQGD÷ÕOPDVÕQDYHZHEVLWHVLQGHQoDEXNVÕNÕOPDVÕQDQHGHQRODFDNWÕU
%XGLNNDWGD÷ÕQÕNOÕ÷ÕQÕQ|QOHQPHVLQLQELUGL÷HU \ROXLVHKHUOLQNLQDUNDVÕQDRWRPDWLN
RODUDN\HQLELUH[SORUHUSHQFHUHVLDoPDPDNWÕUdR÷XNXOODQÕFÕEXRWRPDWLNRODUDNoÕNDQ
SHQFHUHOHUL RWRPDWLN RODUDN NDSDWPD DOÕúNDQOÕ÷Õ HGLQPLúWLU øoHUL÷LQH EDNPDGDQ EX
RWRPDWLN VD\IDODUÕ NDSDWPDNWDGÕUODU 5HVLPOHU NXOODQÕOÕUNHQ oRN ID]OD ROPDPDVÕQD
GLNNDWHGLOPHOLGLU(÷HUUHVLPOHUNXOODQÕOPDN]RUXQGDLVHUHQNOHULELUELULQH\DNÕQRODQ
UHVLPOHU\DQ\DQDNXOODQÕOPDOÕGÕU
Web WDVDUÕPÕQGDYHULOPHNLVWHQHQPHVDMODUÕQHQVWWH\HUDOPDVÕQDGLNNDWHGLOPHOLGLU
%LUoRN LQVDQÕQ web VD\IDODUÕQGD JHUoHN KD\DWWDQ GDKD D] RNXGX÷X GúQOUVH DQD
PHVDMODUÕQ VWWH GDKD VRQUD YHULOHFHN ELOJLOHULQ SDUoDODQDUDN YHULOPHVL JHUHNLU =DWHQ
ELU]L\DUHWoLQLQGLNNDWLRPHWLQHoHNLOHELOLUVHX]XQPHWLQOHULNHQGLLVWH÷L\OHRNX\DFDNWÕU
Bu mesajlar verilirken elbeWWH VLWHQLQ WXWDUOÕ J|UQP GH |QHPOLGLU (÷HU VLWHGH \HU
DODQVD\IDODUGDWXWDUVÕ]\DPDOÕELUJ|UQPYDUVDNXOODQÕFÕODUVLWHLoHULVLQGHNLELOJLOHULQ
GH \DUDUVÕ] YH \HWHUVL] ROGX÷XQX GúQHFHNOHUGLU %X QHGHQGHQ |WU VLWHGH \HU DODQ
PHWLQOHULQ\XNDUÕGDQ DúD÷ÕRODUDNWXWDUOÕELU\ROVHUJLOHPHVLJHUHNPHNWHGLU :& F .XOODQÕODELOLUOLN
:HEVLWHOHULQGHNRQXNXOODQÕODELOLUOLNROGX÷XQGDHQ|QHPOLHWPHQKHGHINLWOHGLU+HGHI
NLWOH\H X\JXQ KD]ÕUODQDQ ZHE VLWHOHUL NXOODQÕFÕ\D X\JXQ VLVWHPOHU ROGX÷XQGDQ GROD\Õ
GDKDID]ODKLWDOÕUODUYHGDKDLúOHYVHORODUDNWDQÕPODQDELOLUOHU+HGHINLWOHQLQX\JXQOX÷X
]L\DUHWoLQLQ SURILOL EHNOHQWLOHUL ED÷ODQWÕ KÕ]ODUÕ YH PPNQVH \DSÕODFDN J|]OHP YH
DQNHWOHU LOH GHQHWOHQHELOLU +HGHI NLWOHQLQ VLVWHPGH \HU DODQ DPDoODUGDQ KDEerdar ROPDODUÕ VLWH\H RODQ PRWLYDV\RQODUÕQÕ DUWWÕUDELOHFH÷L JLEL JGOHQPHOHULQL GH
VD÷ODPDNWDGÕU
.XOODQÕODELOLUOL÷LQ|QHPOLXQVXUODUÕQGDQELUWDQHVLGHRNXQDELOLUOLNWLU:HEVD\IDODUÕQGD
\HUDODQPHWLQOHURNXQDELOLUOLNNXUDOODUÕLoHULVLQGH\HUDOPD]VDverilmek istenen mesaj HOEHWWH\HULQHXODúPD\DFDNWÕU2NXQDELOLUOL÷LVD÷ODPDNLoLQEDúOÕNODUYH\D]ÕODUG]HQOL
WXWXOPDOÕGÕU %LU VDWÕUGD NDUDNWHUGHQ ID]OD NXOODQÕOPDPD\D oDOÕúÕOPDOÕGÕU <D]Õ YH
IRQWODU ]ÕW UHQNOHUGHQ VHoLOPHOLGLU 6D\IDQÕQ DUW DODQÕQGD UHVLP NXOODQÕOVD GDKL ELU IRQ
