(Öl. 1166)
FA H R ETTİN OLGUNER*
H âce A h m e t Yesevî k im d ir, k en d isi için b ü tü n d ü n yaca b ir yıl d a ta h sis e d ile re k k e n d isin i a n m a lü z ü m u n e re d e n k ay n a k la n m ak tad ır?
H e r in sa n çe v resin d en ve önce g e le n le rd e n çok, p e k çok şey alır. İ n san çevresine ve so n ra g e le n le re bazı şeyler v e re re k in san lığ a k atk ıd a b u lu n u r. İn sa n lığ a k atk ıd a b u lu n a n la r ın sayısı, in s a n la ra n isb etle çok azdır.
A m a b u n lar, in sa n lığ ın seçkin sim alarıd ır. Öyleyse in sa n vardır, d o ğ a r b ü y ü r ve ölür. İn sa n vardır, doğar, b ü y ü r ve ölm ez. Şu a n d a m an ev î h u z u ru n d a b u lu n d u ğ u m u z H âce A h m e t Yesevî, b u ö lm e y e n le rd e n b iri, hem de T ürk olan b irisid ir. O n u an m ak , o n u n k a tk ıla rın a te şe k k ü r etm ek ve b u n la r k arşısın d a k e n d i d u ru m u m u z u gözden g e ç irm e k d em ek tir.
T arih î şahsiyetler, ta rih v esik a la rın d a n ö ğ re n ilir. L â tif b ir sır g ibi he- ra n ara m ız d a yaşayan H âce Yesevî’n in şah sî hayatı h a k k ın d a k i ta rih vesi
k a la rı n e yazık ki fazla, n e t ve sağlam değildir. G erçi b ü y ü k seyyahım ız Evliya Ç elebi (1611-1681), K ün hü’l-Ahbar yazarı ta rih ç i Âlî (öl. 1600) N efah atü ’l-Üns sahibi Molla C âm î (öl. 1492) o n d a n b ahsederler. A ncak b u n la r h em genç, h e m de dolaylıdır. F e rid ü d d in A ttar (1145-1221) g ib i bazı tezk e rec ile rin işa re tle ri, b u h u su sd a yetersizdir. Dolayısıyla o n u n hayat h i
kâyesini bize v eren ler, R eşehat A yni’l-H ayat sah ib i H ü seyin Vâiz K âşifi, C e v â h irü ’l-E brar m ü ellifi H azîn î... gibi m e n ak ıb y az arları veya çeşitli Ve- lây etn â m e m ü e llifle rid ir.
M enakıb k ita p la rın d a v erile n hayat h ik ây ele ri, tab iî ki m en ak îb te ri
m in e u y gun o lara k , efsane (m itoloji) ile k arışık , sisli b ir m a n z a ra arzeder- ler. Ş üp h esiz H âce A h m e d Yesevî’n in h ayatı d a böyledir.
Sözü e d ile n k ay n a k la rın n a k ille rin d e n a n la şıld ığ ın a g öre H âce A h m ed , ik in ci söylenişi ile A k şeh ir o lan SAYRAM’d a dünyaya g elm iştir. D o
ğum ta rih i b ilin m em ektedir. B ir m utasavvıf olan babası Şeyh İb rah im vefat e ttiğ in d e A h m ed , yedi yaşın d a b ir öksüz o la ra k ablası G evh er Ş e h n a z ’ın e lin d e kalır.
* Doç. Dr., Selçuk Ü niversitesi, İlahiyat Fakültesi Ö ğretim Üyesi.
M enkabeye g ö re T ü rk istan ’d a Yesevî ad lı b ir h ü k ü m d a r, K a racu k d e n e n b ir dağ ın o rta d a n kald ırılm ası için velilerin y ard ım ın a m ü râ c a a t eder.
A b lasın ın m ü sâad esi, vefat etm iş b u lu n a n b a b a sın ın izn i ile T ü rk istan ’a g elip h ü k ü m d a rın d âv e tin e k a tıla n k ü çü k Velî A h m ed , ö tek i v e lîle rin b a şaram ad ığ ı talebi g erçek leştirir, dağı o rta d a n k a ld ırır ve h ü k ü m d a rı d e r t
ten k u rta rır. B u n d a n dolayı h ü k ü m d a rın ad ı o lan Yesevî, o n u n isteği ü z e rin e ve yine k e n d isin e iltifa t o lsu n diye k ü çü k v elîn in ism in e e k le n ir ve böylece adı “A h m e d Yesevî” o la ra k d ille rd e dolaşm aya başlar.
H âce A h m e d ’in T ürkistan’d a (Yesi’de) b u lu n d u ğ u sırad a, Hz. M u h am m e d (S.A.)’in se h a b e sin d e n o lan A rslan B aba ism in d e b ir zât, A llah Rasu- lü n d e n a lıp d ö rty ü z y ıld ır sak lad ığ ı e m a n e tle b irlik te Yesi’ye gelir. K üçük A h m e d ile tesad ü fen k arşılaşın ca o sah ab e d a h a k o n u şm a d a n çocuk k e n di e m a n e tin i s o ra r ve A rslan B aha’d an alır. K ısa b ir sü re so n ra da A rslan B aba, hayata veda eder.
A rslan Baba ile olan alışverişinden so n ra A h m ed Yesevî’yi B u h ara (ve
ya S e m e rk a n t’ta), Şeyh Y usuf H e m e d â n î (1049-1140) ad lı b ü y ü k alim ve m utasavvıfın y a n ın d a g ö rüyoru z. Tefsir, hadis... gibi z a h ir ilim lerd e ü stü n ve sağlam b ir h a n e fî âlim i o lan Y usuf H e m e d â n î, sü n n e te dayalı, zen g in ve e n g in b ir tasavvuf h â z in e sin e de sa h ip b u lu n u y o rd u . A rslan B aha’d an aldığı h im m e tle b irlik te A h m ed Yesevî’yi işte b u Y usuf H e m e d â n î’n in ilim ve fazilet h âz in e si iç in d e yetişm ekte bu lu y o ru z.
E sasen g ö n lü açık ve keşf sah ib i b u lu n a n , ayrıca z a h ir ilim le rle tasav
v u f d a lın d a b ü y ü k m e rh a le le r de k a te d e n H âce A h m e d Yesevî, hocası ve şeyhi o lan Y usuf H e m e d â n î’n in irtih a lin d e n so n ra, ü ç ü n c ü halifesi o la ra k o n u n y e rin e geçer. Fakat o, b u m a k am d a fazla kalm az. Y ine aldığı m â
nevî b ir işare tle y e rin i, A b d ü lh alik G ü c d ü v a n i’ye (vef. 1220 M.) b ıra k a ra k Yesi’ye d ö n er. B u ra d a o n u n u z u n b ir sü re d a h a yaşadığı an laşılm ak tad ır.
Y ine riv ay etlere g ö re H âce A h m e d Yesevî, altm ışü ç yaşm a g eld iğ in de, ald ığ ı b ir ilh a m a d ay a n ara k , p ey g am b eri Hz. M u h am m ed (S.A.)’e b e n zem ek, O, altm ışü ç yaşın da bekâya in tik â l etm iş b u lu n d u ğ u , k en d isi de y e rin ü stü n d e o n d a n fazla kalm ayı o n a m u h a le fe t saydığı için y erin a ltın d a b ir h ü c re y a p tırttı ve h a y a tın ın g eri k a la n ın ı o ra d a geçirdi.
M enkabeye göre A h m ed Yesevî’n in (her h ald e sazlı-sözlü) cereyan eden z ik ir m eclislerin e k a d ın la rın d a k atıld ığ ı riv ay etleri çev red e dolaşm aya başladı. B u n u n ü ze rin e H o rasan ve M â v e râ ü n n e h r’in k e n d ile rin i şeria t sa
v u n u cu su k abul e d e n â lim le ri, d u ru m u te d k ik için T ü rk istan ’a m üfettiş g ö n d erd ile r. Meseleyi fa rk e d e n A h m ed Yesevî, k en d i m ü rid le ri ara sın d a n im tih a n la tesbit ettiğ i C elâl A ta’n ın elin e ağzı k ap a lı b ir h o k k a v erere k
o n u k en d isi için m ü fettiş g ö n d e re n â lim le re yolladı. T o p lan ıp k e n d ile ri
n e g elen hokkayı açan âlim ler, h o k k a n ın iç in d e yan yan a d u ra n ateş ile p a m u k b u lu n d u ğ u n u , ateşin sön m em iş, p a m u ğ u n d a y an m am ış d u ru m d a o ld u ğ u n u g ö rü p h ak im ce v erilm iş e d e b î cevabı an lad ılar.
Boş za m a n la rın d a ta h ta d a n kaşık-kepçe yapıp satarak g eçin en A h m ed Yesevî, kaşık ları, b ir ö k ü zü n ü z e rin e k oydu ğu heybeye y e rle ş tirir ve o n u p a z a ra salard ı. İh tiy ac ın ı ala n m ü şte ri de p a ra s ın ı heybeye a ta rd ı. M üşte
r i h ile y ap ıp d a p aray ı heybeye atm azsa öküz o n u n p e şin i, p aray ı alıncaya k a d a r b ırak m a zd ı.
B ü tü n b u o lu p b iten ler, H âce A h m e d Yesevî’n in ü n ü n ü , çok gen iş b ir çevreye yaydı.
H a y a tın ın ö n em li b ir k ısm ın ı g e ç ird iğ i h ü cresi, k e n d isin e tü rb e ol
m ak la k alm ad ı, yakın ve u zak b ö lg e le rin ik in ci kâbesi h a lin i aldı. Sağlık
la rın d a k en d isin d en h im m e t alan insanlar, öld ü k ten so n ra da o n u n tü rb esi y ak ın ın a göm ülm eyi şefâat vesilesi a d d e d e r old u lar. K arda-kışta ö lü p de oraya g ö tü rü le m e y e n le rin cesedi, keçelere sa rılıp sa rm a la n a ra k oraya gö
tü rü lm ey e m ü sâid h a v a n ın g elm esin i b e k le r oldu lar.
O n u n ö m ü r sü re si için k ay n a k la r 120-130 yıl a ra sın d a d eğ işen o ld u k ça fa rk lı ra k a m la r v e rirle rse de o n u n b ek â âle m in e in tik a l ta rih i, um ûm i- yetle m ilâ d î 1166 o la ra k b e n im se n ir.
Y ine riv ay etlere b ak ılırsa H âce A h m e d Yesevî’n in İb ra h im a d ın d a k i oğlu, küçük yaşta ölm üş ve soyu, kızı G evher Şehnaz yolu ile devam etm iştir.
A h m ed Yesevî’n in soyu, Hz. A li’ye çık arılm ak istenm iş, b u sebep le de k en d isin e, b u m en sû b iy eti ifâd e e d e n ve “seyid -efen d i” m â n a sın a gelen
“ H âce” lakabı verilm iş, d a h a so n ra d a b u lâkab, uzak to ru n u Evliya Çele- b i’de “çeleb i” lib asın a b ü rü n m ü ş g ö rü n ü y o r.
O ld u k ça u z u n sayılabilecek b ir ö m re vedâ e d e rk e n H âce A h m e d Ye
sevî, a rk a sın d a (rivayetlere g ö re 12 veya 99 b in g ib i fa rk lı ra k a m la rla gös
terilm iş) b ü y ü k b ir m ü rid o rd u su y la tem sil e d ile n o ld u k ça cazip b ir fik ir ve zih n iy et dünyası b ırak ıy o rd u .
G erek ta rik a t, g erek se fik ir ve zih n iy et o lara k Yesevîlik, b ü tü n O rta Asya’ya yayıldığı gibi kuzeyden H a zar ve K afkaslar, g ü n e y d e n H o ra sa n ve A n a d o lu yolu ile B a lk a n la r’a k a d a r u za n d ı.
M ansur Ata (öl. 1197), S üleym an H akîm Ata (öl. 1186)... gibi zevat doğ
r u d a n doğruya, B a h â e d d in N ak şîb e n d (vef. 1389), H acı B ektaş Velî (vef.
1271)... gibi zevat d a dolaylı yoldan ve m â n e n o n u n m ü rid i ve takibcisi sayılm ışlardır.
Bu canlı fik ir o rd u s u n a ilâve o larak A h m ed Yesevî, “F ak rnâm e” isim li k ü çü k b ir risa le ile tasavvufî ş iirle r m an zu m e si o lan ve “ Divan-ı H ik m e t”
diye a n ıla n iki yazılı e se r b ıra k m ış g ö rü n ü y o r.
Bu iki ese r o n u n duyuş, d ü şü n ü ş, in a n ış ve yaşayış d ü n y asın ı a k s e ttir
m ek ted ir.
Ö zellik le Divan-ı H ik m e t’d e n a n la şıld ığ ın a g ö re H âce A h m e d Yese
vî’n in , k ü çü k yaştan itib a re n h e r h a re k e tin i y ö n le n d ire n b ilg i İlâh î kay
nağa dayanan ilh a m ın bilgisidir. O, devam lı ilh am alır, m elek lerle h em h al, H ız ır ile a rk a d a ştır. B üyük ru h la r la bu lu şu r. Hz. M u h am m ed (S.A.) ile ol
d u ğ u g ibi öteki p ey g a m b e rlerle de sık sık irtib a t k urar. O, İlâhî h ita b a d o ğ ru d a n d o ğ ru y a m u h a ta b o lm ak tad ır.
K e m â lin in ve fa z ile tin in teyidi d em ek o lan b u n c a iltifa ta ra ğ m e n H â ce A h m e d Yesevî, k u llu ğ u n u hiç u n u tm a z . B u lu n d u ğ u m a k am d a h e r an ay a ğ ın ın k ayabileceğini d ü ş ü n ü r ve sık sık tevbe-istiğfar eder.
S ah ib o ld u ğ u m ak am ın yüceliği o n a b a şk a la rın ı h o r g ö rm e h a k k ın ı verm ed iğ i gibi, kulluk görevini ih m âle de sevketm ez. Gece g ü n d ü z A llah’a ku llu k e tm e n in çabası iç in d e o lan A h m e d Yesevî’n in asıl isteği İlâh î aşk’- tır ve o n a gö re aşk o lm a d a n , ib a d e t de d a h il, h iç b ir şeyin d e ğ e ri olm az.
Yazılı e se rle rle can lı v esik ala rın m ey d an a g e tird iğ i p o rtre y e g öre H â ce A h m e d Yesevî’n in fik ir ve şahsî hayatı, a n a çizg ileriy le b u d u r. Bu p o r t
re d e o n a a it b u lu n m a y ıp silin e cek çizg iler vardır.
H erşey d en ön ce D ivan’d ak i bazı h ik m e tle rin o n u n k en d isin e a it b u lu n m a d ığ ı kabul edilir. Fakat b u n lar, h a n g i m ü rid in in k a le m in d e n d ö k ü l
m üş b u lu n u rs a b u lu n su n , o n u n duygu ve d ü ş ü n c e le rin i y an sıtm ak tad ır.
Ve b u n d a şü p h e yoktur.
D ivan’ın bilgi kaynağı o lan ilh am ve k eram et, h e m e n h e r sûfî ve m u tasavvıfın h ay a tın ın tabii b ir p arçasın ı o lu ştu rm ak tad ır. N itekim H âce A h m e d Yesevî’n in bekâya in tik a l ta rih le r in d e h e n ü z dünyaya yeni gelm iş b u lu n a n M u h y id d in İb n ’ül A ra b i (öl. 1240) Yesevî’n in h a lle rin i ve sözleri
ni ad e ta te k ra r edecektir. H a tta b u n la rı te k ra r etm ekle kalm ayacak, bu h a l
ler ve sözler o n u n g ü n lü k h ay a tın ın tabiî b ire r p arçasın ı o lu şturacak lardır.
Bu h al ve sözler, h e r y erd e b ir ta k ım la rın ın itira z ı ile k arşılaşm ış ve k arşılaşa gelm ek ted ir. B u n ları tartışm ay a g e re k g ö rm ü y o ru z. Şu k a d a rın ı söyleyelim ki, T an rı’n ın ne vahiy ve ilh am g ücü , ne de h a d isle re m ü d a h a le ira d e si tatile m a ru z b u lu n m a k ta d ır. Fakat, h a n g i fikir, ilh am ve ira d e n in kula, ya d a şeytana, h a n g ile rin in ve h a n g i y a n la rın ın T a n rı’ya ait b u lu n d u ğ u n u tesbit, p e y g a m b e rle r için bile güç, h em de çok güç b ir m e seledir.
M anevî bilgi g elen eğ e bağlıdır. B a tık la rın ifâdesiyle trad isy o n eld ir.
Bu bilg i in sa n vasıtasıyla, d ild e n dile in tik a l eder. Hz. M u h am m ed (S.A.) ile A. Yesevî a ra sın d a k i b u bağı, sa h â b e d e n a d d e d ile n A rslan B aba sağla
m ış b u lunm aktadır. A rslan Baba’ya u zu n b ir ö m ü r atfedilm esi, arad ak i bağ
la n tın ın c a n lılığ ın ı g ö s te rm e k a r z u s u n d a n k a y n a k la n a n m e fh u m (fiksiyonel) b ir ifâ d e d ir ve vesika d e ğ e rin i aram ay a g erek yoktur.
M en k ab eler H âce A h m ed Yesevî’yi, soy itib ariy le Hz. A li’ye b ağlam ak istem ek ted irler. M ad d e te n b u n u idd iay a im k ân yoktur. M ânevi b ağ ı gös
te rm e n in de ö te sin d e b u g ay ret b ir ırk ın , yani T ü rk le rin İslâm a b ağ lan ış ta rz ın ı ve ta v rın ı g ö sterir: “ T ü rk le rin M ü slü m an lığ ı g ib i soyu da Hz. M u
h a m m e d (S.A.)’in h im ay esin d e yaşam aktadır.” d e n ilm e k is te n ir ve ta rih î vakıaya u y g u n d u r.
B ugün Yesevîlik T arîk a ti’n e d o ğ ru d a n d o ğ ru y a bağ lı b u lu n a n la rın sa
yısı fazla değ ild ir. Yer yer b u n u n k o lları gibi g ö ste rile n N akşilik ile Bekta- şilik ’in zam an la hayli d eğişikliğe u ğ ra d ığ ı, B ektaşilik’in d in e â it re sm î k u ra lla rın gevşetilm esi, N ak şilik ’in ise b u n la rın k atılaştırılm a sı y o lların a g ird iğ i tâ rih î b ir vakıadır. A ncak b u n a ra ğ m e n h e r iki e k o lü n tem el taşla
r ın ın Yesevî’ye a it b u lu n d u ğ u kab u l o lu n m alıd ır.
A slın d a Hâce Yesevî’nin başarısı, k u rd u ğ u ta rik a te g ire n le rin , ya da O ’n a d o ğ ru d a n d o ğ ru y a m ü rid o la n la rın sayısında değ il, O ’n u n başarısı, O ’n u n m ey d an a g e tird iğ i ve Islâm Dünyası’m n aşağı yukarı yarısına yakınına hâkim olan zihniyettir. Ve bizce b u çok d a h a önem lidir. Bu zihniyet, dine, sünnî- tasavvuf zaviyesinden bakma zihniyetidir.
Bu zihniyet, aslında dünyaya ve insanlığa farklı bakan, bunları farklı ölçü
lerle değerlendiren zihniyettir.
T e ferru at (detaylar) p a ra n te z için e a lın ırsa dünyaya ve in san lığ a b a k an zih n iy et iki ayrı b ö lü m d e d ü şü n ü le b ilir.
B u n la rd a n b irin e g ö re in san , ta b ia t —y aratılış— itib a riy le k ö tü d ü r, k ö tü lü ğ e m eyilli, istism a ra h a z ırd ır. O, zalim , g a d d a r ve k an d ö k ü cü d ü r.
O, k in in tik a m , öfke ve kısk an çlık gibi d u y g u la rla d o p d o lu ... b ir varlıktır.
B u ra d a â d e tâ Â dem ’in —yani in s a n ın — y a ra d ılışın d a A llah’a itiraz e d e n “ M elek lerin Z in h iy eti” ile karşı karşıyayızdır. Şu k a d a r var ki O n lar, in sa n ın z u h u ru n a karşı çıkıyorlardı. Ş im di y ery üzün dek i bu zih n iy etin ise, böyle b ir im k ân ı yoktur. B una karşılık b u zih n iy et de b u d ü n y a n ın varlık ve d e ğ e rle ri k arşısın d a irâ d e d e n yoksun a d d e ttiğ i in san ı, m a d d î k elep ç e
ye v u rm a h ev esin d ed ir.
Bu zih n iy ete göre, m a d e m k i in san , y u k a rd a b e lirtild iğ i üzere, m en fî k a ra k te rli —şer g ü ç le rle d o p d o lu — b u lu n m a k ta d ır, şu h a ld e k ad ın , m al, p a ra , ırz, iffet... gibi b irta k ım d e ğ e rle r o n a e m a n e t edilem ez, in sa n b u n larla yalnız başına k ontrolsü z bırakılam az. Bu m en fi k arak terli in sa n ın a n layacağı tek dil, kuvvet ve ceza, sonuç olarak d a ko rk ud ur. Öyleyse b ir takım sosyal m ü esseselerle, k a n u n la r, k u ra lla r ve m ü ey y id elerle in san , sım sıkı ve kıskıv rak b ağ lan m a lıd ır. İşte b u ta k d ird e ancak , in sa n ı k o ru m u ş, o n u k ö tü lü k le rd e n k u rta rm ış o lu ru z.
İşte k âh ik tid a r ve cem iyet, k âh ik tisa t ve siyaset, k â h k an u n ... k âh a h lâk ve fazilet... a d ın a , “ to talite rizm , k o m in izm , sosyalizm ...” g ibi isim lerle ortay a çıkan ce re y a n la rın a ltın d a yatan zih n iy et b u d u r ve b u n lar, a d la rı n e o lu rsa olsun, “ in s a n ın in sa n a h a k im iy e ti” d em ek tir.
B u n u n k arşısın d ak i —m u k a b il— zih n iy ete gelince, b u n a g ö re in san m ü rek k e b (kom poze) b ir b ü tü n d ü r. Y ukarda sözü e d ile n m en fî g ü çlere m u k ab il in sa n d a , a d a le t, m e rh a m e t, sabır, m ü lây em et, iffet, m uâv enet...
gibi d u y g u larla do lu , m ü sb et k a ra k te rli ve a d ın a “ İlâh î n e fis” veya “ İlâhi r u h ” d e n ile n b ir “güç kay n ağ ı” d a b u lu n m a k ta d ır.
İşte ö n em li o lan in sa n d a k i b u m ü sb et k a ra k te rli g ü c ü n faaliyete geç
m esi ve g eç irilm esid ir. A n cak b u g ü c ü n yön ü d a im a İlâhi —m etafiz ik — âlem e d ö n ü k tü r. B u n d a n dolayı d a y ery ü zü n d e o, ince, zarif, hassas... b ir ta rz d a o rtay a çıkar. H e m e n g e ri çekiliv erm esi de b u n d a n d ır. Ç o ğ u n lu k la d erû n î-iç d u y g u lar o lara k b ilin e n b u g ü cü n h ak im iy et kazanm ası, in san ın o to k o n tro le g eçm esin i sağ lar ve b u ta k d ird e a n c ak in sa n ın m en fî g ü ç le ri
n in o n u y o ldan çık arm ası m ü m k ü n d eğ ild ir. Suç ve istism a r k o n u la rın ın , p a ra , m evki, k ad ın , erk ek ... vs.nin o rta d a b u lu n m a sı ve ayak a ltın d a d o la şır olm ası... in san a k ö tü lü k yap tırtam az. A ksine, b u n la rın o rtalık ta b u lu n m am ası in sa n irâ d e ve h ü rriy e tin e ayk ırı b ir h âl olur. Ç ü n k ü , o rta d a k ö tü lü k u n s u rla rı b u lu n m a z sa İlah î ru h , irad ey e bağ lı fo n k siy o n u n u icra ed em ez ve o n u n fazileti o rtaya çıkam az.
Fakat b ir n o k ta n ın iyi bilinm esi g e re k ir ki bu iç m urakabeye (oto k o n t
role) h iç b ir zam an ulaşm ayacak, ulaşam ayacak in s a n la r o lacak ve y ery ü zü d u rd u k ç a b u n la r o n u n ü z e rin d e d aim a b u lu n u r o laca k lard ır. İşte ceza k a n u n la rı, in sa n a fazilet k a z a n d ırm a k için değil, faziletle yaşam akta ve yaşayacak o lan kişiyi ve kişileri b u n la rın k ö tü lü ğ ü n d e n —ş e r rin d e n — ko
ru m a k için b u lu n a c a k tır. Bu ise, in s a n ın in s a n a h ak im iy eti değil, ak sin e in sa n ın in sa n d a n k o ru n m a sı ve y ard ım g ö rm esi d em ek tir.
işte Hâce Ahmed Yesevî’nin Türk Islâm Dünyası ’nda oluşturduğu veya o lu şu p gelişm esin e h iz m e t ve y ard ım ettiğ i “Z İH N İY E T ” b u d u r. Bu b a k ım d a n H âce A h m e d Yesevî, n e k a d a r yüceltilse h aktır.
B u g ü n de yalnızca T ürk dünyası d eğil, b ü tü n İslâm â le m in in m u h ta cı b u lu n d u ğ u zih n iy et, b u zih n iy ettir. Bu aç ıd a n Türk-İslâm D ünyası H â ce A h m e d Yesevî’ye h e r g ü n k ü n d e n d a h a çok m u h taçtır.
O n u n r u h u şâd, h im m e ti bo l olsun.
