Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute

(1)

ISSN: 1302-6879

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36

ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR

TARAFINDAN TARANMAKTADIR DERGİMİZ

Tübitak DergiPark

DergiPark

_AKADEMİK

akademik

(2)

Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36 Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

Sahibi/Owner Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına

Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Editörler/Editors Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Öğr. Gör. Kemal TEMİZER

Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language Editors Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça)

Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça) Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca)

Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca) Yayın Kurulu/Editorial Board

Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün

Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Alﬁna SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya

Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.

Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.

Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova

Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Recai KARAHAN, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin

Doç. Dr. Bekir KOÇLAR-Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- Rusya

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

(3)

Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alﬁna SİBGATULLİNA

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Prof. Dr. Bayram KODAMAN

Prof. Dr. S. Cem ŞAKTANLI Prof. Dr. Cesur PEVLEVAN Prof. Dr. Hasan BABACAN

Prof. Dr. Ivan BALTA Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN

Prof. Dr. Necdet HAYTA Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU

Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Serbo RASTODER Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV

Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIR

Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS

Doç. Dr. Suvat PARİN Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU

Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜ

Murat ÇABAZ

Dizgi-Baskı/Print-Compasition

Baranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432)215 94 06 VAN

Yazışma Adresi/Correspondence Address Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN Tel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52

İleti Adresi: http://www.yyusbedergisi.com/

Baskı Yılı/Date of Publication 2017

(4)

İÇİNDEKİLER / CONTENTS

11

25

33

55

77

89

109

119

133

ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN

Minua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme An Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden

DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ

Iris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında Yanılsama Illusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar Yrd. Doç. Dr. Metin EREN

Van Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve Anlatıcı Formula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales

Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİN

Furûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler Üzerine

On Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems

FELSEFE/ PHILOSOPHY Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK

Milliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve Habermas Discourse Against Nationalism: Rumi and Habermas İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Arş. Gör. Mustafa TORUSDAĞ

Causality Relationship Between Imports, Exports and Economic Growth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZ

Doç. Dr. H. Eray ÇELİK

Trb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin Belirlenmesi Determination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region Öğr. Gör. Ayhan CESUR

Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBAN Gerilla Pazarlama

Guerrilla Marketing

İLAHİYAT / TEOLOGIE Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR

Modern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi Örneği The Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example

(5)

145

177

195

225

249

279

299

313

329

345

361 393

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR

Eyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid Era Egyptian Madrasas in Ayyubid Era

SANAT TARİH/ HISTORY ART Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ

Alanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni Takı A Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK

Öğr. Gör. Ahmet BODAKÇİ

Mardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki Örnek Two Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones

SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖK Geç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve Kimlik

Religious Individualism and Identity in the Late Modern Age

TARİH/ HISTORY Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ

Lozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleri

Turkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış

In the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN

XVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği) XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample) Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ

Fikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası

Examination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party

Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇ

Schneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir Levanten Schneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service Arş. Gör. Vural ÖNTÜRK

Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul Bozan An Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN

Dr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜ

Ferit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir Bakış

An Overview of the Ofﬁce Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance

Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları

(6)

36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE

Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Hatice KALKAN Namık Kemal Üniversitesi

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi

Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Hakkâri Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Iğdır Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Namık Kemal Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

(7)

HAKEMLERİMİZ / REFEREES Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Alﬁna SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-Rusya Prof. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Bedri SARICA Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi

Prof. Dr. Cesur PEHLEVAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.

Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. S. Esin DAYI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu Üniversitesi Prof. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren Üniversitesi Prof. Dr. M. Salih ARI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Necdet HAYTA Gazi Üniversitesi

Prof. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz Üniversitesi

Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Recai KARAHAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Reha SAYDAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak

Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK Bartın Üniversitesi

Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Abdulmecit CANATAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

(8)

HAKEMLERİMİZ / REFEREES

Doç. Dr. Cem KAHYA Bayburt Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi

Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Bitlis Eren Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Melih ERZEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren Üniversitesi Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale Üniversitesi Doç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Gaziantep Üniversitesi Doç. Dr. Özer KÜPELİ Kâtip Çelebi Üniversitesi Doç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Tamer BALCI The University of Texas-ABD Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Zekeriya NAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Arif GEZER Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

(9)

HAKEMLERİMİZ / REFEREES

Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas Üniversitesi

Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Ezher Üniversitesi-Mısır

(10)

10 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

(11)

11

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute

Sayı/Issue:36 – Sayfa / Page:

ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY Makale Bilgisi / Article Info

Geliş/Received: 11.08.2017 Kabul/Accepted: 23.09.2017

MİNUA (ŞAMRAM) KANALI VE TARİRİA BAHÇESİ İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME AN EVALUATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN

MINUA (ŞAMRAM) CANAL AND TARİRİA GARDEN Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü

sabahattinerdogan@yyu.edu.tr

Öz Minua Kanalı ve Tariria Bahçesi, Urartu kralı Minua’ya ait iki büyük krali projedir. Çalışmamızda her iki yapı ve aralarındaki ilişki üzerinde durulacaktır. Minua Kanalı, Gürpınar İlçesi Yukarı Kaymaz (Mejingir) köyünde çıkan suyu yapay bir toprak kanal aracılığı ile Van Ovasına kadar ulaştırmaktadır. Başlangıçta Kavurma Mahallesine kadar gelen kanal, burada Kurubaş Deresine dökülerek son bulmaktaydı. Tuşpa kayalıklarına kadar devam etmemesi oldukça önemlidir. Bahçe ise günümüz Edremit ilçesine bağlı Kadembas mevkiinde, Minua Kanalının hemen yanında yer almaktadır.

Bu iki krali yapının konum olarak başkentten bir hayli uzakta tercih edilmesi önemli bir detaydır. Fiziki olarak bir arada bulunmaları kadar yapılış amaçları da aralarındaki ilişkiyi vurgulamaktadır. Kanalın Tuşpa kayalıklarına kadar devam etmemesi içme suyu amaçlı olarak açılmadığının kanıtı olarak gösterilebilir. Ayrıca yazıtlarda “Tanrı Haldi adına yaptırdım” ifadesinin dışında kutsallık ifadesi de bulunmamaktadır. Tuşpa kayalıkları çevresinde bahçe yapmaya müsait pek çok alan olmasına rağmen, Edremit ve özellikle de Kadembas’ın tercih edilmesi Tariria bahçesi ile Minua Kanalı arasındaki ilişkiyi gösteren en önemli sebeplerdendir.

Anahtar Kelimeler: Urartu Sulama Faaliyetleri, Minua (Şamram) Kanalı, Urartu Bahçeleri, Tariria Bahçesi,

(12)

Abstract

Minua canal and Tariria garden are two big king projects by Urartian king Minua. This study focuses on these constructions and their relations with each other. Minua canal transfers the water emerging in Yukarı Kaymaz (Mejingir) village in Gürpınar district to the Van Plain by means of an artificial earthen canal. The channel originally extended to the Kavurma district, where it ended up pouring into Kurubaş Stream. It is very important it did not run until Tushpa cliffs. The garden is located in Kadembas of Edremit district, just beside the Minua Canal. It’s an important detail to realize that these constructions were built far from the capital. The aim for their constructions, as much as their structural togetherness, puts emphasize on their relationships. The canal not running until the Tushpa cliffs can be seen as a proof that the purpose of the canal is not only for drinking water. In addition, there is no statement of sanctity except for the inscription “I made it for the God Haldi. Although there are many areas available for gardening around the Tushpa cliffs, it is Edremit and Kadembas in particular chosen for the gardening, which is one of the most important reasons to show the relationship between the Tariria garden and the Minua Canal.

Keywords: Urartian Irrigation Activities, Minua (Şamram) Canal, Urartian Gardens, Tariria Garden

Giriş

Gelişkin bir imar düzeyine sahip Urartu Devleti’nin bağ, bahçe ve tarım ile ilişkili olarak baraj, kanal ve göletlerden oluşan sulama faaliyetlerini fazlasıyla önemsedikleri bilinen bir olgudur¹. (Öğün, 1970: 16,19: Erdoğan, 2006: 10-15; Avcı, 2016: 56-58). Urartu Devletin yayıldığı geniş coğrafya, zorlu topoğrafya ve olumsuz iklim koşulları ile göze çarpmaktadır. Tüm bu olumsuzluklara rağmen sulama tesislerinin, artan nüfusun su ihtiyacını karşılamaya yönelik olduğu düşünülmektedir. Yapılış amaçları bir tarafa, yazılı kaynaklardan anlayabildiğimiz kadarıyla da sulama tesisleri inşa etmek, Urartu kralları için bir gelenek olmuş ve hatta bununla da çok övünmüşlerdir (Öğün, 1970: 17-18). Hemen her kralın, sulama ile ilgili bir faaliyetine rastlayabilmekteyiz. Bu krallar arasında ilk akla gelen ise Kral Minua’dır. Urartu tarihine damgasını vurmuş Minua, siyasi başarılar kadar imar faaliyetleriyle de adından sıkça söz ettirmiştir. Bu imar faaliyetlerinin içinde sulama tesisleri önemli bir yer tutmaktadır. Arkeolojik veri ve çivi yazılı kitabelere göre kral’a ait Van, Erciş, Muradiye ve Malazgirt olmak üzere farklı bölgelerde

1 Makale, bu makalenin yazarı tarafından Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı’nda tamamlanan “Minua (Şamram) Kanalı ve Urartu Bahçeleri”, adlı Yüksek Lisans Tezi verilerinin yeniden değerlendirilmesi sonucunda hazırlanmıştır.

(13)

13

Abstract

Minua canal and Tariria garden are two big king projects by Urartian king Minua. This study focuses on these constructions and their relations with each other. Minua canal transfers the water emerging in Yukarı Kaymaz (Mejingir) village in Gürpınar district to the Van Plain by means of an artificial earthen canal. The channel originally extended to the Kavurma district, where it ended up pouring into Kurubaş Stream. It is very important it did not run until Tushpa cliffs. The garden is located in Kadembas of Edremit district, just beside the Minua Canal. It’s an important detail to realize that these constructions were built far from the capital. The aim for their constructions, as much as their structural togetherness, puts emphasize on their relationships. The canal not running until the Tushpa cliffs can be seen as a proof that the purpose of the canal is not only for drinking water. In addition, there is no statement of sanctity except for the inscription “I made it for the God Haldi. Although there are many areas available for gardening around the Tushpa cliffs, it is Edremit and Kadembas in particular chosen for the gardening, which is one of the most important reasons to show the relationship between the Tariria garden and the Minua Canal.

Keywords: Urartian Irrigation Activities, Minua (Şamram) Canal, Urartian Gardens, Tariria Garden

Giriş

Gelişkin bir imar düzeyine sahip Urartu Devleti’nin bağ, bahçe ve tarım ile ilişkili olarak baraj, kanal ve göletlerden oluşan sulama faaliyetlerini fazlasıyla önemsedikleri bilinen bir olgudur¹. (Öğün, 1970: 16,19: Erdoğan, 2006: 10-15; Avcı, 2016: 56-58). Urartu Devletin yayıldığı geniş coğrafya, zorlu topoğrafya ve olumsuz iklim koşulları ile göze çarpmaktadır. Tüm bu olumsuzluklara rağmen sulama tesislerinin, artan nüfusun su ihtiyacını karşılamaya yönelik olduğu düşünülmektedir. Yapılış amaçları bir tarafa, yazılı kaynaklardan anlayabildiğimiz kadarıyla da sulama tesisleri inşa etmek, Urartu kralları için bir gelenek olmuş ve hatta bununla da çok övünmüşlerdir (Öğün, 1970: 17-18). Hemen her kralın, sulama ile ilgili bir faaliyetine rastlayabilmekteyiz. Bu krallar arasında ilk akla gelen ise Kral Minua’dır. Urartu tarihine damgasını vurmuş Minua, siyasi başarılar kadar imar faaliyetleriyle de adından sıkça söz ettirmiştir. Bu imar faaliyetlerinin içinde sulama tesisleri önemli bir yer tutmaktadır. Arkeolojik veri ve çivi yazılı kitabelere göre kral’a ait Van, Erciş, Muradiye ve Malazgirt olmak üzere farklı bölgelerde

1 Makale, bu makalenin yazarı tarafından Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı’nda tamamlanan “Minua (Şamram) Kanalı ve Urartu Bahçeleri”, adlı Yüksek Lisans Tezi verilerinin yeniden değerlendirilmesi sonucunda hazırlanmıştır.

yapılmış birçok sulama faaliyeti bulunmaktadır (Zimansky, 1985: 66;

Burney, 1972: 182). Krala ait bildiğimiz 22 adet yazılı vesika vardır². Van bölgesindeki en önemli yapıtlardan biri, ünlü Minua (Şamram) kanalıdır (HChI 29 a-e, 30 a-i).

Yörenin en büyük su kaynağı olan Şamram suyu, Gürpınar ilçesi Yukarı Kaymaz (Mejingir) köyünde, yüksek bir kayalığın altından çıkmaktadır (Resim 1). Kaynaktan çıkan su, yapay bir kanal ile Van’a sevk edilmektedir. İnşa edildiği ilk günden günümüze kadar kanal üzerinde birçok müdahalenin yapıldığı anlaşılmaktadır. İlk yapıldığında Kurubaş Çayı’na döküldüğü anlaşılan kanal, DSİ tarafından Van’ın sulanmayan bölgelerinin sulanması ve yağış sularının drenajını sağlaması amacıyla Akköprü (Engusner) deresine kadar uzatılmıştır. Uzunluğu başlangıçta yaklaşık 48 km olan kanal, yapılan değişikliklerin ardından uzunluğu DSİ verilerine göre 52,800 km ye ulaşmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Şamram kanalı ve suyu ile ilgili ıslah, tamir ve yeniden yapım çalışmalarının yapıldığını bilmekteyiz (Kardaş, 2015: 257-259, 341, 423-426;

Kardaş, 2012:234-235, 311, 387)³. 1964 ve 1967 yıllarında DSİ, tarafından kanal belirli yerlerde güzergâhı değiştirilmiş ve ihtiyaç duyulan kısımlar ise beton ile kaplanmıştır (Erdoğan, 2006: 19, dn 2).

Urartular, Tuşpa kayalığı ve çevresinde ihtiyaç duyulmadığı için kanalı uzatmamışlardır (Öğün, 1970: 20).

Aşağı Kaymaz Köyünde Engil Çayının üzerinden köprü yardımı ile geçtikten sonra batıya doğru yönlendirilmiştir. Toprağa açılmış bir hendek içinde, stabilize eski Van-Hakkâri karayoluna paralel bir şekilde Van’a doğru akmaktadır. (Öğün, 1970, 30). Eski karayolunun Urartular döneminde kullanılıp kullanılmadığı bilinmez.

Ancak yol ile kanal güzergâhını belirleyen mühendislerin bunu göz önüne almış olmaları muhtemeldir. Çayırbaşı (Keravanis) Köyünün çıkışına denk gelen, kanalın yaklaşık ilk 23 km si topraktır (Resim 2).

Bu noktadan itibaren kanalın yatağı yer yer değiştirilerek orijinal yapısına müdahaleler yapılmıştır. Orijinal yapının korunduğu Çayırbaşı

2 Sulama ile ilgili yazıt sayısı 25 olarak belirtilmektedir (Öğün, 1970; 18). Son çalışmalar bu sayının 22 adet olduğu üzerinedir. (HChI. No. 29a-e, 30a-i, 31-35, 37, 38, 40, 75, 79; Payne, 2006: 5.2.1-22)

3 İsmet İnönü tarafından görevlendirilen mühendislerin 1935 yılında hazırladıkları ve Atatürk’ e sundukları raporda kanalın tamir edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Daha sonra 18 Ağustos 1936’da kararnâme ile çıkarılan ödenek ile 1936 ve 1937 yıllarında Şamram Kanalı’nın yıkılan kısımları onarılmış ve sel sularıyla dolan kısımlar temizlenmiştir. 1945 Van Depremi’nden sonra Van’a gelen İsmet İnönü, Şamram Kanalını onararak açılmasını sağlamıştır. 1946 yılında büyük miktar para harcanarak 52 km uzunluğundaki Şamram kanalı tamamen yapılmış ve işletmeye açılmıştır. 18 köy ile Van merkezindeki arazilerin bu su ile sulanması sağlanmıştı.

(14)

Köyünden sonra ise kanal, beton ile kaplanmıştır. Eski Minua kanalı, kimi yerlerde toprağa, kimi yerlerde de kalkerden oluşan yumuşak ana kayaya açılmıştır. Köprüler (Gem) Çayırbaşı, Gölkaşı (Meşgelek), Bakımlı İşhanikom ve Kadembas bölgelerinde kayalık zemine açılan kanal izleri takip edilebilmektedir (Resim 8). Söz konusu alanlar jeolojik olarak traverten özelliği gösteren kayaç yapısına sahiptirler (Kuvanç 2017: 140).

Kanal Gülo boğazından sonra kuzeye dönerek Van Gölü kıyısına paralel bir şekilde Kadembas yönüne doğru ilerler. Kanal, bahçe yazıtlarının bulunduğu Kadembas’tan sonra kuzey yönüne devam ederek Edremit (Sarmansuyu) ilçesinden geçer. Edremit yüksek ağaçları ve geniş meyve bahçeleri ile Van Bölgesinin en yeşil yerlerinden biridir. Kanalın, bu mevkiden döküldüğü son nokta olan Akköprü (Engusner) deresine kadar olan bölümü beton ile kaplanmıştır. Kanal, Edremit ilçesinden sonra Urartu yerleşimine sahne olmuş Zivistan (Elmalık) Köyünden geçerek Kurubaş Deresine, oradan da Van’ın batı mahallelerinden geçerek İskele Mahallesinde son bularak Akköprü Deresine dökülmektedir (Harita 1).

Kanalın orijinal olarak günümüze ulaşabilmiş yapılarından biri de destek duvarlarıdır. Duvarlar suyun kolay akması için gerekli eğimi sağlamanın yanında kanalı statik olarak da desteklemektedir.

Arazinin elverişli olmayan çukur ve engebeli kısımlarına yapılan destek duvarlarının yüksekliği kimi yerlerde 15-20 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Kuru duvar tekniğinde iri blok taşlarla inşa edilen duvarlar, zemin seviyesinde daha genişken yukarıya doğru eğimli bir şekilde giderek daralmaktadır. Duvarlarda çevredeki doğal traverten kayaçların kullanıldığı anlaşılmaktadır. Destek duvarlarının bulunduğu alanlar ile yukarıda da isimleri verilen traverten oluşumların bulunduğu alanlar hemen hemen paralellik göstermektedir. Son dönem araştırmaları ile tespit edilebilen Bakımlı ve Kadembas taş ocakları kanalın hemen yanında yer almaktadırlar (Kuvanç 2017: 140). Arazinin yapısına bağlı olarak Gölkaşı, Bakımlı ve özellikle de Kadembas bölgelerindeki set duvarları daha yüksektirler. Konut yapımına bağlı olarak tahrip edilmiş Edremit merkezindeki destek duvarları da yine arazinin yapısına bağlı olarak daha alçaktır. Gölkaşı Köyünde kanal kaya bir yatakta akmasına rağmen ihtiyaca binaen bu kısımda duvarlar ile güçlendirilmiştir (Öğün 1970: 33). Gülo Boğazı mevkiinde suyun bir diğer suyun üzerinden atlatıldığı köprü de aynı şekilde destek duvarlar ile desteklenmiştir. Kanalın en önemli noktalarından olan Kadembas bölgesi set duvarları, diğer bölgelerde yer alan set duvarlarına nazaran daha yüksek ve daha özenli bir yapıya sahiptir (Resim 6). Traverten

(15)

15

Köyünden sonra ise kanal, beton ile kaplanmıştır. Eski Minua kanalı, kimi yerlerde toprağa, kimi yerlerde de kalkerden oluşan yumuşak ana kayaya açılmıştır. Köprüler (Gem) Çayırbaşı, Gölkaşı (Meşgelek), Bakımlı İşhanikom ve Kadembas bölgelerinde kayalık zemine açılan kanal izleri takip edilebilmektedir (Resim 8). Söz konusu alanlar jeolojik olarak traverten özelliği gösteren kayaç yapısına sahiptirler (Kuvanç 2017: 140).

Kanal Gülo boğazından sonra kuzeye dönerek Van Gölü kıyısına paralel bir şekilde Kadembas yönüne doğru ilerler. Kanal, bahçe yazıtlarının bulunduğu Kadembas’tan sonra kuzey yönüne devam ederek Edremit (Sarmansuyu) ilçesinden geçer. Edremit yüksek ağaçları ve geniş meyve bahçeleri ile Van Bölgesinin en yeşil yerlerinden biridir. Kanalın, bu mevkiden döküldüğü son nokta olan Akköprü (Engusner) deresine kadar olan bölümü beton ile kaplanmıştır. Kanal, Edremit ilçesinden sonra Urartu yerleşimine sahne olmuş Zivistan (Elmalık) Köyünden geçerek Kurubaş Deresine, oradan da Van’ın batı mahallelerinden geçerek İskele Mahallesinde son bularak Akköprü Deresine dökülmektedir (Harita 1).

Kanalın orijinal olarak günümüze ulaşabilmiş yapılarından biri de destek duvarlarıdır. Duvarlar suyun kolay akması için gerekli eğimi sağlamanın yanında kanalı statik olarak da desteklemektedir.

Arazinin elverişli olmayan çukur ve engebeli kısımlarına yapılan destek duvarlarının yüksekliği kimi yerlerde 15-20 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Kuru duvar tekniğinde iri blok taşlarla inşa edilen duvarlar, zemin seviyesinde daha genişken yukarıya doğru eğimli bir şekilde giderek daralmaktadır. Duvarlarda çevredeki doğal traverten kayaçların kullanıldığı anlaşılmaktadır. Destek duvarlarının bulunduğu alanlar ile yukarıda da isimleri verilen traverten oluşumların bulunduğu alanlar hemen hemen paralellik göstermektedir. Son dönem araştırmaları ile tespit edilebilen Bakımlı ve Kadembas taş ocakları kanalın hemen yanında yer almaktadırlar (Kuvanç 2017: 140). Arazinin yapısına bağlı olarak Gölkaşı, Bakımlı ve özellikle de Kadembas bölgelerindeki set duvarları daha yüksektirler. Konut yapımına bağlı olarak tahrip edilmiş Edremit merkezindeki destek duvarları da yine arazinin yapısına bağlı olarak daha alçaktır. Gölkaşı Köyünde kanal kaya bir yatakta akmasına rağmen ihtiyaca binaen bu kısımda duvarlar ile güçlendirilmiştir (Öğün 1970: 33). Gülo Boğazı mevkiinde suyun bir diğer suyun üzerinden atlatıldığı köprü de aynı şekilde destek duvarlar ile desteklenmiştir. Kanalın en önemli noktalarından olan Kadembas bölgesi set duvarları, diğer bölgelerde yer alan set duvarlarına nazaran daha yüksek ve daha özenli bir yapıya sahiptir (Resim 6). Traverten

taş duvarların mevcut yüksekliği ortalama 12 m civarındadır. Kanal ile mevcut duvar arasında 5–6 m’ lik bir mesafe vardır. Buradaki taşlar yıkılmış ya da sökülmüştür. Bu durum göz önüne alındığında duvarın yüksekliği 17–18 m. yaklaşmaktadır (Öğün, 1970: 34). Kanal yatağı burada da değiştirilmiştir. Eski ve yeni yatak çoğu yerde yan yana görülebilmektedir. (Resim 7) Eski kanal yatağında kimi yerlerin toprağa kimi yerlerin de kayaya açıldığı gözlenmektedir (Resim 8).

Kadembas bölgesinde bölgenin önemini vurgulayan 5 adet Urartu yazıtı vardır.

Kanalın vurgulanması gereken önemli özelliklerinden biri de köprü benzeri yapılarıdır. Kaynaktan çıktıktan sonra kuzeye Aşağı Kaymaz köyüne doğru gelen kaynak suyu burada beton bir köprü yardımıyla Engil (Hoşap) deresinin üzerinden geçirilmektedir.

Mevcut beton köprü yapılmadan önce suyun ahşap bir köprünün üzerinden geçirildiği aktarılmaktadır. (Öğün 1970: 30; Garbrecht 1980: 308). Bu ahşap köprünün Urartu döneminde de var olup olmadığı kesin değildir (Resim 3). Ancak beton köprü ayaklarının bulunduğu noktada, iri kyklopik taşlardan oluşmuş taş dizisi dikkat çekmektedir. Büyük oranda yıkılmış olan duvar tek, yer yer de üst üste iki taş sırasından oluşmaktadır. Duvar, başlangıç noktasından köprü ayağının bulunduğu noktaya doğru, çayın akış istikametine yatay (çapraz) bir şekilde uzanmaktadır. Urartu karakteri taşıyan bu duvarın, bilinçli olarak Hoşap Çayının yatağını daralttığı anlaşılmaktadır.

Daraltma işlemi Minua suyunun Hoşap Çayına dökülmesini engellemeye yönelik taş veya muhtemel ahşap? bir Urartu köprünün varlığını kanıtlamaktadır.

Gülo Boğazı mevkiinde de benzeri bir durum ile karşılaşılmaktadır. Kanal beton bir köprü aracılığı ile küçük bir dere görünümünde olan Hırsız Deresi’nin üzerinden atlamaktadır.

Mevsimsel olarak yaz aylarında kuruyan Hırsız Deresi’nin debisi, bahar aylarında artmaktadır. Bahar aylarındaki muhtemel su taşkınlarını önlemek amacıyla planlanmış olmalıdır. Aşağı Kaymaz Köyü’ndeki gibi dereyi ahşap bir köprü ile geçtiği ifade edilmektedir (Öğün, 1970: 33). Ancak derenin bahar aylarındaki durumu düşünüldüğünde ahşap köprüden çok taşlarla inşa edilmiş bir köprünün varlığı daha olası durmaktadır.

Güzergâh üzerinde arkeolojik bulgular veren önemli merkezler bulunmaktadır. Kanal sırasıyla Arkboyu, Köprüler (Gem) ve Çayırbaşı (Keravanis) Gölkaşı (Meşgelek), Bakımlı İşhanikom, Kadembas, Edremit, Elmalı (Zıvistan) Köylerinden geçmektedir. Söz konusu merkezlerde Urartu dışında Ortaçağ’a ait izlere de rastlanılmaktadır. Arkboyu, Köprüler ve Çayırbaşı köylerine kadar

(16)

olan bölümde kanalın orijinal yatağında aktığı görülmektedir. Henüz beton kaplı olmayan bu bölüm içinde ki bazı noktalarda Yakın dönem ve Ortaçağ dönemlerine ait kimi müdahalelere rastlanılmaktadır (Resim 11, 12). Çayırbaşı köyünde, kanalın kuzeyinde bulunan Aktepe yükseltisinin güney eteklerinde yapı kalıntıları ile birlikte bir Ortaçağ Hristiyan mezarlığı bulunmaktadır. Konum olarak hakim bir noktada bulunan duvar işçiliği açısından Demir çağı özelliği gösteren yapı veya yerleşimin kanal ile ilişkili olarak planlandığı düşünülebilir.

Kanal güzergâhı üzerinde yer alan Kız Taşı’nın (Edremit Kalesi) yaklaşık 500 m güney ve güneydoğusunda dikdörtgen planlı, büyük bir yapı kalıntısı ile birlikte Ortaçağ mezarlığı bulunmaktadır. Kanalın güneyinde bulunan yapı, kyklopik büyük taşlarla inşa edilmiştir. Planı ve büyüklüğü ile Çayırbaşı Köyü örneğine benzemektedir.

Arkeolojik bulguların şüphesiz en önemlilerinden biri de kanala kimlik kazandıran çivi yazılı kitabelerdir. Biri bahçe yazıtı olmak üzere yazıtların 15 tanesi Minua’nın en büyük eserlerinden olan Minua Kanalı ile ilişkilidir. Bir birinin aynısı olan yazıtların 5 tanesi 14 satır, 1 tanesi 9 satır, 3 tanesi 4 satır ve geri kalan 5 tanesi 3 satırdır (HChI 29 c; Payne, 2006: 5.2.1-15; CTU I, A 5 12-15). Yazıtların dağılımına bakıldığında sırasıyla Aşağı Kaymaz, Bakımlı, Kadembas ve Edremit merkezlerinde yoğunlaştıkları anlaşılmaktadır. Aşağı Kaymaz köyünde köprünün yaklaşık 100 m. batısında, kanaldan 15 m.

yükseklikte ana kayaya işlenmiş bir Urartu yazıtı bulunmaktadır (Resim 2). Kanalı görecek bir yere konuma sahip, yarısı kırık 14 satırlık yazıt ilk inşa yazıtı olarak kabul görmektedir (HChI 29 c;

Öğün, 1970: 30; Belli, 1997: 12).

“İşpuini’nin oğlu Minua, Tanrı Haldi’nin gücü sayesinde bu kanalı açtı. Adı “Minua kanlı” (dır). Tanrı Haldi’nin büyüklüğüyle, Minua, güçlü kral, büyük kral, Bianili ülkesinin kralı, Tuşpa şehrinin kralı, Tuşpa şehrinin hükümdarı(dır).

Minua der ki: Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse, her kim bir başkasına bunları yaptırırsa, her kim değişik bir şey derse, “Ben bu kanalı açtım.” Tanrı Haldi, Tanrı Teişeba, Tanrı Şivini ( ve bütün) tanrılar onu güneşin altından yok etsinler…” (Payne, 2006: 5.2.1-15)

Tüm yazıtların içeriği aynıdır. Daha kısa olan yazıtların genellikle beddua kısmı eksiktir. Yazıtların dikkat çeken özelliği, kanal açma işi ile Kral Minua adının vurgulanmasıdır. Bununla olasılıkla bu büyük Krali eserin öneminin vurgulanması ile birlikte yazıtların tahrip edilmesi veya kaybolmasının önüne geçilmek istenmesidir.

(17)

17

olan bölümde kanalın orijinal yatağında aktığı görülmektedir. Henüz beton kaplı olmayan bu bölüm içinde ki bazı noktalarda Yakın dönem ve Ortaçağ dönemlerine ait kimi müdahalelere rastlanılmaktadır (Resim 11, 12). Çayırbaşı köyünde, kanalın kuzeyinde bulunan Aktepe yükseltisinin güney eteklerinde yapı kalıntıları ile birlikte bir Ortaçağ Hristiyan mezarlığı bulunmaktadır. Konum olarak hakim bir noktada bulunan duvar işçiliği açısından Demir çağı özelliği gösteren yapı veya yerleşimin kanal ile ilişkili olarak planlandığı düşünülebilir.

Kanal güzergâhı üzerinde yer alan Kız Taşı’nın (Edremit Kalesi) yaklaşık 500 m güney ve güneydoğusunda dikdörtgen planlı, büyük bir yapı kalıntısı ile birlikte Ortaçağ mezarlığı bulunmaktadır. Kanalın güneyinde bulunan yapı, kyklopik büyük taşlarla inşa edilmiştir. Planı ve büyüklüğü ile Çayırbaşı Köyü örneğine benzemektedir.

Arkeolojik bulguların şüphesiz en önemlilerinden biri de kanala kimlik kazandıran çivi yazılı kitabelerdir. Biri bahçe yazıtı olmak üzere yazıtların 15 tanesi Minua’nın en büyük eserlerinden olan Minua Kanalı ile ilişkilidir. Bir birinin aynısı olan yazıtların 5 tanesi 14 satır, 1 tanesi 9 satır, 3 tanesi 4 satır ve geri kalan 5 tanesi 3 satırdır (HChI 29 c; Payne, 2006: 5.2.1-15; CTU I, A 5 12-15). Yazıtların dağılımına bakıldığında sırasıyla Aşağı Kaymaz, Bakımlı, Kadembas ve Edremit merkezlerinde yoğunlaştıkları anlaşılmaktadır. Aşağı Kaymaz köyünde köprünün yaklaşık 100 m. batısında, kanaldan 15 m.

yükseklikte ana kayaya işlenmiş bir Urartu yazıtı bulunmaktadır (Resim 2). Kanalı görecek bir yere konuma sahip, yarısı kırık 14 satırlık yazıt ilk inşa yazıtı olarak kabul görmektedir (HChI 29 c;

Öğün, 1970: 30; Belli, 1997: 12).

“İşpuini’nin oğlu Minua, Tanrı Haldi’nin gücü sayesinde bu kanalı açtı. Adı “Minua kanlı” (dır). Tanrı Haldi’nin büyüklüğüyle, Minua, güçlü kral, büyük kral, Bianili ülkesinin kralı, Tuşpa şehrinin kralı, Tuşpa şehrinin hükümdarı(dır).

Minua der ki: Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse, her kim bir başkasına bunları yaptırırsa, her kim değişik bir şey derse, “Ben bu kanalı açtım.” Tanrı Haldi, Tanrı Teişeba, Tanrı Şivini ( ve bütün) tanrılar onu güneşin altından yok etsinler…” (Payne, 2006: 5.2.1-15)

Tüm yazıtların içeriği aynıdır. Daha kısa olan yazıtların genellikle beddua kısmı eksiktir. Yazıtların dikkat çeken özelliği, kanal açma işi ile Kral Minua adının vurgulanmasıdır. Bununla olasılıkla bu büyük Krali eserin öneminin vurgulanması ile birlikte yazıtların tahrip edilmesi veya kaybolmasının önüne geçilmek istenmesidir.

Kadembas bölgesinde bölgenin önemini vurgulayan 5 adet Urartu yazıtı bulunmaktadır. Yazıt sayısının çokluğu buranın bilinçli olarak seçildiğini göstermektedir. İlk yazıt (HChI 29 a; Payne, 2006:

5.2.9) (Resim 5), yöre halkı tarafından Devdamı olarak bilinen ortalama 50 – 100 m. yüksekliğindeki kayalıkların eteğinde ve kanalın hemen üstünde büyük bir kaya üzerinde yer alır. 14 satır olan yazıt, başlangıç yazıtının tekrarıdır. Yazıtlar ekseriyetle kanalın altında bir kaya üzerinde veya destek duvarı içinde yer alırken, bu yazıtta başlangıç yazıtı gibi kanalın üstünde ve dikkatlerin en çok yoğunlaştığı yere dikilmişlerdir. Hemen önünde, kanalın destek duvarlarının altında Tariria bahçesi yer almaktadır. Tariria bahçesi yazıtı ile söz konusu yazıt 90 derece olacak şekilde aynı doğrultudadır.

Bu durumun rastlantı olması pek olası değildir. Bahçe yeri olarak buranın seçilmesi kanalın bahçenin yakınından geçmesi ve bu iki yapının krala veya krallığa ait olduğunu gösteren yazıtların varlığı tüm bunların birbiri ile ilişkili olduğunu gösterir.

Plajları, mesire yerleri ile ünlü Edremit ilçesi kanalın nimetlerinden en fazla yararlanan yerlerden biridir. İlçe sınırları içinde 4 kanal yazıtı bulunmaktadır (Erdoğan, 2006: 23, dn 25). Kanalın altında ve ortalama 20–30 m. kuzeyinde bahçe içinde bulduğumuz yazıtlar önemli olmalıdır (Salvini, 2001: 304) . Kanala ait ve üç satırdan oluşan inşa yazıtlarından birinin (HChI 30 e) 5 m güneydoğusunda ana kayaya işlenmiş on dört satırlık çivi yazılı ikinci bir yazıt daha bulunmaktadır. Diğer taraftan her iki yazıtı bir birine bağlayan ana kayaya oyulmuş muhtemel bir kaya koridoru mevcuttur.

Üç satırlık ilk yazıtın kuzeyinde 2,20 m. yüksekliğinde 1,10 m. genişliğinde ve 6 m. uzunluğunda olan koridorun zemini, yüksek olmayan bir rampayı andırmaktadır. Yazıtların bulunduğu alan, Kadembas’ta olduğu gibi teraslarla oluşturulmuştur. Yazıtların ikisi de bir birine yakın ve farklı teraslarda bulunur. Teraslardan ve dolayısıyla yazıtlardan bir diğerine geçiş bu koridor vasıtası ile olmaktadır. Bu alanın işlevi konusunda net bir şeyler söylemek zordur.

Fakat kanala ait iki yazıt ve bunları birbirine bağlayan muhtemel bir kaya koridorunun varlığı, buraya kutsal veya krallığa ait özel bir alan olabildiğini söylememize olanak sağlıyor. Diğer taraftan koridor olarak nitelediğimiz alanın insan elinden çıkmış olması yanında, doğal bir yarık olma ihtimali de vardır. Durum böyle olsa bile buranın özel veya kutsal bir alan olma olasılığı bir hayli yüksektir.

Kanalın başladığı Aşağı Kaymaz Köyünden itibaren kanal çevresi bağlar, bahçeler ve bereketli arazilerle doludur. Kanal güzergâhı üzerindeki en önemli merkezler Kadembas ve Edremit’tir.

Kadembas’ta kanalla ilişkili olarak bir bahçe yazıtı

(18)

bulunmaktadır.(HChI 40; Payne, 2006: 5.2.10; CTU I, A 5A-1) Kral Minua’nın kızı veya karısı için yaptırdığı bir bahçe (Taririahinili) yazıtıdır (Resim 9).

Bu bağ Minua’nın kızı (karısı) Tariria’nın (dır). Adı Taririahinili(dir).

Yazılı, kitabe Aydemir Bişkin’e ait büyük bir bahçe içinde yer almaktadır. İki kez tekrar edilen 4 satırlık yazıt kanal destek duvarı önünde bağımsız, mono blok bir kaya kütlesi üzerine yazılmıştır.

Kadembas kademeli olarak göl seviyesine inen üç tarafı kapalı, korunaklı yapay teraslardan oluşmaktadır. Günün büyük bir bölümünde güneş gören Kadembas’ın sadece Van Gölüne bakan batı yönü açıktır. Ayrıcalıklı konumuna ilaveten verimli bir toprağa da sahiptir. Söz konusu bu özellikler, krali bir bahçenin bu alanda tercih edilmesi için yeterli sebeplerdendir. (Resim 10).

Kadembas’ta bulunan Tariria bahçesi gibi pek çok Urartu bahçesi, kanal boyunca yapılmış olabilir. Edremit’te Baydaşlar bahçesinde iki kanal yazıtı bulunmaktadır. Hemen yanlarında koridora benzer yapay bir kaya oluşumu yer almaktadır. Yazıtları birbirine bağladığı düşünülen bu göreli kaya koridoru, buranın bir bahçe veya özel bir alan olduğunu gösterir niteliktedir.

Urartular tarafından fazlasıyla önemsenen bağ ve bahçeler dinlenme ve kutsallık gibi farklı amaçlara yöneliktir (Sevin, 2000).

Tanrı Haldi için kutsal bir alan olan bağ ve bahçelerde dini törenler de yapılmaktaydı. Yazılı kaynaklardan anladığımız kadarıyla bu törenler ekim ve hasat zamanlarında olmaktaydı. Minua’ya ait Karatavuk yazıtı bu konuda önemli bilgiler sunmaktadır (HChI 41).

Egemen olan Tanrı Haldi’ye Minua _İspuini oğlu bu yazıtı diktirdi(?). Tanrı Haldi’nin kapılarını yaptırdığı zaman (ayrıca)görkemli bir kale yaptırdı (ve ona)Tanrı Haldi’nin şehri adını saptadı. Bu Bağı diktirdi, bir bahçe diktirdi. Adı Minua’nın bağı (dır)Tanrı Haldi’nin büyüklüğü ile Minua _İspuini oğlu, güçlü kral, Bianili ülkesinin kralı, Tuşpa şehrinin hükümdarı(dır). Minua der ki: Bağ tesule olduğu zaman Tanırı Haldi’ye 1 boğa (ve) 3 koyun kurban olarak sunulsun (ve) Tanrı Haldi’nin kapılarında törenler (dizlendiği) gibi, aynı şekilde yazıtın önünde dizlensinler. Bağ kurulması áhule olduğu zaman, bir bayram(?) Tanrı Haldi için, Tanrı Haldi’nin kapıları önünde (ve) bir bayram(?) Tanrı Arubani için(ile) bir bayram(?) Tanrı Haldi için yazıtın önünde dizlensin(?)20.

Yazıtın önemi bağ ve bahçe dikimi ile birlikte törenlerin adlarını ve zamanlarını da öğrenmekteyiz. Tesule zamanı ile bahar aylarında yapılan ekim ve budama zamanı Ahule zamanı ile de

(19)

19