Malatya Yöresinde Hyalomma Soyuna Ba¤l› Kene Türlerinde Do¤al Theileria annulata Enfeksiyonlar›
Münir AKTAfi, Nazir DUMANLI
F›rat Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dal›, Elaz›¤ - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 03.02.2000
Özet : Bu çal›flma, May›s 1998-Ocak 1999 tarihleri aras›nda Malatya yöresinde s›¤›rlarda ve bar›naklar›nda Hyalomma soyuna ba¤l›
kene türlerini ve bu türlerdeki Theileria annuluta enfeksiyonlar›n› saptamak amac›yla yap›lm›flt›r. Araflt›rma süresince seçilen merkezlere gidilerek s›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan kene toplanm›fl ve tür teflhisleri yap›lm›flt›r. Hyalomma soyuna ba¤l›
türlerin tükürük bezleri disseke edilmifl ve preparatlar› haz›rlanm›flt›r.
S›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan nimfler 26˚C ›s› ve %85 nisbi neme ayarl› etüve yerlefltirilerek gömlek de¤ifltirmeleri sa¤lanm›flt›r. Hayvan bar›naklar›ndan toplanan Hyalomma türlerinin aç imagolar› ile gömlek de¤ifltiren nimfler 37˚C ›s›
ve %85 nisbi neme ayarl› etüvde en az 5 gün süre ile bekletildikten sonra tükürük bezleri ç›kart›lm›flt›r. Haz›rlanan tüm tükürük bezi preparatlar› Methylgreen/Pyronin boyama metodu ile boyanm›fl ve mikroskop alt›nda T.annulata enfeksiyonu yönünden incelenmifltir.
S›¤›rlar üzerinden toplanan Hyalomma soyuna ba¤l› 1633 keneden 990'›n›n (%60,6) Hyalomma anatolicum anatolicum, 485'inin (%29,6) H.a.excavatum, 155'inin (%9,4) H.detritum ve 3'ünün de (%0,1) H.marginatum oldu¤u tespit edilmifltir. Bunlardan 720 H.a.anatolicum, 258 H.a.excavatum ve 87 H.detritum diseke edilmifl ve T.annulata ile enfeksiyon oranlar›n›n, H.a.anatolicum'da
%12,4, H.a.excavatum'da %7,8 ve H.detritum'da %4,6 oldu¤u saptanm›flt›r.
Hayvan bar›naklar›nda sadece H.a.anatolicum'a rastlanm›fl olup, disseke edilen 443 H.a.anatolicum'un %18,7'sinde enfeksiyon belir- lenmifltir.
Enfekte kenelerdeki ortalama enfekte asini say›lar›, s›¤›rlardan toplanan H.a.anatolicum'un erkeklerinde 9,2, diflilerinde 15,4;
H.a.excavatum'un erkeklerinde 4, diflilerinde 6,8; H.detritum'un diflilerinde 42,1 ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.ana- tolicum'un erkeklerinde 9,3, diflilerinde 4,9 olarak belirlenmifltir. H.detritum'un erkeklerinde enfeksiyon tespit edilememifltir.
Anahtar Sözcükler:Theileria annulata, Hyalomma, Tükürük bezi, S›¤›r
Natural Infections of Hyalomma Species withTheileria annulata in Malatya Region
Abstract : This study was carried out to determine Hyalomma ticks and the natural infections of Hyalomma species with Theileria annulata in cattle and their shelters in Malatya province between May 1998 and January 1999. Selected areas in Malatya province were visited to collect ticks from cows and their shelters during the study. Salivary glands of Hyalomma species were dissected and thin films were prepared.
The nymphs collected from cattle and their shelters were kept at 26˚C and 85% relative humudity. Unfed adults of Hyalom- ma species taken from engorged nymphs and collected from shelters were kept at 37˚C and 85% relative humudity for at least five days, and then salivary glands were dissected. All films prepared from salivary glands were stained with Methylegreen/Pyronin stain and examined for T.annulata infection under microscope.
A total of 1633 Hyalomma ticks were collected from cattle, and their species were determined and the numbers were as follows:
Hyalomma anatolicum anatolicum 990 (60.6%), H.a.excavatum 485 (29.6%), H.detritum 155 (9.4%) and H.marginatum 3 (0.1%). From these ticks, 720 H.a.anatolicum, 258 H.a.excavatum and 87 H.detritum were dissected to determine the infection rates of T.annulata. The infection rates were found to be 12.4% for H.a.anatolicum, 7.8% for H.a.excavatum and 4.6% for H.detri- tum. Eighty-three out of 443 H.a.anatolicum collected from shelters were positive for T.annulata.
Mean numbers of infected acini per infected male and female ticks from cattle were 9.2 and 15.4 in H.a.anatolicum, 4.0 and 6.8 in H.a.excavatum. In H.a.anatolicum collected from shelters, the above rates were 9.3 and 4.9, respectively. In male H.detritum col- lected from cattle, there were no infections.
Key Words:Theileria annulata, Hyalomma, Salivary gland, Cattle
Girifl
S›¤›rlarda tropikal theileriosise neden olan T.annulata'n›n vektörlerinin Hyalomma soyuna ba¤l› kene türleri oldu¤u, bu soya ba¤l› 15 Hyalomma türünün do¤al veya deneysel olarak T.annulata'y› nakletti¤i bildirilmifltir (1-3).
H.a.anatolicum T.annulata'n›n tabii vektörü olarak kabul edilmifl ve çeflitli ülkelerde bu türün tükürük bez- lerinde %12-91 aras›nda de¤iflen oranlarda enfeksiyon tespit edilmifltir (1,5-7). H.detritum'un da T.annulata'n›n önemli vektörlerinden biri oldu¤u bildirilmifltir (8,9). Bu türün tükürük bezleri T.annulata enfeksiyonu yönünden incelenmifl ve enfeksiyon oran›n›n %13-46 aras›nda de¤iflti¤i ortaya konmufltur (10,11). H.a.excavatum'un M›s›r'da saha flartlar›nda T.annulata ile enfekte oldu¤u, deneysel olarak da enfeksiyonu nakletti¤i bildirilmifltir (12,13).
Türkiye'de s›¤›rlar üzerinde H.a.anatolicum, H.a.exca- vatum, H.detritum, H.dromedarii, H.savignyi, H.mauri- tanicum ve H.marginatum türleri tespit edilmifl, bunlar›n T.annulata'n›n vektörü olabilece¤i kaydedilmifltir (1,14).
Bu türlerden H.a.anatolicum, H.a.excavatum, H.detritum ve H.marginatum'da do¤al enfeksiyonlar›n görüldü¤ü (15-18), H.a.excavatum ve H.dromedarii'nin ise deneysel olarak T.annulata'y› nakletti¤i bildirilmifltir (19,20).
Bu araflt›rma ile Malatya yöresinde Hyalomma soyuna ba¤l› kene türlerindeki T.annulata enfeksiyonlar›n›n varl›¤›n›n ve enfeksiyon oranlar›n›n belirlenmesi amaçlanm›flt›r.
Materyal ve Metot
Bu çal›flma May›s 1998-Ocak 1999 tarihleri aras›nda Malatya yöresinde s›¤›rlar üzerinde ve hayvan bar›naklar›nda yürütülmüfltür. Araflt›rma süresince Malatya'ya ait ilçe ve köylerden hayvan pazar› ve Malet'e getirilen s›¤›rlar ile Battalgazi, Yaz›han, Arapgir, Do¤anyol ve Hekimhan ilçeleri ve bu ilçelere ba¤l› köylerdeki de¤iflik yafl ve ›rktan s›¤›rlar kene enfestasyonu yönünden muayene edilmifltir. Ayr›ca Yaz›han, Kale, Yeflilyurt ve Do¤anflehir ilçeleri ile Malatya merkezde s›¤›r bar›naklar›nda da kenelerin varl›¤› araflt›r›lm›flt›r.
Yukar›da belirtilen odaklarda gerek s›¤›rlar gerekse hayvan bar›naklar› random usulü ile kene enfestasyonu yönünden muayene edilmifltir. Araflt›rma süresince 597 s›¤›r ve 85 hayvan bar›na¤› incelenmifl, toplanan keneler
ayr› ayr›, üzerleri numaral› fliflelere konarak laboratuvara getirilmifltir.
S›¤›rlar üzerinden toplanan olgun kenelerin steromikroskop alt›nda morfolojik özellikleri incelenmifl, Hyalomma soyuna ba¤l› örnekler ayr›larak tür tayinleri yap›lm›flt›r. Teflhis edilen türler yine steromikroskop alt›nda disseke edilmifl ve tükürük bezleri ç›kart›lm›flt›r.
S›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan nimfler 26˚C ›s› ve %85 nisbi neme ayarl› etüve al›nm›fl, gömlek de¤ifltirmeleri temin edilmifl ve tür identifikasyon- lar› yap›larak tükürük bezleri ç›kart›lm›flt›r.
Hayvan bar›naklar›ndan toplanan aç olgun Hyalomma örnekleri ile nimflerin gömlek de¤ifltirmesi sonucu elde edilen aç olgun Hyalomma örnekleri 37°C ›s› ve %85 nisbi neme ayarl› etüve yerlefltirilmifl ve burada befl gün süre ile bekletilerek tükürük bezlerinde bulunabilecek sporoblastlar›n aktivasyonlar› sa¤lanm›fl ve daha sonra bu keneler de disseke edilerek tükürük bezleri ç›kart›lm›flt›r.
Disseke edilen her kenenin tükürük bezi ayr› ayr› lam üzerine al›narak Methylegreen/Pyronin boyama metodu ile boyanm›fl (21) ve kanada balzam› ile monte edilmifltir.
Tükürük bezi preparatlar›, Sangwan ve arkadafllar›n›n (5) bildirdi¤i morfolojik özelliklerin ›fl›¤› alt›nda, ›fl›k mikroskobuyla T.annulata enfeksiyonu yönünden incelen- mifl, kenelerin tür ve cinsiyetlerine göre enfeksiyon oran- lar› ve enfekte asini say›lar› belirlenmifltir.
Oranlar aras›ndaki farkl›l›klar› de¤erlendirmek için Fisher exact testi kullan›lm›fl ve %5 (0,05) düzeyindeki bir farkl›l›k istatistiksel olarak önemli kabul edilmifltir. Bu testler Epi- Info istatistik program› vas›tas› ile yap›lm›flt›r (22).
Bulgular
Malatya yöresinde kene enfestasyonu yönünden kon- trol edilen s›¤›r ve hayvan bar›naklar›ndaki Hyalomma türleri ile bu türlerdeki T.annulata enfeksiyon oranlar› ve enfekte asini miktarlar› Tablo 1'de verilmifltir.
Tablo 1'den anlafl›laca¤› gibi gerek s›¤›rlar üzerinde ve gerekse hayvan bar›naklar›nda Hyalomma soyuna ba¤l›
türlere rastlanm›fl olup, s›¤›rlar üzerinde H.a.anatolicum, H.a.excavatum, H.detritum ve H.marginatum olmak üzere dört ayr› tür tespit edilmifltir. Hayvan bar›naklar›nda ise bu türlerden sadece H.a.anatolicum'a rastlanm›flt›r. S›¤›rlar üzerinden toplanan 3 adet H.mar- ginatum'un tükürük bezleri ç›kart›lamam›flt›r. Yine s›¤›rlar üzerinden 134, hayvan bar›naklar›ndan 51 olmak
üzeri toplam 185 adet nimf toplanm›fl olup, bunlardan sadece 52'si gömlek de¤ifltirmifl ve H.a.anatolicum olarak teflhis edilmifltir. Geri kalanlar ise gömlek de¤ifltirmemifl ve dolay›s› ile tür identifikasyonu yap›lamam›flt›r. Gömlek de¤ifltiren 52 adet nimfin 37'si s›¤›rlar üzerinden, 15'i ise hayvan bar›naklar›ndan toplanm›flt›r. Gerek s›¤›rlar üzerinden ve gerekse hayvan bar›naklar›ndan toplanan ve gömlek de¤ifltirdikten sonra tükürük bezi aç›lan 52 H.a.anatolicum nimfinin hiçbirinde enfeksiyon belirlene- memifltir.
S›¤›rlar üzerinden toplanan 720 H.a.anatolicum'un 89'unun (%12,4), hayvan bar›naklar›ndan toplanan 443 H.a.anatolicum'un ise 83'ünün (%18,7) T.annulata ile enfekte oldu¤u belirlenmifltir. Yine s›¤›rlar üzerinden toplanan 258 H.a.excavatum'un 20'sinin (%7,8) ve 87 H.detritum'un 4'ünün (%4,6) tükürük bezinde T.annu- lata'n›n sporoblastlar›na rastlanm›flt›r.
S›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum, H.a.exca- vatum ve H.detritum'un erkek ve diflilerinde tespit edilen enfeksiyon oranlar›ndaki farl›l›k istatistiksel olarak önem- li bulunmufltur (H.a.anatolicum için P<0,001, H.a.excava- tum ve H.detritum için P<0,05). Ayr›ca H.a.ana-
tolicum'larda tespit edilen enfeksiyon oran›n›n (%12,4), H.a.excavatum ve H.detritum'lara göre yüksek oldu¤u (%7,8, %4,6) ve aralar›ndaki fark›n istatistiksel olarak anlam tafl›d›¤› belirlenmifltir (P<0,05). H.a.excavatum ve H.detritum aras›nda ise anlaml› bir farkl›l›¤›n olmad›¤›
görülmüfltür (P>0,05).
Hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'un erkek ve diflilerinde tespit edilen enfeksiyon oranlar›ndaki fark›n önemsiz oldu¤u tespit edilmifltir (P>0,5).
Her üç Hyalomma türünün erkek ve diflilerinde tespit edilen en yüksek enfekte asini say›lar›n›n, diflilerde daha yüksek oldu¤u görülmüfltür.
S›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum'lardaki enfeksiyon oran› (%12,3), hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'lara göre (%18,7) daha düflük bulunmufl ve aradaki fark›n önemli oldu¤u belirlenmifltir (P<0,001).
S›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum, H.a.exca- vatum ve H.detritum ile hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'lardaki enfekte asini say›lar›n›n da¤›l›mlar›
Tablo 2'de verilmifltir.
Kene türü TKS AKS EKS % EAO EEAS
E 611 439 24 5,5 9,2 60
H.a.anatolicum● D 379 281 65 23,1 15,4 210
T 990 720 89 12,4 13,4
E 328 147 6 4,0 4 9
H.a.excavatum● D 157 111 14 12,6 6,8 23
T 485 258 20 7,8 5,9
E 92 57 - - - -
H.detritum● D 63 30 4 13,3 42,1 195
T 155 87 4 4,6 42,1
E 2 - - - - -
H.marginatum● D 1 - - - - -
T 3 - - - -
E 242 216 37 17,1 9,3 63
H.a.anatolicum●● D 244 227 46 20,3 4,9 32
T 486 443 83 18,7 6,8
N●●● 185 52 - - - -
● S›¤›rlardan toplanan, ●● Hayvan bar›naklar›ndan toplanan, N●●● S›¤›r ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan nimfler, E: Erkek, D: Difli, T: Toplam, TKS : Toplanan kene say›s›, AKS:
Aç›lan kene say›s›, EKS : Enfekte kene say›s›, EAO : Enfekte asini ortalamas›, EEAS: En yüksek enfekte asini say›s›
Tablo 1. Hyalomma türleri ile bu türlerdeki T.annulata enfeksiyon oranlar› ve enfekte asini say›lar›.
Tablo 2'den izlenebilece¤i gibi s›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum'larda 1-5 enfekte asini hücresi tafl›yan kene miktar› erkeklerde %63, diflilerde %35, 25'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan kene miktar›
erkeklerde %4, diflilerde %17 dir. H.a.excavatum'da 1-5 enfekte asini tafl›yan hücre say›s› erkeklerde %67, diflilerde %50, 21'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan kene say›s› erkeklerde yok, diflilerde %14 dür. H.detri- tum'larda sadece difli kenede enfeksiyon belirlenmifl olup, 25'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan kene miktar›
%50 olarak tespit edilmifltir.
Hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'larda 1-5 enfekte asini hücresi tafl›yan kene miktar› erkeklerde
%46, diflilerde %65; 25'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan kene miktar› erkeklerde %11, diflilerde %17 dir.
Bu bulgular, gerek s›¤›rlar üzerinden ve gerekse hayvan bar›naklar›ndan toplanan tüm örneklerde difli kenelerdeki enfeksiyon yo¤unlu¤unun erkeklerden fazla oldu¤unu göstermektedir.
Tart›flma
Theileria annulata'ya, Hyalomma soyuna ba¤l› 15 kene türünün vektörlük etti¤i bilinmektedir. Türkiye'de s›¤›rlar üzerinde H.a.anatolicum, H.a.excavatum, H.detritum, H.dromedarii, H.savignyi, H.mauritanicum ve H.margina- tum türleri tespit edilmifl (4,14) ve bunlardan H.a.ana- tolicum, H.a.excavatum, H.detritum ve H.marginatum'da do¤al T.annulata enfeksiyonlar› tespit edilmifltir (15-18).
Malatya yöresinde daha önce yap›lan bir araflt›rmada (23) s›¤›rlar üzerinde H.a.anatolicum, H.a.excavatum ve
H.detritum türleri tespit edilmifltir. Ayn› yörede yap›lan bu araflt›rmada Hyalomma soyuna ba¤l› H.a.anatolicum, H.a.excavatum, H.detritum ve H.marginatum türleri tespit edilmifl, bu türlerde do¤al T.annulata enfeksiyonlar›
araflt›r›lm›flt›r. Hem s›¤›r hem de hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum ile, s›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.excavatum ve H.detritum'a ait örneklerde do¤al T.annulata enfeksiyonlar› belirlenmifltir.
Sudan'da iki ayr› çiflikte s›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'lar›n tükürük bezleri T.annulata enfeksiyonlar› yönünden incelenmifl, çifliklerden birinde erkeklerin %35, diflilerin %42'sinin enfekte oldu¤u, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar›n›n erkeklerde 26,9 ve 298, diflilerde 46,4 ve 604 oldu¤u bulunmufltur. Buna karfl›l›k di¤er çiflikte erkek- lerin %91 ve diflilerin %81'inin enfekte oldu¤u, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar›n›n erkeklerde 21 ve 95, diflilerde 17,9 ve 123 oldu¤u bildirilmifltir(7).
Hindistan'›n de¤iflik yörelerinde H.a.anatolicum'larda- ki enfeksiyon oran›n›n %12 ile %48,3 aras›nda de¤iflti¤i tespit edilmifltir(5). Ayn› ülkede yap›lan di¤er bir araflt›rmada (6), erkeklerin %45-90'› ve diflilerin %46- 91'i enfekte bulunmufl ve ortalama enfekte asini miktar- lar›n›n diflilerde erkeklerden fazla oldu¤u bildirilmifltir(6).
Tunus'ta s›¤›rlar üzerinden toplanan H.detritum'larda- ki enfeksiyon oran›n›n erkeklerde %7,6, diflilerde %26,5 oldu¤u bulunmufl, ortalama enfekte asini say›s›n›n diflilerde daha fazla oldu¤u bildirilmiflitr(24).
Malatya yöresinde yap›lan bu çal›flmada s›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum'un erkeklerinin
Tablo 2. S›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan Hyalomma türlerinin tükürük bezlerindeki enfekte asini hücre say›lar›n›n da¤›l›m›.
H.a.anatolicum (S›¤›r) H.a.anatolicum (Ah›r) H.a.excavatum H.detritum
Enfekte kene say›s› Enfekte kene say›s› Enfekte kene say›s› Enfekte kene say›s›
E.A.S E % D % E % D % E % D % E % D %
1-5 15 63 23 35 17 46 30 65 4 67 7 50 - - 1 25
6-10 4 17 11 17 8 22 3 7 2 33 4 29 - - - -
11-15 - - 9 14 3 8 1 2 - - 1 7 - - 1 25
16-20 2 8 5 8 3 8 2 4 - - - - - - - -
21-25 2 8 6 9 2 5 2 4 - - 2 14 - - - -
26> 1 4 11 17 4 11 8 17 - - - - - - 2 50
Toplam 24 65 37 46 6 14 - 4
E.A.S: Enfekte asini say›s›, E: Erkek, D: Difli
%5,5'i, diflilerinin %23,1'i enfekte bulunmufl, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› erkeklerde 9,2 ve 60, diflilerde 15,4 ve 210 olarak tespit edilmifltir. Diflilerdeki enfeksiyon oran› ve ortalama enfekte asinin say›lar›n›n erkeklere göre daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. S›¤›rlar üzerinden toplanan H.detritum'lar›n erkeklerinde enfek- siyon tespit edilemezken, diflilerdeki enfeksiyonun
%13,3, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›s›n›n ise 42,1 ve 195 oldu¤u görülmüfltür. Bu bulgulardan anlafl›laca¤› gibi, H.a.anatolicum ve H.detritum'un erkek ve diflilerindeki enfeksiyon oranlar›, Sudan (7), Hindistan (5, 6) ve Tunus (24)'ta yap›lan araflt›rmalar›n sonuçlar›ndan daha düflüktür. Buna karfl›l›k difli kenel- erdeki ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› ile ilgili bulgular ise bu araflt›rmalar›n sonuçlar› ile benzerlik arzetmektedir.
Ankara yöresinde H.a.anatolicum'un erkeklerinin
%21 ve diflilerinin %29 oran›nda enfekte oldu¤u, enfek- te asini say›lar›n›n erkeklerde 10, diflilerde 20 oldu¤u bildirilmifltir (18). Elaz›¤ yöresinde s›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.anatolicum'un erkeklerinin %15,7'si, diflilerinin %35,1'i enfekte bulunmufl, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› erkeklerde 11,7 ve 73, diflilerde 21,9 ve 285 olarak tespit edilmifltir (15). Ayn›
türün hayvan bar›naklar›ndan toplanan erkeklerinin
%55,5'i, diflilerinin %52,3'ü enfekte bulunmufl, bunlar- daki ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› erkek- lerde 12,4 ve 108, diflilerde 16,6 ve 205 olarak belirlen- mifltir(15).
Bu çal›flmada gerek s›¤›rlar üzerinden ve gerekse hay- van bar›naklar›ndan toplanan erkek ve difli kenelerdeki enfeksiyon yüzdesi, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› ile ilgili sonuçlar, Ankara ve Elaz›¤ yöresinde yap›lan araflt›rmalarda elde edilen sonuçlardan daha düflük olmufltur. Ancak her üç araflt›rmada da difli kenelerdeki enfeksiyon oran› ile ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar› erkek kenelerdekinden daha yüksek ç›km›flt›r.
Ankara yöresinde yap›lan baflka bir araflt›rmada H.a.excavatum'lardaki T.annulata enfeksiyon oran›n›n
%10,1 oldu¤u bildirilmifltir(17). Malatya yöresinde yap›lan bu araflt›rmada tükürük bezleri incelenen H.a.excavatum türünde %7,8 oran›nda enfeksiyon tespit edilmifltir. Buna karfl›l›k Elaz›¤ yöresinde muayene edilen H.a.excavatum türlerinde enfeksiyon belirlenememifltir (15).
Ankara yöresinde s›¤›rlar üzerinden ve hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.detritum'a ait 15 erke¤in
7'sinin (%46) ve befl diflinin birinin (%20) enfekte oldu¤u, enfekte asini miktar›n›n erkeklerde 23, diflilerde 18 oldu¤u bildirilmifltir (18). Elaz›¤ yöresinde yap›lan araflt›rmada s›¤›rlar üzerinden toplanan H.detritum'larda- ki enfeksiyon oran›n›n %4,6, erkeklerdeki enfeksiyon oran›n›n %3,1, diflilerdeki enfeksiyon oran›n›n ise %7,1 oldu¤u bildirilmifl, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›lar›n›n erkeklerde 17,9 ve 84, diflilerde 18,8 ve 102 oldu¤u kaydedilmifltir (15). Bu araflt›rmada, s›¤›rlar üzerinden toplanan H.detritum'lar›n erkeklerinde enfek- siyon tespit edilemezken, diflilerindeki enfeksiyonun
%13,3, ortalama ve en yüksek enfekte asini say›s›n›n ise 42,1 ve 195 oldu¤u görülmüfltür. Bu çal›flmada s›¤›rlar üzerinden toplanan H.detritum'larda tespit edilen enfek- siyon yüzdesinin(%4,6), Ankara yöresinde yapilan araflt›rman›n sonucundan düflük oldu¤u görülmüfl (18), buna karfl›l›k Elaz›¤ yöresinde yap›lan araflt›rmada (15) elde edilen sonuç ile benzerlik gösterdi¤i ortaya ç›km›flt›r.
Sangwan ve ark.(6) H.a.anatolicum'un erkek ve diflilerindeki enfekte asini say›lar› ile enfekte kene say›lar›n› karfl›laflt›rm›fl, 1-5 enfekte asini say›s› tafl›yan kene miktar›n›n erkeklerde diflilere göre daha fazla, 25'den fazla enfekte asini tafl›yan kene say›s›n›n ise diflilerde erkeklere göre daha yüksek oldu¤unu bildirmifltir. Ang›n ve Dumanl› taraf›ndan Elaz›¤ yöresinde yap›lan araflt›rmada (15) s›¤›rlar üzerinden toplanan enfekte H.a.anatolicum'lar›n erkeklerinin %44,8'inin, diflilerinin ise %32'sinin 1-5 enfekte asini hücresi tafl›d›¤›, buna karfl›l›k 25'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan erkek kenelerin oran›n›n %12,4, difli kenelerin oran›n›n ise %24.3 oldu¤u bildirilmifltir.
Bu çal›flmada s›¤›rlar üzerinden toplanan enfekte erkek kenelerin %63'ünün, difli kenelerin ise %35'inin 1- 5 enfekte asini hücresi tafl›d›¤›, buna karfl›l›k 25'den fazla enfekte asini hücresi tafl›yan erkek kenelerin oran›n›n %4, difli kenelerin oran›n›n ise %17 oldu¤u görülmüfltür.
Benzer sonuçlar hayvan bar›naklar›ndan toplanan H.a.anatolicum'lar ile s›¤›rlar üzerinden toplanan H.a.excavatum ve H.detritum'larda da tespit edilmifl olup, bu bulgular Sangwan ve arkadafllar› (6) ile Ang›n ve Dumanl› (15) taraf›ndan yap›lan araflt›rmada bildirilen sonuçlarla benzerlik arzetti¤i ortaya ç›km›flt›r.
Sonuç olarak, Malatya yöresinde s›¤›rlarda H.a.ana- tolicum, H.a.excavatum, H.detritum ve H.marginatum olmak üzere dört farkl› Hyalomma türü tespit edilmifltir.
Bunlardan H.marginatum hariç di¤er üç türde do¤al T.annulata enfeksiyonlar› belirlenmifltir. Difli kenelerdeki
enfeksiyon oran› ve enfeksiyon yo¤unlu¤u erkek kenelere göre daha yüksek bulunmufltur. Malatya yöresinde tabii enfeksiyon tespit edilen türlerden; H.a.anatolicum'da gerek say› ve gerekse enfeksiyon oran› H.a.excavatum ve
H.detritum'dan daha fazla bulunmufl ve dolay›s› ile Malatya yöresinde T.annulata'n›n nakli bak›m›ndan H.a.anatolicum'un daha önemli olabilece¤i kanaatine var›lm›flt›r.
Kaynaklar
1. Robinson, P.M. Theileriosis annulata and its transmission- A review. Trop.Anim.Hlth Prod., 1982; 14: 3-12.
2. Gautam, O.P. and Dhar, S. Bovine tropical theileriosis. A review 1.
Prevalance, transmission and symptoms. Trop.Med.Anim.Sci.Res.
1983; 1(1): 1-18
3. Uilenberg, G. Theileria Species of Domestic Livestock. Advances in the Control of Theileriosis. Martinus Nijhoff, The Hague, 5-37, 1981.
4. Dumanl›, N. Türkiye'de Tropikal Theileriosisin Vektörleri. Ulus- lararas› Mycoplazmosis ve Theileriosis Sempozyumu. Pendik, 1989, 58-61.
5. Sangwan, A.K., Chhabra, M,B., and Samantaray, S. Theileria Infec- tivity of Hyalomma ticks in Haryana, India. Trop.Anim.Health Prod.
1986; 18: 149-154.
6. Sangwan, A.K., Chhabra, M,B., and Samantaray, S. Relative Role of Male and Female Hyalomma anatolicum Ticks in Theileria Ttransmission. Vet. Parasitol. 1989; 31: 83-87.
7. Walker, A.R., Latif, A.A., Morzaria, S.P. and Jongejan, F. Natural Infection Rates of Hyalomma anatolicum anatolicum with Theileria in Sudan. Res. Vet. Sci. 1983; 55: 87-90.
8. Darghouth, M.E.A., Bouattour, A., Benmiled, L., Klan›, M. and Brown, G.G.D. Etudes Epidemiologiques sur la Theileriose Bovine,a Theileria annulata: Aplication á la Caractérisation du Type Endemique et á la Definition d'une Strategie de lutte. Biotecnolo- gies du Diagnostic et de la Prévention des Maladies Animales.
1994.
9. Delpy, L.P. Role des Hyalomma Dans la Transmission de la Theile- riose Bovine. Biologie et Taxonomie des Especes en Couse.
Int.Vet.Congress. London. 1949; 1-6.
10. Bouattour, A. and Darghouth, M.E.A. Study of the Hyalomma Tick Population on Cattle and Their Salivary Glands Infection by Theile- ria annulata in Three Farms in an Endemic Theileriosis Region in Tunisia. Resistance or Tolerance of Animals to Disease and Veteri- nary Epidemiology and Diagnostic Methods. Maisons-Alfort, France, CIRAD. 166, 1993.
11. Flach, E.J., and Ouhellie, H. The Epidemiology of Tropical Theile- riosis (Theileria infection on cattle) in An Endemic Area of Moroc- co. Vet. Parasitol.1992; 44: 51-65.
12. Daubney, R. and Sami Said, M. Egyptian Fever of Cattle the Trans- mission of Theileria annulata (Dschunkowsky and Lush, 1904) by Hyalomma excavatum, Koch, 1844. Parasitol. 1951; 41: 249- 260.
13. Hadani, A., Tsur, I., Pipono, E. and Senft, Z. Studies on the Trans- mission of Theileria annulata by Ticks (Ixodoidea, Ixodidae). J.Pro- tozool. 1963; 10: 35-35.
14. Khan, S.I. Bursa Civar› S›¤›rlar›nda Theileria annulata'n›n Vektörleri Üzerinde Araflt›rmalar. Dok. Tez. fienyuva Matbaas›, Ankara 1972.
15. Ang›n, M. ve Dumanl›, N. Elaz›¤ Yöresi S›¤›rlar›nda Theileria annu- lata'n›n Vektörleri. F.Ü.Sa¤.Bil.Ens.Derg., (Bask›da).
16. Aktafl, M ve Dumanl›, N. Elaz›¤ Yöresinde Tropikal Theileriosise Karfl› Afl›lanan S›¤›rlarda Saha Çal›flmalar› F.Ü.Sa¤.Bil.Ens.Derg., (Bask›da).
17. Say›n, F., Dinçer, fi., Karaer, Z., Çakmak, A., Yukar›, B.A., Nal- banto¤lu- S., Vatansever, Z. ve Deniz, A. Ankara Yöresinde Theile- ria annulata'n›n Vektörleri Üzerine Araflt›rmalar. 1.Ulusal Buiatri Kongresi,Ankara, 1999; 103.
18. Say›n, F., Dinçer, fi., Karaer, Z., Çakmak, A.,‹nci, A., Yukar›, B.A.
and Eren, H. Epidemiological Study on Tropical Thileriosis Around Ankara. Second EEC Meet on Orientation nad Coordination of Research on Tropical theileriosis. National dairy Development, Board, Anand, India.1991.
19. Dumanl›, N. Theileria annulata'n›n Sebep Oldu¤u S›¤›r Theilerio- sisinin Hyalomma excavatum ile Nakli Üzerinde Deneysel Araflt›rmalar. Do¤a Tu. Vet. ve Hay. Derg. 1987; 11(1): 14-26.
20. Karaer, Z. Doymufl Hyalomma dromedarii (Koch, 1844) Nimfinin Barsa¤›nda Theileria annulata (Dschunkowsky ve Luhs, 1904)'n›n Geliflmesi Üzerine Araflt›rmalar. Ankara Üniv. Vet. Fak.. Derg.
1987; 34,1:1-7.
21. Walker, A.R., Mckellar, B., Bell.,L.J. and Brown, C.G.D. Rapid Quantitative Assessment of Theileria Infection in Ticks. Trop. Anim.
Helth. Prod. 1979; 11: 21-26.
22. Dean, A.G., Dean, J.A., Coulomb›er, D., Brendel, K.A., Sm›th, D.C., Burton, A.H., Dicker, R.C., Sullivan, K.M., Fagan, R.F. and Arner, T.G. Epi-Info, Version 6 : A word processing, database, and statistics program for epidemiology on microcomputers. Center for disease control and prevention, Atlanta, Georgia, U.S.A, 1994.
23. Güler, S., Özer, E., Erdo¤mufl, S.Z. ve Köro¤lu, E. Malatya ve Baz›
Güneydo¤u Anadolu ‹llerinde S›¤›r, Koyun ve Keçilerde Bulunan Kene (Ixodidae) Türleri. Do¤a-Tr. J. of Veterinary and Animal Sci- ences. 1993; 17: 229-231.
24. Bouattour, A. and Darghouth, M.A. and Miled, L.B. Cattle infesta- tion by Hyalomma ticks and prevalence of Theileria in H.detritum species in Tunisia. Vet.Parasitol.1996; 65: 233-245.
