Bir zamanlar atalar›m›z hem gezer hem tozarm›ﬂ; g›dalar›n› da yolda bulduk- lar› bitkiler veya avlayabildikleri hayvan- lardan sa¤larlarm›ﬂ. Ben olsam yoluma de-

(1)

“Çiftçili¤e gelince, yetene¤imi tar›m›n daha öncesi zamanlardan ald›¤›ma inan›- yorum. Belimi topra¤a bütün coﬂkuyla ge- liﬂi güzel sallar›m ama hedefi, a¤ac› gaga- s›yla delen bir a¤açkakan gibi ustal›kla bu- lurum.”

Henry David Thoreau (19. yy do¤a filozofu)

Bir zamanlar atalar›m›z hem gezer hem tozarm›ﬂ; g›dalar›n› da yolda bulduk- lar› bitkiler veya avlayabildikleri hayvan- lardan sa¤larlarm›ﬂ. Ben olsam yoluma de-

vam ederdim ama, her ne hikmetse, onlar 9500 y›l kadar önce Çatalhöyük dedi¤imiz yerde durup ilk kenti kurmufllar. Evler o kadar bitiflik, iç içe infla edilmifl ki girifl ç›- k›fllar damdan yap›l›yormufl. Bizler gibi ile- ri bir toplum olmad›klar› için onlar gecele- ri -belki gündüzleri de- dedikodu yapmak yerine bofl vakitlerini kilden heykel yapa- rak, duvarlara renkli resimler çizerek geçi- riyorlarm›fl.

Tabii sanat tek baﬂ›na kar›n doyurma- d›¤› için mecburi olarak çiftçili¤e baﬂla-

m›fllar. Büyük bir olas›l›kla tar›m ilk kez Anadolu’da bafllay›p di¤er yörelere de bu- radan yay›lm›fl.

1700’lü y›llara kadar tar›mda kullan›- lan yöntemlerde önemli bir de¤ifliklik ol- mam›fl. Fakat o y›llarda k›talar aras› ürün trafi¤i, örne¤in Amerika’dan gelen ve Av- rupa yoluyla bütün dünyaya yay›lan m›s›r, domates, patates ve (maalesef!) tütün, ta- r›m sektöründe büyük bir patlamaya ne- den olmufl. ‹kinci büyük devrim 1850’li y›llarda icat edilen buhar ve sonradan gaz- la çal›flan makinelerin tar›m sektöründe kullan›lmas›yla gerçekleflmifl. Daha sonra- lar› suni gübrenin keflfi ve muz›r böcek ve bitkileri öldüren pestisitlerin devreye gir- mesi “Bir koy, bin al” diyenlerin rüyas›n›

aniden gerçe¤e çevirivermiﬂ.

Dünya nüfusunun anormal bir flekilde artmas›na ra¤men küresel düzeyde büyük felaketlerin yaflanmamas›n› tar›mdaki bu geliflmelere borçluyuz. Öte yandan, do¤a- da yapt›¤›n›z her de¤iflikli¤in beraberinde getirdi¤i bir fatura da oldu¤unu bilmeniz için bir ekolog olman›z gerekmez. Büyük çiftliklerin yerel ve küresel olmak üzere çeflitli ekolojik etkileri vard›r. Yeni sürül- müfl tarla üzerinden esen rüzgar veya bir sel bask›n›, önemli toprak kayb›na neden olur. Bitki örtüsü günefl yans›mas›n› etki- leyebilece¤i için yerel iklim de¤iflikli¤ine yol açabilir; fakat çevreye verilen en bü- yük zarar, gübre ve pestisit kaynakl›d›r.

Ya¤mur sular› akan gübrenin bir k›sm›n›

göle veya denize tafl›y›nca orada yaflayan yosuna benzer baz› bitkiler ve gözle göre- medi¤imiz, fakat say›lar› milyonlar› afl›nca su üzerinde aç›k kahve renginde çok fena kokulu zehirli bir örtü oluflturan canl›lar, sudaki oksijeni neredeyse s›f›ra bile indi-

Yaﬂam

90 Eylül 2005 B‹L‹M

_ve

TEKN‹K

S a r g u n A . T o n t

Çiftlik...

yasamDuz 8/23/05 11:03 AM Page 90

(2)

rerek, büyük ölçüde bal›k ve kabuklu hay- van ölümüne neden olur. Pestisitlerse çok daha sinsi bir ﬂekilde ço¤umuza zarar ve- rebilir. Modern çevrecili¤in annesi say›lan Rachel Carson’un “Sessiz ‹lkbahar” kita- b›nda bahsetti¤i gibi, tarlalarda muz›r ot ve böcekleri öldürmek için kullan›lan ve kansere yakalanma olas›l›¤›n› art›ran bir grup pestisit, besin zincirleri yoluyla çev- reye yay›larak insan sütünden tutun, ku- tup kuﬂlar›n›n yumurtalar›na kadar hiç umulmad›k yerlerde bile etkisini göstere- bilir.

Birçok çevre sorununda oldu¤u gibi bu konuda da birçok idealist insan “Acaba daha az zararl› yöntemler kullanamaz m›- y›z?” kabilinden sorular sormaya bafllad›- lar ve oldukça baflar›l› oldular. Organik ta- r›m flemsiyesi alt›nda gerçeklefltirilen bu yöntemler hakk›nda ayr›nt›l› bilgi almak isteyen okuyucular›m›za, ülkemizde bas›- lan “Bu¤day” dergisini iç rahatl›¤›yla öne- ririz. Biz bu yaz›m›zda sizlere sadece üret- tikleriyle de¤il, yaflam felsefeleriyle de herkese örnek olabilecek bir kar› kocay›

tan›taca¤›z.

Bill Pearcy ve han›m› Amy’nin iflletti¤i çiftlik, ABD’nin Oregon Eyaletindeki Cor- vallis kasabas›n›n birkaç kilometre d›fl›nda bulunuyor. Ev, girifl kap›s›n›n hemen ya- n›nda bir tepeye infla edilmifl; 100 metre kadar ileride bir göl ve hemen yan›nda ufak bir koyun sürüsü var. Amy yeni gelen iki misafire evi gösteriyor. Damdaki günefl panolar›, çok ya¤mur ya¤an bir yerde bile bu tür enerjinin kullanabilece¤inin iyi bir göstergesi. Balkonda sanki uzay meki¤in- de kullan›lmak üzere alüminyumdan yap›l- m›fl bir f›r›n›n içinde piflen bir hindi gözü- müze tak›l›nca, Amy bunun tamam›yla gü- nefl enerjisiyle çal›flan bir “günefl f›r›n›”

oldu¤unu söylüyor. “Benim bunu k›fl›n bi- le kulland›¤›m oluyor” diyor Amy. Biraz sonra bostanday›z. Domates, kabak gibi sebzeler hiç yapay ve pestisit kullan›lma- dan yetifltiriliyor. Biraz ileride çeflit çeflit meyve a¤açlar›n› bize tan›tan Amy, diken- lere çal›lara hiç ald›rmadan yal›n ayak do- lafl›yor. Yetifltirdikleri ürünleri Farmer’s Market (Çiftçi Pazar›) denilen yerde bizzat kendileri sat›yorlarm›fl.

Döndü¤ümüzde Bill, kendi yapt›¤› bir çeflit elma flarab›na benzer içkisini bize su- nuyor. D›flar›da oturuyoruz, yan›m›zda bir göl oldu¤u halde sivrisine¤in olmamas›

dikkatimizi çekiyor. Sordu¤umda, gölde sinek larvalar›n› yiyen bol miktarda kurba-

¤a ve yusufçuk böce¤i oldu¤u için sivrisi- nek sorunu olmad›¤› yan›t›n› al›yorum. Ye-

me¤i de d›flar›da yiyoruz. Salata tümüyle organik sebzelerden yap›lm›fl. Günefl f›r›- n›nda piflen hindi, sanki insan›n a¤z›nda eriyor. Hâlâ bu yaz›y› okumaya devam et- tiyseniz belki de akl›n›za “Peki ne yapa- l›m, organik çiftlikler her yerde var m›?”

gibilerinden bir düflünce gelebilir. Sabret- ti¤iniz iyi oldu, çünkü bu çiftli¤in, san›r›m hiç bir yerde bulamayaca¤›n›z baz› özellik- leri var. Bu yirmi hektarl›k çiftlikte koyun- lardan tutun sar›msa¤a kadar her fleyi ye- tifltiren, sadece Bill ve kar›s›; tek bir yar- d›mc›lar› bile yok. Bill 76 yafl›nda; kar›s›- na sormad›k ama Amy, çok genç görün- mesine ra¤men, yazd›¤› bilimsel makalele- rin tarihine bak›nca aralar›nda fazla yafl fark› olmad›¤› belli. Bilimsel makaleler?

Evet, hem de Harvard’›n ünlü ekolo¤u Prof. Schoner ile birlikte yazd›¤› birbirin- den güzel makaleler. Amy doktoras›n›

Harvard’dan, Bill Yale’den alm›ﬂ. Bill’in Stanford Üniversitesi’ne girme olas›l›¤›

varm›fl ama o denizbilimleri bölümünün yeni kuruldu¤u Oregon State Üniversite- si’nde yard›mc› doçentli¤i seçmifl. En pres- tijli dergilerde 150 bilimsel makalesi bas›- lan Bill, 40 kadar master ve doktora ö¤- rencisi yetifltirmifl.

Bill 10 y›ld›r emekli ama çiftlik ifllerin- den f›rsat buldukça üniversitedeki ofisinde hâlâ çal›fl›yor; biz de sohbetimize orada devam ettik. Nas›l oluyor da günümüzün önde gelen denizbilimcilerinden biri flimdi bir çiftlikte çapa sall›yor, koyun besliyor?

“Ben küçüklü¤ümden beri spor bal›kç›l›¤›

aﬂ›¤› bir insan›m” diyor Bill; “Orada ken- dimi unutur, ama ayn› zaman da nehrin, orman›n ve o sessizli¤in bir parças› oldu-

¤umu farkederdim.” Küçük yaﬂta tohumla- r› at›lan bu do¤a aﬂk› yazlar›n› geçirdi¤i

Eylül 2005 91 B‹L‹M

_ve

TEKN‹K

dedesi Noah’›n çiftli¤inde 7-12 yafllar› ara- s› perçinlenmifl. Çiftlikte yaflam o kadar il- kelmifl ki, atl› arabayla bir gün süren yol- culuk sonucu su kuyudan temin edilir, ye- mek odun sobas› üzerinde piflirilir ve elek- trik olmad›¤› için geceleri gaz lambas› ›fl›-

¤›nda dedesi kovboy hikayeleri okurken küçük Bill ve nenesi ma¤aza kataloglar›na bakarm›ﬂ. Bill devam ediyor: “Çiftlikte tek çocuk bendim; kelebekleri kovalar, a¤aç- lara t›rman›r, koruluklarda dolaﬂ›r, derede bal›k tutard›m.”

Babas› elektrik mühendisi olan Bill’in ailesi Chicago’nun varl›kl› bir mahallesin- de otururmuﬂ, ama buna ra¤men Bill harç- l›¤›n› hayvanat bahçesinde hayvan bak›c›l›-

¤› yaparak kazan›rm›ﬂ. Iowa Üniversite- si’nden lisans ve master derecesini ald›k- tan sonra doktoras›n› Yale Üniversite- si’nde Göl Bilimleri üzerine yapm›ﬂ. (Ders ald›¤› hocalar aras›nda ekolojinin Einste- in’› sayabilece¤imiz Evelyn Hutchinson da var.) Hikayenin gerisini zaten yukar›da an- latt›k, unuttu¤umuz, ald›¤› prestijli ödül- ler.

‹ﬂte bir organik tar›mc›n›n öyküsü.

Kahvede oturup piflpirik oynamak, onu bu- nu çekifltirmek yerine bu modern Thorea- u, genç bir delikanl›ya tafl ç›kartacak flekil- de bel sall›yor. Ayr›l›rken akl›ma geldi;

belki bu muhteﬂem insan› bir daha göre- meyecektim. Bizim maaﬂla Amerika nire, buras› nire? Zaten bu yaz oraya gitmemin as›l nedeni, bir tanecik o¤lumu ve gelini- mi görmek içindi. Duyguland›m do¤rusu.

Nas›l duygulanmam? Ben O’nun mezun etti¤i ilk master ö¤rencisiyim.

Foto¤raflar için Evrim Karaçetin’e teﬂekkür ederiz.

yasamDuz 8/23/05 11:03 AM Page 91