SPOR SAKATLIKLARININ PSİKOSOSYAL BOYUTU Yrd. Doç. Dr. Perican Bayar

SPOR SAKATLIKLARININ PSİKOSOSYAL BOYUTU

Yrd. Doç. Dr. Perican Bayar

Ankara Üniversitesi

Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu

Spor Sakatlıklarının Oluşumundaki Etmenler

Dışşal Etmenler ( Fiziksel ) İçsel Etmenler Psikolojik ) Kullanılan araç-gereç, saha

koşulları, karşı karşıya kalınan travmalar (çarpışmalar),

antrenman biçimi, fiziksel yorgunluk, aşırı yüklenmeler v.b’lerden oluşurken,

Kişilik, stres, dikkat,

önyargılar, tutumlar, geçmiş yaşam olayları, başkalarıyla kurulan ilişkiler v.b’den

oluşmaktadır.

Spor psikolojisi alanında yapılan araştırmalar spor sakatlıklarını üç başlıkta incelemektedir.

*Ana etmenler (Fiziksel etmenler); Çarpışmalar, aşırı yüklenmeler , fiziksel yorgunluk v.b.

Psikolojik etmenler; Kişilik, Dikkat v.b.

Psikososyal etmenler; Geçmiş yaşam olayları, stres.

Spor Sakatlanmalarında Psikososyal Etmenler

Bu başlık altında; Sporcunun yaşadığı toplumsal çevresi ile etkileşimleri, sakatlığın başlangıcı ve geçmiş yaşam olayları ile ilişkileri incelenecektir.

Stresli yaşam olayları;

Stres bireyin değişken olan yaşam koşullarına

uyumunu olumsuz yönde etkiler ve hastalık riski yaratır.

Stresli yaşam olaylarının bir kısmı şunlardır;

Eşin ya da sevgilinin ölümü

Yeni bir eve taşınma

İş ya da okul değiştirme

İflas etme

Aile bireylerinden birinin yitimi

Büyük borç altına girme

Piyangodan çok miktarda para kazanma v.b

Bir kısım yaşam olaylarının en azından depresyon ve kalp krizine neden olacak fiziksel, zihinsel ve davranışsal değişiklikleri hızlandırdığı (Theorell, 1974), korku ve bunalımlara neden olduğu (Vinokur&Selzer, 1975), kaza oranını artırdığı ve akademik başarıyı düşürdüğü belirtilmektedir (levinson&Hırscfeld, 1983).

Geçmiş yaşam olayları ile spor sakatlıkları arasındaki ilişkiyi

araştıran çalışma sonuçlarından örnekler;

Holmes (1970), geçmiş yaşam olayları ile ilgili futbolcularla yapmış olduğu çalışmasında, yaşamlarında çok fazla değişiklik

olan oyuncuların %50, orta düzeyde değişiklik olanların %25, düşük düzeyde değişiklik olanlarınsa %9 oranında sakatlandığını

saptamıştır.

Caddington&Troxell (1980), çalışmalarında geçmiş bir yıllık

dönem içinde anne ya da babalarını kaybeden çocukların

hiç kaybı olmayan akranlarına oranla beş kat daha fazla sakatlandıklarını ve sakatlanma

şiddeti ile kayba verilen

tepkiarasında bir ilişki olduğunu rapor etmişlerdir.

Croyn&Alles (1983), SARRS ölçeğini kullanarak yaptıkları

çalışmalarında sakatlanan sporcuların sakatlanmayanlara göre daha fazla stresli yaşam olayına maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.

Kerr&Minden (1988), stresli yaşam olayları geçiren cimnastikçilerin dört kat daha fazla sakatlandıklarını rapor etmişlerdir.

Williams,Tonymon ve Wadsworth (1986) kolejli sporcularla yapmış oldukları çalışmalarında yüksek yaşam stresi ile sakatlanma riski arasında bir ilişki olmadığını rapor etmişlerdir.

Passer&Seese (1983), Kolej futbol takımları ile yaptıkları

çalışmalarında yakın zaman yaşam olayları ile sakatlanma arasında önemli bir fark olmadığını bulmuşlardır.

Stresli Yaşam Olayları ve Sakatlanmalara İlişkin Denenceler

Dikkat Denencesi Yorgunluk Denencesi

Bu kuramsal çerçevede stres dikkatin azalmasına ya da kullanılamamasına neden olmaktadır. Böylece sporcunun sakatlanması için bir etken oluşmaktadır (Williams, 1988).

Günlük yaşamda stres yaratıcıların etkisi ile organizma enerjisini yitirmeye, kendisini yorgun ve güçsüz hissetmeye başlar. Bu süreç ise bireyin sakatlanmasına ya da hastalığına davetiye çıkarır (Selye, 1979).

Her iki denence de tek başlarına değil karşılıklı etkileşimleri

TEŞEKKÜR