Telekomünikasyon sektöründe fiber optik kazı işlerinde muhtemel tehlike ve risklerin önlenmesi

(1)

T.C.

İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDE FİBER OPTİK KAZI İŞLERİNDE MUHTEMEL TEHLİKE VE RİSKLERİN ÖNLENMESİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Engin DEMİR Tez Danışmanı

Dr. Öğr. ÜyesiHaldun TURAN

İSTANBUL – 2021

(2)

T.C.

İSTANBUL RUMELİ ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDE FİBER OPTİK KAZI İŞLERİNDE MUHTEMEL TEHLİKE VE RİSKLERİN ÖNLENMESİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Engin DEMİR Tez Danışmanı

Dr. Öğr. ÜyesiHaldun TURAN

İSTANBUL – 2021

(3)

BEYAN

T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü bünyesinde bulunan Tez Yazım kılavuzu yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu Tez içindeki tüm veri, bilgi ve dokümanların doğru ve tam olduğunu, akademik etik ve ahlak kurallarına uygun bir şekilde elde edildiğini belirtirim. Lisansüstü Tez Yazım çalışmasında kullandığım verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı ve çalışmanın özgün olduğunu bildiririm.

Aynı zamanda bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve yararlandığım bütün kaynakları atıf yaparak belirttiğimi ve bu Lisansüstü Tez Yazım sırasında patent ve telif haklarının ihlal edici bir davranışımın olmadığını belirtir; aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.

Etik Kurulu onayına ihtiyaç bulunmaktadır.

Etik Kurul onayına ihtiyaç bulunmamaktadır.

AD SOYAD TARİH x

x x x

(4)

I ÖZET

TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDE FİBER OPTİK KAZI İŞLERİNDE MUHTEMEL TEHLİKE VE RİSKLERİN ÖNLENMESİ

ENGİN DEMİR

T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü İş Sağlığı ve Güvenliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Haldun TURAN

Fiber optik kullanımı hem telekomünikasyon hem de veri iletişiminde benzersiz ve sayısız avantajları nedeniyle artmaktadır. Fiber optik, daha yüksek hız, daha az sinyal kaybı, daha fazla veri taşıma kapasitesi gibi çok ciddi avantajlar sunar. Fiber optik, sağlık görüntüleme, mekanik görüntüleme, sıhhi tesisat alanlarında da kullanılmaktadır. Tüm dünyada salgın nedeniyle şirket çalışanlarının çoğu evden çalışmak zorunda kaldı ve öğrenciler çalışmalarını internet üzerinden takip etmek zorunda kaldı. Bu nedenlerden dolayı daha kaliteli ve kesintisiz iletişime sahip olabilmek için fiber optik telekomünikasyon sektöründe büyük önem taşımaktadır.

Tez amacım telekomünikasyon sektörü için önemli olan yeraltı fiber optik kabloların kazılması ve döşenmesi faaliyetlerinde tüm riskleri azaltmak, riskleri en aza indirmek için gerekli minimumları belirlemek ve işin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlamaktır.

Çalışanlar, halk ve çevre için maddi ve manevi zararlar önlenmelidir.

Anahtar Kelimeler: Fiber Optik, İş Sağlığı ve Güvenliği Standartları, Telekomünikasyon, Kazı, Yer altı

(5)

II ABSTRACT

PREVENT OF POSSISBLE HAZARD AND RISKS IN FIBER OPTIC DIGGING OPERATIONS IN TELECOMUNICATION

Engin DEMIR

T.C. İstanbul Rumeli University Graduate Education Institute

Departman of Occupational Health and Safety Supervisör: Dr. Öğr. Üyesi Haldun TURAN

Usage of Fiber optic is increasing due to its unique and numerous adavantages in both telecommunication and data communication. Fiber optic offers very serios advantages such as higher speed, less signal loss, greater data carrying capacity.

Fibe roptic is being used in health imaging, mechanical imaging and plumbing areas.

Because of the pandemic all over the Word, most of the company personnel had to work from home and students had to follow their studies via internet. As these raesons, in order to have better qualified and uninterrupted communication. Fiber optic has significant importance in the telecomunication sector.

My thesis purpose is decreasing the all riscs, setting out the required minumums to minimize riscs and ensuring that the job is done safely in the activities of digging and laying underground fiber optic cables which are important for the telecommunication sector. Material and moral damages must be prevent for employees, public and the environment.

Keywords: Fiber Optic, Standarts of Healtn and Safety, Telecomunication, Digging of Undergrand.

(6)

III İÇİNDEKİLER

ÖZET ... I ABSTRACT ... II İÇİNDEKİLER ... III KISALTMALAR ... VI TABLOLAR LİSTESİ ... VII RESİMLER LİSTESİ ... VIII ÖN SÖZ ... X

1. GİRİŞ ... 1

2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ... 3

2.1. İŞ SAĞLIĞI ... 3

2.2. İŞ GÜVENLİĞİ ... 5

2.3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMACI VE ÖNEMİ ... 6

3. FİBER OPTİK NEDİR? AVANTAJLARI NELERDİR? ... 7

3.1. FİBER OPTİK ... 7

3.2. FİBER OPTİK AVANTAJLARI ... 7

4. FİBER OPTİK PROJELERİNDE KAZI İŞLERİ ... 8

4.1. TANIMLAR ... 8

4.2. PLANLAMA ... 8

4.3. GÖMÜLÜ HİZMET ALTYAPILARI ... 8

4.3.1. Gömülü Hizmet Altyapıları Nelerdir ... 9

4.4. GÖMÜLÜ HİZMET ALTYAPILARINDA GÜVENLİ ÇALIŞMA ... 9

4.5. DİĞER SEKTÖRLERDEKİ KAZI ÇALIŞMASI KAZALARI... 10

4.6. FİBER OPTİK KAZI BOYUTLARI ... 13

4.7. KANAL KAZMA (TRENÇ) ... 13

4.8. İSG MEVZUATINDA KAZI ÇALIŞMALARI ... 16

4.8.1. Terimler ve Tanımlar ... 17

4.9. KAZI İZİNLERİ (RUHSATLANDIRMA) ... 18

4.10. YERALTI HİZMETLERİ (MENHOLLER) ... 19

4.11. FİBER OPTİK KABLO ÇEKİMİ... 21

4.12. YERALTI GÖMÜLÜ HAT TESPİT ÇALIŞMASI (RADARLAMA) ... 23

4.12.1. Radar Çalışması İşlem Sırası ... 25

4.12.2. Cihaz Sapma Payları ... 28

4.12.3. Radar Ölçüm Sapma Payları Değerlendirme ... 33

(7)

IV

4.13. SAHADA KAZI ÇALIŞMALARINDA MEYDANA GELEN KAZALAR ... 34

4.14. BETON DÖKÜMÜ (ASFALTLAMA) ... 37

4.15. ÇEVRE GÜVENLİĞİ ... 38

4.16. İŞ MAKİNELERİ ... 40

4.16.1 Vibrasyonlu Kompaktör ve Tokmak (Zıp Zıp) ... 43

4.17. MALZEME TAŞINMASI VE GÜVENLİĞİ ... 46

4.18. ELLE TAŞIMA... 49

4.18.1. Yükle İlgili Risk Faktörleri ... 49

4.18.2. Bireysel Risk Faktörleri ... 50

5. YOL VE TRAFİK GÜVENLİĞİ ... 51

5.1. YOL ÜZERİNDEKİ FİBER OPTİK ÇALIŞMALARI (F/O) ... 51

5.2. YOL VE YAYA LEVHALARI ... 52

5.3. TRAFİK İŞARETLEME STANDARTLARI... 55

5.3.1 Terimler ve Tarifleri ... 55

5.4. GEÇİCİ TRAFİK KONTROL BÖLGESİNDE (GTKB) UYGULANACAK GENEL KURALLAR .... 63

5.4.1. GTKB’ de Yol ve İşaretlemeler ... 63

5.4.2. Trafiğin Kısıtlanması ile İlgili Emniyet Tedbirleri ... 63

5.4.3. GTKB’ ye Yaklaşırken Sürücü ve Yayaların Uyarılması ... 64

5.5. GEÇİCİ TRAFİK KONTROL ELEMANLARI ... 66

5.5.1. Geçici Trafik Kontrol Planı (GTKB) ... 66

5.5.2. Geçici Trafik Kontrol Bölgesi (GTKB) ... 66

5.6. TRAFİĞİ YÖNLENDİRİCİ DONANIM VE İŞARETLER ... 69

5.6.1. İş Güvenliği ... 71

5.6.2. Plastik Trafik Konileri ... 71

5.6.3. Mafsallı ve Mafsalsız Silindirler (Ayırıcılar) ... 72

5.6.5. Trafik El İşaretleri ... 73

5.6.6. Bayrakçının Hareketleri ... 74

5.6.7. Bayrakçının Vasıfları ... 75

6. ÇALIŞAN EĞİTİMLERİ VE KİŞİSEL KOROYUCU DONANIMLARI (KKD) ... 76

6.1. YASAL EĞİTİMLER ... 76

6.2. ÖZEL EĞİTİMLER ... 82

6.3. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD) ... 83

6.3.1 Tanımlar ... 83

6.3.2. Kişisel Koruyucu Donanımların Belirlenmesi ... 84

6.3.3. Fiber Optik İşlerinde Kullanılan KKD ve Standartları ... 84

6.3.4. KKD Teslim ve Tespit Formları... 84

(8)

V

7. ÖRNEK SAHA ÇALIŞMALARI ... 86

7.1. GÜVENLİ KAZI ÇALIŞMASI İŞLEM SIRASI ... 86

7.2. SAHADA GÜVENLİ GEÇİLEN KAZI ÖRNEKLERİ ... 91

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 95

KAYNAKÇA ... 97

(9)

VI

KISALTMALAR

A.G.T : ADI GEÇEN TEZ

AYKOME : ALTYAPI KOORDİNASYON MERKEZİ ARUDEP : ALTYAPI RUHSAT DEĞERLENDİRME BBB : BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BS : BASIM

CM : SANTİMETRE EBA : EĞİTİM BİLİŞİM AĞI EN : AVRUPA STANDARDI EU : AVRUBA BİRLİĞİ F/O : FİBER OPTİK

GTK : GEÇİÇİ TRAFİK KONTROLÜ

GTKB : GEÇİCİ TRAFİK KONTROL BÖLGESİ ILO : ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ İBB : İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İSG : İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İSGGM : İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İTO : İSTANBUL TİCARET ODASI

KM/S : KİLOMETRE SAAT kV : KİLOVOLT

KKD : KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM MEB : MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

M : METRE

MM : MİLİMETRE

MYK : MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU RF : RADYO FREKANS

TSE : TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ TÜRKAK : TÜRK AKREDİTASYON KURUMU VB : VE BENZERİ

WHO : DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ

% : YÜZDE

5G : BEŞİNCİ NESİL

(10)

VII

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo-1 Bayrakçının Konumunu Belirleme Tablosu………54

Tablo-2 Geçici Trafik Kontrol Bölgesinde Tavsiye Edilen Rakordman Uzunlukları Trafik Konileri ve Flaşör Adetleri………..………...68

Tablo-3 İş Yeri Tehlike Sınıfları………..76

Tablo-4 Eğitim Konular Tablosu……….78

Tablo-5 Mesleki Eğitim Alınacak İşleri Ait Tablo………..79

Tablo-6 Kazandırılan Yeterlilikler, Dersin Modülleri Süre………..80

Tabo-7 Yeterlik ve Modül Tablosu………...………..80

(11)

VIII

RESİMLER LİSTESİ

Resim-1 Fiber Optik Kablo İç Yapısı………7

Resim-2 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-1………..10

Resim-7 Kepçe ve Mini Trencher Kazı boyutları……….13

Resim-8 Yeraltında Hat Tespit Edilmesi Durumunda Kazı Yöntemi……….14

Resim-9 Kanal Kazma………15

Resim-10 Mini Kepçe Kanal Kazma………..16

Resim-11 Menhol Boyut ve Özellikleri………..20

Resim-12 Menhol Örneği………20

Resim-13 Makara ve Forklift ile Taşıma………21

Resim-14 Fiber Optik Kablo Çekimi………..22

Resim-15 Radar/ Dedektör……….24

Resim-16 Tarama ve Cihaz Hafızasına Kayıt………..25

Resim-17 Tarama Görüntüsü Bilgisayara aktarımı……….25

Resim-18 Bilgisayara Aktarılan Cihaz Görüntüleri………..26

Resim-19 Sahada Tespit Edilen Yeraltı Hat Metrajları………...27

Resim-20 Cihaz Ölçümü-1……….28

Resim-21 Kazı Çalışması sonrası Derinlik-1………...28

Resim-30 Ölçüm Analizi……….33

Resim-31 Doğalgaz Hattına Zarar Verme………34

Resim-32 Abone Su Borusuna Zarar Verme………35

Resim-33 Elektrik Hattına Zarar Verme………36

Resim-34 Betonlama………..37

Resim-35 Çevre Güvenliği……….39

(12)

IX

Resim-36 Kazıcı-Yükleyici……….41

Resim-37 Vibrasyonlu Kompaktör……….43

Resim-38 Tokmak (Zıp Zıp)………44

Resim-39 Jeneratör……….45

Resim-40 İşaretçi Yönlendirme……….48

Resim-41 Trafik Konileri ve Işıklandırma………..52

Resim-42 Çalışma Uyarı Levhaları………53

Resim-43 Bariyerleme………53

Resim-44 Bayrakçı Konumu………..54

Resim-45 Yayaların Yönlendirilmesi……….60

Resim-46 Rakordman Tesisi………..61

Resim-47 İki Yönlü Yollarda Geçici Trafik Kontrol Bölgesi bölümleri………62

Resim-48 Işıklı Ok İhbar Örnekleri……….70

Resim-49 İş Güvenliği Yeleği……….71

Resim-50 Trafik Konileri……….71

Resim-51 Mafsallı ve Mafsalsız Silindirler (Ayırıcılar)……….72

Resim-52 Yaya Bariyerleri………..72

Resim-53 Trafik El İşaretleri………...73

Resim-54 Bayrakçıların Hareketleri………..74

Resim-55 CE Standartları………..83

Resim-56 KKD Teslim Formu……….85

Resim-57 KKD Tespit Formu……….85

Resim-58 Radarlama………..86

Resim-59 Kazı Alanı Sınırlandırılması………..87

Resim-60 Kazı Gözcüsü Eşliğinde Kazı………...88

Resim-61 Kablo Serilmesi………..88

Resim-62 Menhol Yeri Hazırlanması………89

Resim-63 Kompaktör ile Zemin Düzeltme Çalışması………...89

Resim-64 Beton Dökümü………90

Resim-65 Fiber Optik Kablo Çekimi Saha Çalışması………...90

Resim-66 Güvenli Kazı-1………91

(13)

X ÖN SÖZ

Telekomünikasyon sektöründe hızlı ve yüksek kapasiteli veri akışı için fiber optik kablo çok önemli bir yer teşkil etmektedir. Fiber optik kablonun yeraltına döşenmesi için yapılan kazı çalışmaları, iş güvenliği önlemleri alınmazsa ciddi iş kazısı meydana gelme potansiyelleri içermektedir. Bu nedenle çalışmalar öncesi mutlaka İş sağlığı ve güvenliği tedbirleri alınarak çalışmalar yapılmalıdır.

Tez çalışmam sürecinde her daim yanımda olan hayat arkadaşım Canan Demir ve kızım Miray Demir’e, şirket içi hazırlamış olduğu prosedürlerle tezime ana kaynak oluşturan değerli yöneticim Kaan Nurik’e, yapıcı yönlendirmeleriyle çalışmamı ileriye taşımama yardımcı olan danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Haldun Turan’a, desteklerinden ötürü Prof. Dr. Ulvi Avcıata’ya ve Dr. Öğr. Üyesi Cenk Güngör’e teşekkürü borç bilirim.

ENGİN DEMİR

(14)

1 1. GİRİŞ

Dünya da ve Türkiye de gelişen teknoloji ile beraber internet iletişimin kesintisiz, yüksek kaliteli ve daha fazla veri sağlanması amacıyla telekomünikasyon sektöründe fiber optik (F/O) çalışmaları ülkemizde de hız kazanmıştır. Pandemi süreci de gösterdi ki; Türkiye’nin her yerinde kaliteli ve hızlı internet erişimine ihtiyacımız var. Çok sayıda iş yeri çalışanları evlerinden çalışmak zorunda kaldılar, öğrenciler Eğitim Bilişim Ağı (EBA) üzerinden ders almak, öğretmenler de EBA üzerinden ders vermek zorunda kaldılar ve hala da devam ediyorlar. Ülkemizin 5.Nesil (5G) teknolojisine geçebilmesi içinde en önemli koşullardan bir tanesi de fiber alt yapısıdır. Yetkililer bugün ülkemizin yaklaşık 250–300 000 km uzunluğunda fiber alt yapısı bulunduğunu ve yaklaşık en az 1 000 000 km ye daha ihtiyaç duyulduğunu belirtmektedir.

Bu denli F/O alt yapı ihtiyacının olması nedeniyle ortaya çıkacak çalışma hacminden dolayı F/O kablonun yer altına gömülmesi çalışmaları risk olarak nitelendirilecek durumlarında ortaya çıkmasına sebep olacaktır. Bu kapsamda ortaya çıkacak tehlike ve risklerin, uygun çalışma koşullarının oluşturulabilmesi için İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) kavramı devreye girecektir. Çalışanların emniyetli bir ortamda çalışmalarını sağlamak, kazı çalışmaları esnasında yayalara ve araç trafiğine güvenli ortam sağlamak gibi iş kazalarının önüne geçilmesi adına detaylı risk analiz çalışmaları yapılması gerekmektedir.

F/O kablonun yer altına döşenmesi için yapılacak kazı faaliyetleri öncesi muhtemel tehlike ve riskleri tanımlayarak, bu tehlike ve risklerin en aza indirilmesi için gereken minimum standartlar ortaya koyulup işin güvenli bir şekilde yapılması sağlanmalıdır.

Çalışanlara, yayalara, kazı güzergâhından geçen araçlara, çevredeki yapılara, çevreye maddi ve manevi hasar verilmemelidir.

Kazının en büyük riskleri gömülü hizmet alt yapılarına kazı yaparken zarar verilmesidir. Örneğin; doğalgaz hattı, su hattı, elektrik hattı, kanalizasyon borusu. Kazı esnasında gömülü hizmet alt yapılarına zarar vermemek için öncelikle ilgili kurumlardan kazı izinleri alınmalıdır. Sonrasında sırasıyla ilgili kurumlardan alt yapı haritaları temin edilmelidir. Son olaraksa yer altı radar cihazları ile tarama yapılmalıdır.

Bu çalışmanın amacı; telekomünikasyon sektöründe F/O kabloların yer altına gömülmesi esnasında meydana gelebilecek tehlike ve riskleri önlemeye çalışmaktır.

Riskleri kaynağında ortadan kaldırılmasını sağlamak bunun yapılamaması durumunda riskleri minimize ederek toplu ve kişisel tedbirleri sağlamaktır.

Televizyonlarda ve gazetelerde sık sık şu şekilde haberler çıkmaktadır; kazı yapılırken doğalgaz borusu patlaması sonucu yangın çıktı, iş makinesi ile kazı yapılırken elektrik kabloları koptu. Bu yüzden özellikle şehir içi yapılan kazılar ciddi riskler barındırmaktadır. Tez çalışmasının içinde haberlere konu olan bu kazalara da

(15)

2

yer verilerek önlenmesi konusunda çalışma yöntemlerine yer verilecek olup, diğer sektörlerdeki kazı çalışmaları için de güvenli kazı rehberi olacağına inanıyorum.

Giriş Bölümünde çalışmanın önemi, amacı, kapsamı bilgileri verilmiştir. Birinci bölümde Genel İSG konularına yer verilmiştir. İkinci bölümde F/O nedir, avantaj ve dezavantajları bilgilerine yer verilmiştir. Üçüncü bölüm de kazı çalışmalarının nasıl yapıldığı, hangi yöntemlerin kullanıldığı, kazı emniyeti, sektördeki kaza araştırmaları ve hipotezlerin anlattığı kısımdır. Dördüncü bölümde kazı çalışmalarında yol ve trafik güvenliğinden bahsedilmiştir. Beşinci bölümde çalışanların eğitimi ve kişisel koruyucu donanımları konusuna değinilmiştir. Altıncı bölümde örnek kazı çalışmalarına yer verilmiştir. Son bölümde de sonuçlar ve önerilere değinilerek çalışma tamamlanmıştır.

(16)

3

2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İnsanlık tarihinde yaşamsal faaliyetlerin sürdürülmesi amacı ile bireyler çaba sarf etmek durumundadır. Bu çabalar ilk yıllarda avlanma veya tarım gibi faaliyetlerde yürütülürken ilerleyen yıllarla birlikte farklı coğrafyalarda çalışma yaşamı ve endüstriyel faaliyetlerde devam etmiştir. Tüm bu süreçlerde tarihler, coğrafi konumlar ve yürütülen faaliyetler farklılaşsa da tamamında ortak payda olarak insan rol almıştır.

Dolayı ile tüm faaliyetlerde insanların tüm sağlık ve güvenliklerinin önemi ortaya çıkmaktadır.

İSG kavramına bakıldığında çalışma yaşamında ana konulardan biri olduğu görülmektedir. Günümüzde bilim dalı olduğu kabul edilen İSG, farklı bilim alanlarında olduğu üzere çalışma yaşamlarındaki gelişmeler ve toplumsal yaşam farklılıkları ile birlikte gelişim göstermektedir. İSG kavramında çalışma faaliyetleri (üretim ve hizmet süreçleri) başta olmak üzere çalışan sağlığı ve güvenliği kavramları birlikte ele alınmaktadır.

Çağdaş toplumlarda çalışma yaşamında bireylere önem verilmektedir. Bireylere verilen önem ile birlikte bireysel yaşam kalitesi artmakta ve hedeflere ulaşılmaktadır.

Bu doğrultuda;

 Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labor Organization (ILO)),

 Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization (WHO)),

 Avrupa Birliği (European Union (EU)),

gibi uluslararası kuruluşlar faaliyetlerine devam etmekle birlikte, sözleşme, bildiri, konferans ve çeşitli tavsiye kararları ile çalışanların sağlıklı ve güvenli bir şekilde alışmasını önemsemektedir¹.

2.1. İŞ SAĞLIĞI

İş sağlığı kavramı, çalışanların çalışmalarına bağlı olarak sağlık ile ilgili şartlarının iyileştirilmesi, korunarak refah seviyelerinin-yaşam kalitelerinin arttırılması, yaralanma, hastalık veya sakatlık gibi sağlık sorunlarının engellenmesi/en aza indirilmesini ifade etmektedir². Bu amaç doğrultusunda iş sağlığı çalışma ortamlarında yer alan fiziksel çevre şartları ve yürütülen faaliyetler sebebiyle çalışanların karşılaşabilecekleri sağlık sorunlarının en düşük seviyelere getirilmesi ya da tamamen

1 Handan Topçuoğlu, Şenay Özdemir, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Davranış Değişikliği Yaratma Süreci, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt:48 (567), 10-15.

2 Özge Akboğa, ‘‘Hazır Beton Sektörünün İş Güvenliği Açısından Analizi’’ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniv. Fen Bilimler Enstitüsü, İzmir 2011)

(17)

4

ortadan kaldırılması amacı ile yürütülen inceleme ve analizlerin gerçekleştirilmesi sürecini ifade etmektedir³.

Küresel teşkilatlar, İş sağlığı kavramında çalışanlarını eşit seviyede önemsemektedir. Bu önem doğrultusunda ILO ve WHO tarafından yapılan tanımda;

çalışanların hepsinin ‘’bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlık ile refahlarını en üst seviyeye çıkarılması ve bu durumun sürdürülebilir kılınması için; iş yeri ortam koşullarının, iş çevresinin ve üretilen malların sebep olduğu, çalışanları yaralanma ve kazalarla karşı karşıya bırakacak risk faktörlerinin ortadan kaldırılması’’ iş sağlığı tanımıyla ifade edilmektedir⁴. İş sağlığı kavramı yapı itibarı ile örgüt ve çalışanlar adına çeşitli hedeflerin elde edilmesini amaçlamaktadır. Ayrıca ILO tarafından ortaya konulan tavsiye kararlara bakıldığında;

 Çalışanların sağlık koşullarının en üst düzeye çıkarılması,

 Çalışma faaliyetlerinin çalışan sağlık ve sıhhatlerini olumsuz etkileyecek etkenlerin engellenmesi,

 Çalışanların ruhsal ve fiziksel yeterliliklerine göre en uygun işlerde görevlendirilmedi,

 En az çaba sarf edilerek en fazla çıktının elde edilmesi, iş sağlığının hedefleri arasında olduğu görülmektedir⁵.

İş sağlığı kavramı, sağlık çalışanları tarafından çalışma ortamından gerçekleştirilmekle birlikte, çalışanlara ait bir takım parametrelerin incelenmesi ile yürütülmektedir. Çalışma esnasında gerçekleştirilen sağlık kontrolleri (muayene, tetkik, vb.) sonucunda incelenen bu parametreler;

 Depresyon,

 Stres,

 Kolesterol,

 Tansiyon,

 Şeker Hastalığı,

 Kalp ile İlgili rahatsızlıklar, bunlardan bazılarıdır.

3 Dame Carol Black, Work HealthandWellbeing SafetyandHelath at Work (Erişim Tarihi: 22.09.2019)

4 https://acikarsiv.aydin.edu.tr/xmlui/ (Erişim Tarihi:01.01.2021)

5 Muhammed Nur Ambarlı, Günlük Hayatımız ve İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi (İstanbul: İBB Basım Evi, 2016), 40.

(18)

5

Ayrıca yaş, cinsiyet, akciğer ile diğer organ duyulara (görme, duyma, vb. ) ait verilerde iş sağlığı kapsamında incelenebilmektedir. İlgili parametreler çalışmaların yürütümü esnasında incelendiği gibi çalışanları işe başlangıcı öncesinde de incelenebilmektedir⁶.

2.2. İŞ GÜVENLİĞİ

İş sağlığı, çalışanların sağlık yönünden incelenmesinde rol almaktadır. Ancak çalışanların faaliyetleri yürütmesi sırasında veya çalışma ortamındaki herhangi bir sebeple zarar görmesi iş güvenliği kavramı ile engellenmektedir. İş güvenliği, çalışma ortamlarına bağlı olarak kazların en az indirilmesi veya tamamen ortadan kaldırılması amacıyla yürütülen araştırma ve uygulama faaliyetleri olarak tanımlanabilir.

Çalışanlar örgüt faaliyetleri ve örgütün kaza, tehlike ve risk kavramlarından korunması iş güvenliğinin hedefleri arasındadır⁷.

Toplumlar yaşam kalitelerini üst seviye çıkarma ve daha iyi hizmet sağlama adına güvenlik politikaları oluşturmaktadır. Güvenlik politikaları arasında önem seviyesi en yüksek kavram şüphesiz iş gücü sermayesinin güvenliğidir. İş güvenliği örgüt üyelerinin çalışma alanlarında gerçekleştirdikleri faaliyetler sırasında çalışma ortamındaki kimyasal ve fiziksel etkenlerin, çalışma araçlarının kullanımda olan diğer alet ve maddelerin tehlikelerine karşı; tespit ve belirlenen amacı ile yürütülen süreci ifade etmektedir. Bu süreç tehlike ve risklerin tespiti adına tıbbi ve teknik önlemler araştırıldığı gibi hukuki kavramlarda incelenmektedir.

6 Tunç Demirbilek, İş Güvenliği Kültürü (İstanbul: Legal Yayıncılık, 2005), 40.

7 Mustafa Altın, Şakir Taşdemir İSG İş Sağlığı ve Güvenliği, 2. bs. (Konya: Eğitim Yayıncılık, 2018)

(19)

6

2.3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMACI VE ÖNEMİ

İSG amacına bakıldığında örgüt üyelerinin korunması, üretim ve örgüt güvenliğinin sağlanması olduğu görülmektedir. Bu amaçların elde edilebilmesi adına ilk olarak örgüt içerisinde görülebilecek tehlike ve risklerin tespit edilerek örgüt üyeleri ve uzmanlar tarafından değerlendirilmesi ve etkisiz hale getirilecek çalışmaların gerçekleştirilmesi gerekmektedir⁸. İSG’nin temel amaçlarından bazıları da şunlardır;

 Çalışanların korunması, sağlık ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak,

 Çalışanları çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerine karşı korumak,

 Kazaları yol açabilecek etkenleri önceden tespit edip gerekli önlemleri alarak, oluşabilecek direk ve dolaylı zarar ve ödemeleri önlemek,

 Üretimin devamlılığını sağlamak,

 Çalışma verimini artırmak.

8 Havva Canbaş, Suat Kasap, Erdem Cam, ‘’Sağlık Yüksek Okulu Öğrencilerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Farkındalıkları Üzerine Bir Alan Araştırması’’, 8/1 (2018): 235-266.

(20)

7

3. FİBER OPTİK NEDİR? AVANTAJLARI NELERDİR?

F/O tanımı aşağıda yapılmaktır ve avantajlarına da değinilmektedir.

3.1. FİBER OPTİK

Bir insan saç teli çapında çok saf camdan yapılan ince, uzun tellerdir. Bunlar, optik kablolar denilen demetler halinde düzenlenmiştir ve uzun mesafelerde ışık sinyallerinin iletimi için kullanılır (Resim-1).

Resim-1 Fiber Optik Kablo İç Yapısı¹ 3.2. FİBER OPTİK AVANTAJLARI

Neden F/O sistemleri telekomünikasyon için devrim niteliğinde diye düşünüyorsanız geleneksel bakır tel ile karşılaştırıldığında optik fiberin avantajlarını şöyle sıralayabiliriz¹.

 Düşük Maliyet,

 Daha İnce,

 Yüksek Taşıma Kapasitesi,

 Daha Az Sinyal Kaybı,

 Işık sinyalleri,

 Düşük Güç,

 Dijital Sinyaller,

 Yanıcı Değil,

 Hafif,

 Esnek.

1https://www.elektronikhaberlesme.org/fiber-optik/ (Erişim Tarihi: 01.01.2021)

(21)

8

4. FİBER OPTİK PROJELERİNDE KAZI İŞLERİ

F/O projelerinde kazı işleri proseslerine aşağıdaki başlıklar ile değinilmiştir.

4.1. TANIMLAR

Gömülü Hizmet Alt Yapısı: Yer altından sağlanan herhangi bir hizmet alt yapısı.

Örneğin: doğalgaz, elektrik, su, kanalizasyon, iletişim ve benzeri diğer hatlar.

Kapalı Alan: Hazne, tank, fıçı, silo, çukur, hendek, boru, kanalizasyon kanalı, baca deliği, kuyu ve diğer benzer alanlar dâhil olmak üzere etrafının kapalı olması nedeniyle makul çerçevede öngörülebilir bir belirlenmiş riskin ortaya çıkabileceği herhangi bir yer anlamına gelir.

Belirlenmiş Risk: Yukarıdaki tanımda atıfta bulunulan aşağıdaki risklerden herhangi biri anlamına gelir;

 İş yerindeki herhangi bir kişinin yangın veya patlama kaynaklı ciddi yaralanma riski,

 İş yerindeki herhangi bir kişinin vücut sıcaklığında artış kaynaklı bilinç kaybı riski,

 İş yerindeki herhangi bir kişinin gaz, duman, buhar veya oksijen eksikliği kaynaklı bilinç kaybı veya havasızlıktan boğulma riski,

 İş yerindeki herhangi bir kişinin sıvı seviyesindeki artış kaynaklı boğulma riski,

 İş yerindeki herhangi bir kişinin serbest akan bir katı madde kaynaklı boğulma veya serbest akan bir katı madde nedeniyle mahsur kalma nedeniyle nefes alabileceği bir ortama ulaşamama riski.

Yetkinlik: İş faaliyetlerini gerçekleştirmek veya yönlendirme için gerekli bilgi, nitelik ve deneyime sahip kişiler.

4.2. PLANLAMA

Tüm kazı ve F/O (kablo döşeme) faaliyetleri önceden planlanmalıdır. Bununla beraber F/O projeleri bir için bir ‘’ Sağlık ve Güvenlik Planı’’ oluşturulmalıdır. Bu Güvenlik Planı şunları içermelidir:

 Genel Müdür tarafından imzalanarak onaylanmalıdır.

 Sahaya özgü ‘’Risk Değerlendirmeleri ve ‘’Yöntem Bildirimleri’’ içermelidir.

 Çalışmalar mümkün oldukça gömülü altyapı hizmetlerinden ve kapalı alan girişlerinden kaçınılacak şekilde planlamalıdır.

 Piyasadaki mevcut farklı kablo döşeme yöntem türleri göz önünde bulundurulmalıdır.

4.3. GÖMÜLÜ HİZMET ALTYAPILARI

Gömülü hizmet altyapıları ile teması ortadan kaldırmak veya en aza indirmek için uygun tedbirler alınmış olmalıdır. Özellikle metro alanlarında kablo döşerken gömülü hizmet altyapılarıyla yüksek temas riski bulunmaktadır bununla birlikte, bu risk

(22)

9

alanı kırsal bölgelerde kablo döşerken de göz ardı edilmemelidir. Belirlenen gömülü altyapı hizmet hatlarına yakın yerlerde kazı yapılması gereken durumlarda, kazının güvenli bir şekilde yapıldığından emin olmak için yeterli zaman ve kaynak ayrılmalıdır.

4.3.1. Gömülü Hizmet Altyapıları Nelerdir

 Elektrik kabloları,

 Gaz (doğalgaz/ LPG) boruları,

 Su boruları,

 Yüksek Tehlikeli boru hatları (petrokimyasallar, oksijen vb.) 4.4. GÖMÜLÜ HİZMET ALTYAPILARINDA GÜVENLİ ÇALIŞMA

Gömülü hizmet altyapıları üzerindeki ana unsurlar diama göz önünde bulundurulmalıdır:

 Kazı Planı,

 Kazı İş İzni,

 Radarlama Faaliyetleri Sonucu Altyapı Kaynaklarının İşaretlenmesi,

 Trafik Planı,

 Malzeme Taşıma Yoları,

 Beton Döküm Çalışmaları,

 Kazı faaliyetleri,

 Çevre Güvenliği Faaliyetleri,

 Geri Dolgu,

 İş Makinelerinin Uygunluk Kontrolleri.

Kullanılması gereken güvenli çalışma sisteminin 4 temel unsuru bulunmaktadır:

İşin planlanması kısmında ilgili yerel otoritelere başvurarak mutlak suretle kazı güzergâhının haritası çıkartılmalı, konuyla ilişkili evraklar kurumdan temin edilerek kayıt altına alınmalı veya resimleri çekilerek proje gurubunun ilgili birimlerine aktarılmalıdır.

Yeraltı hizmetlerinin saptanması kısmında ise mümkün olan yerlerde ilgili kurumun yetkilisi gelerek tespit çalışmalarına eşlik etmelidir. Tespit çalışmalarında ise sadece metal dedektörü değil, ametal yapıdaki boruları/hatları algılayabilecek özellikte dedektörler kullanılmalıdır.

Güvenli kazı yöntemleri ise gömülü hizmet altyapıların yakınında kazı yapılırken aşağıdaki hususların göz önünde bulundurulması gerekir:

 Makineler yerine yalıtılmış el aletlerinin kullanılması tercih edilmelidir.

 Hizmet altyapısının derinliğinin tespit edilebildiği durumlarda, üst yüzeyi çıkarmak için mekanik kazılar yapılabilir.

(23)

10

 İlgili riskleri dikkate alarak alternatif yöntemler kullanmayı göz önünde bulundurulmalıdır:

- Vakum - Su jetleri - Basınçlı hava - Yatay manuel kazı

İş izin sistemi ise, yukarıdaki konuların bir evrak ile tamamlanarak, çalışma başlamadan önce ilgili taraflarca imzalanarak çalışmaya onay verilmesi için kullanılmalıdır.

Geri dolgu sürecinde aşağıdaki esaslara dikkat edilmelidir:

 Tüm fazlalık kazı malzemesi, kaya ve atıklar iş sahası dışına taşınmalı ve saha temiz durumda bırakılmalıdır.

 Geri dolgu bitiminde, tüm ulaşım ve geçiş yolları ile bunların çevresi tekrar kazı başlamadan önceki durumuna getirilmelidir.

4.5. DİĞER SEKTÖRLERDEKİ KAZI ÇALIŞMASI KAZALARI

İş makineleri ile yapılan kazı çalışmalarında ciddi riskler mevcuttur. Resim-2, Resim-3, Resim-4, Resim-5 ve Resim-6’da farklı sektörlerdeki kazı çalışmalarında meydana gelen kaza örneklerine yer verilmiştir.

Resim-2 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-1²

2 https://www.sozcu.com.tr/2019/gundem/kazi-yaparken-dogalgaz-borusu-patladi-3626585/ (Erişim Tarihi: 01.01.2021)

(24)

11

Resim-3 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-2³

Resim-4 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-3⁴

3 https://www.hurriyet.com.tr/video/pendikte-dogalgaz-boru-hatti-kazi-esnasinda-patladi-41204129 (Erişim Tarihi: 01.01.2021)

4 https://www.cerkezkoybakis.com.tr/gundem/kazi-yaparken-su-borusu-patladi-2-h105265.html (Erişim Tarihi: 01.01.2021)

(25)

12

Resim-5 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-4⁵

Resim-6 Diğer Sektörlerde Meydana Gelen Kazalar-5⁶

5 https://www.haberler.com/is-makinesi-elektrik-hattini-koparinca-elektronik-8115289-haberi/ (Erişim Tarihi: 01.01.2021)

6 https://www.trthaber.com/haber/guncel/umraniyede-kazi-calismasi-sirasinda-toprak-kaymasi- 553360.html (Erişim Tarihi: 03.02.2021)

(26)

13 4.6. FİBER OPTİK KAZI BOYUTLARI

Kepçe ve Mini Trecher F/O kazı boyutları Resim-7’de gösterilmiştir.

Resim-7 Kepçe ve Mini Trencher Kazı Boyutları 4.7. KANAL KAZMA (TRENÇ)

Kanalın çökmesi, kanalın içine nesne ve kişilerin kaynaklı yaralanmaları önlemek için kazılarda çalışırken uygun bir şekilde tasarlanmış destek, takviye ve bariyerler kullanılmalıdır. Kablo bir dizi farklı yöntemlerle döşenebilir:

 Kablo pulluğu ile döşeme: kablo pulluğu ile döşeme kanal kazmaya göre daha hızlı bir yöntemdir. Daha çok kırsal bölgelerde kablo döşerken kullanılır.

 Kanal kazarak döşeme: kanallar elle veya makine ile kazılabilir.

 Yönlü delme: kanal kazma yönteminin uygun olmadığı yerlerde zemine kablo oluğu yerleştirmek için kullanılır.

Trenç yapılırken en önemli noktalardan biri de, tespit edilen gömülü yapının olduğu yerlerde, tespit edilen derinlikten bağımsız olarak trenç makinesi sadece asfaltı ve mıcır kısmı sıyırmalı, gömülü hizmetin tespit edildiği derinliğe kadar elle kazı yapılmalıdır (Resim-8).

(27)

14

Resim-8 Yeraltında Hat Tespit Edilmesi Durumunda Kazı Yöntemi

Kablo kanalları normalde en fazla 950 mm. Derinliğinde ve 300 mm.

genişliğindedir, kanalların daha büyük olması gereken yerlerde aşağıdaki hususların gözetilmesi gerekir:

 Çalışma başlamadan gerekli ekipman ve önlemlerin (kanal levhaları, destekler, takviyeler, engeller vb. )sahada mevcut olduğundan emin olunmalıdır.

 Kazı kenarlarının güvenli bir şev açısına sahip olacak şekilde kazı eğimi verilmelidir.

 Taneli topraklarda, eğim açısı, kazılmakta olan malzemenin tabi şev açısından daha düşük olmalıdır. Islak zeminde ise, çok daha düz bir eğim gerekecektir.

 Gevşek malzemeler: kazılan malzemelerin kazıdan en az bir metre uzaklıkta tutulduğundan emin olunmalıdır.

 Diğer yapıların altının oyulması: yapılan kazılarda iskele ayaklarının, gömülü hizmet altyapılarının ve yakındaki bina temellerinin veya duvarlarının altının oyulmadığından emin olunmalıdır.

 Başlamadan önce yapı için ilave destek gerekip gerekmediğine karar verilmelidir. Temel etüdü yapılması ve bir yapı mühendisinden tavsiye alınması gerekebilir.

 Havanın karanlık olduğu saatlerde kazı alanının açık bırakılması gerektiği taktirde bariyer, işaret ve ışıklandırma sağlanmalıdır.

(28)

15

 İş makinesi ve araçların etkisi: iş makinesi ve araçlar kazı alanlarının kenarlarının yakınına park etmemelidir. Ek yükler, kazı alanlarının kenarlarının çökme olasılığını artırabilir. Bununla beraber kazı yapılacak olan güzergâhtaki araç sahipleri / mahalle sakinleri en az iki- üç gün önceden bilgilendirilerek araçlarının güzergâh üzerinde park edilmemesi sağlanmalıdır.

 Kazı alanlarının kenarları insanların bunların içine düşebileceği yerlerde güçlü bariyerlerle korunmalıdır.

 Kazı alanı her vardiya başlangıcında tehlikeleri ve gerekli tedbirleri tam olarak anlayan yetkin bir kişi tarafından denetlenmelidir.

 Kazı alanları ayrıca sağlamlık veya sabitliklerini etkileyecek herhangi bir olaydan sonra denetlenmelidir.

Resim-9 Kanal Kazma (Trenc)⁷

7 Sahada Trençher ile Yapılan Kazı Çalışması Örneği (50x10 cm)

(29)

16

Resim-10 Mini Kepçe Kanal Kazma⁸ 4.8. İSG MEVZUATINDA KAZI ÇALIŞMALARI

Kazı çalışmalarında dikkat edilmesi gereken hususların ve alınacak önlemlerin belirlenmesi ve bu çalışmaların sağlıklı ve güvenli şekilde yürütülmesi amacıyla ülkemiz mevzuatında yer alan en önemli düzenleme ‘’Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’’ dir. Bu düzenlemenin dışında ayrıca Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği ve Alt Yapılar için Afet Yönetmeliği’nde kazı işleri ile ilgili bazı hükümler bulunmaktadır. Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, kazı işleri ile ilgili İSG hükümlerinin yer aldığı en kapsamlı yönetmeliktir. Yönetmelikte kazı işi öncesi ve kazı çalışması sırasında yerine getirilmesi gereken hususlar belirtilmektedir.

Kazılarda zemin yapısı, iklim koşulları, kazı alanı yakınlarında meydana gelebilecek sarsıntılar, çevredeki su kaynakları ve fazla yük kuvvetleri göz önüne alınarak uygun şev açılarının belirlenmesi ve/veya statik hesabı yapılmış uygun destek ve setlerin kullanılması ile kazı yüzeyleri, şevlerin eğimi ve yüksekliğinin zeminin yapısına, sağlamlığına ve çalışma yöntemlerine uygun seçilmesi ve kazılarda yan duvarların göçmemesi için gerekli tedbirlerin alınması bilhassa kanala kazısı çalışmalarının güvenliği açısından yönetmelikte geçen önemli hükümlerdendir¹.

1 ‘’Kanal Kazısı Çalışmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi’’, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, 13.

8 Sahada Mini Kepçe ile Yapılan Kazı Çalışması Örneği (120x40 cm)

(30)

17

Alt Yapılar için Afet Yönetmeliği’n de daha çok jeoteknik etüt (zemin etüdü) ile ilgili hükümler yer almakta ve zemin koşullarının belirlenmesi ile iletim hatlarında yapılacak çalışmalar sırasında uygulanacak hükümler yer almaktadır. Ayrıca imalata ilişkin esaslarla birlikte boru ferşiyatı (döşeme) hendek açılması ve hendeğin dolgusunda gerekli her türlü emniyet önlemlerinin alınmasına dair hüküm yer almaktadır. Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerlerinde uyulması gereken kazı işleri ile ilgili hükümler yer almaktadır².

Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nde ise dar kazılar ‘’Tranşe’’ olarak adlandırılmış ve tanımı yapılmıştır. Büyükşehir belediyeleri bünyesinde kurulan Alt Yapı Koordinasyon Merkezlerinin görev ve yetkileri ile kazı ruhsatına dair hükümler yer almaktadır³.

4.8.1. Terimler ve Tanımlar

Kanal kazı çalışmalarında dikkat edilmesi ve saha uygulamaları açısından bilinmesi gereken ve bir kısmı standartlarda belirtilen bazı önemli terim ve tanımlar şu şekilde sıralanabilir.

 Kazı: Çeşitli amaçlarla her türlü zeminde yapılan, toprağın bulunduğu yerden elle veya makine ile kaldırılmasıyla oluşan insan yapımı oyuk, çukur veya boşluk.

 Hendek Kazısı: Çeşitli amaçlarla her türlü zeminde yapılan ve boyu eninden önemli ölçüde uzun olan kazı türü.

 Dar Hendek Kazısı: Genişliği 0,60 metreden az olan hendek kazısı.

 Sığ Hendek Kazısı: Derinliği 1,25 metreye kadar olan hendek kazısı.

 Derin Hendek Kazısı: Derinliği 4,50 metreden fazla olan hendek kazısı.

 Göçük: Kazı yapılan alanın kenarında, toprağın belirli sebeplerden dolayı çözülüp gevşemesi sonucu aniden kazı yapılan yere doğru ayrılıp kayması veya düşmesi.

 Lem: Kil, kum ve silt karışımı.

 İksa: Kazı yüzeylerini tutup, destelemek ve dolayısıyla toprak kaymasını engellemek amacıyla kullanılan sistem⁴.

2 a.g.y.

3 a.g.y. , 14.

4 TS 2519 Ahşap İksa Hesap, Bakım, Söküm ve Dolgulama Kuralları Standardı (Türk Standartları Enstitüsü, 1989)

(31)

18

 Palplanş: Elverişsiz zemin şartlarında yapılan kazılarda, kazı yüzüne desteklemek ve kazı sırasında ortaya çıkan yeraltı suyunun boşaltılmasında yardımcı olmak üzere kazı hattı boyunca kurulup çakılan ahşap, betonarme ya da çelikten yapılmış düşey eleman.

 Hendek Kaplama Sistemi: Hendeklerin düşey yüzeylerinin desteklenmesi için tasarlanan prefabrik bileşenlerin montajı.

 Kohezyon: Zemin yapısı içerisinde benzer parçacıkları bir arada tutan kuvvet.

 Perde: Kazı yüzeylerini tutmak üzere bağlantı ve takviye kirişleri veya göğüsleme kirişleri ile desteklenen ve zemin ile temas halindeki iksa bölümü⁵. 4.9. KAZI İZİNLERİ (RUHSATLANDIRMA)

Büyükşehir Belediyesi ve mücavir alan sınırları içerisinde (r:30 km yarıçap) Altyapı Koordinasyon Merkezi’nin sorumluluğunda olan kentsel altyapı hizmetleri ile;

kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişilerce gerçekleştirilecek her türlü altyapı tesisinin yapılması için kazı ruhsat başvuruları AYKOME’ ye (Altyapı Koordinasyon Şube Müdürlüğü) yapılarak kazı ruhsatı alınır⁶.

Ruhsat işlemleri bazı büyükşehir belediyelerinde ARUDEP (Altyapı Ruhsat Değerlendirme Programı) üzerinden online olarak (Bursa BB, Balıkesir BB, Kocaeli BB gibi) bazıları ise dosya olarak manuel takip ve ruhsatlandırma yapmaktadırlar.

Büyükşehir olmayan illerde ise şehir merkezlerinde İl Belediyesi üzerinden ruhsatlandırma yapılırken, merkez dışında kalan bölgeler için İl Özel İdaresine başvuru yapılarak kazının uygun bulunması halinde protokol yapılarak kazı resmîleştirilir.

Tarla, şahıs arazisi vb. durumlarda ise yasal problemler çıkmaması adına yer sahibi ile muafakatname imzalanarak bölgeden kazı çalışma izni alınır.

Ruhsatlandırma sonrası yapılan çalışmaların dijital ortamda depolanması ve sağlıklı veriler tutulması açısından yapılan kazıların metraj, menhol noktaları vb.

bilgileri belediyelerin istedikleri formatta dijital olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü’ne teslim edilir.

5 TS 2519 Ahşap İksa Hesap, Bakım, Söküm ve Dolgulama Kuralları Standardı (Türk Standartları Enstitüsü, 1989)

6 BBB AYKOME Uygulama Yönetmeliği, 1.

(32)

19

4.10. YERALTI HİZMETLERİ (MENHOLLER)

Yeraltı haznelerine (kapalı alan) ancak yeterli eğitim ve kontrol tedbirleri alınmış ise girilmelidir (Resim-11, Resim-12). Telekomünikasyon çalışmaları çoğunlukla rögar ve kablo hazneleri gibi kapalı alanlara erişilmesini gerektirebilir. Kapalı alanlarda çalışma yapılması gerektiği takdirde, bunun aşağıdaki risklerin göz önünde bulundurulduğu sıkı bir güvenli çalışma sistemi uyarınca yetkin çalışanlar tarafından yapılması önemlidir:

 Kapalı alana girmekten kaçınılmalıdır,

 Bir risk değerlendirmesi yapılmalı ve güvenli çalışma sistemi oluşturulmalıdır,

 Bir giriş izni sistemi kullanılmalıdır,

 Fiziksel bariyerler yerleştirilmeden hiçbir hazne açılmamalıdır,

 Kapalı alanda boğulmaya neden olan, yanıcı veya toksik gazlar varlığı kontrol edilmedir,

 Kapalı alan yeterince havalandırılmalı ve arındırılmalıdır,

 Giriş ve çıkışlar mahsur kalmayı önlemek için yeterli olmalıdır,

 Kurtarma prosedürleri mevcut olmalıdır,

 Otoyollarda yeterli trafik kontrolü sağlanmalıdır,

 Kapalı alana girecek olan tüm işçiler uygun eğitimi almış olmalıdır.

(33)

20

Resim-11 Menhol Boyut ve Özellikleri

Resim-12 Menhol Örneği

(34)

21 4.11. FİBER OPTİK KABLO ÇEKİMİ

Kablo çekimi ve taşıma aşağıda belirtilen şartlara uygun yapılmalıdır ve

 Kablo makaraları ağır olduğu için vinç veya forklift ile kaldırılmalıdır (Resim- 13),

 Kablo markaları, yan yüzeyi forklifte bakacak şekilde enlemesine kaldırılmalıdır,

Resim-13 Makara ve Forklift ile Taşıma

 Kablo çekimi öncesinde, makaranın bulunacağı ve kablonun açılacağı yer ayarlanmalıdır,

 Kablonun açılması için uygun standart düzenek temin edilmeli, elle hazırlanmış düzenekler kullanılmamalıdır (Resim-14),

 Kablonun savrulmasına karşı çekim alanı içinde bulunulmamalıdır.

 Kablo makarasının alt kısmı ile kablo açılmalıdır,

 Makara ile kablo arasındaki sıkışma noktalarından uzak durulmalıdır,

 Menhol içinde kablo çekimi işlerinde, menhol kapağı mesai aralarında ve açık bırakılmamalıdır.

(35)

22

Resim-14 Fiber Optik Kablo Çekimi

(36)

23

4.12. YERALTI GÖMÜLÜ HAT TESPİT ÇALIŞMASI (RADARLAMA)

Radarlama/dedektör yapılması için piyasada çok sayıda marka ve model bulunmaktadır. Tez çalışmasında örnek olarak verilen çalışmalar için kullanılan cihaz

‘’ASV PROTON ROTARY GIB TERMAL’’ dir (Resim-15).

Radar seçiminde en önemli kriter marka ve model den ziyade Radarın yeraltında hem metal hem de ametal tespiti yapabiliyor olmasıdır. Bunun nedeni ise yeraltında bulunan hatların metal, plastik gibi malzemelerden meydana geliyor olmasıdır.

Radarlama/dedektör faaliyetleri kazı çalışmalarında güzergâhın imalat öncesi kontrollerinin sağlanması amacıyla uygulanır. Bu faaliyetler gerçekleştirilmeden ve güzergâh yeraltı hat tespiti yapılmadan kazı çalışması başlatılmamalıdır.

Radar taramaları konusunda uzman ve mesleki yeterliliği belgelendirilmiş personeller tarafından yapılmalıdır. Bu yetkinliğe sahip olan personellere ‘’Radar Operatörü’’ olarak atanırlar.

Radar operatörleri; kazı alanının metal-ametal özellikli radar cihazları ile taranması ve bunları kayıt altına alınarak ilgili lokasyonlarda çalışma yapacak personellere iletiminden sorumludur. Bunun yanında yeraltında tespit edilen hatların yer ve metraj bilgilerini yola ‘’ sprey boya’’ ile işaretlemelidir.

Kazı öncesi yeraltı kurumlarından (doğalgaz, elektrik, su vb.) ilgili güzergâh planlarının alınması ve çalışmalara refakat edilmesi sürecin devamlı gerekli koşullarından biridir.

Hazırlanan yeraltı planları ve tarama sonuçları neticesinde radar tarama verilerinin ilgili formlara işlenmesi, çizilmesi ve bizzat güzergâh üzerinde işaretleler yaparak tanımlanmasını sağlanmalıdır.

(37)

24

 Radarlama faaliyetleri kalibrasyonları düzenli aralıklarla yapılmış (üretici kullanma kılavuzunda belirtilen aralıklar) cihazlar ile yapılmalıdır,

 Yağış altında ve ıslak zeminde iş makinelerinin çalıştığı yüksek sesli ortamlarda radarlama faaliyetlerine uygun şartlar oluşana kadar ara verilmeli,

 Radarlama ile ilgili tüm çalışmalarda işe giriş esnasında yetkin kurumlar tarafından alınan (Üretici Firma) Uygulamalı ve Teorik GBR Eğitimi’nde bahsedilen konu başlıklarına harfiyen uyulmalıdır.

Resim-15 Radar/Dedektör⁹

9 ‘’ASV PROTON ROTARY GIB TERMAL’’ Assuva Savunma Sanayi A.Ş.

(38)

25 4.12.1. Radar Çalışması İşlem Sırası

1. Tarama yapılacak mesafenin uzunluğuna göre, x-y koordinatında 30-40 cm aralıklarla 4x10, 4x15, 4x20, 5x25, 5x30 şeklinde noktalama yapılır. Her nokta üzerinden cihaz ile tarama yapılarak cihaz hafızasına kayıt edilir (Resim-16).

Resim- 16 Tarama ve Cihaz Hafızasına Kayıt

2. Cihaz hafızasına kaydedilen yer altı görüntüleri program yardımıyla bilgisayara aktarılır (Resim-17).

Resim-17 Tarama Görüntüsü Bilgisayara Aktarımı

(39)

26

3. Cihaz üzerinden alınan görüntülerin senkronizasyon (sinyal düzeltme ve enterpolasyon) yapılıyor ve renk kodlarına göre okunduğunda, koyu sarı renkte olan bölgeler ‘’metal’’ olarak, açık mavi renkte olan bölgeler ise

‘’ametal’’ olarak adlandırılır (Resim-18).

Resim-18 Bilgisayara Aktarılan Cihaz Görüntüleri

(40)

27

Resim-19 Sahada Tespit Edilen Yeraltı Hat Metrajları

(41)

28 4.12.2. Cihaz Sapma Payları

Radar cihazları yeraltına gönderdiği sinyaller vasıtasıyla data elde eden elektronik cihazlar olması sebebiyle az da olsa yer altında ki hatların metrajlarını verirken sapma payları meydana gelebilir. Örneğin cihaz yer altı hattında ki hattın derinliğini 50 cm veriyorsa mutlaka bu derinliğe ortalama 10 cm’ de sapma payı ilave edilerek hattın derinliğini 40 cm olarak işaretlenmelidir. Sapma paylarının çok fazla olmaması için yer altı hat tespit çalışması (radarlama) yağmurlu ve yüklü havalarda kesinlikle yapılmamalıdır.

Aşağıdaki örnek çalışmalarda, saha da ki ölçüm ile cihaz da okunan ölçüm arasındaki farklar üzerine değinilmiştir.

1. Cihaz Ölçümü: 29 cm (Resim-20), Gerçek Derinlik: 27 cm (Resim-21). Cihaz ölçümü ve kazı sonrası görülen gerçek derinlik ölçülmüştür ve 2 cm sapma meydana gelmiştir.

Resim-20 Cihaz Ölçümü-1

Resim-21 Kazı Çalışması Sonrası Derinlik-1 Gerçek Derinlik : 27 cm

(42)

29

2. Cihaz Ölçümü: 20 cm (Resim-22), Gerçek Derinlik: 15 cm (Resim-23). Cihaz ölçümü ve kazı sonrası görülen gerçek derinlik ölçülmüştür ve 5 cm sapma meydana gelmiştir.

Resim-23 Kazı Çalışması Sonrası Derinlik-2 Gerçek Derinlik: 15 cm

(43)

30

Resim-25 Kazı Çalışması Sonrası Derinlik-3 Gerçek Derinlik: 7 cm

(44)

31

4. Cihaz Ölçümü: 25 cm (Resim-26), Gerçek Derinlik: 30 cm (Resim-27). Cihaz ölçümü ve kazı sonrası görülen gerçek derinlik ölçülmüştür ve 5 cm sapma meydana gelmiştir. Bu çalışmada sapma payından dolayı iş makinesi yer altındaki elektrik hattını koparmıştır.

Resim-27 Kazı Çalışması Sonrası Derinlik-4

Gerçek Derinlik: 30 cm

(45)

32

Resim-29 Kazı Çalışması Sonrası Derinlik-5

Gerçek Derinlik: 15 cm

(46)

33

4.12.3. Radar Ölçüm Sapma Payları Değerlendirme

Yukarıdaki saha çalışmalarında görüldüğü üzere maksimum sapma payı 8 cm.

olarak, minimum sapma payı 2 cm olarak ölçülmüştür. Ölçüm Analiz Grafiğine (Resim- 30) göre ortalama sapma payı da 5 cm olarak hesaplanmıştır. Fakat güvenli alan da kalabilmek adına sapma payı en az 10 cm olarak değerlendirilmesi daha uygun olacaktır.

Resim-30 Ölçüm Analiz Grafiği 0

5 10 15 20 25 30

1.Ölçüm 2.Ölçüm 3.Ölçüm 4.Ölçüm 5.Ölçüm

Ölçüm Değerleri

Cihaz Ölçüm Değeri (cm) Gerçek Derinlik Sapma Payı

(47)

34

4.13. SAHADA KAZI ÇALIŞMALARINDA MEYDANA GELEN KAZALAR ÖRNEK KAZA:1

Ne Oldu?

05.08.2014 Tarihi’nde Şehir içi F/O çalışmasında Trencher ile kanal açma çalışması yapılırken, yerin yaklaşık 40 cm altından geçen ve apartman girişinde plastik doğalgaz borusu kesilmiş ve ani bir alev parlaması meydana gelmiştir (Resim- 31). Alevin parladığı yerde kaldırım üzerinde duran park halindeki aracın boyasının bir kısmı zarar görmüş, yangını söndürmeye çalışan personel ise düşerek hafif bir şekilde yaralanmıştır.

Benzer Kazalar Nasıl Önlenebilir?

1. Elektrik, doğalgaz, su, vb. altyapı hatları için kazı çalışması öncesinde, ilgili kurumlardan en güncel haritalar alınmalı ve kurum eşliğinde çalışma yerinde tespit yapılmalıdır.

2. Kazı çalışmasının yapılacağı güzergâh, radar operatörü tarafından radar cihazı ile taranmalıdır.

3. Altyapı hatlarının yerleri ve metrajları işaretlenmelidir, sadece asfalt kalınlığı kadar kısım makine ile kazı çalışması yapılıp sonrası kazma ile kazılmalıdır.

4. Çalışmadan en az 1-2 gün önce çalışma güzergahı üzerindeki araçların kaldırılması için bilgilendirme çalışması yapılmalıdır.

Resim-31 Doğalgaz Hattına Zarar Verme

(48)

35 ÖRNEK KAZA:2

Ne Oldu?

06.11.2019 Tarihi’nde Şehir içi F/O çalışmasında Trencher ile kanal açma çalışması yapılırken, yerin yaklaşık 34 cm altından geçen abone su borusu patlatılmıştır (Resim32). Kazı çalışması öncesinde radar ile tarama yapılması rağmen yer altındaki su borusunu radar cihazı tespit edememiştir.

3. Radar cihazı kalibrasyonları üreticinin belirttiği periyodlarda yapılmalıdır.

Resim-32 Abone Su Borusuna Zarar Verme

(49)

36 ÖRNEK KAZA:3

Ne Oldu?

14.11.2019 Tarihi’nde Şehir içi F/O çalışmasında Trencher ile kanal açma çalışması yapılırken, yerin yaklaşık 17 cm altından geçen elektrik hattına zarar vermiştir (Resim-33). Kazı çalışması öncesinde radar ile tarama yapılması rağmen yer altındaki elektrik hattını radar cihazı tespit edememiştir.

3. Radar cihazı kalibrasyonları üreticinin belirttiği periyodlarda yapılmalıdır.

Resim-33 Elektrik Hattına Zarar Verme

(50)

37 4.14. BETON DÖKÜMÜ (ASFALTLAMA)

Kazı faaliyetinin ardından ilgili tüm kısımlar beton dökümü ile kapatılmalıdır (Resim-34). Sadece ağır vasıta ehliyetli operatörler tarafından kullanılacak olan mikser ve beton pompaları kullanımında beton döküm faaliyetinde aşağıdaki hususlar öncelik alınmalıdır;

 Belirtilen aralıklarla periyodik bakımlar yapılmalı ve uygunluk belgeleri kayıt altına alınmalı,

 Beton mikserinin geri uyarı sistemi, akşam çalışmalarında sesli ve ışıklı uyarı sistemleri vb. sistemleri çalışır durumda olmalıdır,

 Döner oluğun merdiveninin ilave olukların ve katlanır oluğun kilitli vaziyette olduğu iş öncesinde kontrol edilmelidir,

 Çalışanların standarda uygun koruyucu gözlük, yüz siperi gibi kişisel koruyucu donanımlar kullanılması sağlanmalıdır,

 Beton döküm alanında alan güvenliği sağlanmalı, ilgisiz kişilerin döküm alanına girmesinin engellenmeli, gözetmen aracılığıyla devamlı kontrolü sağlanmalıdır,

 Beton pompaları, sağlam zemin üzerine kurulur, ve bom açılmadan önce pompa sabitleme ayakları açılmalı,

 Beton pompası bomunu kalırmadan önce, enerj, nakil hatları kontrol edilmelidir. Enerji nakil hatlarına karşı çalışma mesafesi tespiti iş öncesi yapılmalıdır,

 Beton mikserinin hareketi ve tüm manevraları işaretçinin kontrolü altında olmalıdır,

 Beton mikseri, kovası gibi hareketli akşamlardan uzak durulmalıdır,

 Beton atıkları çevreye bırakılmamalıdır.

Resim- 34 Betonlama

(51)

38 4.15. ÇEVRE GÜVENLİĞİ

Sahaya yetkisiz erişimin engelleniyor olması, trafik güvenliğinin sağlanması, yol üzerinde veya kenarında yapılacak F/O çalışmaları öncesi bayrakçı, işaretleme, uyarı levhaları, ışıklandırma ve bariyerleme oldukça önemlidir.

Çevre güvenliği tedbirleri alınırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir (Resim-35):

 Başlangıç ve bitiş noktalarında uyarı levhaları, bilgilendirme tabelaları uygun bir şekilde konumlandırılmalı,

 Yaya geçişine engel olmayacak şekilde bariyer-duba emniyet filesi kullanımı sağlanmalı,

 Sık sık aralıklarla yaya geçişleri için uygun imkanlar sağlanmalıdır (geçiş platformları, yürüme yolları vb.),

 Tehlike ile bariyer arasında en az iki metre mesafe bırakılmalıdır,

 Menhol etrafı toprak ve/veya beton ile kapatılana kadar geçecek zamanda içerisinde yer alan sert bariyerler ile izole edilmelidir,

 Uygun aydınlatma koşulları oluşturulmadan çalışma başlamamalıdır. Gece çalışmalarında ışıklı flaşörler kullanılmalı alanın yeterli düzeyde aydınlatılması sağlanmalıdır,

 Çalışmalara ara verildiğinde saha da mutlaka gözcü personel bulundurulmalıdır,

 Havanın karanlık olduğu saatlerde kazı alanının açık bırakılması gerektiği taktirde bariyer, işaret ve ışıklandırma sağlanmalıdır,

 İş makinelerinin çalışma güzergâhları belirlenerek, ilgili alanlarda çevre güvenliği alınmalı, yetkisiz girişlerin alana girmesi engellenmelidir,

 Çalışma öncesi ve süresince alanın içerisinde personel harici kimsenin bulunmasına izin verilmemelidir,

 Çalışma alanı içerisine giriş yapılmadan önce tük kişisel koruyucu malzemelerin kullanıyor olması öncelik alınması gereken konudur.

(52)

39

Resim-35 Çevre Güvenliği

(53)

40 4.16. İŞ MAKİNELERİ

Tüm kazı işleri süresince Trencher, kazıcı-yükleyici, beton mikseri, silindir vb.

saha çalışmalarında aktif olarak kullanılır (Resim-36). Periyodik bakım kayıtları, araç ruhsat bilgileri ve operatör yetkinlik sertifikaları araç içerisinde çalışma süresince bulundurulmalıdır .

 Menhol taşınması iki sapan ile sabitlenme çalışması yapılarak, gözcü personel eşliliğinde saha yakınındaki istifleme alanı içerisinde kazı güzergâhına getirilmelidir,

 İş makinesi içerisinde kriterlere uygun yangın söndürme cihazının bulundurulması sağlanmalıdır,

 Kara yoluna acıktığında trafik ve karayolları kurallarına uyulmalıdır,

 İş makinesi ve araçların etkisi-iş makinesi ve araçlar kazı alanlarının kenarlarının yakınına park edilmemelidir. Ek yükler, kazı alanlarının kenarlarının çökme olasılığını artırabilir,

 Mekanik aparatların veya mekanik araçların (çalışanları için tehlikeli olabilecek) hareketli parçalarının, bu durum normal kullanımlarını etkilemediği sürece erişilemez olmalarına veya kazara dokunma ihtimalinin ortadan kaldırılmasına özen gösterilmedir. Bu yapılmadığı takdirde, çalışanlar için uygun güvenlik önlemleri alınmalıdır,

 Frenleme sistemine dikkat edilmesi ve düzenli olarak kontrol edilmesi çok önemlidir. Kendi kendine hareket eden her makinenin uygun acil durum frenleme sistemleri, ses uyarı sistemleri ve makinenin önünde ve arkasında römorklarına uzatılması gereken ışıklarla donatılması sağlanmalıdır,

 Verilen iş emirleri doğrultusunda periyodik muayeneleri yapılmış ve uygunluk belgeleri verilmiş olan iş makinesi (kazıcı, yükleyici vb.) kullanım talimatları doğrultusunda kullanılmalıdır.

(54)

41

Ek olarak aşağıdaki kurallara da dikkat edilmelidir :

 Yetkisiz ve sertifikası olmayan kişilerin iş makineleri ve motorlu araç ile çalışmasına izin verilmemelidir,

 İş makinelerinin ve motorlu araçların görsel kontrolleri operatör tarafından yapılmalıdır,

 İş makinelerinin ve motorlu araçların bakımları, üretici talimatları doğrultusunda yetkili servis veya personel tarafından yapılmalıdır,

Resim-36 Kazıcı-Yükleyici

 İş makinelerinin çalışma alanlarında ve kör noktalarda (operatörlerin göremediği noktalarda) bulunulmamalıdır,

 İş makinelerinin çalışma alanları belirlenmeli ve yerel halkın bu bölgeye girişi engellenmelidir,

 İş makineleri ve motorlu araç çalışmalarında, işaretçi tahsis edilmedir,

(55)

42

 Bomlu iş makineleri ve motorlu araçlar ile havai enerji hatlarının yakın çevresinde çalışılmamalıdır,

 Gerilime bağlı olarak, havai enerji hatlarından güvenli mesafe uzaklık muhafaza edilmelidir,

 0-50 kV enerji hatları için asgari 3 m güvenli mesafe, 50 kV üzerindeki gerilimlerde 3 m’ye her 1 kV için 1 cm ilave edilir,

 Bomlu iş makinelerinin ve kasalı motorlu araçların güzergâhındaki havai elektrik hatlarının varlığı, önceden tespit edilmelidir,

 İş makinelerinde ve motorlu araçlarda sesli ve ışıklı geri vites alarmı ile tepe lambası bulunmalıdır,

 İş makinelerinde ve motorlu araçlarda,yangın söndürücü, ilkyardım seti ve acil durum malzemeleri bulunmalıdır,

 İş makinelerinin kepçesinde, tırnağında ve motorlu araçların kasasında personel taşınmamalıdır,

 İş makinelerinin ve motorlu araçların kabininde tek kişi bulunmalıdır,

 Operatör ve şoförler emniyet kemerleri takmalıdır,

 İş makineleri ve motorlu araçlar, taşıma ve kaldırma kapasiteleri üzerinde çalışmaya zorlanmamalıdır,

 İş makineleri ve araçlar park edildiğinde, el freni çekili olmalı, şayet eğimli bir bölgede ise takozlanmalıdır,

 İş makineleri veya araçlar park edildiğinde, kontak anahtarları mutlaka alınmalı ve üzerinde bırakılmamalıdır,

 İş makinelerinde ve araçlarda sabitlenmemiş nesneler, kimyasal maddeler ve basınçlı gaz tüpleri bulunmamalıdır,

 Hareket etmeyen iş makineleri ve araçların etrafında durulmamalıdır.