Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 80-83
80
Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesinde Çal›flan Hekimlerde
Hepatit B ‹nfeksiyonuna Karfl› Afl›lanma Durumu #
Özge TURHAN1, H. Hüseyin POLAT2, Hakan ERENG‹N2, Levent DÖNMEZ2, A. Nevzat YALÇIN1
1Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
2Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, ANTALYA
ÖZET
Hepatit B virüs (HBV) infeksiyonu, sa¤l›k çal›flanlar› aras›nda bar›nd›rd›¤› riskler aç›s›ndan önemli bir yer tutmak- tad›r. Bu çal›flmayla Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesinde çal›flan hekimlerin HBV’ye karfl› afl›lanma du- rumunun ortaya konmas› amaçlanm›flt›r. Çal›flma sonucunda toplam hekim say›s›n›n %62.7 (320/510 kifli)’sine ulafl›labilmifltir. Çal›flmaya al›nanlar›n %68.1 (218 kifli)’inin üç doz afl› yapt›rd›¤›, %11.6 (37 kifli)’s›n›n afl› program›- n› tamamlamad›¤› ve %20.3 (65 kifli)’ünün ise hiç afl› yapt›rmad›¤› tespit edilmifltir. En yüksek afl›lama yüzdesine (%36.2) 25-29 yafl grubu ve çal›flma hayat›n›n ilk 10 y›l›nda olan hekimlerin sahip oldu¤u görülmüfltür. Çal›flmaya al›- nanlar›n %41.6 (133 kifli)’s› günlük sa¤l›k hizmetleri s›ras›nda en az bir kez yaraland›¤›n› ifade etmifltir. ‹statistiksel analizlerde SPSS 13.0 (SPSS Inc., 2006) program› kullan›lm›flt›r. Sonuç olarak, HBV infeksiyonu için önemli bir risk grubunu oluflturan hekimlerin afl›lanma oranlar› henüz arzu edilen düzeylerde de¤ildir. Bu nedenle HBV infeksiyonu- na karfl› tüm sa¤l›k personeli afl›lanmaya teflvik edilmeli, afl›lanma oran›n›n yükseltilmesi hedeflenmelidir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, afl›lanma, hekimler.
SUMMARY
The Condition Aganist Hepatitis B Virus Infection in Physicians at Akdeniz University, Medicine Faculty Hospital
Hepatitis B virus (HBV) infection, which exposed risks for health care workers, is a serious occupational hazard.
The aim of this study was to assess how well the guidelines on vaccination against hepatitis B had been implemen- ted among physicians in Akdeniz University, Medicine Faculty Hospital. Sixty-three percent (320/510) of physici- ans had achieved. Twelve percent of physicians had received at least one dose of vaccine, but only 68.1%
(218/320) reported that they were fully vaccinated and 20.3% (65/320) hadn’t been vaccinated at all. The largest proportion of fully vaccinated (36.2%) physicians were aged 25-29 years and first decade in working life. Forty-two percent (133/320) of physicians had received injury at least ones. Data were analized with SPSS 13.0 (SPSS Inc.,
G‹R‹fi
Hepatit B virüs (HBV) infeksiyonu, tüm dünyada görülen önemli bir sa¤l›k problemidir. Dünyada her y›l 500 bin kiflinin bu infeksiyondan öldü¤ü tahmin edilmektedir (1).
Parenteral, perinatal, horizontal ve cinsel yolla bulaflan HBV infeksiyonu için sa¤l›k çal›flanlar›
toplumun di¤er kesimine göre daha yüksek oran- da risk tafl›maktad›r. Özellikle giriflimsel ifllemler nedeniyle bu risk artmaktad›r. Ülkemizde risk gruplar› aras›nda HBV seroprevalans›n›n en çok araflt›r›ld›¤› grup, sa¤l›k çal›flanlar›d›r. Buna göre HBV infeksiyonundan korunmada en etkin yol olan afl›laman›n sa¤l›k çal›flanlar›nda y›llar içinde artt›¤›
görülmektedir (2-4). Ancak, bu afl›lama oranlar›n- daki art›fla ra¤men henüz sa¤l›k çal›flanlar› aras›n- da yeterli afl›lama düzeylerine ulafl›lamam›flt›r. Ça- l›flmaya hastayla temas› olan, cerrahi ve dahili kli- niklerinde çal›flan, HBV infeksiyonu için riskli grup- ta yer alan hastanemiz hekimleri dahil edilmifltir.
Sonuç olarak, bu çal›flmayla Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi ö¤retim üyeleri, ö¤retim görevlileri, uzmanlar ve araflt›rma görevlilerinin HBV infeksi- yonuna karfl› ba¤›fl›klanma durumunun saptan- mas› amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Çal›flmam›z 13 May›s 2006-15 Haziran 2006 tarih- leri aras›nda Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi ö¤retim üyeleri, ö¤retim görevlileri, uzmanlar ve araflt›rma görevlilerine intörn hekimler taraf›n- dan anket uygulanarak yap›lm›flt›r. Anket formla- r›nda yer alan sorular Tablo 1’de görülmektedir.
Kesitsel olarak planlanan çal›flmam›zda örneklem seçilmemifl, hasta ile yüz yüze gelen dahili ve cer- rahi tüm klinik bölümlerdeki hekimlere (toplam 510 hekim) ulafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r. ‹statistiksel analizlerde SPSS 13.0 (SPSS Inc., 2006) program›
kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flma sonucunda hekimlerin %62.7 (320)’sine ulafl›labilmifltir. Hekimlerin yafl ortalamas› 34.3 ± 9.2, çal›flma süreleri ise 8.99 ± 8.96 y›l olarak sap- tanm›flt›r. Hekimlerin görevlerine ve çal›flt›klar›
birimlere göre da¤›l›m› fiekil 1 ve 2’de, çal›flmaya
dahil edilen hekimlerin afl›lanma durumlar› ise fiekil 3’te özetlenmifltir. Hekimlerin yafl gruplar›na ve çal›flma sürelerine göre afl›lanma oranlar› fiekil 4 ve 5’te yer almaktad›r. Bu sonuçlara göre 50 yafl ve üzerinde olanlar ile çal›flma süresi 25 y›l ve üzerinde olanlarda afl›lanma oran› önemli ölçüde düflük bulunmufltur (p< 0.05). Cinsiyet (%59.4 er- kek, %40.6 kad›n) ve çal›flt›¤› bölümün afl›lanma üzerine etkisi saptanmam›flt›r (p> 0.05). Hekimle- rin %41.6 (133 kifli)’s› günlük sa¤l›k hizmetleri s›- ras›nda en az bir kez yaraland›¤›n› ifade etmifltir.
Yaralanman›n %15 (49)’inin kan alma/enjeksiyon;
%14.7 (47)’sinin operasyon; %7.5 (24)’inin küçük müdahale; %3.8 (13)’inin ise di¤er ifllemler s›ra- s›nda oldu¤u bildirilmifltir. Çal›flmaya kat›lmadan önce en az bir kez yaralanan grup ve hiç yaralan- mayan grup aras›nda afl›lanma oranlar›nda (s›ra- s›yla %70.7 ve %66.3) istatistiksel olarak anlaml›
bir fark saptanmam›flt›r (p> 0.05).
TARTIfiMA
Sa¤l›k çal›flanlar›nda HBV infeksiyonu riskinin topluma göre 2-10 kat daha fazla oldu¤u bilinmek- tedir (5). Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ), 1992 y›l›nda HBV infeksiyonunun sa¤l›k çal›flanlar› için bir meslek hastal›¤› oldu¤unu kabul etmifltir (3).
HBV infeksiyonuna karfl› etkin ve güvenilir olan afl›ya 1982 y›l›ndan bu yana ulafl›lmaktad›r. HBV afl›s›n›n bütün ülkelerde rutin afl›lama program›- na dahil edilmesi önerilmektedir. DSÖ’nün 1991 y›l›nda bafllatt›¤› kitlesel afl›lama program›yla pek çok ülkede yenido¤an, çocuk ve genç eriflkinler- Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesinde Çal›flan Hekimlerde
Hepatit B ‹nfeksiyonuna Karfl› Afl›lanma Durumu
Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 80-83 81
Tablo 1. Anket formlar›nda yer alan sorular.
• Yaş
• Cinsiyet
• Görevi
• Çalıştığı birim
• Hepatit B aşısı yaptırdınız mı?
• “Evet” ise tam doz (3 doz) mu, eksik doz (< 3 doz) mu yapıldı?
• Son bir yıl içinde kesici-delici aletlerle bir yaralanma oldu mu?
• Yaralanma varsa o sırada yapmakta olduğunuz iş- lem neydi?
2006). In conclusion physicians who care high don’t have enough vaccination aganist HBV infection. Therefore all health care workers should be motivated and ensured for vaccination.
Key Words: Hepatitis B, vaccination, physicians.
#Bu çal›flma, VIII. Ulusal Viral Hepatit Kongresi (2-5 Eylül 2006, Antalya)’nde poster olarak sunulmufltur.
deki HBV infeksiyonu insidans›nda anlaml› bir azalma tespit edilmifltir (2).
Risk alt›ndaki sa¤l›k çal›flanlar›nda afl›lama, HBV infeksiyonu ve komplikasyonlar› aç›s›ndan büyük öneme sahiptir. Farkl› görevlerdeki hekimlerin HBV infeksiyonuna karfl› ba¤›fl›kl›k durumunu araflt›ran bu çal›flmada hekimlerin ancak %62.7’si- ne ulafl›labilmifltir. Çeflitli nedenlerle hekimlerin tamam›na ulafl›lamamas›n›n olumsuz bir faktör oldu¤u düflünülmüfltür. Ulafl›lan hekimlerin sade- ce %68.1’inin HBV için önerilen üç dozluk afl›
program›n› tamamlad›klar› tespit edilmifltir. He- kimlerin %11.6’s› afl› program›n› tamamlamazken,
%20.3’ü hiç afl› yapt›rmam›flt›r. Panhotra ve arka- dafllar› hemflireler, teknisyenler ve hekimlerin da- hil oldu¤u sa¤l›k çal›flanlar›ndaki HBV afl›lama durumunu ortaya koyan çal›flmalar›nda, hekimle- rin %52.9’unun tam afl›l› oldu¤unu tespit etmifller- dir (6). Dannetun ve arkadafllar› ise hekim, hem- flire, ö¤renci hemflire, laboratuvar ve ambulans teknisyenlerinden oluflan 369 sa¤l›k çal›flan›n›
içeren çal›flmalar›nda tam doz afl›lanma oran›n›
%40, eksik afl›lanma oran›n› %40, afl›lanmama oran›n› ise %20 olarak bildirmifllerdir (7). ‹lginç olarak, her iki çal›flmada da hekimlerin tam doz afl›lanma oran› di¤er sa¤l›k çal›flanlar›na göre en düflük düzeyde yer alm›flt›r. Yine sa¤l›k çal›flanla- r›n› içeren, farkl› ülkelerden yap›lan benzer çal›fl- malarda HBV afl›lama oranlar› %57.1-86 aras›nda bildirilmektedir (8-10). Ülkemizden ise farkl› say›- larda sa¤l›k çal›flanlar›n› içeren çal›flmalarda, y›l- lar içinde artan ve %21.8-59.8 aras›nda de¤iflen afl›lanma oranlar› tespit edilmifltir (4,11). Hasta- nemiz hekimlerinin afl›lanma oranlar›n›n (%68.1) Türkiye ortalamas›n›n bir miktar üzerinde olmas›
sevindiricidir.
Çal›flmam›z›n sonucunda hasta ile daha s›k te- masta olan, 25-29 yafl grubu ve çal›flma hayat›n›n ilk 10 y›l›nda bulunan araflt›rma görevlilerinde afl›lanma oran› daha yüksek bulunmufltur. Elli yafl ve üzerinde olanlar ile çal›flma süresi 25 y›l ve üzerinde olanlarda afl›lanma oran› önemli ölçüde düflük düzeydedir. ‹statistiksel olarak anlaml› bu- lunan bu fark›n HBV infeksiyonunun daha iyi tan›n- mas›na ve korunmaya verilen önemin y›llar içinde artmas›na ba¤l› olabilece¤i düflünülmüfltür. Dan- netun ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda ise sa¤l›k ça- l›flanlar›n›n yafl gruplar›na göre afl›lanma oranla- r›nda istatistiksel bir fark tespit edilememifltir (7).
Sa¤l›k çal›flanlar›nda HBV ile karfl›laflma daha çok kontamine i¤ne batmas›, kan ve vücut s›v›lar›n›n Turhan Ö ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 80-83
82
fiekil 1. Hekimlerin görevleri. fiekil 2. Hekimlerin çal›flt›klar› birimler.
fiekil 3. Hekimlerin afl›lanma durumlar›.
fiekil 4. Hekimlerin yafl da¤›l›mlar› ve yafl gruplar›na göre afl›lanma durumlar›.
mukozalara temas› ile olmaktad›r (5). Kiflio¤lu ve arkadafllar› sa¤l›k çal›flanlar›n›n dahil oldu¤u araflt›rmalar›nda, son bir y›l içinde en az bir kez kesici-delici aletlerle yaralanma geçirenlerin ora- n›n› %36.2 olarak bildirmifllerdir (11). Çal›flma so- nucunda en s›k yaralanman›n da i¤ne batmas›yla oldu¤u tespit edilmifltir. Bizim çal›flmam›z sonu- cu elde edilen günlük sa¤l›k hizmetleri s›ras›nda
%41.6 oran›nda en az bir kez yaralanma da, yara- lanma sonras› bulafl oran› yüksek olan HBV infek- siyonu için önemli bir yüzdeyi oluflturmaktad›r.
Yaralanma ile afl›lanma yüzdesi aras›nda anlaml›
fark saptanmayan çal›flmam›zda, en s›k yaralan- man›n di¤er çal›flmalarla benzer olarak kan al- ma/enjeksiyon ifllemleri ve operasyon s›ras›nda oldu¤u tespit edilmifltir (10,11). Buna ba¤l› ola- rak, HBV infeksiyonu ile mücadelede korunma yollar›n› içeren hizmet içi e¤itimin özellikle i¤ne batmas› vb. yaralanmalar› azaltabilece¤i düflü- nülmüfltür. Ayr›ca, e¤itime ek olarak tüm sa¤l›k personeli HBV infeksiyonuna karfl› afl›lanmaya teflvik edilmelidir (10).
Sonuç olarak, HBV infeksiyonu ve komplikasyon riskinin azalt›labilmesi için al›nabilecek en etkin ve güvenilir önlem, hekimlerin HBV’ye karfl› ba¤›- fl›kl›k durumunun araflt›r›lmas›, infeksiyona du- yarl› olanlar›n afl›lanmaya teflvik edilerek ba¤›fl›k hale getirilmesidir.
Teflekkür: Bu araflt›rmaya katk›da bulunan ‹nt. Dr.
C. Arslan’a, ‹nt. Dr. B.E. Demir’e, ‹nt. Dr. G. Göç’e,
‹nt. Dr. H.B. Gökduman’a, ‹nt. Dr. D. Kaya’ya, ‹nt. Dr.
G. Türkcan’a ve ‹nt. Dr. D. Yan›k’a teflekkür ederiz.
KAYNAKLAR
1. Curry MP, Chopra S. Acute viral hepatitis. In:
Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 6thed. New York: Churchill Livingstone, 2005: 1426-41.
2. Lavanchy D. Worldwide epidemiology of HBV in- fection, disease burden, and vaccine prevention. J Clin Virol 2005; 34(Suppl 1): 1-3.
3. Özdemir D, Kurt H. Hepatit B virüsü enfeksiyonla- r›n›n epidemiyolojisi. Tabak F, Bal›k İ, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit 2007. 1. Bask›. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2007: 109-17.
4. M›st›k R. Türkiye’de viral hepatit epidemiyolojisi yay›nlar›n›n irdelenmesi. Tabak F, Bal›k İ, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit 2007. 1. Bask›. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2007: 10-50.
5. Akçam Z, Akçam M, Coşkun M, Sünbül M. Hasta- ne personelinin viral hepatitler ve hepatit B aş›s›
ile ilgili bilgi düzeyinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2003; 1: 32-5.
6. Panhotra BR, Saxena AK, Al-Hamrani HA, Al- Mulhim A. Compliance to hepatitis B vaccination and subsequent development of seroprotection among he- alth care workers of a tertiary care center of Saudi Arabia. Am J Infect Control 2005; 33: 144-50.
7. Dannetun E, Tegnell A, Torner A, Giesecke J. Co- verage of hepatitis B vaccination in Swedish he- althcare workers. J Hosp Infect 2006; 63: 201-4.
8. Rachiotis G, Goritsas C, Alikakou V, Ferti A, Ro- umeliotou A. Vaccination against hepatitis B virus in workers of a general hospital in Athens. Med Lav 2005; 96: 80-6.
9. Hesham R, Zamberi S, Tajunisah ME, Ariza A, Ili- na I. Hepatitis B immunisation status among he- alth care workers in two Kuala Lumpur hospitals.
Med J Malaysia 2005; 60: 407-10.
10. Ali NS, Jamal K, Qureshi R. Hepatitis B vaccinati- on status and identification of risk factors for he- patitis B in health care workers. J Coll Physicians Surg Pak 2005; 15: 257-60.
11. Kişioğlu AN, Öztürk M, Uskun E, K›rb›y›k S. Bir üniversite hastanesi sağl›k personelinde kesici de- lici yaralanma epidemiyolojisi ve korunmaya yö- nelik tutum ve davran›şlar. T Klin T›p Bilimleri 2002; 22: 390-6.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Özge TURHAN
Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
Arapsuyu, ANTALYA
e-mail: ozgeturhan@akdeniz.edu.tr Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesinde Çal›flan Hekimlerde
Hepatit B ‹nfeksiyonuna Karfl› Afl›lanma Durumu
Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 80-83 83
fiekil 5. Hekimlerin çal›flma y›llar› da¤›l›m› ve çal›fl- ma y›llar›na göre afl›lanma durumlar›.
