16 A¤ustos 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Tüberküloza Karfl›
Türbo Afl›lar Yolda,
Ama...
‹çinde bulundu¤umuz yeni biny›l›n teknik ve bilimsel altyap›s›na bakt›¤›-m›zda, yeryüzünde art›k halk dilinde verem olarak da bilinen tüberküloza yer bulunmamas› gerek. Bu hastal›kla b›rak›n 21. yüzy›l›, 20 yüzy›lda bile etkin bir mücadele yap›lm›fl. Birçok vaka antibiyotiklerle tedavi edilebili-yor. Ayr›ca her y›l 100 milyon yeni do¤mufl çocu¤a, son derece ucuz bir afl› uygulan›yor.
Gelgelelim, tüberküloz (TB) günümü-zün öldürücü hastal›klar› aras›nda en önlerde yer almaya devam ediyor. Her y›l en az 2-3 milyon kifli TB nede-niyle yaflam›n› yitiriyor. T›p otoritele-rine göre 2 milyar kifli, baflka bir de-yiflle tüm dünya nüfusunun üçte biri fark›nda olmadan TB mikrobu tafl›-yor olabilir. Yap›lan istatistik hesapla-r›na göre bunlar›n en az %10’unda hastal›¤›n ölümcül biçimleri ortaya ç›-kacak. Yani 200 milyon kiflinin yafla-m›, art›k fazlaca ciddiye al›nmayan bir hastal›¤›n tehdidi alt›nda.
Buna karfl›l›k t›p araflt›rmac›lar›, ken-disini gelifltiren Pasteur Enstitüsü araflt›rmac›lar› Albert Calmette ve mille Guerin’in adlar›yla Bacille Ca-mille-Guerin (BCG) olarak bilinen afl›-n›n, Myobacterium tuberculosis bak-terisiyle boy ölçüflebilecek durumda olmad›¤›n› vurguluyorlar. Araflt›rmac›-lara göre BCG ancak çocukluk ça¤›n-da bir korunma sa¤layabiliyor, o ça¤›n-da hastal›¤›n en ölümcül birkaç türüne karfl›. Ayr›ca tedavi de sorunlu. Çün-kü bakteri, en etkili antibiyotiklere bi-le direnç kazanm›fl öldürücü yeni tür-ler gelifltirmifl durumda.
New York, Albert Eins-tein T›p Koleji’nden William Jacobs’a göre "Gezegenimizdeki en baflar›l› patojen"
Araflt›rmac›lar, TB tehdidine karfl›
koyman›n tek etkili yolunun yeni afl›-lar gelifltirmek oldu¤unu, ancak bak-terinin özellikleri de yeterince bilin-medi¤inden bunun kolay bir ifl olma-d›¤›n› belirtiyorlar. Ama umut verici geliflmeler olarak, moleküler biyoloji-nin savafl için yeni araçlar haz›rlama-s›n›, mücadeleye daha fazla parasal kaynak aktar›lmas›n› ve en önemli olarak da tehdidin giderek daha iyi kavrand›¤›n› belirtiyorlar. Bu bilincin geliflmesinde TB ile AIDS’in iflbirli¤i sonucu artan ölümlerin önemli etkisi var. AIDS’e yol açan HIV virüsünün ba¤›fl›kl›k sistemini çökertmesiyle, vü-cutta kendini saklamay› baflarm›fl olan M. Tuberculosis faaliyete geçe-rek hastaya ölümcül darbeyi indiriyor.
TB’yle mücadelenin zorlu¤u, bakteri-nin bu kendini gizleme yetene¤inden de kaynaklan›yor. Bakteri, bir kez bu-laflt›ktan sonra y›llarca ba¤›fl›kl›k sis-teminin erimi d›fl›nda kal›yor. Vücuda girdikten sonra sakl› dönemine geçen bakteri, bir tür kan hücresi olan mak-rofajlar›n içine saklan›yor. Mikrobu vücuttan söküp atabilmek için çeflitli antibiyotiklerden oluflan karma bir te-davi uygulamak gerekiyor. Hastal›k belirtileri birkaç hafta içinde yok olu-yorsa da bu asl›nda bir aldatmaca. Gerçekten etkili bir tedavi için antibi-yotik kokteylinin 6-8 ay al›nmas› ge-rekiyor. Ama hastalar genellikle
görü-nüme aldan›p tedaviyi k›sa kestikle-rinden, bakteri k›sa sürede
çe-flitli antibiyotiklere karfl› di-renç gelifltirebiliyor.
1993 y›l›nda Dünya Sa¤l›k Örgü-tü’nün (WHO) TB’yi küresel bir sa¤-l›k tehdidi olarak ilan etmesinin ar-d›ndan Avrupa Birli¤i ve ABD, önemli parasal fonlarla desteklenen yeni afl› gelifltirme çal›flmalar› bafllatt›lar. Bu arada 1998 y›l›nda M. tuberculosis’in tüm gen haritas›n›n belirlenmesi de araflt›rmalara h›z katt›. ABD’de Sequ-ella Küresel Tüberküloz Vakf›’nca ko-ordine edilen çal›flmalar sonucu üç yeni afl› aday›n›n 12 ya da 18 ay için-de insanlar üzeriniçin-de için-denenebilece¤i bildiriliyor. Bir ‹ngiliz araflt›rma gru-bunun hedefiyse bu deneyleri önü-müzdeki Eylül ay›nda bafllatmak. Yeni afl› gelifltirme çabalar›n› etkile-yen sorunlardan biri, farkl› ifllevlere sahip afl›lara gerek duyulmas›. Örne-¤in, bir tür afl›n›n çocuklar› mikroba karfl› ba¤›fl›k hale getirmesi, bir baflka tür afl›n›nsa mikrobun bulafl›p saklan-makta oldu¤u yetiflkin hastalarda uy-ku döneminden ç›k›p hastal›¤› bafllat-mas›n›n önüne geçmesi gerekiyor. Bu gereksinmelere karfl›n M, tuberculo-sis’in tüm s›rlar›, örne¤in nas›l olup da kendini on y›llarca saklayabildi¤i, ya da ço¤u insanda hastal›¤a yol aç-mazken neden baz›lar›nda etkin hale geldi¤i kavranabilmifl de¤il.
Gene de TB uzmanlar›, hastal›¤a kar-fl› etkili görünen güçlü akar-fl› adaylar› gelifltirmifl bulunuyorlar. Bunlardan kimi hayvanlarda BCG afl›s›ndan daha iyi koruma sa¤lam›fl, kimi yaln›zca önleme de¤il, ayn› zamanda hastal›¤› tedavi edebilme iddias› tafl›yor. Kimi
