ERMENİSTAN’DAKİ
METSAMOR NÜKLEER
SANTRALİNDE MEYDANA
GELEBİLECEK
KAZA SONRASI
DOZ SEVİYELERİ İÇİN
T
E
K
N
İK
R
A
P
O
R
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
TEKNİK RAPOR
ERMENİSTAN’DAKİ METSAMOR NÜKLEER SANTRALİNDE MEYDANA GELEBİLECEK KAZA SONRASI DOZ SEVİYELERİ
İÇİN ACİL KORUYUCU ÖNLEMLERİN BELİRLENMESİ
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
2690 sayılı kanun ile kurulmuş olan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun ana görevi; atom enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasında izlenecek ulusal politikanın esaslarını ve bu konudaki plan ve programları belirlemek; ülkenin bilimsel, teknik ve ekonomik kalkınmasında atom enerjisinden yararlanılmasını mümkün kılacak her türlü araştırma, geliştirme ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak, bu alanda yapılacak çalışmaları koordine ve teşvik etmektir.
Bu çalışma TAEK personeli tarafından gerçekleştirilmiş araştırma, geliştirme ve inceleme sonuçlarının paylaşımı amacıyla Teknik Rapor olarak hazırlanmış ve basılmıştır.
Teknik Rapor 2012/05
TürkiyeAtom Enerjisi Kurumuyayınıdır. İzin almaksızın çoğaltılabilir. Referans verilerek kullanılabilir.
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
Adres : Eskişehir Yolu 9km. 06530 Ankara/Türkiye Tel : +90(312) 295 87 00
Fax : +90(312) 287 87 61 Web : www.taek.gov.tr
ÖNSÖZ
Bu çalışmada Metsamor Nükleer Santrallinde meydana gelebilecek bir kazada atmosfere radyoaktif madde salımı durumunda, ülkemiz sınırları içerisinde söz konusu santralden 100 km ’ye kadar olan mesafede doz dağılımı hesabıyapılmıştır. Hesaplanan etkin doz ve tiroit dozu dağılımlarına göre acil koruyucu önlemler için hazırlık yapılması gereken mesafeler ve bu önlemlerin uygulamaya konması için ölçülmesi gereken doz hızları belirlenmiştir.
İÇİNDEKİLER Tablolar Dizini... i Şekiller D izini...ii Yönetici Özeti...iii Executive Summary... iv Kısaltmalar... v Tanımlar...vi 1. GİRİŞ...1
2. METSAMOR NÜKLEER SANTRALİ... 2
2.1 Genel Bilgi...2
2.1.1 Santralin Konumu... 2
3. ACİL VE UZUN DÖNEM KORUYUCU ÖNLEMLER İLE KİŞİSEL KORUNMA YÖNTEMLERİ... 4
3.1 Acil Koruyucu Önlemler... 4
3.1.1 Sığınma...4
3.1.2 Tahliye... 5
3.1.3 Giriş-Çıkış Kontrolü... 5
3.1.4 Kişilerde Bulaşmanın Giderilmesi...5
3.1.5 İyot Tabletleri...5
3.2. Uzun Dönemli Koruyucu Önlemler... 6
3.2.1 Geçici veya Sürekli Yerleştirme... 6
3.2.2 Su ve Gıdaların Kontrolü... 6
3.2.3 Çevrede Bulaşmanın Giderilmesi...6
3.3 Kişisel Korunma Yöntemleri... 7
3.3.1 İç Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri... 7
3.3.2 Dış Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri... 8
4. ANALİZLERDE KULLANILAN YAZILIMLAR...9
4.1 PC COSYMA... 9
4.1.1 Meteorolojik Örnekleme... 10
4.3 HYSPLIT_4... 11
5. ANALİZLER... 12
5.1 Tasarım Ötesi Kaza Senaryosu... 12
5.1.1 Seçilen Kaza Senaryosunun Kısa Açıklaması.... 12
5.1.2 Kabuller... 13
5.2 Meteorolojik Veriler...13
5.2.1 PC-RAMMET için Meteorolojik Verilerin Düzenlenmesi...14
5.2.2 Yıllık Meteorolojik Veriler İçinden En Kötü Radyolojik Sonuçlara Neden Olacak Koşulların Belirlenmesi... 14
6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME... 15
6.1 Döngüsel Örnekleme İle Elde Edilen Sonuçlar...15
6.2 Belirlenimci Hesaplama İle Elde Edilen Sonuçlar...17
7. DEĞERLENDİRME SONUCU... 21 Ek-1... 22 Ek-2... 25 Ek-3... 26 Ek-4... 31 8. KAYNAKÇA... 32
Tablo 1. Tesis koşulları...vi Tablo 2. Ermenistan-Türkiye sınırı ve İğdır il
merkezinde müdahale gerektirebilecek
kor içeriği oranları... 19
Tablo 3. Radyasyona maruz kalma yollarına
karşılık uygulanabilecek koruyucu önlemler... 22
Tablo 4. Acil korunma önlemleri için müdahale düzeyleri...22 Tablo 5. Koruyucu önlemler için operasyonel
müdahale düzeyleri (o mD )... 23
Tablo 6. İyot tabletleri kullanım dozları...23 Tablo 7. Geçici veya sürekli yerleştirme için doz düzeyleri .... 24 Tablo 8. Gıda Maddeleri için Müsaade Edilen
Maksimum Düzeyler... 24
Tablo 10. W ER -440 Reaktörü için belirlenmiş olan
kaynak terimi ve radyonüklitlerin salım oranları... 25
TABLOLAR DİZİNİ
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Metsamor Nükleer Santrali’nin konumu... 3 Şekil 2. Metsamor Nükleer Santrali’nin havadan görünüşü... 3 Şekil 3. İki ve yedi gün içerisinde alınacak etkin dozun
salım noktasından itibaren mesafeye göre dağılımı
ve ilgili müdahale seviyeleri... 15
Şekil 4. Tiroit dozunun salım noktasından itibaren mesafeye
göre dağılımı ve ilgili müdahale seviyesi... 16
Şekil 5. En kötü atmosfer koşulları için rüzgâr
yönünde alınabilecek etkin dozun mesafeye
göre dağılımı... 17
Şekil 6. En kötü atmosfer koşulları için rüzgâr
yönünde alınabilecek tiroit dozunun mesafeye
göre dağılımı... 18
Şekil 7. Metsamor Nükleer Santrali’nde meydana
gelebilecek bir kaza sonucunda radyoaktif bulutların hesaplama tarihinden sonraki dört
günde yüksekliğe bağlı olarak alacağı y o lla r... 26
YÖNETİCİ ÖZETİ
Bu çalışmada Metsamor Nükleer Güç Santralinde meydana gelebilecek bir ağır kazadan dolayı atmosfere radyoaktif madde salımı durumunda 100 km’ye kadar mesafede doz dağılımı hesabı yapılmıştır. Atmosferik dağılım hesaplamaları için 2010 yılına ait saatlik meteoroloji verileri kullanılmıştır. Belirtilen kriterlere ve etkin doz ve tiroit doz dağılımlarına göre acil koruyucu önlemler için hazırlık yapılması gereken mesafeler belirlenmiştir.
Ayrıca tutucu yaklaşımla, yıl içinde en kötü radyolojik sonuçlara neden olabilecek atmosfer koşulları belirlenmiştir. Rüzgarın söz konusu koşullar altında ülkemize doğru estiği varsayılarak ülkemiz sınırında ve İğdır il merkezinde acil koruyucu önlemlerin alınabileceği kor içerik oranları hesaplanmıştır. Ermenistan sınırındaki RESA istasyonunda okunan doz hızı değerlerine ve koruyucu önlemlerin alınması için doz seviyeleri dikkate alınarak alınabilecek önlemler için önerilerde bulunulmuştur.
EXECUTIVE SUMMARY
In this study, dose distribution calculations up to a distance of 100 km were performed for radioactive material release to atmosphere from Metsamor Nuclear Power Plant due to a hypothetical severe accident. Hourly meteorological data for the year 2010 was used for the atmospheric dispersion calculations. The distances for taking urgent protective measures were determined according to the defined criteria, effective and thyroid dose distributions.
Beside these, atmospheric conditions that may result in the worse radiological consequences were determined with conservative approach. By assuming that the wind blows towards our country under the mentioned conditions, the core contents ratios were calculated for which the interventions could be performed at the state border and İğdır city center. Recommendations were made
for the applicable countermeasures regarding the RESA
measurements at the Armenian border and the dose limits for taking protective measures.
KISALTMALAR ADYM NGD NRTDUUY RESA TAEK TÜMAS
Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi Nükleer Güvenlik Dairesi
Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliği
Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
TANIMLAR
Ağır kazalar: Tasarım ötesi kazalardan önemli boyutlarda kor
hasarına veya radyolojik ve/veya kimyasal sonuçlara yol açan kazalar
Konum çarpanı: İç veya dış alanlardaki korunaklı bir konumda
alınacak radyasyon dozunun açık havada alınacak doza oranı
Ravinsonde (radarlı rüzgâr radyosondası) verileri: Yer, 850
mbar, 700 mbar, 500 mbar, 300 mbar, 200 mbar, 100 mbar, 70 mbar, 50 mbar, 30 mbar, 20 mbar, 10 mbar ve ara seviyelerde
sıcaklık, nem, rüzgâr, yükseklik, karışım yüksekliği gibi
parametreler için günde iki defa 00:00 ve 12:00 UTC saatlerinde yapılan ölçümde alınan veriler
Özet meteoroloji verileri: Her saat veya üç saatte bir yapılan
hava tahmini amaçlı rasatlar (Türkiye’de bu rasatlar saatlik olarak yapılmaktadır)
Tasarım ötesi kazalar: Tasarımda kapsanan kazalardan daha
ciddi kaza koşulları
Tasarımda kapsanan kazalar: Radyoaktif madde salınması
uygun tasarım özellikleri sayesinde kabul edilebilir düzeyde tutulan normal işletme koşullarından sapma
Tablo-1 Tesis koşulları
İşletme Koşulları Kaza Koşulları
Normal İşletme Beklenen İşletme Olayları Tasarımda Kapsanan Kazalar Tasarım Ötesi Kazalar Tasarıma esas olmamakla birlikte kaza tanımı tarafından kapsanan kazalar Tasarıma Esas Kazalar Ciddi Kazalar Ağır Kazalar Kaza Yönetimi vı
1. GİRİŞ
Bu çalışmada Ermenistan’da bulunan VVER-440 tipi Metsamor Nükleer Santralinde meydana gelebilecek bir kazada atmosfere radyoaktif madde salımı durumunda, PC COSYMA yazılımı kullanılarak ülkemiz sınırları içerisinde söz konusu santralden 100 km’ye kadar mesafede doz dağılımı hesabı yapılmıştır. Kriz Merkezi Yönergesi [1], UAEA’nın GS-R-2 [2] ve SS-115 [3] dokümanlarında belirtilen kriterlere ve hesaplanan etkin doz ve tiroit doz dağılımlarına göre acil koruyucu önlemler için hazırlık
yapılması gereken mesafeler belirlenmiştir. Ayrıca tutucu
yaklaşımla, yıl içinde en kötü radyolojik sonuçlara neden olabilecek atmosfer koşulları belirlenmiş ve söz konusu koşullarda rüzgârın ülkemiz yönünde estiği varsayılarak ülkemiz sınırında ve İğdır merkez ilçede müdahale yapmanın yeterli olacağı düşünülen senaryo için reaktör kor içerik oranları hesaplanmıştır. Bu değerler ve müdahale için doz seviyeleri dikkate alınarak, Ermenistan sınırındaki RESA istasyonunda okunan doz hızı değerlerine göre alınabilecek önlemler için önerilerde bulunulmuştur.
Atmosferik dağılım hesaplamalarında 2010 yılı için İğdır
Meteoroloji İstasyonu’ndan alınan özet meteoroloji verileri ve
Erzurum Bölge Ravinsonde İstasyonu’ndan alınan karışım
yüksekliği verileri kullanılmıştır.
Ayrıca 2011 yılı ocak - mayıs ayları arasında belirlenen günler için
meteorolojik veriler kullanılarak HYSPLIT yazılımı ile
2. METSAMOR NÜKLEER SANTRALİ
2.1 Genel Bilgi
Metsamor Nükleer Santrali VVER-440 V230 tipi iki ünite ile 70’li yıllarda Ermenistan’ın başkenti Erivan’ın yaklaşık 30 km batısında, Metsamor şehrinde inşa edilmiştir. Birinci ünite 1979, ikincisi ise 1980 yılında kritik olmuştur. Ermenistan’da 1988 yılında meydana gelen depremden sonra 1989 yılında santral kapatılmış olup birinci ünite 1993 yılında hizmetten çıkarılmıştır. Ancak enerji açığından dolayı Ermenistan Hükümeti’nin 1993 yılında aldığı karar uyarınca ikinci ünite 1995 yılında tekrar devreye alınmıştır.
Söz konusu santraldeki nükleer reaktörün koruma kabı olmayıp dünyada hizmette olan türünün nadir örneklerinden biridir.
2.1.1 Santralin Konumu
Metsamor Nükleer Santrali ile ülkemiz sınırları içerisindeki santrale yakın yerleşim merkezlerinin ve tarım alanlarının uydu görüntüleri Şekil 1 ’de, santralin havadan görünüşü Şekil 2 ’de verilmiştir. Söz konusu harita üzerinde Iğdır şehri ve Aralık ilçesindeki yerleşim bölgelerini ve tarım arazilerini kapsayan alanlar, Metsamor Nükleer Tesisi merkezli renkli daireler ile belirtilmiştir (37 km, 59 km yarıçaplı).
Şekil 1. Metsamor Nükleer Santrali’nin konumu
Şekil 2. Metsamor Nükleer Santrali’nin havadan görünüşü
Söz konusu santralin ülkemiz sınırına uzaklığı yaklaşık 16 km olup santral merkez olarak alındığında İğdır şehir merkezi ve etrafındaki tarım alanları yaklaşık 37 km, İğdır’a bağlı Aralık ilçesinde ise yerleşim bölgesi ve tarım alanları yaklaşık 59 km yarıçaplı daireler içinde kalmaktadır. Bu bölgelerin dışındaki yakın mesafede kalan alan uydu görüntüsünden de anlaşılacağı üzere dağlık bölgedir.
3. ACİLVE UZUN DÖNEM KORUYUCU ÖNLEMLER İLE KİŞİSEL KORUNMA YÖNTEMLERİ
Nükleer ve radyolojik tehlike durumları veya kriz hallerinde çevreye verilen radyasyonun ve radyoaktif maddelerin insanlar üzerindeki olası etkileri ancak koruyucu tedbirleri içeren müdahalelerle azaltılabilir. Koruyucu önlemler ile:
. Kazanın etkilerininin azaltılması, . Akut sağlık etkileri riskinin azaltılması, . Stokastik etki riskinin azaltılması, hedeflenmektedir.
Radyasyona maruz kalma yollarına karşılık uygulanabilecek koruyucu önlemler EK-1 Tablo-3’te verilmiştir.
Koruyucu önlemlerin hangilerinin ne kadar süre ile ve nerelerde uygulanacağına yapılacak ölçüm sonuçları veya öngörülen doz seviyeleri ve müdahale düzeylerine göre karar verilir. Bu bölümde açıklanan önlemlerin; uygulama yeri, süresi, uygulama yöntemleri ilgili mevzuatta belirtilmiştir [1,4].
3.1 Acil Koruyucu Önlemler 3.1.1 Sığınma
Tehlike durumlarında alınabilecek en basit ve etkili yöntemlerden birisi kişilerin bulundukları yerde sığınma önlemini almasıdır.
Böylece, radyoaktif bulutun doğrudan etkisi ve radyoaktif
maddelerin teneffüs edilmesi önlenecektir. Sığınma önlemine, ortalama nüfus için 2 günlük dozun 10 mSv düzeyine ulaşma olasılığı (Ek-1 Tablo-4) veya EK-1 Tablo-5’te belirtilen operasyonel müdahale düzeyleri dikkate alınarak karar verilir. Tehlike durumunda sığınmaya ilişkin resmi duyum alındığında; pencere, kapı ve havalandırma cihaz, boşluk ve delikleri kapatılır, yiyecek maddeleri buzdolabı gibi kapalı yerlerde korunur. Sığınağa gidilmesine ilişkin resmi duyum alındığında sığınaklarda veya bodrum katlarında toplanılır, tehlikenin geçtiğine dair yayın
organlarından resmi haber alınıncaya kadar beklenilir. Sığınma önleminin 2 günden fazla uygulanması tavsiye edilmez. Sığınma büyük binaların iç ve orta kısımlarında yapılırsa korunaklı sığınma adını alır ve normal sığınmadan daha etkilidir.
3.1.2 Tahliye
Ortalama nüfus için 1 haftalık dozun 50 mSv düzeyine ulaşılma
olasılığı (EK-1 Tablo-4) veya EK-1 Tablo-5’te belirtilen
operasyonel müdahale düzeyleri dikkate alınarak, yörenin
boşaltılarak burada yaşayan halkın başka yörelere nakledilmesidir. Tahliye yapılmadan önce doz tahminleri, nüfus yoğunluğu, iklim şartları, rüzgâr yönü, taşıyıcı araç imkânları ve yol durumu, özel nüfus grupları (öğrenciler, hastalar, yaşlılar, mahkûmlar vb.) gibi hususlar göz önünde bulundurulur.
Eğer tahliye için, kalabalık gruplar veya ulaşım imkânsızlıkları gibi
birtakım zorluklar sözkonusu ise daha yüksek düzeyler
uygulanabilir. Tahliye, özellikle kalabalık nüfus bölgelerindeki halk için öngörülecek en son önlemdir.
3.1.3 Giriş-Çıkış Kontrolü
Etkilenmiş bölgelere giriş ve çıkışın kontrolüdür. Bölgesel nitelikli
tehlike durumlarında uygulanır. Tehlike durumunun
değerlendirilmesi sonucu belirlenen yer ve süre içinde insan, hayvan, araç, malzeme ve besin maddelerinin kontrollü giriş-çıkışı sağlanır. Gerektiğinde karantina ve tecrit uygulanabilir.
Görevli kişilerin giriş-çıkışlarına kolaylıklar getirilmelidir.
3.1.4 Kişilerde Bulaşmanın Giderilmesi
Radyoaktif maddelerle bulaşmış kişilerin duş altında, ılık su ve yumuşak sabunla yıkatılarak bulaşmanın giderilmesi istenir. Sığınma işleminden önce, mümkün olduğu oranda bulaşmış kişilerin ölçüm ve bulaşmanın giderilmesi işlemleri yapılır.
3.1.5 İyot Tabletleri
İyot tabletleri, radyoaktif olmayan iyot bileşikleridir. Zamanında alınan iyot tabletleri ile tiroit bezleri doygunlaştırılır ve radyoaktif iyotun tiroit bezlerinde toplanması önlenebilir.
Tüm yaş gruplarında ortalama tiroit dozunun 100 mGy düzeyine ulaşma olasılığı (Ek-1 Tablo-4) veya EK-1 Tablo-5’te belirtilen operasyonel müdahale düzeyleri dikkate alınarak kullanılmasına
karar verilen iyot tabletleri;
• Radyoaktiviteye maruz kalınmadan 6 saat öncesinde
alındığında %98,
• Radyoaktif tehlike anında (ışınlanma sırasında) alındığında
%90,
• Solunum yolu ile dış radyasyona maruz kalındıktan 4-6 saat
sonra alındığında %50, oranlarına yakın korunma sağlar.
Radyoaktiviteye maruz kalınmasından sonraki ilk 10 saatten sonra alınması durumunda ise tabletlerin hiç bir koruyucu etkisi olmayacaktır. Bir iyot tableti dozu ile 24 saat korunma sağlanır. İyot tabletleri (Kİ veya KI03 olarak), maksimum toplam doz 1 gramı geçmemek üzere EK-1 Tablo-6’te verilen günlük dozlarda kullanılır.
NRTDUUY uyarınca iyot tabletleri, Sağlık Bakanlığı tarafından potansiyel tehlike arz eden bölgelerde (bölge nüfusları dikkate alınarak) depolanır ve gerektiğinde İçişleri Bakanlığı ve Valiliklerle işbirliği içerisinde dağıtılır. İyot tabletlerinin dağıtımı, kullanımı ve uygulama süresi konularında duyurular resmi makamlarca medya aracılığıyla yapılır.
3.2 Uzun Dönemli Koruyucu Önlemler 3.2.1 Geçici veya Sürekli Yerleştirme
Yapılan ölçüm sonuçları ve uzun vadeli doz değerlendirmeleri neticesinde EK-1 Tablo-7’da verilen müdahale düzeyleri göz önüne alınarak tahliye edilen halkın kontrollü bölge dışında geçici veya uzun süreli yerleşimleri sağlanır.
3.2.2 Su ve Gıdaların Kontrolü
Yapılan ölçüm ve analiz sonuçları ile EK-1 Tablo-8’de müdahale seviyeleri gözönüne alınarak içme suyu, bölgesel tarım ve süt ürünleri, diğer yiyecekler ile hayvan yemleri tüketimi, ithalat ve ihracatına kontrol ve sınırlama getirilebilir.
3.2.3 Çevrede Bulaşmanın Giderilmesi
Dekontaminasyon, radyoaktif bulaşmanın giderilmesi amacıyla yapılan temizleme işlemidir. Geniş bir alanda meydana gelen bulaşmanın giderilmesi tamamen mümkün olmamakla birlikte bu işlem, yüzeyin bulaşma durumuna, radyonüklidin cinsine göre fiziksel veya kimyasal yöntemlerle yapılabilir. Geniş alanlarda
kimyasaldan çok fiziksel yöntemler uygulanır. Bu nedenle yüzey özelliklerinin bilinmesi şarttır. Genel olarak vakum, filtreleme, absorblayıcı madde kullanımı, fırçalama, asitli eriyikler kullanımı, kum üfleyerek aşındırma, buhar veya basınçlı su püskürtme, ultrason, bol su ve deterjan kullanarak yıkama gibi yöntemler uygulanır.
Bulaşmış ekili alan, çayır ve bitki örtüsü biçilip toplanır ve
radyoaktif artık muamelesi yapılır. Topraktaki radyoaktif
bulaşmanın giderilmesinde bilinen tipte toprak işleme makinaları kullanılır ve bulaşmış bölümün kazınarak kaldırılması gerekir. Bu işlem bitki örtüsünün durumu, rutubet oranı ve yüzeyin pürüzlü olmasına göre zorluklar gösterebilir. Bu durumda alan üzerine kum veya toprak dökmek suretiyle bulaşma giderilir.
Kaldırım, asfalt, beton yollar, bol ve gerekirse basınçlı su ile yıkanarak bulaşmanın giderilmesi sağlanır. Binalarda çatı ve örtü malzemelerinin kaldırılmasıyla, duvar ve kaldırımlarda ise kum üfleme, aşındırma gibi yöntemlerle bulaşma giderilir. Bazı yerlerde yüzeyler asfalt, çimento gibi kaplama malzemeleriyle kaplanır veya kum, toprak gibi maddelerle örtülür. Özel bazı durumlarda ise kimyasal işlemler uygulanır.
3.3 Kişisel Korunma Yöntemleri
3.3.1 İç Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri
İç radyasyon tehlikesi, radyoaktif maddelerin solunum, sindirim, cilt üzerinde bulunan yara veya çizikler yoluyla vücuda girmesi sonucu meydana gelmektedir. Vücuda giren herhangi bir radyoaktif madde, vücuttan atılıncaya kadar geçtiği yollar daha çok olmak üzere, bütün vücudun ışınlanmasına sebep olur. Bu sebeple iç radyasyon tehlikesinden korunmak için, ortamın, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum yoluyla vücuda girmesini önleyici önlemler alınması gereklidir.
Bulaşmış bölgelerde görevli ekiplerin çevreye dağılan radyoaktif maddeleri vücutları içerisine almalarını önlemek amacıyla solunum cihazları ve koruyucu elbiseler giymeleri gerekir. Ayrıca bazı özel durumlarda uygun toz veya asit filtresiyle veya solunum cihazlarıyla donatılmış yüz maskelerini kullanmak gerekebilir.
Toplum üyelerine koruyucu elbise ve solunum cihazları verilmez. Solunum yolu ile vücuda girebilecek radyoaktif maddeleri tutmak için halka mendil, havlu, kâğıt, pamuklu kumaş vb. gibi araçlarla solunum yollarını kapatarak iç kontaminasyondan korunmaları duyurulur. Kirlenmeye maruz kalan bölgede yaşayan küçük ve büyükbaş hayvanlar kapalı alanda tutulur, açıkta bulunan yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi önlenir.
Bölgedeki açık su kaynaklarının, meraların ve tarım arazilerinin
kullanılmaması, taze sebze ve meyvaların yıkanmadan
yenmemesi, yağmur sularının kullanılmaması, stok edilen
yiyeceklerin yenmesi, hayvanların kuru ot ve samanla beslenmesi için gerekli tedbirler alınır. Bölgede, dışarıda kalan hayvanlar tespit edilip, ayrı tutulmaları sağlanır. Bu hayvanların en az 7 ay temiz yemle beslenmeden kesilmemesi ve sütlerin peynir yapılması sağlanır.
3.3.2 Dış Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri
Dış radyasyonlara karşı korunmak için başlıca üç yöntem bulunmaktadır:
• Uzaklık: Noktasal kaynaklardan yayınlanan radyasyon şiddetleri kaynaktan olan uzaklığın karesiyle azaldığından, uzaklık iyi bir korunma aracı olmaktadır
• Zaman: Radyasyon dozu miktarı radyasyon kaynağının yanında geçirilecek süre ile orantılı olarak arttığından kaynak yakınında mümkün olabildiğince kısa süre kalınmalıdır.
• Zırhlama: Dış radyasyon tehlikelerinden korunmanın en etkin
yöntemi zırhlama olup radyasyonun şiddetini azaltmak için radyasyon kaynağı ile kişi arasına uygun özelliklerde koruyucu engel konulmalıdır.
Atmosferik dağılım ve doz hesaplamalarında PC COSYMA [5],
HYSPLIT_4 [6] yazılımları ve atmosfer verisinin PC COSYmA
yazılımında kullanılabilmesi için uygun hale getirilmesinde PC- RAMMET [7] yazılımı kullanılmıştır.
4.1 PC COSYMA
Avrupa Komisyonu’nun MARIA (Methods for Assessing
Radiological Impact of Accidents - Kazaların Radyolojik Etkilerinin Değerlendirmesi için Yöntemler) projesi, Avrupa Birliği’nde kullanılmakta olan nükleer kaza sonuçlarının değerlendirmesi yöntemlerine dayandırılarak, 1983 yılında başlamıştır. COSYMA (COde SYstem from MARIA) Avrupa Birliğindeki diğer kuruluşların da katkılarıyla FZK (Forschungszentrum Karlsruhe - Almanya) ve
NRPB (National Radiological Protection Board - İngiltere)
tarafından geliştirilmiştir. Bu çalışmada yazılımın kişisel bilgisayar
sürümü olan pC COSYMA kullanılmıştır.
PC COSYMA yazılımı çan eğrisi (Gaussian) bulut dağılım modelini
kullanmakta olup hesaplamalar belirlenimci (sadece belirli
atmosferik koşullar göz önüne alınarak) ya da olasılıklı olarak
(değişken, farklı atmosferik koşullar göz önüne alınarak)
yapılabilmektedir.
PC COSYMA’dan aşağıda sıralanan hususlar için sonuçlar elde edilebilmektedir:
• Önlemlerin boyutu ve riskleri;
o Sığınma,
o Tahliye,
o Yeniden yerleştirme,
o Radyoaktif kirliliğin temizlenmesi,
o İyot tabletlerinin dağıtılması,
o Gıdaların sınırlandırılması
• Organ dozları ve etkin dozlar;
o Kemik iliği, üreme bezleri, akciğer, deri ve tiroit için kısa
dönemdeki bireysel dozlar,
o Kemik iliği, kemik yüzeyi, göğüs, üreme bezleri, karaciğer,
akciğer, tiroit, pankreas, kalın bağırsak, mide ve diğer organlar için uzun dönemdeki bireysel ve toplumsal dozlar ile etkin doz.
• Erken sağlık etkileri için bireysel ve toplumsal riskler;
o Kemik iliği, akciğer, deri ve mide-bağırsak sistemi ve
kaynaklanan ölüm,
o Yenidoğan ölümü,
o Akciğer, tiroit, deri ve göz-merceği ışınlanmasından
kaynaklanan hastalık,
o Zihinsel gerilik.
• Gecikmiş sağlık etkileri için bireysel ve toplumsal riskler;
o Kemik, göğüs, karaciğer, akciğer, tiroit, deri, kalın bağırsak,
pankreas, mide ve diğer organ kanserleri ile bu
kanserlerden ölüm,
o Lösemi sebebiyle ölüm,
o Tüm kuşaklarda kalıtsal etkiler.
• Ekonomik maliyetler;
o Alınan önlemler ile erken ve gecikmiş sağlık etkilerinin kaza
maliyetine katkıları.
4.1.1 Meteorolojik Örnekleme
PC COSYMA yazılımı, belirlenimci ya da olasılıklı hesap yapabilmektedir. Belirlenimci hesaplamalarda atmosferik şartların, radyoaktif bulutun bölgedeki hareketi süresince sabit kaldığı kabul edilebilmekte ya da atmosferik şartlar dizisi saatlik verilerin bulunduğu bir dosyadan alınabilmektedir. Sabit atmosfer koşulları
radyoaktif salımın ancak bir seferde yapıldığı öngörülen
durumlarda kullanılabilmektedir.
Yazılımdaki olasılıklı hesaplamaların yapıldığı kısım ise daha karmaşık olup bütün durumlarda kullanıcı tarafından saatlik atmosfer verisi girilmesini gerektirmektedir. Olasılıklı hesaplamalar “döngüsel” ve “katmanlı” örnekleme olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır.
Döngüsel örneklemede, saatlik atmosferik veriler dizisi içerisinden belirlenecek uygun aralıklarla değerler alınarak ve alınan bütün şartlara eşit ağırlık verilerek olasılık hesabı oluşturulmaktadır.
Ancak bu tür örnekleme herhangi bir noktadaki radyolojik sonuçların olasılık dağılımlarının hesaplanması açısından uygun olmayıp sonuçların dağılımını salım noktasından uzaklığa göre (yönden bağımsız olarak) vermektedir.
Katmanlı örneklemede ise kullanıcı tarafından saatlik atmosfer
verilerinin kullanıldığı örnekleme planı oluşturulabilmektedir.
Herhangi bir noktadaki radyolojik sonuçların olasılık dağılımlarının
hesaplanması için katmanlı örnekleme uygundur.
PC COSYMA’nın kullanım kılavuzunda, katmanlı örnekleme için örnekleme planında belirtilen atmosfer şartları dizisi gruplarının, koşulları salımın yapıldığı sahadan itibaren birkaç on kilometre mertebesinde betimlediği belirtilmiştir. Bu bakımdan daha uzak mesafelerde döngüsel örneklemenin yapılması önerilmektedir.
4.2 PC-RAMMET
PC-RAMMET Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı tarafından, Ulusal Hava Servisi verilerinin Ajansın kısa dönemli hava kalitesi dağılım yazılımlarında kullanılacak hale getirilmesi için geliştirilmiş bir önişlemci yazılımıdır. Yazılım, PC COSYMA yazılımına girdi olarak 2010 yılı için saatlik kararlılık sınıflarının ve karışım yüksekliklerinin hesaplanmasında kullanılmıştır.
4.3 HYSPLIT_4
HYSPLIT_4 kodu, acil durumlarda hızlı durum değerlendirmesi yapmak ve yapılacak müdahale konusunda değerlendirmelerde yardımcı olmak üzere geliştirilmiş bir yazılımdır [8]. ADYM biriminde Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden alınan ikili tabanda günlük meteoroloji verileri kullanılarak uzun mesafeler için atmosferde dağılım hesapları bu yazılımla yapılmaktadır.
Hesaplamalar sıralı olarak, yüksek çözünürlükten düşük
çözünürlüğe gidecek şekilde çoklu meteoroloji örgüleri üzerinde, arşiv ya da hava tahmin verileri kullanılarak yapılabilmektedir.
5. ANALİZLER
PC COSYMA yazılımı ile organ dozları ve etkin dozların yanında, kısa ve uzun dönemde müdahalenin sonuçları, erken ve geç sağlık etkileri için bireysel ve toplumsal riskler ve ekonomik maliyetler belirlenebilmektedir.
Bu çalışmada atmosferik dağılım ve doz hesaplamaları döngüsel örnekleme ile yapılarak koruyucu önlemler için hazırlık yapılması
gereken mesafeler belirlenmiştir. Döngüsel örneklemede 2010
yılına ait saatlik meteoroloji verileri kullanılmıştır. Ayrıca tutucu yaklaşımla, yıl içinde en kötü radyolojik sonuçlara neden olabilecek atmosfer koşulları belirlenmiş ve söz konusu koşullarda rüzgârın ülkemiz yönünde estiği varsayılarak yapılan belirlenimci hesaplamanın sonuçları temel alınarak ülkemiz sınırında ve İğdır il merkezinde müdahale yapmanın yeterli olacağı düşünülen kor içeriği oranları hesaplanmıştır.
5.1 Tasarım Ötesi Kaza Senaryosu
Hesaplamalarda kullanılan kaynak terimi oluşturulurken, RODOS [9] yazılımı kütüphanesinde kullanılmak üzere VVER-1000 kaynak teriminin belirlenmesi çalışmasında kullanılan kor içeriği [10] temel alınmıştır. VVER-1000 tipi reaktör ile VVER-440 tipi reaktörün ısıl güçleri oranı esas alınarak, VVER-440 için kor envanteri hesaplanmış, UAEA TECDOC-955 [11] dokümanında kor erimesi için verilmiş olan salım oranları kullanılarak kaynak terim oluşturulmuştur.
5.1.1 Seçilen Kaza Senaryosunun Kısa Açıklaması
Kaza senaryosu, olası bir nükleer kaza sonucunda acil durum önlemleri alınması gerekecek mesafelerin öngörülmesine ilişkin olarak TECDOC-955 dokümanında verilen yöntemlere göre seçilmiştir.
Ağır kaza senaryosu olarak soğutma suyu kaybının olduğu, yakıtların açıkta kaldığı, korun eridiği ve kor içeriğinin basınç
kazanından reaktör binasına ve atmosfere salındığı öngörülmektedir.
Radyonüklit saliminin, söz konusu dokümanda yakıt erimesi için önerilen senaryolar göz önüne alınarak, reaktör durduktan sonra üçüncü saatte başlayıp dördüncü saatte bittiği kabul edilmiştir. Seçilen senaryoya göre belirlenmiş olan kaynak terimi ve radyonüklitlerin salım oranları Ek-2 Tablo-10’da verilmiştir.
5.1.2 Kabuller
PC COSYMA yazılımı ile yapılan benzeşimlerde aşağıdaki kabuller yapılmıştır:
• Dağılım parametreleri olarak yazılımda düz arazi için verilen dağılım parametreleri kullanılmıştır.
• Bölgede yaşayan halkın kapalı mekânlarda ve açık havada geçirdikleri zaman istatistiksel olarak belirlenmemiş olduğundan konum çarpanı olarak yazılımda Avrupa ülkeleri için belirlenmiş değerler kullanılmıştır.
• Radyasyona maruz kalma yolları olarak,
o Buluttan ışınlanma,
o Yerden ışınlanma,
o Radyonüklitlerin solunum yoluyla alınması,
o Yerde biriken radyonüklitlerin kısmen belirli bir yüksekliğe kadar havaya yükselmesi ve belirli süre için havada asılı kalması,
o Deri ve elbise üzerindeki bulaşma
ele alınmıştır.
• ICRP-60 dokümanındaki doz dönüşüm katsayıları kullanılmıştır. • Soluk alma hızı olarak (1,2 m3/saat) seçilmiştir.
• Belirlenimci hesaplamalarda salınan radyoaktif maddelerin ülkemize ulaşıncaya kadar atmosfer koşullarının sabit kaldığı kabul edilmiştir.
5.2 Meteorolojik Veriler
Atmosfer koşullarının olasılıklı hesaplamalara dahil edilebilmesi için PC COSYMA yazılımında 1 ya da 2 sene için saatlik atmosfer
verilerinin girilmesi gerekmektedir. Yazılımda kullanılacak girdi
dosyası, ayrıntısı Ek-4’te verilen aşağıdaki saatlik verilerden oluşmaktadır:
• Rüzgâr yönü,
• Yağış miktarı, • Rüzgâr hızı,
• Karışım yüksekliği.
Girdi dosyasında bulunması gereken verilerin biçimi Ek-4’te verilmiştir.
Kararlılık sınıfı haricindeki 2010 yılına ait veriler Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nce oluşturulan Türkiye Meteorolojik Veri Arşiv
Sistemi’nden (TÜMAS) alınmıştır. Karışım yüksekliği verisi
haricindeki veriler İğdır Meteoroloji İstasyonu’ndan, karışım yüksekliği verileri ise daha yakında başka ravinsonde istasyonu olmamasından dolayı Erzurum Bölge Ravinsonde İstasyonu’ndan alınmıştır.
PC COSYMA yazılımında saatlik olarak girilmesi gereken karışım yüksekliği verileri TÜMAS’tan sabah ve öğlen saatleri için olmak üzere günlük iki veri şeklinde alınmıştır. Yazılımda kullanılacak girdi dosyasında bulunması gereken saatlik kararlılık sınıfları ve
karışım yükseklikleri PC-RAMMET yazılımı kullanılarak
hesaplanmıştır.
5.2.1 PC-RAMMET için Meteorolojik Verilerin Düzenlenmesi
Saatlik kararlılık sınıflarının ve karışım yüksekliklerinin
hesaplanabilmesi için PC-RAMMET yazılımında kullanılmak üzere Ek-4’te belirtilen girdi dosyalarının hazırlanması gerekmektedir. TÜMAS’tan alınan bazı saatlik verilerde eksiklikler bulunmaktadır. Bir yıl içinde 8760 saat için bulunması gereken saatlik veriler Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı tarafından önerilen yönteme [12] uygun olarak tamamlanmıştır.
5.2.2 Yıllık Meteorolojik Veriler İçinden En Kötü Radyolojik Sonuçlara Neden Olacak Koşulların Belirlenmesi
2010 yılı meteoroloji verileri ile yapılan döngüsel örneklemeye dayalı hesaplara ek olarak, tutucu yaklaşımla, yıl içinde en kötü
radyolojik sonuçlara neden olabilecek atmosfer koşulları
belirlenmeye çalışılmıştır. Önce aylık ortalama veriler kullanılarak en kötü sonuca neden olacak ay seçilmiş, daha sonra seçilen ay içinde en kötü sonuca neden olabilecek atmosfer koşulu belirlenmiştir.
6.1 Döngüsel Örnekleme İle Elde Edilen Sonuçlar
PC COSYMA yazılımı kullanılarak hesaplanmış olan, Metsamor Nükleer Santrali’nden itibaren mesafeye göre 2 ve 7 günde alınacak olan etkin dozların dağılımı Şekil 3’de, tiroit dozlarının dağılımı ise Şekil 4’de verilmiştir. Göz önüne alınan mesafeler ve salım süresi için 2 ve 7 gün içinde eşit miktarda doz alınacağı hesaplanmıştır.
6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
Şekil 3. İki ve yedi gün içerisinde alınacak etkin dozun salım noktasından
Şekil 4. Tiroit dozunun salım noktasından itibaren mesafeye göre dağılımı
ve ilgili müdahale seviyesi
3.bölümde acil korunma önlemleri için verilmiş olan müdahale düzeyleri dikkate alındığında, 2 gün içinde alınacak etkin doza göre söz konusu santralden itibaren 14 km mesafeye kadar sığınma, 7 gün içinde alınacak etkin doza göre 6.3 km mesafeye kadar tahliye, tiroit dozuna göre ise 11.5 km mesafeye kadar iyot
tableti alımı müdahaleleri uygulanması gerektiği
hesaplanmaktadır. Bu değerlerden, sığınma, tahliye ve iyot tableti alımı için hazırlık yapılması gereken alanın ülkemiz sınırının dışında olduğu görülmektedir.
Çalışmada ayrıca HYSPLIT_4 yazılımı ile 2011 yılı ocak-mayıs ayları için ikişer haftalık aralarla dağılım hesaplamaları yapılmıştır. Hesaplama yapılan günleri takip eden günlerde radyoaktif bulutun aldığı yollar Ek-3’te verilmiştir. HYSPLIT_4 yazılımı her ne kadar kısa mesafedeki hesaplamalar için uygun olmasa da sonuçlar hesaplama yapılan günlerdeki rüzgâr yönleri ve radyoaktif maddelerin atmosferdeki dağılımı hakkında bilgi vermektedir. Elde edilen on sonucun sekizinde rüzgâr ülke sınırlarımızın dışına doğru esmektedir.
2010 yılı meteoroloji verileri ve HYSPLIT_4 yazılımı ile yapılan hesaplamalar göz önüne alındığında, PC COSYMA yazılımı ile döngüsel örneklemeye dayanarak yapılan hesaplarda önemli
sonuçları olabilecek atmosfer koşullarının göz ardı edilmiş olma olasılığının düşük olduğu ve hesaplanan sonuçların kullanılabilir olduğu değerlendirilmektedir.
6.2 Belirlenimci Hesaplama İle Elde Edilen Sonuçlar
En kötü radyolojik sonuçlara neden olacak atmosfer koşullarının ocak ayında olduğu hesaplanmış, ay içindeki atmosfer koşulları incelenerek rüzgârın ülkemiz yönünde esmesi durumunda rüzgâr yönünde en yüksek doz değerlerine neden olacak aşağıdaki koşullar belirlenmiştir:
. Rüzgâr hızı = 1 m/s
. Karışım yüksekliği = 100 m . Yağış hızı = 0 mm/sa . Kararlılık sınıfı = F
En kötü koşullar için alınabilecek etkin dozun mesafeye göre dağılımı Şekil 5’te verilmiştir.
Şekil 5. En kötü atmosfer koşulları için rüzgâr yönünde alınabilecek etkin
dozun mesafeye göre dağılımı
En kötü koşullar için alınabilecek tiroit dozunun mesafeye göre dağılımı Şekil 6’da verilmiştir
1.0E+03 1.0E+02 1.0E+01 1.0E+00 1.0E-01 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 N G S d en m e s a fe (km )
Şekil 6. En kötü atmosfer koşulları için rüzgâr yönünde alınabilecek tiroit
dozunun mesafeye göre dağılımı
En kötü atmosfer koşulları için rüzgâr yönünde alınacak etkin doz ve tiroit dozu değerlerinin hesap yapılan 100 km mesafeye kadar bütün müdahale seviyelerinin üzerinde olduğu görülmüştür. Bu durumda, santralın radyonüklit içeriğinin tamamına dayalı kaynak terimi salındığında en kötü radyolojik sonuçlara neden olabilecek atmosfer koşullarının rüzgârın ülkemize doğru estiği ve bütün salımın 1 saat içinde yapıldığı durum ile aynı zamanda olma ihtimalinin düşük olduğu değerlendirilmektedir. Ayrıca varsayılan atmosfer koşulu için radyoaktif bulut dar bir koridor içerisinde ilerlemekte olup (Türkiye sınırında oy = 3.8 km) belirlenimci hesaplama için elde edilen doz dağılımı eğrisinin şekli önlemlerin etkin olabileceği kor içeriği oranlarının hesaplanmasında ve RESA
istasyonunda okunan değerlere göre alınacak önlemlerin
belirlenmesinde kullanılmıştır.
Sınırlarımızdan (santraldan yaklaşık 16 km) başlayarak
alınabilecek önlemlerin etkin olabileceği kor içeriği oranları Tablo- 2’de yer almaktadır.
Tablo 2. Ermenistan-Türkiye sınırı ve İğdır il merkezinde müdahale
gerektirebilecek kor içeriği oranları(a)
Ermenistan-Türkiye Sınırı (16 km) İğdır İl Merkezi (25 km)
Sığınma İyot tableti Tahliye Sığınma İyot tableti Tahliye
%0.9 %1.3 %4.6 %1.9 %3.8 %9.3
Önlemlerin uygulamaya konulabilmesi için Ermenistan sınırımızda bulunan RESA istasyonlarından gelen ölçümler de dikkate alınacaktır. Bu amaçla yapılacak değerlendirmelere örnek olmak üzere Şekil 4 ve Şekil 5’te verilen doz dağılımları incelendiğinde; aynı senaryo için mesafeye bağlı doz hızı azalma faktörleri yaklaşık olarak etkin doz hesabına göre 1/2, tiroit doz hesabına göre 1/3 olmaktadır. Benzer sonuçlar Tablo-2’de sunulmaktadır. EK-1 Tablo-4 ve Tablo-5’teki müdahale seviyeleri dikkate alınarak RESA sınır istasyonunda okunan değerlere göre alınacak önlemler aşağıdaki sırayla belirlenebilir:
• 0,2 mSv/h civarındaki doz hızı için, salımın 2 günden daha
uzun sürebileceği düşünülerek, bu süre içerisinde 10 mSv doz alınması beklenen durumlarda başta kırsal kesim olmak üzere sığınma önlemi almak düşünülebilir.
• 0 ,2 - 0 ,3 mSv/h doz hızı aralığında, salımın 7 güne yakın
sürebileceği düşünülerek, bu süre içerisinde 50 mSv doz alınması beklenen durumlarda kırsal kesimde tahliye, İğdır merkez ilçede sığınma önlemi almak düşünülebilir.
• 0,3 mSv/h ‘den büyük doz hızlarında, salım süresi izlenerek
ve maruz kalınabilecek doz değeri öngörülerek yukarıdaki önlemlere karar verilebilir.
Salımın 1 saatte yapılması durumunda;
• 1 0 - 2 0 mSv/h doz hızı aralığında kırsal kesimde sığınma
önlemi almak gerekecektir.
• 2 0 - 5 0 mSv/h doz hızı aralığında kırsal kesime ek olarak İğdır merkez ilçede de sığınma önlemi almak gerekecektir.
• 1 5 - 4 0 mSv/h doz hızı aralığında kırsal kesimde, 40
mSv/h’in üzerindeki doz hızlarında ise kırsal kesime ek
olarak İğdır merkez ilçede iyot tableti dağıtmak
gerekecektir.
• 50 - 100 mSv/h doz hızı aralığında kırsal kesimde tahliye,
• 100 mSv/h’ten daha yüksek doz hızları ölçülmesi
durumunda -yetkililerin olayın radyasyon dışındaki
boyutlarını da dikkate alarak hareket etmeleri gerekecektir.
7. DEĞERLENDİRME SONUCU
2010 yılı saatlik meteoroloji verilerine döngüsel örnekleme uygulanarak ve TECDOC-955 dokümanında [11] belirtilen salım
oranları kullanılarak PC COSYMA yazılımı ile yapılan
hesaplamalara göre, Metsamor Nükleer Santrali’nde meydana gelebilecek bir kaza durumunda acil korunma önlemlerinin (sığınma, tahliye ve iyot tableti alımı) alınması gereken alanın ülkemiz sınırının dışında olduğu görülmektedir.
Ayrıca, olasılığı düşük olsa da radyolojik sonuçları kötü olabilecek atmosfer koşulları için PC COSYMA yazılımı ile belirlenimci
hesaplamalar yapılmış, bütün doz değerlerinin müdahale
seviyelerinin üzerinde olacağı görülmüştür. Elde edilen sonuçlar temel alınarak ülkemiz sınırında ve İğdır merkez ilçede müdahale
yapmanın yeterli olacağı düşünülen kor içerik oranları
hesaplanmıştır. Bu değerler ve müdahale için doz seviyeleri dikkate alınarak, Ermenistan sınırındaki RESA istasyonunda okunan doz hızı değerlerine göre alınabilecek önlemler için önerilerde bulunulmuştur. Buna göre, ölçülen 0.2 -1 0 mSv/h aralığı için yukarıda sayılan önlemlerin alınabileceği ve etkin olacağı, daha yüksek doz hızları için salınan radyoaktivite sınırlı kalmak koşuluyla önlemlerin uygulanabileceği, ancak kararların olayın radyasyon dışındaki boyutları da dikkate alınarak verilmesi gerektiği öngörülmektedir.
Bölge için acil durum müdahale hususunda ilgili kurumların kabiliyeti ve farkındalığı yapılacak tatbikatlarla sınanmalıdır. İğdır’ın 182 bin nüfusunun yaklaşık 85 bini kırsal bölgede yaşamakta olup [13] Ermenistan’a yakın bölgedeki yerleşim yerleri için etkin bir acil durum ikaz sisteminin oluşturulması gerektiği değerlendirilmektedir.
EK-1
Tablo 3. Radyasyona maruz kalma yollarına karşılık uygulanabilecek
koruyucu önlemler______________________________________________ R a d y a s y o n a M a r u z K a lm a Y o lu K o r u y u c u Ö n le m Tesisten veya radyoaktif bulutun geçişi esnasında
buluttan dış ışınlama
Sığınma Tahliye Giriş-çıkış kontrolü
Buluttan solunum yoluyla iç ışınlama Sığınma
iyot tableti dağıtımı Tahliye Giriş-çıkış kontrolü
Giysiler ve cildin bulaşması yoluyla dış ışınlanma Sığınma
Tahliye Kişilerde bulaşmanın giderilmesi Radyoaktif bulutun geçişi sırasında kuru serpinti
veya yağış nedeni ile dış yüzeylerde oluşan birikime bağlı olarak dış ışınlanma
Sığınma Tahliye Çevrede bulaşmanın giderilmesi Topraktaki radyonüklitlerin havaya karışması ve
solunum yoluyla iç ışınlama
Tahliye Çevrede bulaşmanın giderilmesi Bulaşmış gıda maddeleri ve suyoluyla vücuda
girmiş olan radyoaktif maddelerden iç ışınlanma
Gıda ve suların kontrolü
Tablo 4. Acil korunma önlemleri için müdahale düzeyleri
D o z S ığ ın m a
T a h liy e
İy o t T a b le ti A lım
2 gün içinde 10 mSv tüm vücut dozu 7 gün içinde 50 mSv tüm vücut dozu 100 mSv tiroit dozu
Tablo 5. Koruyucu önlemler için operasyonel müdahale düzeyleri (OMD)
D A Y A N A K
O M D
No. K A B U L E D İL M İŞ K R İT E R K O R U Y U C U T E D B İR
Buluttaki doz hızı
1 1 mSv/h a Bu sektör, bağlantılı iki sektör ve tesise daha yakın sektörler için tahliye veya korunaklı sığınma 2 0.1 mSv/h Geçici sığınma ve mümkünse iyot tabletlerinin alınması
Birikimden kaynaklanan ortam doz hızı
3 1 mSv/h Sektör içindeki halkın tahliye veya korunaklı sığınması 4 0.2 mSv/h bcd bölgeye geçici yerleştirilmesiSektör içindeki halkın farklı
5 1 pSv/h e
Örneklerin ölçüm sonuçları değerlendirilene kadar bulaşma potansiyeli olan gıda maddeleri ve
sütün tüketiminin kısıtlanması
Yüzey birikim
seviyeleri GıdalarBütün Süt
Örneklerin ölçüm sonuçları değerlendirilene kadar bulaşma potansiyeli olan gıda maddeleri ve
sütün tüketiminin kısıtlanması I-131 f 6 10 kBq/m2 bg 2 kBq/m2 bhg Cs-137 f 7 2 kBq/m2 bg 10 kBq/m2 bhg Gıda, süt, su konsantrasyonları Bütün Gıdalar Süt ve Su Tüketimin kısıtlanması I-131 f 8 1 kBq/kg bh 0.1 kBq/kg bh Cs-137 f 9 0.2 kBq/kg bh 0.3 kBq/kg bh Tüketimin kısıtlanması
a Reaktör korunda herhangi bir hasar yoksa, OMD1= 10 mSv/h.
b Örnek analiz sonuçlarına göre mümkün olan en kısa sürede yeniden hesaplanmalıdır. c Kazadan sonra 2-7 gün için.
d Geçici yerleştirme problem olacaksa sınır yükseltilebilir.
e 1 gSv/h, doğal radyasyon seviyeleri üzerindeki alanları belirlemek için seçilmiştir. f Ölçümler I-131 ve Cs-137 müdahale seviyeleri ile ayrı ayrı karşılaştırılmalıdır.
g Yiyeceklerin kısıtlı olması veya yıkama, soyma vb.gibi işlemlerle kontaminasyonun giderilmesi mümkün olduğu durumlarda daha yüksek değerler uygulanabilir.
h Keçi sütü için 0.10 ile çarpılır.
Tablo 6. İyot tabletleri kullanım dozları
Y a ş G r u b u İy o t E ş d e ğ e r K ü tle s i (m g ) KI (m g ) K IO3 (m g ) T a b le t O r a n la r ı
Doğumdan 1 aya kadar 12,5 16 21 1/8
1 ay-3 yaş 25 32 42 1/4
3 yaş-12 yaş 50 65 85 1/2
Tablo 7. Geçici veya sürekli yerleştirme için doz düzeyleri
K o r u y u c u Ö n le m le r D o z a
Geçici Yerleştirme 30 mSv (ilk 30 gün)
10 mSv (takibeden 30 gün)
Sürekli Yerleşimb 1 Sv (hayat boyu)c
a Ortalama nüfus üzerindendir.
b Bir veya iki yıl içinde aylık doz 30 mSv'den düşük olmayacaksa sürekli yerleşim uygulanır.
Tablo 8. Gıda Maddeleri için Müsaade Edilen Maksimum Düzeyler
G ıd a M a d d e le r i iç in M ü s a a d e E d ile n M a k s im u m D ü z e y le r a (B q /k g ) B e b e k G ıd a la r ıb S ü t ü r ü n le r ic G e n e l T ü k e tim G ıd a la r ıd İç e c e k le r 6
Stronsiyum izotopları, özellikle Sr-90
75 125 750 125
iyot izotopları, özellikle 1-131 150 500 2 000 500
Plutonyum ve transplutonyum elementlerinin alfa yayıcı izotopları, özellikle Pu-239, Am-241
1 20 80 20
Yarı ömrü 10 günden fazla olan diğer bütün izotoplar, özellikle Cs-134, Cs-137f
400 1 000 1 250 1 000
H a y v a n Y e m le r i iç in M ü s a a d e E d ile n M a k s im u m D ü z e y le r gh (C s -1 3 4 v e C s -1 3 7 ) ( B q /k g )
Domuz yemi 1 250
Kümes hayvanı, kuzu, dana yemi
2 500
Diğer 5 000
a Konsantre veya kurutulmuş gıdalara, tüketime hazır hale geldikten sonra bu limitler uygulanır.
b4-6 aylık bebeklerin beslenmesi amaçlı perakende satışa sunulan gıda maddeleridir. cGümrük Birliği Tarifesi 0401 ve 0402 CN Kodundaki ürünlerdir (0402 29 11 hariç). dDüşük miktarda tüketilen gıda maddeleri dışındaki gıda maddeleridir. Düşük miktarda tüketilen gıda maddeleri için bu sütunda verilen değerlerin 10 katı kullanılabilir.
eiçme suyuna da bu değerler uygulanır.
fKarbon-14, Tritium ve Potasyum-40 bu gruba dahil edilmemiştir.
gBu değerler, insan tüketimi amaçlı gıda maddeleri için verilen maksimum müsaade edilebilir seviyelerin sağlanmasına katkıda bulunması amacıyla konulmuş olup, insan tüketimi amaçlı hayvansal gıdalar için izleme gereklerini ortadan kaldırmaz ya da azaltmaz.
hBu değerler, tüketime hazır yemler içindir.
EK-2
Tablo 9. VVER-440 reaktörü için belirlenmiş olan kaynak terimi ve
radyonüklitlerin salım oranları ______ _____________ _____________
N u . R a d y o n ü k lit Y a r ı ö m ü r ( T 1/2) B irim R e a k tö r K o ru iç e riğ i (B q ) S a lım o r a n ıb 1 Kr-85m 4.4 Saat 3.05E+17 0.95 2 Kr-87 76 Dak. 6.46E+17 0.95 3 Kr-88 2.8 Saat 9.49E+17 0.95 4 Sr-89 52.7 Gün 1.03E+18 0.03 5 Sr-90 27.7 Yıl 1.10E+17 0.03 6 Y-91 64 Gün 1.49E+19 0.002 7 Zr-95 65.5 Gün 2.04E+18 0.002
8 Mo-99 66.7 Saat 2.60E+18 0.008
9 Ru-103 39.5 Gün 2.22E+18 0.008
10 Ru-106 368 Gün 7.43E+17 0.008
11 Sb-127 92 Saat 1.22E+17 0.15
12 Sb-129 4.34 Saat 4.68E+17 0.15
13 I-131 8.06 Gün 1.44E+18 0.35
14 Te-131m 30 Saat 2.82E+17 0.15
15 I-132 2.26 Saat 2.09E+18 0.35
16 Te-132 77.7 Saat 2.06E+18 0.15
17 I-133 20.9 Saat 2.93E+18 0.35
18 Xe-133 5.29 Gün 2.94E+18 0.95
19 I-134 52 Dak. 3.22E+18 0.35
20 Cs-134 2.2 Yıl 2.41E+17 0.25
21 I-135 6.7 Saat 2.75E+18 0.35
22 Xe-135 9.2 h 6.28E+17 0.95
23 Cs-136 13 day 5.78E+16 0.25
24 Cs-137 30 y 1.51E+17 0.25
25 Ba-137 12.8 day 2.50E+18 0.04
26 La-140 40.27 h 2.29E+18 0.002
27 Ce-144 284 day 1.52E+18 0.01
E K -3 Ş e k il 7 . Met sam or Nükl eer Sant rali’ n d e me yd a na gel ebilecek bir k a z a s o n uc un da radyo aktif b u lu tl a rı n h e s apl am a tar ih in d e n s o n ra k i dö rt gü nd e yü kse kliğe b a ğ lı olara k a la c a ğ ı yol la r 26 S a lım T a ri h i : 0 3 .0 1 .2 0 1 1 S a lı m T a ri h i : 1 7 .0 1 .2 0 1 1
S a lım T a ri h i : 3 1 .0 1 .2 0 1 1 S a lım T a ri h i : 1 4 .0 2 .2 0 1 1
28 S a lım T a ri h i : 2 8 .0 2 .2 0 1 1 S a lım T a ri h i : 1 4 .0 3 .2 0 1 1
S a lım T a ri h i : 2 8 .0 3 .2 0 1 1 S a lım T a ri h i : 1 1 .0 4 .2 0 1 1
30 S a lım T a ri h i : 2 5 .0 4 .2 0 1 1 S a lı m T a ri h i : 0 9 .0 5 .2 0 1 1
EK-4
PC COSYMA yazılımında kullanılacak girdi dosyasındaki ve rile r aşağıda belirtilen biçim de oluşturulm alıdır:
• Rüzgâr yönü, kuzeyden itibaren saat yönünde derece
olarak (bu, rüzgârın geldiği yöndür),
• Atmosfer kararlılık sınıfını belirten sayı, A için 1, B için 2, C için 3 ve bu şekilde F için 6,
• Yağış hızının mm/saat biriminde ölçümünün 100 ile
çarpılmış değeri,
• Rüzgâr hızının m/saniye biriminde ölçümünün 100 ile
çarpılmış değeri,
• Metre biriminde karışım yüksekliği.
Saatlik kararlılık sınıflarının ve karışım yüksekliklerinin hesaplanabilm esi için PC-RAMMET yazılımında kullanılm ak üzere hazırlanan girdi dosyalarında bulunan veriler:
* Saatlik yüzey gözlem verileri - Saatlik gözlem verileri olarak İğdır Meteoroloji istasyonundan alınan özet veriler PC-RAMMET için uygun olan birimlerle birlikte aşağıda verilmiştir.
• Tarih; yıl, ay ve gün,
• Meteoroloji gözleminin saati,
• Bulut taban yüksekliği (yüz feet biriminde)
• Rüzgârın yönü: 36 sektörlü gösterim temel alınarak,
rüzgârın geldiği yön (09= Doğu, 18= Güney, 27= Batı, 36= Kuzey, 00= Rüzgâr yok)
• Rüzgâr hızı (knot biriminde)
• Sıcaklık (Fahrenheit biriminde)
• Bulut kapalılığı (0 = açık gökyüzü veya %10’dan az,
4 = %40 - 49, tam kapalı ya da %100)
* Günlük sabah ve öğle karışım yüksekliği - Günlük karışım yüksekliği verileri Erzurum Ravinsonde İstasyonu’ndan alınmıştır.
8. KAYNAKÇA 1- Kriz Merkezi Yönergesi, TAEK, 2008.
2- Preparedness and Response for a Nuclear or Radiological
Emergency, GS-R-2, IaEa, 2002.
3- International Basic Safety Standards for Protection Against Ionizing Radiation and for The Safety of Radiation Sources, SS-115, IAEA, 1996.
4- Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliği, 2000
5- PC COSYMA Version 2.0 User Guide,1995. 6- HYSPLIT4 User’s Guide, 2005.
7- PCRAMMET User’s Guide, 1999.
8- Draxler R.R., Hess G.G., An Overview of the HYSPLIT_4 Modelling System for Trajectories, Dispersion, and Deposition, 1998.
9- The Real-time On-line Decision Support system for off-site
emergency management in Europe
http://www.rodos.fzk.de/rodos.html
10- Savushkin I.A., Ravkova E.I., Gourko O.B., Ulanovskij A.V. Construction of a set of typical VVER-1000 severe accident
source terms for training applications of RODOS,
RODOS(WG7)-TN(98)1, 1998.
11- Generic assessment procedures for determining protective
actions during a reactor accident, TECDOC-955, IAEA, 1997. 12- Atkinson D., Lee R.F., Procedures for Substituting Values for
Missing NWS Meteorological Data for Use in Regulatory Air Quality Models, US EPA, 1992.
13- T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı
YAYIN BİLGİ FORMU
Rapor Bilgileri 1. Yayın Yılı/N o
2012/05
2. Rapor Başlığı
ER M EN İS TA N ’DAKİ M ETSAM O R NÜKLEER SANTRALİNDE M EYDANA G ELE BİLEC E K KAZA SONRASI DOZ SEVİYELERİ İÇİN AC İL KO RUYUCU ÖNLEM LERİN BELİRLENM ESİ
3. Yayın Kurulu
Tarih(G ün/Ay/Y ıl)-N o 19.09.2012-3-3
4. Yazarlar
Dr. Gürdal GÖKERİ, Yük. Müh. Yusuf GÜLAY, Dr. Halil DEMİREL
5. Yayın Tipi
Teknik Rapor
6. Çalışm ayı Yapan Birim ler
Nükleer G üvenlik Dairesi, A fet ve Acil Durum Yönetim Merkezi
7. Destekleyen veya O rtak Çalışılan K uruluşlar 8. Özet
Bu çalışm ada M etsam or Nükleer Santrali'nde m eydana gelebilecek bir kazada atm osfere radyoaktif madde salımı durum unda, ülkem iz sınırları içerisinde söz konusu santralden 100 km 'ye kadar olan m esafede doz dağılım ı hesabı yapılmıştır. Hesaplanan etkin doz ve tiroit dozu dağılım larına göre acil koruyucu önlem ler için hazırlık yapılm ası gereken m esafeler ve bu önlem lerin uygulam aya konması için ölçülm esi gereken doz hızları belirlenmiştir.
9. A n ah tar Kelim eler
M etsam or Nükleer Santrali, A tm osferik Dağılım, PC COSYMA, Acil Koruyucu Ö nlem ler
10. Gizlilik Derecesi
T asnif Dışı
GİZLİLİK DERECELERİ
TASNİF DIŞI (UNCLASSIFIED): içerdiği konu itibarıyla, gizlilik dereceli bilgi taşımayan, ancak devlet
hizmetiyle ilgili bilgileri içeren evrak, belge ve mesajlara verilen en düşük gizlilik derecesidir.
HİZMETE ÖZEL (RESTRICTED): içerdiği konu itibarıyla, gizlilik dereceli konular dışında olan, ancak
güvenlik işlemine ihtiyaç gösteren ve devlet hizmetine özel bilgileri içeren evrak, belge ve mesajlara verilen gizlilik derecesidir.
ÖZEL (CONFIDENTIAL): içerdiği konu itibarıyla, izinsiz olarak açıklandığı takdirde, milli menfaatleri
olumsuz yönde etkileyecek evrak, belge ve mesajlara verilen gizlilik derecesidir.
GİZLİ (SECRET): izinsiz açıklandığı takdirde, milli güvenliği, milli prestij ve menfaatleri ciddi ve önemli
