1. HESAPLARIN SINIFLANDIRILMASI VE İŞLEYİŞİ 1.1. Hesapların Açıklamalı İşleyişi
MENKUL KIYMETLER
Menkul kıymetler ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan dönemsel gelir getiren kıymetli evraklardır. Kağıt türü yatırım araçlarının tamamına menkul kıymet diyebiliriz. Menkul kıymet hesap gurubunda hesaplar aşağıda verilmiştir.
11. Menkul Kıymetler 110. Hisse Senetleri
111. Özel Kesim Tahvil Senet Ve Bonoları 112. Kamu Kesimi Tahvil, Senet Ve Bonoları 118. Diğer Menkul Kıymetler
119. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı(-) 110 HİSSE SENETLERİ HESABI
a) Niteliği: İşletmenin geçici olarak elde tuttuğu hisse senetlerinin izlendiği hesaptır.
b) İşleyişi : Hisse senetleri alış bedeli üzerinden bu hesabın borç tarafına kaydedilir.
Satışlarda ise alış bedeli üzerinden alacak kaydedilir. Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark doğrudan sonuç hesaplarına yazılır. Fark olumlu olduğunda kar, olumsuz olduğunda ise zarar edilmiş demektir.
Hisse Senetleri Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: Geçici yatırım amacı ile X Anonim şirketinin ihraç ettiği hisse senetlerinden 200 TL olan 100 adet hisse senedi alınmıştır. Gerekli kaydı yapınız.
110 HİSSE SENETLERİ HS. 20.000
100 KASA HESABI 20.000
Örnek: Adedi 200 TL’den satın alınan hisse senetlerinden 10 tanesi 190 TL’den satılmıştır.
Gerekli kaydı yapınız.
100 KASA HESABI 1900 655 MENKUL KIY. SATIŞ ZARARLARI HS. 100
110 HİSSE SEN. HS. 2000
111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI HESABI
a) Niteliği: İşletmenin kısa vadeli yatırım amacıyla elinde bulundurduğu ve özel sektöre ait tahvil, senet ve bonoların izlendiği hesaptır.
b) İşleyişi: İşletme almış olduğu bu menkul kıymetleri alış bedeli üzerinden hesabın borcuna kaydedecek, satışta ise satış bedeli üzerinden alacağına kaydedecektir.
Özel Kesim Tahvil, Senet Ve Bonoları Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: Örnek: 01.01.2014 tarihinde A anonim şirketinin ihraç ettiği faiz dönemi 01.01.2014- 31.12.2014 olan, nominal değeri 100 TL olan tahvillerden 10 adet satın almıştır. Gerekli kaydı yapınız.
111 ÖZEL KESİM TAHVİL. 1000 SENET VE BONOLARI HS
100 KASA HESABI 1000
TİCARİ ALACAKLAR
Her işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olarak vadeli mal ve hizmet satışlarından doğan alacaklar ticari alacaklardır. Bunun dışında kalan tüm alacaklar ise diğer alacaklardır.
Bu gurupta aşağıdaki hesaplar yer alır:
12. Ticari Alacaklar 120. Alıcılar
121. Alacak Senetleri
122. Alacak Senetleri Reeskontu(-)
124. Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri(-) 126. Verilen Depozito Ve Teminatlar
127. Diğer Ticari Alacaklar 128. Şüpheli Ticari Alacaklar
129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
120 ALICILAR HESABI
a) Niteliği: İşletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan ve bir belgeye bağlanmayan alacakların izlendiği hesaptır.
b) İşleyişi: İşletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili alacağın ortaya çıkması veya faiz işletilmesi halinde hesap borçlanır, müşteri borcunu ödedikçe ve ya aldığı malı iade etmesi yada erken ödemelerde iskonto yapıldıkça hesap alacaklandırılır.
Alıcılar Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: Veresiye olarak müşteri A’ya 100 TL’lik mal satılmıştır. Gerekli kaydı yapınız.
120 ALICILAR HESABI 100
600 YURT İÇİ SAT. HS. 100
Örnek: Müşteri A bize olan borcunun 50 TL’sini nakit olarak ödemiştir. Gerekli kaydı yapınız.
100 KASA HESABI 50
120 ALICILAR HESABI 50
Örnek: 05.10.2014 tarihinde müşteri A’ya satılan malın nakliyesi için 40 TL gider yapılmıştır. Anlaşma gereği malın nakliye giderleri müşteriye aittir. Gerekli kaydı yapınız.
120 ALICILAR HESABI 40
100 KASA HESABI 40
Örnek: 05.11.2014 tarihinde müşteri borcunu vadesinde ödeyemeyeceğini bildirerek vade uzatma talebinde bulunmuştur. Müşterinin isteği kabul edilmiş ve anlaşma gereği uzatılan vade için müşteri hesabına 20 TL faiz işletilmiştir. Gerekli kaydı yapınız.
120 ALICILAR HESABI 20
642 FAİZ GELİRLERİ HS. 20
121 ALACAK SENETLERİ HESABI
a) Niteliği: İşletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili senetli alacağın ortaya çıkması yada senetsiz bir alacağın senetli hale dönüşmesinden kaynaklanan, senede bağlı alacakların izlendiği hesaptır. Bir senetli alacak aşağıda sayılan sebeplerden şartlarda oluşur:
- Müşteri mal ve hizmet satın aldığında senet imzalayıp verirse
- Müşteri daha önceki senetsiz borcu için bizim isteğimiz üzerine senet imzalar verirse
- Müşteri daha önceki senetsiz borcu için adına düzenlenen senedi kabulümdür diyip imzalayıp verirse
- Müşteri elindeki bir senedi ciro edip verirse işletme için senetli bir alacak doğmuş olur
b) İşleyişi: Yukarda açıklanan şartlarda alınan senetler bu hesaba borç, vadesinde tahsil edildiğinde, vadeden önce iskonto ettirildiğinde, borca karşılık ciro edilip verildiğinde, yeni tutarlı bir senetle değiştirildiğinde, şüpheli duruma düştüğünde alacak kaydedilir.
alacaklandırılır.
Alacak Senetleri Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: 200 TL’lik mal satılmış (%18 KDV hariç) müşteri toplam borcu için bir senet imzalayıp vermiştir. Gerekli kaydı yapınız.
.
121ALACAK SENETLERİ HS. 236
600 YURT İÇİ SAT. HS. 200 391 HESAPLANAN KDV 36
Örnek: Müşteri X 100 TL’lik borcuna karşılık bir senet düzenleyip vermiştir. Gerekli kaydı yapınız.
121ALACAK SENETLERİ HS 100
120 ALICILAR HESABI 50
Örnek: Vadesi dolan 500 TL’lik senet tahsil edilmiştir. Gerekli kaydı yapınız
.
100 KASA HESABI 500
121 ALACAK SEN. HS. 500
Örnek: İşletme elindeki 1000 TL’lik alacak senedini A bankasına vadesinden önce iskonto ettirmiştir. Banka iskonto ettiği senetle ilgili olarak gerekli kesintileri yaptıktan sonra kalan 900 TL’yi ödemiştir. Gerekli kaydı yapınız..
100 KASA HESABI 900 780 FİNANSMAN GİDERLERİ HS. 100
121 ALACAK SEN. HS. 1000
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI
a) Niteliği: İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminatların izlendiği hesaptır.
b) İşleyişi: İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminatların izlendiği hesaptır.
Verilen depozito ve Teminatlar Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: İşletme, A Belediyesinin inşa ihalesine girebilmek için 500 TL’lik nakdi teminat olarak vermiştir. Gerekli kaydı yapınız.
126 VER. DEP. VE TEM. HS. 500
100 KASA HESABI 500
İhale kazanılmaz ise teminat geri alınır. İhale kazanılır ise sözleşmeye göre hareket edilir.
Yukarıdaki örnekte ihalenin işletme tarafından kazanılmadığını kabul edersek teminatın geri alınması ile ilgili kayıt söyle olacaktır:
100 KASA HESABI 500
126 VER. DEP. VE TEM. HS. 500
135-DİĞER ALACAKLAR
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemlerden doğan alacaklar bu grupta yer almaktadır.
13. Diğer Alacaklar 131. Ortaklardan Alacaklar 132. İştiraklerden Alacaklar
133. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 135. Personelden Alacaklar
136. Diğer Çeşitli Alacaklar
137. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-) 138. Şüpheli Diğer Alacaklar
139. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı(-)
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR HESABI
c) Niteliği: İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısıyla ortaklardan alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği hesaptır.
d) İşleyişi: Ortaklara borç verildiğinde hesap borçlandırılır, ortak borcunu ödedikçe veya hissesine düşen temettüden mahsup edildikçe hesap alacaklandırılır..
Ortaklardan Alacaklar Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: İşletme ortak A’ya bir aylığına 500 TL borç vermiştir.. Gerekli kaydı yapınız.
131 ORTAKLARDAN ALACK. HS. 500
100 KASA HESABI 500
Örnek: Ortak A borcunu ödediğinde ise yapılacak kayıt söyle olacaktır:
100 KASA HESABI 500
131T. ALA. HS. 500
135 PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI
c) Niteliği: İşletmede çalışan personele nakit veya hizmet olarak verilen borçların izlendiği hesaptır. Ticari hayatta sıkça rastlanan bu uygulama ile iş yerinde çalışan personele zaman zaman borç verilebilir veya işletmenin sunmuş olduğu imkanlardan (kamp, misafirhane, lojman vb.) istifade edebilir. Bu tarz işlemlerden kaynaklanan alacaklar bu hesapta izlenir.
d) İşleyişi: Personele borç verildiğinde veya imkânlardan istifade ettirildiğinde hesap borçlandırılır, personel ödeme yaptıkça hesap alacaklandırılır.
Personelden Alacaklar Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: Personel A’nın işletmenin misafirhanesinde 10 gün kalması nedeniyle işletmeye 300 TL borcu olmuştur. Gerekli kaydı yapınız.
135 PERSONELDEN ALAC. HS 300
679 DİĞ. OLĞ.DIŞ. GEL 300 VE KARLAR HS.
Örnek: Personel borcunu ödediğinde ise şöyle bir kayıt yapılacaktır:
100 KASA HESABI 300
135 PERS. ALAC. HS 300
STOKLAR
Stoklar; işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az
bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur.
Geniş anlamda ele alınan bu tanımla hem üretim işletmeleri hem de ticari işletmelerin stokları düşünülmüştür.
15. Stoklar
150 İlk Madde Ve Malzeme 151 Yarı Mamuller
152 Mamuller 153 Ticari Mallar 157 Diğer Stoklar
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı(-) 159 Verilen Sipariş Avansları
129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı(-)
150 İLK MADDE VE MALZEME
c) Niteliği: Üretimde ve diğer işletme çalışmalarında kullanılmak üzere edinilen ilk maddelerin izlendiği hesaptır.
d) İşleyişi: İlk madde ve malzeme, satın alındığında bu hesaba borç, üretime verildiğinde yada tüketildiğinde, satıldığında ya da fire verdiğinde ise alacak yazılır.
İlk Madde Ve Malzeme Hesabı ile ilgili örnekler
Örnek: Seri mobilya üreten bir işletmede 800 TL’lik sunta alınıyor ve bedeli nakit olarak ödeniyor. Gerekli kaydı yapınız.
150 İLK MAD. VE MAL. HS. 800
100 KASA HESABI 800 153 TİCARİ MALLAR HESABI
c) Niteliği: İşletmenin herhangi bir değişikliğe tabi tutmadan alıp sattığı ticari malların izlendiği hesaptır.
d) İşleyişi: Satın alınan ticari mallar maliyet bedeli ile hesaba borç, satılması veya herhangi bir nedenle elden çıkarılması halinde ise alacak kaydedilir.
Sürekli Envanter Yöntemi: Bu yöntemde yapılan bir satış işleminden sonra maliyet kaydı hemen ardından yapılır. Yani satış kaydı ile birlikte maliyet kaydı da yapılır. Bu yöntemin uygulanabilmesi için yapılan satışların maliyetlerinin kolay bir şekilde tespit edilmesi gerekir.
Aralıklı Envanter Yöntemi: Bu yöntemde satılan ticari malların maliyeti, dönem sonunda envanter sonucu bulunan mal stoklarına göre satışların maliyeti toplu olarak bir defada kayıt yapılır
Bundan sonraki işlemlerde aralıklı envanter dikkate alınarak işlemler yapılacaktır.
Tekdüzen Hesap Planında aralıklı envanter yönteminin uygulanmasında kullanılacak hesaplar söyle sıralanabilir:
153 Ticari Mallar Bilanço Hesabı 600 Yurt İçi Satışlar
601 Yurt Dışı Satışlar
610 Satıştan İadeler Gelir Tablosu Hs.
611 Satış İskontoları
621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Alış Kaydı
Örnek: Peşin fiyatla 1000 TL’lik mal alınmıştır(%18 KDV hariç). Gerekli kaydı yapınız.
153 TİCARİ MALLAR HS. 1000 191 İNDİRELECEK KDV HS. 180
100 KASA HESABI 1180
Alış Gideri Kaydı
Örnek: Satın alınan malın nakliyesi için 50 TL ödenmiştir(%18 KDV hariç). Gerekli kaydı yapınız.
153 TİCARİ MALLAR HS. 50 191 İNDİRELECEK KDV HS. 9
100 KASA HESABI 59
Satış Kaydı
Örnek: Peşin fiyatla 500 TL’lik mal satılmıştır(%18 KDV hariç). Gerekli kaydı yapınız.
100 KASA HESABI 590
600 YURT İÇİ SAT. HS 500 391 HESAPLANAN KDV 90
Alış İadesi Kaydı
Örnek: Satın alınan mallardan 100 TL’lik kısmı arızalı çıktığından satıcıya iade edilmiş ve mal bedeli nakit olarak alınmıştır.(%18 KDV hariç). Gerekli kaydı yapınız.
100 KASA HESABI 118
153 TİC. MAL. HS 100
391 HESAPLANAN KDV 18
Satış İadesi Kaydı
Örnek: Müşteri almış olduğu mallardan 100 TL’lik kısmını arızalı olduğu için iade etmiş ve mal bedeli nakit olarak ödenmiştir.(%18 KDV hariç). Gerekli kaydı yapınız.
610 SATIŞTAN İADELER HS. 100 191 İNDİRELECEK KDV HS. 18
100 KASA HESABI 118
Satış İskontosu Kaydı
Örnek: Müşteri, işletmeye olan 200 TL’lik borcunu vadesinden önce ödemek istemiştir.
Müşterinin bu isteği kabul edilmiş ve kendisine 10 TL indirim yapılmıştır. Gerekli kaydı yapınız.
100 KASA HESABI 190 611 SATIŞ İSKONTOLARI HS. 10
120 ALICILAR 200
