"lslam. Türkiye Diyanet Vakfı 1. Uluslararası. ünyasında ğitimi ve ğretimi" Öğrenci Sempozyumu Arahk 2014

(1)

"

"lslam ünyasında

"a

in ^ğitimi ve ğretimi"

Türkiye Diyanet Vakfı

1. Uluslararası

Öğrenci Sempozyumu

26-27 Arahk 2014

(2)

Bosna Hersek'te Din

Eğitimi

Merzuk GRABUS¹

Özet

Bosna Hersek 1463 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiştir.

İslamlaşma sürecinde önemli bir rolü eğitim kurumlarının üstlendiğini müşa

hede etmekteyiz. Osmanlı kendi eğitim nizamıııı buraya getirmiş ve önemli müesseselerini kurmuştur. Bu müesseselerin bir parçası Mektepler ve Med- reselerdir. Bu eğitim yuvaları yüzyıllar boyunca hizmet vermiştir. 1878 yılında Osmanlı Bosna'dan çekilmek zorunda kalınca medreseler de sonraki idare ve sistemlerden nasibini almıştır. Avusturya- Macaristan hakimiyeti (1878-1918) ve Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı (1918-1944) dönemlerinde bazı kısıtlamalar ve

baskılar olsa da medreseler eğitim vermeye devam etmiştir. Lakin 1940'1ı yıllara gelindiğinde kurulan Yugoslavya Rejimi tarafından Gazi Hüsrev Bey Medresesi hariç bütün medreseler kapatılmıştır. 1990'1ı yıllarda Bosna Hersek'in bağımsız

lığı kazanmasından sonra bu medreselerin bir kısmı tekrar eğitime açılmıştır.

Günümüzde Bosna Hersek'te dini eğitim, Devlet okullarında- ilköğretim ve liselerde, İslam Birliği Riyasetine bağlı mekteplerde, medreselerde, Saray Bos- na'daki İslami İlimler Fakültesi ile Zenica ve Bihaç şehirlerinde bulunan İslami Eğitim Fakültelerinde yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Bosna Hersek, Medrese, Din, Eğitim, Mektep.

Giriş

Bosna Hersek'te verilen din eğitimine geçmeden önce kısaca Boşnakların İslamiyeti kabulünden bahsetmek gerekir. Bosna 1463 senesinde Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı'nın diğer bölgelerde

olduğu gibi, Bosna Hersek'te de camilerin yanında mektepler, medreseler ve

diğer eğitim müesseseleri kurulmuştur. Rivayetlerde ilk bilinen medresenin Saraybosna'da 1505-1512 yılları arasında Firuz Bey tarafından yaptırıldığını

görmekteyiz.²Medreseler ve mektepler özel vakıflar tarafından yapıldığı ve 1 Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi

2 Zukiç, Kemal, İslamic Achitecture in the Balkans and Herzegovina, Publicatioııs of Islamic Educatioııal, Scieııtifüc and Cultural Orgaııizatioıı, Sarajevo, 2000, s. 277.

(3)

desteklendiğine dair vakıfnamelerde ayrıntılı bilgiler vardır.³Bosna, Osmanlı

hakimiyetinden çıkıncaya mektep ve medreselerde eğitim-öğretim devam et-

tirilmiştir. Bosna 1878 yılında Osmanlı hakimiyetinden çıkarak Avusturya- Ma- caristan tarafından işgal edildi. Bu dönemde Boşnaklar dini ve manevi açıdan

Halife'ye bağlı olduklarını ifade ederek İstanbul'daki idare ile ilişkilerini devam ettirmişlerdir. 1882 yılında Şeyhülislamlık makamına bağlı olara~ Bosna İslam Birliği Riyaseti (Bosna Hersek Diyanet İşleri Riyaseti) kurulmuş ve onun başına Reis-ul-Ulema Hilmi Omeroviç Efendi getirilmiştir.⁴1930lu yıllara kadar müftü- lere verilen menşure (berat) belgesi hep İstanbul'da verilmiş, daha sonra Saray Bosna'da verilmeye başlanmıştır. Bosna İslam Birliği Riyaseti devlet tarafından resmen tanınan fakat maddi olarak desteklenmeyen bir kurumdur. 1909 yılında din işleri ve maarif konusunda özerkliğini kazanmıştır. Bu hak sonradan Yugos- lavya döneminde ihlal edilmiş fakat 1993 yılında tekrar elde edilmiştir. Maddi olarak varlığını vakıf eserlerinden ve halktan toplanan aidatlarla sürdürmekte- dir.5

Ülke genelinde din eğitiminin yapıldığı kurumları şöyle sıralayabiliriz:

1. Devlet Okulları

2. Mektepler 3. Medreseler 4. Üniversiteler

1. Okullarda Verilen Din Eğitimi

Milli Eğitim'e bağlı olarak yapılan din eğitimi ilkokul, ortaokul ve liselerde gerçekleşmektedir. Bosna değişik siyasi yapıya sahip olmasından dolayı bu an- lamdaki eğitim sistemi de vilayetten vilayete farklılık arz etmektedir. Dolayısıyla

3 A.g.e.; s. 277.

4 lmamovic Mustafa, Historija Bosnajaka, Sarajevo, s. 366. (imamoviç Mustafa, BoşnaklarTarihi, Saray Bosna).

s Durmisevic Enes, Ustanova Rijaseta, Sarajevo 2006, (Durmisevic Enes, Rijaset Kurumu, Saray Bosna, 2006, http://www.rijaset.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=Sl :ustanova-rijaseta&catid=263; lslam i Muslimani u Bosni iHercegovini 2009, Sarajevo. (Bosna Hersek'te lslam ve Müslümanlar, İslam Birliği Riyaseti Raporu, 2009.

Saray Bosna).

(4)

BOSNA HERSEK'TE DİN EGİTİMİ ! Merzuk GRABUS

bazı illerde din eğitimi zorunlu iken bazılarında seçmeli ders olarak okutulmak- ta, bazılarında ise okutulmamaktadır. Bazı vilayetlerde ders saatleri haftada iki iken bazılarında bir saattir. Sırp ve Hırvat çocuklarının Boşnaklarla aynı okullarda müşterek eğitim aldıklarından dolayı bazı sıkıntılar ortaya çıkmakta ve belli yerlerde din ve ahlak dersleri mecburen seçmeli ders olarak okutulmaktadır.

Bazı okullarda programa İslam Din ve Ahlak Dersi konduğu gibi Hıristiyanlık

Katolik veya Ortodoks din dersleri de programda mevcuttur. Mensup oldukları

dine göre öğrenciler derslerini seçmek durumundadırlar.⁶

Yapılan istatistiklere göre Bosna Hersek'te 8 senelik kesintisiz eğitim öğ

retimin yapıldığı ilköğretimde, 476 okulda İslam dini ve ahlak bilgisi dersini alan öğrenci sayısı 188.288'dir. 171 lisede ise 57. 609 öğrenci İslam dini ve ahlak bilgisi dersini almaktadır. İlköğretimde 740 muallim, liselerde ise 158 muallim (öğretmen) İslam dini ve ahlak bilgisi derslerini vermektedir.7 Siyasi anlamda, okullarda verilen din dersi hep tartışma konusu olmuş ve görev başına gelen yetkililerin görüş ve düşüncelerine göre hüviyetini kazanmıştır. Din eğitimi

1992 yılında Bosna Hersek'in bağımsızlığını kazanmasından sonra verilmeye

başlanmıştir.⁸

2. Mekteplerde Verilen Eğitim

Osmanlı döneminde Bosna'da camilerin etrafında mekteplerin kurulduğu

nu tarihte görüyoruz. Mektepler, sıbyan mektebi ve ibtidaiye mektebi olmak üzere iki tipte yapılmışlardır.⁹Günümüzde cami ve müştemilatlarında verilen mektep eğitimi bu mekteplerin devamı mahiyetindedir. Ülkede toplam camii

sayısı 2.176'dır. Bunların 703 tanesi mescittir. Bu camilerde 1482 imam görev

6 Alibasic Ahmet, Vjersko Obrazovanje u javnim skolama u Besni Hercegovini: Ka modelu koji podrzava suzivot i uzajamno razumijevanje, Fondotvoreno drustvo Bosna 1 Her- cegovina, 2009, Sarajevo, s. 1-25. (Alibaşiç, Ahmet, Bosna Hersek'te Devlet Okullarında Dini Eğitim: Brlikte Yaşamı ve Karşılıklı Anlaşma Modeline Doğru, Saray Bosna, 2009. S.

1-25.

7 Kovac, M.,Preporod, Broj 20/1030, s. 14, 15. Oktobar 2014.( Kovac M. Preporod- Yeniden Doğuş Dergisi, Sayı: 20/1030, Yılı: 15 Ekim 2014. S. 14.)

8 Halilovic, Nezir, Stanje i Perspektive Podizanaj Kvaliteta lslamske Vjeronauke u BiH, Rijaset iZ u BiH Vjerskoprosvjetna Sluzba, 2012, Sarajevo. S. 1-61. (Halilovic, Nezir, Bos- na Hersek'te Din Eğitiminin Durumu ve Kalitesinin Yükseltilmesi ile ilgili Bir Perspektif, Bosna lslam Birliği Riyaseti, 2012, Saray Bosna, s. 1-61); Omerdic, Muharem, Mjesto i Uloga Vjeronauke u Skoli, 1998, Sarajevo.(Omerdiç, Muharem, Din ve Ahlak Derslerinin Okuldaki Yeri ve Rolü, 1998, Saraybosna.)

9 Alparslan, Şenol, Bosna'da Türk Kültürünün izleri, Ankara Genelkurmay Basımevi, il.

Baskı, 2008. s. 99.

(5)

yapmaktadır. Cami ve mescitlerde namaz dışında en önemli cami fonksiyonla- rından bir tanesi imamlar ve müezzinler tarafından çocukların okutulmasıdır.

Hali hazırda camilerde eğitim alan 92.981 öğrenci bulunmaktadır. Bunların yaşları 6-14 yaş arasıdır. Bu eğitim-öğretim tamamen Bosna İslam Birliği Riya- setinin uhdesinde ve kontrolü altındadır. Bazı camilerde bu eğitim için sınıflar vardır, bazılarında ise eğitim caminin içinde yapılmaktadır. Burad()ki eğitim normal eğitim süresi içinde yapılmaktadır yani eylül-haziran ayları arasında ger- çekleştirilmektedir. Çocuk okuluna sabahtan gidiyorsa veya birinci öğretimse öğleden sonra camideki din eğitiminee devam etmekte, eğer ikinci öğretimse öğleden önce din eğitimine iştirak etmektedir. Burada verilen eğitim-öğretimin

ismi mekteptir. Mektepte çocuklar başta Kur'an-ı Kerim, ilmihal ve genel dini bilgileriyle alakalı dersler almaktadırlar.¹⁰

Bu eğitimin programı ve müfredatı İslam Birliği Riyaseti tarafından düzen- lenmektedir. Burada verilen eğitimin kalitelisi ve başarısı bir yönüyle kendini iyi yetiştirmiş, bilgili, donanımlı ve her şeyden önce bu görevi ulvi bir görev olarak telakki eden imamların çalışmalarına bağlıdır. Dolayısıyla bu şartları haiz imamların diğerlerine göre çok daha başarılı olduğunu müşahede etmekteyiz.

Mektep eğitiminin en önemli unsurları öğrenciler, öğrencileri okutan imamlar, öğrencilerinin aileleri ve eğitimin verildiği mekanlardır. Mekteplerde yapılan eğitim-öğretim Boşnak Müslümanların olmazsa olmazıdJr ve istikballerinin te-

minatıdır.

Camilerdeki Mektep Eğitiminden Bir Kare

---

1 o İslam i Muslimani u Bosni i Hercegovini 2009, Sarajevo.

(6)

BOSNA HERSEK'TE DİN EGİTİMİ / Merzuk GRABUS

3. Medreselerde Verilen Eğitim

Bosna Hersek'te Din eğitiminin verildiği kurumlardan bir tanesi de med- reselerdir. Medreseler İmam-Hatip Liseleri statüsündedir. Lakin eğitim sistemi ve müfredatı İmam-Hatip liselerinden daha yüksek seviyededir. Eğitim süreleri dört senedir. Medreselerde görev yapan öğretmenler iki gruba ayrılabilir. Birin- ci grup meslek dersleri müderrisleri, bunlar medresenin kadrosunda olan öğ

retmenlerdir. İkinci grup da fen dersleri öğretmenleridir ki bunlar başka okul- lardan gelip derslerini medreselerde vermektedirler. Bu Medreselerde erkek ile

kız sınıfları ayrıdır, diğer bir ifade ile karma eğitim sistemi uygulanmamaktadır.

Medreselere giriş sınavı yapılmaktadır. Bu sınava giren öğrenciler ilköğre

tim mezunu ve aynı zamanda yukarıda ifade ettiğimiz mektep mezunu oldukla-

rı için sınavda hem dini bilgiler hem de genel kültür dil ve tarih bilgisi alanından

soru çıkmaktadır. Ülke genelinde sadece 6 medrese olduğundan ve sınırlı sayı

da öğrenci alındığından dolayı medreseye giremeyen öğrenci sayısı bir hayli fazla olmaktadır. Dolayısıyla medrese okumak isteyip okuyamayan çok sayıda öğrenci bulunmaktadır. Her sene yüzlerce öğrenci bu medreselerden mezun

olmaktadır. 19901ı yıllardan bu yana 6 medreseden toplam 6000 öğrenci mezun

olmuştur. Bu sayı da medreseye olan rağbeti, ilgi ve alakayı göstermektedir.

Medrese öğrencisine softa denir. Mezun olanlar İmam-Hati olabilmektedir.

Aynı zamanda bütün Üniversitelerde okuma imkanları vardır. Medreseler İslam Birliği Riyaseti ve Bosna Hersek Milli Eğitim Bakanlığı tarafından desteklenen legal kurumlardır. Günümüzde medreseler modern okulların sahip olduğu im- kanlara sahiptir.

Bu medreselerin tamamı Osmanlı döneminde kurulmuştur. Her ne kadar

Osmanlı döneminde kurulsa da bugünkü eğitim sistemi farklıdır. Medreselerde okutulan dersler beş alana ayrılır. Alanlar şunlardır:

a. Meslek dersleri Alanı-Bu alanda okutulan dersler şunlardır: Kur'an, Akaid, Fıkıh, Ahlak, Tefsir, Hadis, İmamet ve Hitabet ve İslam Tarihidir.

b. Dil Dersleri Alanı: Medreselerin eğitim dili Boşnakçadır. Dil olarak Boşnakça

haricinde Arapça ve İngilizce zorunlu, Türkçe, Almanca ve Latince dersleri seçmeli ders konumundadır.

c. Fen- Matematik Dersleri Alanı: Matematik, Fizik, Kimya ve Biyoloji dersleri.

(7)

d. Sosyal Dersler Alanı: Tarih, Sosyoloji, Coğrafya, Felsefe, Psikoloji, Mantık ve Pedagoji dersleri okutulmaktadır.

e. Disiplin Dersleri Alanı: Beden Eğitimi, Bilgisayar ve Demokrasi ve İnsan Hak-

ları dersleri verilmektedir. Toplam 28 ders okutulmaktadır.¹¹

Medrese

öğrencilerinin

^ders

dışında

en önemli faaliyetleri

ar~sında yayım

ladıkları dergi yer almaktadır. Ramazan aylarında medreselerde eğitime ara ve- rilmekte ve 3. ve 4. sınıfta olan erkek talebeler normalde imamı olmayan cami ve mescitlere imam olarak görevlendirilmektedirler. Aynı şekilde kız talebeleri de değişik camilere hanımlar için vaaz ve sohbet vermek üzere vazifelendirilir- ler. Bu uygulama hem ilgili müftülük görevlileri hem de medrese muallimleri tarafından takip edilmekte ve öğrenciler bundan sorumlu tutulmaktadır. Bu tatbikatın amacı boş kalan mescitlerde görev yaptırmak olduğu gibi öğrenci

lere bu işi asıl alanı"nda göstermek, pratik kazanmalarını sağlamak, sorumluluk duygusu kazandırmak ve maddi- manevi açıdan öğrencilere yardımda bulun-

maktır. Ramazan boyunca değişik köylerde, mahallelerde görev yapan öğrenci

ler teravih imamı olarak adlandırılırlar.

Osmanlı döneminde Bosna Hersek'te yüzden fazla medrese bulunmaktay-

dı.12 Birinci Dünya Harbinden önce Bosna'da medrese sayısı 33 idi. Fakat 1947 yılında Gazi Hüsrev Bey medresesi hariç diğerleri Yugoslavya rejimi tarafından kapatılmıştır. 1990lı yıllarda tekrar eğitime açılan 6 medrese vardır:

Gazi Hüsrev Bey Medresesi- Saray Bosna Elçi İbrahim Paşa Medresesi- Travnik Karacoz Bey Medresesi- Mastar

M. Cemaluddin Çauşeviç Medresesi- Cazin Behram Bey Medresesi- Tuzla

Osman Recoviç Efendi Medresesi-Visoko¹³

11 Preporod, br. 9/1019, 01. Maj 2014. godine, (Bosna Is lam Birliği Riyasetinin Dergisi Preporod-Yeniden Doğuş, sayı: 9/1019, Yıl: 01. Maj 2014.) s. 30.

12 Beçirbegoviç, Madzida, "Prosvjetni Objekti lslamske Arhitekture'; POF XX-XXl/1970-71,Sarajevo 197 4, s. 279.

13 http://www.rijaset.ba/index.php?option=com_content&view=article&id= 18832&1te- mid= 102- 15.11.2014.

(8)

BOSNA HERSEK'TE DİN EGİTİMİ /Merzuk GRABUS

Medrese Müfredatı Sınıf

1. Kur'an 3 3 2 2 10

2. Akaid 2 2 2 2 8

3. Fıkıh 2 2 2 2 8

4. Ahlak 2 2 4

5. Tefsir 2 1 3

6. Hadis 2 1 3

7. İslam Tarihi 2 2 6

8. Boşnak Dili 3 3 3 3 12

9. Arapça 3 3 3 3 12

10. İngilizce 2 2 2 2 8

Toplam. 8 8 8 8 32 25,40

12. 2 2

13. Felsefe 2 2

14. Psikoloji

15. Mantık 1

16. Pedagoji 2 2

17. Sosyoloji 2 2

Toplam 2 2 4 6 14 11, 11

18. Matematik 2 2 4

19. Fizik 2 2 4

20. Kimya·· 2 2 4

21. Bijoloji 2 2 4

Toplam 6 8 2

o

16 14,29

(9)

a) Meslek Dersleri Alanı b) Boşnak Dili ve Yabancı Dil

c) Yabancı Diller 4 4 8

d) Sosyal Dersleri Alanı

e) Fen-Matematik Dersleri Alanı

Toplam:

o o

4 4 8 6,35

Toplam: 131 131 128 126 1118 193,65

Hepsinin Toplamı: 31 31 32 30 124 100,00¹⁴

Bosna Hersek'te hafızlık eğitimi/hıfz genelde medreselerde veya özel olarak yapılmaktadır. Medrese öğrencileri gönüllü olarak medrese eğitimi yanı sıra hafızlık eğitimini de alırlar.¹⁵Hafızlığa çalışan öğrencileri teşvik etmek mak- sadıyla medrese yurtlarında ücretsiz barınma imkanı sağlanmaktadır. Bosna'da İslam Birliği Riyaseti tarafından hafızlık diploması verilen 282 hafız bulunmak- tadır. Bunların içinde erkek öğrenciler bulunduğu gibi bayan öğrenciler de bulunmaktadır. Hafızlık için Kur'an kursları yoktur.

Gazi Hüsrev Bey Medresesi:

Osmanlı'nın Bosna'yı fethetmesiyle diğer kurumların yanı sıra eğitim mües- sesesini de oraya taşımıştır. Bunun en bariz örneği Gazi Hüsrev Bey medresesidir. Gazi Hüsrev Bey¹⁶Saray Bosna'nın ikinci kurucusu olarak kabul edilmektedir.

Saray Bosna'nın neredeyse yarısı kendi vakfından oluşmaktaydı. Bu vak- fın bir parçası da medresesidir. 1537 yılında Gazi Hüsrev Bey tarafından inşa

14 http://www.medresa.ba/preuzimanja/Nastavni%20plan%20medresa.pdf- 03.12.2014.

15 Fadil Fazlic, Hafızi u Bosni i Hercegovini u posljednjih 150 godina. FİN, Sarjevo, 2006, (Hafız dr. Fadil Fazlic, Son 150 senede Bosna Hersek'te Hafızlar, İslami İlimler Fakültesi yay. Saray Bosna, 2006.

16 Zlatar, Behija, Gazi Husrev Beg, Orijentalni lnstitut u Sarajevu, Posebna İzdanja,

Sarajevo 201 O. Truhelka, Ciro, Gazi Husrefbeg, njegov zivot i njegovo doba, Sarajevo, 1912, Okiç, M. Tayyip,"Gazi Hüsrev Bey'; DIA, Xlll, 453-454; a. mlf;"Husrev'; IA, c. V/1, s.

601-605.

(10)

BOSNA HERSEK'TE DİN EGİTİMİ I Merzuk GRABUS

ettirilmiştir. Bosna'da varlığını sürdüren en eski medreselerden bir tanesidir.

Yüzyıllardır değişik yönetim sistemlerinden geçmesine rağmen ara vermeden

eğitime devam eden tek medresedir. Osmanlı döneminde 350 sene boyunca

eğitim vermiştir.¹⁷Akabinde Bosna Avusturya-Macaristan'ın hakimiyeti altına girmiş, eski refahını yakalayamaza da, bütün zorluklara rağmen medrese eğiti

mi devam ettirilmiştir.¹⁸Daha sonra Krallık ve komünist dönemi Yugoslavya'sın

da medrese çok büyük zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. Yaşanan zorlu sürece

rağmen medrese ayakta kalmayı başarabilmiştir. Günümüzde Osmanlı yadi-

garı olarak eğitimine devam eden bu medresede yüzlerce öğrenci okumakta ve Bosna'nın maneviyatına katkıda bulunmaktadır. Günümüzde 30 öğretme

ni vardır.¹⁹Medresenin vakıfnamesinde hangi derslerin okutulacağı belirtil-

miştir.20 Medresenin dış görünüşü, kubbeleri devrin sanat özelliklerini göster- mektedir.21 Yüzlerce mezunu olup, Balkanlarda eğitimi Osmanlı'dan beri hiç kesilmeden devam eden tek medresedir. Medresenin tarihi seyri içinde yıllara

göre müfredatı değişime uğramıştır. Günümüzde Bosna Hersek'te en kaliteli medrese olduğunu söyleyebiliriz.

Elçi İbrahim Paşa Medresesi:

1705 senesinde Elçi İbrahim Paşa tarafından Travnik şehrinde kurulmuştur.

Diğer medreseler gibi 1947 yılına kadar eğitim vermiştir. 1947 yılında kapanan medreselerden bir tanesiydi. 1992 yılında Bosna Hersek'in bağımsızlığını ilanın

dan sonra, savaş döneminde 1994 yılında tekrar eğitime açılmıştır. Bütün medreseler olduğu gibi Elçi İbrahim Paşa medresesi de yatılı okul durumundadır.

Tüm öğrenciler yatılı okumaktadır. 2004-2005 eğitim-öğretim yılında ilk defa 17 Nakiçeviç, Om er, Gazi Husrev Begova Medresa u Vrjeme Osmanske-Turske, 450 Godi-

na Gazi Husrev-Begove Medrese u Sarajevu, Sarajevo 1988, s. 15-27( Nakiçeviç Omer, Osmanlı Döneminde Gazi Hüsrev Bey Medresesi, Gazi Hüsrev Bey Medresesinin 450.

Yılı, Saray Bosna 1988, s. 15-27.)

18 Sukric Nijaz, Gazi Husrev Begova Medresa U Vrijeme Austro-Ugarske Uprave (1878- 1918), 450 Godina Gazi Husrev-Begove Medrese u Sarajevu, Sarajevo 1988, 35-84. ( Şukriç, Niyaz, Avusturya- Macaristan Dönemi idaresinde Gazi Hüsrev Bey Medresesi, 1878-1918, Gazi Hüsrev Bey Medresesinin 450. Yılı, Saray Bosna 1988, s. 35-84.

19 Grabus, Merzuk, Gazi Hüsrev Bey Medresesi,Uluslararası Öğrenci Sempozyumu, İslam Medeniyetinin Yapı Taşları ili, Ankara, 2013, s. 470-481.

20 Durakovic, Esad, "Gazi Husrev Begova Vakufnama za Medresu u Sarajevu" Sarajevo, s. 170. (Durakoviç, Esad, "Saray Bosna'daki Gazi Hüsrev Bey Medresesinin Vakıfnamesi, Saray Bosna, s. 170.

21 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mimari Eserleri, İstan

bul 1981, 1-11, 340-354; Semavi Eyice, "Gazi Hüsrev Bey Külliyesi'; DİA, c. Xll, 454-458.

(11)

TÜRKİYE DİYANET VAKFI

medresenin kız bölümü açılmıştır.²²Medresenin hali hazırda 13 sınıfı ve toplam 366 öğrencisi vardır. 39 öğretmeniyle hizmet vermektedir.

Travnik'teki Elçi İbrahim Paşa Medresesi Karacoz Bey Medresesi:

Karacoz Bey Medresesi 1557 yılında Mostarlı Muhammed Zaim Bey tara- fından kurulmuştur.²³Bu medrese 1918 yılına kadar eğitim vermiştir. Eski Yu- goslavya (SHS)Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı rejimi tarafından kapatılmış ve 77 sene kapalı kalmıştır. 1995 eğitim- öğretim yılında tekrar açılarak eğitim-öğre

tim hizmetine devam etmiştir. Karacoz Bey medresesinde 31 öğretmen görev yapmaktadır. Öğretmenlerin çoğu hafız ve yüksek lisan mezunudur. İçlerinde doktor unvanına sahip müderrisler de vardır. Medresenin 12 sınıfı mevcuttur. ²⁴

22 Pajt-Gazija, Enisa. Monografıja Elci lbrahim Paşine Medrese U Travniku, 2012, Sarae- vo. (Pajt-Gazija Enisa, Travnikteki Elçi İbrahim Paşa Medresesinin Monografisi, Yüksek Lisans Tezi, Saray Bosna, 2012, Posavljak Sulejman, Elci İbrahim Pasina Medresa U Travniku, "Glasnik Rijaseta İz u BiH god. LVlll/1999. Br. 1-3 (str. 114-123). (Posavljak, Su- lejman, Travnikteki Elçi İbrahim Paşa Medresesi, lslam Birliği Riyasetinin Glasnik Dergisi 1999, sayı. 1-3. s. 114-123.)

23 Hadzijahic Muhamed, Traljic Mahmut ve Şukric Niyaz, Sarayevo, İslam İ muslimani 1991, s. 70. (Hadzijahic Muhamed, Traljic Mahmut ve Şukric Niyaz, İslam ve Müslüman- lar, 1991, Saray Bosna.)

24 Preporod, br. 9/1019, 01. Maj 2014. godine s. 34.

(12)

Karacoz Bey Medresesi- Mostar M. Cemaluddin Çauşeviç Medresesi- Cazin

1867 yılında inşa edilmiştir. Avusturya-Macaristan'ın işgaline karşı bölge- nin Müslümanlarının silahlı direnişlerinden dolayı medrese yakılmıştır. 1890 yı

lında tekrar inşa edilmiştir. 1918 yılında ise maddi sıkıntılardan dolayı eğitime kapatılmıştır. 1993 senesinde tekrar açılmıştır.²⁵İsmini de bu bölgenin meşhur alimi Reis-ul-Ulema Mehmed Cemaluddin Çauşeviç'ten²⁶almıştır. Bu medrese de diğer medreseler gibi Bosna Hersek Milli Eğitim Bakanlığı ve Bosna İslam Birliği Riyaseti tarafından resmen tanınmış ve onaylarını almış durumdadır. Her sene 100 erkek öğrenci ve 100 kız öğrenci medreseye kayıt yaptırmaktadır. Son 15 senede bu medreseden 900 öğrenci mezun olmuştur. ²⁷

Behram Bey Medresesi- Tuzla

Behram Bey Medresesi Bosna'da en eski medresedir. 1626 yılında kurul-

duğunu rivayetlerde görmekteyiz. 1949 yılına kadar eğitim vermi_ştir. Medrese

binası 197 4 senesinde yıkılmıştır. 44 sene sonra 1993 senesinde tekrar eğitime açılmıştır. Eski yerinde inşa edilen okul ve yurt binaları ile cami bir bütün olarak

eğitim-öğretim hizmetine devam etmektedir.

2013-2014 eğitim öğretim yılında 535 öğrenci bu medresedeki eğitimine

devam etmektedir. Sekizi kız, sekizi de erkek olmak üzere medresenin 16 şubesi 25 http://medresa-cazin.ba/?page_id=98- 25.11. 2014.

26 Ayrıntılı bilgi için. Bkz. Karic, Enes, Mehmed Dzemaludin Causevic, Sarajevo, 2008.

(13)

vardır. Buradaki medresede öğrenim gören öğrencilerin çoğu bu bölgedendir.

Lakin Bosna'nın değişik bölgelerinden olduğu gibi dış ülkelerden gelen öğrenci

de vardır. Ör. Türkiye, Almanya, Avusturya, ABD, Kosova ve Karadağ'dan gelen öğrencileri vardır. Eğitimleri hafta içi öğleye kadardır, bazen de öğleden sonra- ya uzar. Akşamları etüt yapmak derse girmek kadar mecburidir. Medresenin 45

öğretmeni mevcuttur.²⁸

Osman Recoviç Efendi Medresesi- Visoko

Medrese 1928 yılında Osman Recoviç Efendi tarafından Visoko şehrinde kurulmuştur. Osman Recoviç Efendi kısıtlı imkanlarla en zor zamanlarda medrese açmış ve o dönemde altmış küsur öğrenciyle eğitim öğretim yapmıştır.

Dönemin idaresi tarafından, her türlü baskıya rağmen, bu ulvf görevi yılmadan

yerine getiren müstesna bir şahsiyetti. Medrese diğer medreselerle aynı kade- ri paylaşmıştır. Yugoslavya döneminde kapatılan medrese 1992 yılında tekrar

eğitime açılmıştır. 1000 mezunu vardır. Hali hazırda 250 kayıtlı öğrencisi bulun-

maktadır. Diğer medreselerde olduğu gibi o da aynı eğitim sistemine tabidir.

Cami, okul ve yurt binaları ile spor faaliyetlerinin yapıldığı mekanlarla birlikte tam teşekküllü bir komplekse sahiptir. Bu anlamda diğer medreselere örnek

teşkil etmektedir.²⁹21 öğretmeniyle hizmet vermektedir.

Visoko/Çayangrad Osman ef. Redzovic Medresesi

---

29 Perva, Bajro, Preporod, Broj 21/983, s. 20. 1. Novembar 2012.

(14)

4. Üniversitelerde Verilen Din Eğitimi

Üniversitelerde din eğitimi sadece üç Fakültede verilmektedir.

A. İslami İlimler Fakültesi -FİN-Saraybosna

Saraybosna'daki İslamı İlimler Fakültesi İslam Birliği Riyaseti tarafından 1977 yılında kurulmuştur. Aralık 1991 yılında Bosna Hersek Milli Eğitim Bakanlı

ğı tarafından resmi açıdan onayı ancak alınmış ve tasdik edilmiştir. Saraybosna Üniversitesine üye konumundadır. Lakin finansmanı İslam Birliği Riyaseti tara-

fından sağlanmaktadır. Yönetimi, iki üye Fakültenin öğretim üyeleri tarafından

seçilir, üç üye de İslam Birliği Riyaseti tarafından atanır. Eğitim süresi dört senedir. Bugüne kadar hem eski Yugoslavya'nın genelinde hem de Bosna'da yüzler- ce öğrenciyi mezun etmiştir.

İslami İlimler Fakültesi 1977 yılında açıldığında, ismi İslamı Teoloji Fakültesiydi. 1992-1993 eğitim öğretim yılında Teoloji bölümünün yanı sıra Din

Eğitimi bölümü açıldı. 2002-2003 eğitim öğretim yılında ise Fakülte ders müf- redatı tekrar ele alınmış ve bolonya sistemine geçilmiştir. Fakültede sekiz ana bilim dalı mevcuttur:

a. Tefsir b. Hadis

c. Kur'an Ve İmamet d. Akaid

e. Fıkıh

f. İslam Kültürü ve Medeniyeti g. Pedagoji ve Psikoloji h. Dil ve Edebiyat

2006-2007 eğitim öğretim yılında ise üçüncü bölüm olarak imamet bölü- mü açıldı. Bu bölüm diğer bölümler gibi dört değil üç yıllık bir eğitime tabidir.

İslamı İlimler Fakültesinde 1994 senesinden beri yüksek lisans ve doktora prog-

ramları da vardır. Bu fakülte, Osmanlıda kurulan Dar'ul- Muallimin müessessinin bir devamı mahiyetinde varlığını sürdürmektedir. Fakültede eğitim dili Boşnak

çadır, lisansüstü çalışmalarda ise Boşnakçanın yanı sıra İngilizce olarak da tezler

yapılmaktadır.

(15)

Teoloji ve imamet bölümlerinde okumak isteyen bir öğrencinin medrese mezunu olması şarttır. Din Eğitimi bölümü ise bütün medrese ve lise mezunla- rına açık durumdadır.³⁰

/ /

İslami İlimler Fakültesi- Saraybosna B. İslami Eğitim Fakültesi-Zenica

İslami Eğitim Fakültesi İslam Birliği Riyaseti tarafından 1993 senesinde İslami Pedagoji Akademisi olarak kurulmuştur. Milli Eğitim Bakanlığından da onayı verilen İslami Eğitim Fakültesi iki senelik eğitimiyle resmi okullarda din ve ahlak dersleri okutacak öğretmenleri yetiştirmek amacındaydı. 2004 senesinde Zenica Üniversitesi tarafından resmen tanınmış ve uhdesine alınarak İslami Eğitim Fakültesi statüsünü elde etmiştir. Dört bölümü bulunmaktadır.

a. Din Bilgisi Bölümü

b. İslam Düşüncesi ve Medeniyeti Bölümü c. Sosyal Pedagoji Bölümü

30 Karic, Enes, Fakultet islamskih Nauka u Sarajevu 2006./2007, Sarajevo, 2006.(Kariç, Enes, Saraybosna'daki İslami İlimler Fakültesi 2006/2007), Saraybosna, 2006).

(16)

- - - -

- · · - · - - - · ·

d. Şark Dilleri ve Edebiyatı Bölümü³¹

C. İslami Eğitim Fakültesi- Bihaç Üniversitesi

İslam Birliği Riyaseti tarafından 1995 senesinde Bihaç şehrinde İslami Eğitim Akademisi adıyla kurulmuş ve 1997 yılında öğrenci alımına başlamıştır.

Zenica'daki Fakülteyle aynı amaç ve misyonu taşımaktadır. 2005 yılında Bihaç Üniversitesinin bir Fakültesi haline getirilmiştir. Eğitim-öğretim süresi başta iki yıldı fakat fakülte olduktan sonra 3 yıl olmuştur. İlk mezunlarını 2000 yılında vermiştir. Normal eğitim-öğretimin yanı sıra ilmi dergiler, sempozyum, konfe- rans ve değişik seminerler düzenlenmektedir.³²Bihaç İslami Eğitim Fakültesinin iki bölümü vardır.

a. Din Bilgisi Bölümü b. Sosyal Pedagoji Bölümü

Sonuç

Sonuç olarak ifade etmek gerekirse, Osmanlı'nın Bosna Hersek'i fethiy- le beraber Bosna Hersek'te din eğitimi verilmeye başlanmış ve günümüze dek, Bosna değişik siyasi badirelerden geçse de, devam etmiştir. Osmanlı hakimiye- tinin sonrasında bu eğitimin devamı için Boşnak Müslümanların sürekli müca- dele içinde olduğu aşikardır. Bunun en bariz örnekleri Yugoslavya gibi bir Dev- letin idaresinde 1977 yılında Saraybosna'da İslami İlimler Fakültesinin açılması ve sonrasında İslam Birliği Riyasetinin din ve maarif özerkliliğini elde etmesidir.

Biz burada genel anlamda yapılan din eğitimini ele almaya çalıştık. Aslında yu-

karıda zikretmiş olduğumuz din eğitiminin verildiği kurumlarla ilgili ayrı ayrı çalışmalar yapılabilir. İfade etmemiz gerekir ki sayısı altı olan medresede verilen eğitim kaliteli ve çok başarılıdır. Yine 2.176 camide yapılan mektep eğiti

mi de Bosna Müslümanları için çok büyük bir ehemmiyet taşımaktadır. Devlet

okullarındaki eğitim-öğretimin ise ders saatleri noktasında eksik kaldığından

ve bazı vilayetlerde siyasi polemik haline getirildiğinden dolayı bazı sıkıntıların

meydana geldiğini söylememiz mümkündür. Böyle olsa da hali hazırdaki devlet

okullarında din dersinin verilmesini bile büyük bir başarı olarak telakki etmek icap eder.

31 HTTP://WWW.IPF.UNZE.BA/INDEX.PHP?ID=493 -17.11. 2014.

32 http://ipf.unbi.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=33&1temid=50 -02.12. 2014.

(17)

Kaynakça

ALİBASİC, Ahmet, Vjersko Obrazovanje u javnim skolama u Bosni Hercegovini: Ka modelu koji podrzava suzivot i uzajamno razumijevanje, Fondotvoreno drustvo Bosna i Hercegovina, 2009, Sarajevo, s. 1-25. (Alibaşiç, Ahmet, Bosna Hersek'te Devlet Okullarında Dini Eğitim: Birlikte Yaşamı ve Karşılıklı Anlaşra Modeline Doğru, Saray Bosna, 2009).

ALPARSLAN, Şenol, Bosna'da Türk Kültürünün izleri, Ankara Genelkurmay Basıme

vi, il. Baskı, 2008.

AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa'da Osmanlı Mimari Eserleri, İstanbul 1981, Hl.

BEÇİRBEGOVİÇ, Madzida, "Prosvjetni Objekti İslamske Arhitekture'; POF XX-XXl/1970-71,Sarajevo 1974. (İslami Mimarisinin Eğitim Kurumları).

DURAKOVİC, Esad, "Gazi Husrev Begova Vakufnama za Medresu u Sarajevu''.(Gazi Hüsrev Bey'in Saraybosna'daki Medresesi için Vakıfnamesi).

DURMİSEVİC, Enes, Ustanova Rijaseta, Sarajevo 2006, (Durmisevic Enes, Rijaset Ku- rumu, Saray Bosna, 2006).

EYİCE, Semavi, "Gazi Hüsrev Bey Külliyesi'; DİA, c. Xll. 454-458.

FAZLİC, Fadil, Hafızi u Bosni i Hercegovini u posljednjih 150 godina. FİN, Sarajevo, 2006, (FAZLİC, Fadil, Son 150 senede Bosna Hersek'te Hafızlar, İslami İlimler Fa- kültesi yay. Saray Bosna, 2006.

GRABUS, Merzuk, Gazi Hüsrev Bey Medresesi,Uluslararası Öğrenci Sempozyumu, İslam Medeniyetinin Yapı Taşları 111, Ankara, 2013.

HADZİJAHİC, Muhamed, Traljic Mahmut ve Şukric Niyaz, Sarayevo, İslam

i

Musli- mani 1991, (Hadzijahic Muhamed, Traljic Mahmut ve Şukric Niyaz, İslam ve Müs- lümanlar, 1991, Saray Bosna.).

HALİLOVİC, Nezir, Stanje i Perspektive Podizanja Kvaliteta İslamske Vjeronauke u BiH, Rijaset İZ u BiH Vjerskoprosvjetna Sluzba, 2012, Sarajevo. S. 1-61. (Halilovic, Nezir, Bosna Hersek'te Din Eğitiminin Durumu ve Kalitesinin Yükseltilmesi ile

il-

gili Bir Perspektif, Bosna İslam Birliği Riyaseti, 2012, Saray Bosna).

İMAMOVİC, Mustafa, Historija Bosnajaka, Sarajevo, (İmamoviç Mustafa, Boşnaklar

(18)

Tarihi, Saray Bosna).

İslam i Muslimani u Bosni i Hercegovini 2009, Sarajevo. (Bosna Hersek'te İslam ve Müslümanlar, İslam Birliği Riyaseti Raporu, 2009. Saraybosna).

KARİÇ, Enes, Fakultet İslamskih Nauka u Sarajevu 2006./2007, Sarajevo, 2006. (Ka- riç, Enes, Saraybosna'daki İslami İlimler Fakültesi 2006/2007), Saraybosna, 2006.

KARİÇ, Enes, Mehmed Dzemaludin Causevic, Sarajevo, 2008.

KOVAC, M.,Preporod, Broj 20/1030, s. 14, 15. Oktobar 2014.( Kovac M. Preporod- Yeniden Doğuş Dergisi, Sayı: 20/1030, Yılı: 15 Ekim 2014.)

NAKİÇEVİÇ, Omer, Gazi Husrev Begova Medresa u Vrijeme Osmanske-Turske, 450 Godina Gazi Husrev-Begove Medrese u Sarajevu, Sarajevo 1988.

OKİÇ, M. Tayyip, "Gazi Hüsrev Bey'; DİA, c. Xlll, 453-454.

---,"Husrev'; İA, c. V /1, 601-605.

OMERDİC, Muharem, Mjesto i Uloga Vjeronauke u Skoli, 1998, Sarajevo. (Omerdiç, Mu harem, Din ve Ahlak Derslerinin Okuldaki Yeri ve Rolü, 1998, Saraybosna.)

PAJT-GAZİJA, Enisa. Monografıja Elci İbrahim Paşine Medrese U Travniku, 2012, Saraevo. (Pajt-Gazija Enisa, Travnikteki Elçi İbrahim Paşa Medresesinin Monog- rafisi, Yüksek Lisans Tezi, Saray Bosna, 2012,

PERVA, Bajro, Preporod, Broj 21/983, s. 20. 1. Novembar 2012.

Posavljak Sulejman, Elci İbrahim Pasina Medresa U Travniku, "Glasnik Rijaseta iz u BiH god. LVlll/1999. Br. 1-3 (str. 114-123). (Posavljak, Sulejman, Travnikteki Elçi İbrahim Paşa Medresesi, İslam Birliği Riyasetinin Glasnik Dergisi 1999, sayı. 1-3.)

PREPOROD, br. 9/1019, 01. Maj 2014. Godine, (Bosna İslam Birliği Riyasetinin Der- gisi Preporod- Yeniden Doğuş, sayı: 9/1019, Yıl: 01. Maj 2014.)

SUKRİC Nijaz, Gazi Husrev Begova Medresa U Vrijeme Austro-Ugarske Uprave (1878-1918), 450 Godina Gazi Husrev-Begove Medrese u Sarajevu, Sarajevo 1988.(Avusturya- Macaristan Döneminde Gazi Hüsrev Bey Medresesi 1878- 1918), Saraybosna'daki Gazi Hüsrev Bey Medresesinin 450 Yılı, Saraybosna, 1988.

(19)

TÜRKİYE DİYANET VAKFI

ZLATAR, Behija, Gazi Husrev Beg, Sarajevo 201 O.

ZUKİÇ, Kemal, İslamic Achitecture in the Balkans and Herzegovina, Publications of lslamic Educational, Scientiflic and Cultural Organization, Sarajevo, 2000.

http://www.rijaset.ba/index.php?option=com_content&view=article&i-

d=18832&1temid=102-15.11.2014. ı

http://medresa-cazin.ba/?page_id=98- 25.11. 2014.

HTTP://WWW.İPF.UNZE.BA/İNDEX.PHP?İD=493 -17.11. 2014.

http://ipf.unbi.ba/index.ph p? option=com_content&vi ew=a rticle&id=33 &lte- mid=SO -02.12. 2014.