"lslam. Türkiye Diyanet Vakfı 1. Uluslararası. ünyasında ğitimi ve ğretimi" Öğrenci Sempozyumu Arahk 2014

"

"lslam ünyasında

"a

in ^ğitimi ve ğretimi"

Türkiye Diyanet Vakfı

1. Uluslararası

Öğrenci Sempozyumu

26-27 Arahk 2014

KOSOVADA DİN EGİTİMİ / Abdulkadir SYLKA

KOSOVA'DA DİN EGİTİMİ

Abdulkadir Sylka¹ Özet

Osmanlı Devleti eğitim ve öğretime değer verdiği için fethettiği topraklara,

eğitim müessese/eri, mektep, medrese gibi kuruluşları kurarak eğitim adına çeşitli

faaliyetler gerçekleştirmiştir. Şüphesiz ki Osmanlı Devleti sınırları içerisinde bütün

coğrafyada eğitimi yaygınlaştırmak ve çağın ihtiyaçlarına cevap verebilmek için tüm zor şartlara rağmen, var gücüyle çabalamış ve gayret göstermiştir. Kosova'nın Osmanlı Devleti' ne katılmasıyla birlikte eğitim için gerekli çalışmalar orada da baş­

latılmıştır. Bu sayede eğitim öğretimin kalitesi artırılmaya çalışılırken aynı zaman- da Kosovalılara kimlik bilinci kazandırılıp, onların milli değerleri ve dil/eri koruma

altına alınarak asimile politikaları önlenmek istenmiştir. Günümüzde Kosova'da Din Eğitimi veren okulları belirtecek olursak Priştine merkez, Prizren ve Gilan med- reseleri olmak üzere üç medrese hizmete devam etmektedirler. Priştine Medrese- si 1951, Prizren Medresesi 7993'te, Gilan Medresesi ise 1994'te açılmıştır. Ayrıca

1997 yılında Priştine ve Prizren'de Medrese bayan öğrenci de almaya başlamıştır.

Kosova'nın başkenti olan Priştine'de 1992 yılında açılan bir İslami İlimler Fakültesi

bulunmaktadır. Ayrıca 2005 yılında Cakova şehrinde Hafızlık Kuran kursu açılmış­

tır. Bunların dışında Kosova'da bulunan diğer dinf teşkilatlarda da Kur'an ve din

eğitimi verilmektedir. Bu tebliğimle Osmanlı dönemine de değinerek özel olarak Kosova'da günümüzde din eğitim ve öğretimi ile ilgili yapılan faaliyetleri sunmaya

çalışacağım.

Anahtar Kelimeler: Kosova, Din Eğitimi, Medrese, İslami İlimler Fakültesi,.

Giriş:

Balkan Yarımadasında bulunan Kosova, Balkanlarda en eski yerleşim yeri olarak kabul edilmektedir. 10.877 Km2 yüz ölçüme ve yaklaşık 1.824 milyon nüfusa sahiptir.² Kosova Balkanlarda önemli bir konuma sahip olup, Avrupa kıtasının güneyinde bulunan Balkan Yarımadasının kuzey batısında yer alır ve Türkiye ile Batı Avrupa ülkeleri Arasında köprü vazifesi görür. Sınır komşuları

1 A.Ü.S.B.E. Yüksek Lisans Öğrencisi

2 Muhamed Aruçi, "Kosova~ DİA, Ankara 2002, XXVI, 221.

kuzeydoğuda ve doğuda Sırbistan, batıda Karadağ ve Arnavutluk, güneyde ise

Makedonya'dır³

Kosova'nın Başkenti Priştine'dir (Prishtine). Kosova halkının çoğunluğunu

Arnavutlar oluşturmakta olup nüfusun %95'i Müslümandır. Kosova'da Arnavut- lardan sonra nüfus yoğunluğu bakımından Sırplar ve Türkler gelir; ayrıca Boş-

nak, Hırvat ve Roman milletleri de vardır.^{4 ·}

Osmanlı-Kosova ilişkileri, 1337 yıllarına kadar gitmektedir. Osmanlılar Ko- sova'yı tam manası ile 1463 yılında fethetti. Arnavutların büyük bir çoğunluğu, Fatih Sultan Mehmed döneminde İslamiyeti kabul etmişlerdir. Dini kimliklerin- den dolayı Osmanlı sarayında Arnavutlara yüksek görevler verilmişir. Gedik Ah- med Paşa, Koca Davud, Dukakinzade Ahmed, Lutfi Paşa, Kara Ahmed, Koca Sinan, Nasuh, Kara Murad Paşa gibi şahısların da dahil olduğu en az otuz iki sadrazamn Arnavut kökenli olduğu bilinmektedir. En az otuz iki sadrazamın görev yaptığı

ve milliyetten ziyade marifetin öncelendiği Osmanlı Devleti'nde, doğal olarak daha alt kademelerde Arnavut asıllı görevlilerin olması muhtemeldir. Durum böyle olunca Arnavutların Osmanlı Devleti'ndeki yoğunluğu kendiliğinden or- taya çıkacaktır.⁵

Osmanlılar bu ülkeyi topraklarına katmalarıyla beraber, Arnavutların dil, kültür ve geleneklerine hiç müdahale etmemiştir. Onların bu tutumu, Arnavut

şair ve yazarların Arnavutça eser vermelerini cesaretlendirmiştir. Maçizade'nin kasidesi, Beratlı Nazlmi'nin 1760'ta yazdığı kasidesi, Hafız Ali Rıza'nın Mevlid'i, Tahir Efendi Popova'nın 1835'te istanbul'da basılan şiir kitabı Vehbiyye'si, Molla Ramazan İşkodra'nın İlmiha/'i, Risa/e-i Sufiyye'si, Nasihatü'd-din fi Hıfzı'/-Lisan'ı;

Konsipollü Mehmed Cami'nin 1884'te kaleme aldığı Yusuf u Ze/iha'sı, Bektaşi

Dalib Fraşert'nin e/-Hadika'sı, Şahin Fraşert'nin Muhtar-nôme'si, Hasan Ziko Kan- bert'nin Mev/id'i Arnavut diliyle yazılmış bazı eserlerdir.⁶

Şemseddin Sami'nin Besa yahud Ahde Vefa adlı piyesi, Arnavutluk Ne idi, Nedir, Ne Olacaktır? isimli tarih kitabı ve Arnavutça Grameri; Mehmed Naim'in Duvar ve Çiftlik (1886), Bahar ve Çiçekleri (1890) adlı şiir kitapları ile _İskender Bey Tarihi (1899), dini konuları işlediği Dersler adlı eseri Arnavut Edebiyatını dikkat çekici duruma getirmiştir.7

3 FatmirToçi, Kosova ne Veshtrim Enciklopedik, BotimetToena, Tırane 1999, s. 5-7. Ayrıca bkz. Murat Yılmaz, Kosova Bağımsızlık Yolunda, İstanbul 2005, s. 13.

4 Muhamed Aruçi, "Kosova'; DİA, Ankara 2002, XXVI, 221.

5 Necati Demir, "Zeitschrift für die Welt der Türken/ Journal ofWorld ofTurks'; 201 O, Yol. 2, C. 3. s. 5.

6 Mustafa M. Bilge, "Arnavutluk'; DİA, İstanbul 1991, C. 3, s. 389.

7 Mustafa, a.g.md., s. 389

KOSOVADA DİN EGİTİMİ ! Abdulkadir SYLKA

Arnavutlar il. Abdülhamid'in izniyle İstanbul'da 1879'da ArnavutCem'iyyet-i İlmiyyesi'ni kurarlar. Türk dilinin önemli sözlüklerinden biri olan Kamüs-i Türkfyi de yazan Şemseddin Sami, Arnavutların ilk milli alfabesini hazırlar. Bu cemiyetin

amacı, Arnavut ağızlarını ve lehçelerini birleştirmek, geliştirmek ve yaygınlaştır­

maktır.8

1. Osmanlı Devleti'nin Son Dönemi

Osmanlı Devleti'nin Kosova'dan çekilmesinden sonra Kosova bölgesinde uzunca bir zaman dini eğitim veren kurumlardan sadece medreseler kalmıştı.

İlk başta bu okulların sayısı çoktu. "Güney Sırbistan"ın neredeyse her şehrinde bir veya birkaç medrese bulunuyordu. Dersler dini esaslar üzerinde okutulu- yordu. Medreseyi bitirenler imam olarak görev alıyorlardı. 1919'dan sonraki za- manlarda bu okulların sayısı giderek azaldı. 1924 yılında Kosova'da 70 medrese faaliyetteyken, 1931 'de bu sayı sekize düşmüştür. Devletin baskısıyla medrese- ler kendi eğitim kalitesini kaybetmiş ve sayıca daha da azalmıştır.

2. Yugoslavya ve Komünizm Dönemi

1. Dünya Savaşı sırasında da din eğitimi, eğitim kurumlarının içinde resmen olmazsa da, babalar, dedeler tarafından çocuklara verilmiştir. Bu durum dev- letle vatandaşı arasında tehlike arz etmişse de Müslümanlar her tehlikeyi göze

almışlar ve dinlerini gizlice de olsa çocuklarına öğretmiş, yaşamış ve yaşatmış­

lardır. 1. Dünya Savaşı'ndan sonra Arnavutluk'ta dini kitaplar yazılıp basılmıştır.

Yugoslavya ile Arnavutluk arasında komünizm kardeşliği olsa da Arnavutça dini

kitapların hiçbir şekilde Kosova'ya girmelerine müsaade edilmemiştir. Durum böyle olunca Kosovalılar çözüm arayışı içine girmişler ve tek çıkar yol olarak Diaspora'da⁹ yaşayan Müslüman halkın yardımıyla yazılan ve basılan kitapları

bir şekilde Kosova'ya getirmeye çalışmışlardır.

1956 yılında Komünizmin gelmesiyle dini faaliyetlerin tamamı yasaklanmış,

böylece medreseler hariç din eğitimi sekteye uğramıştır. Ancak imamlar gizli olarak özel evlerde dini mücadelelerini sürdürüp yetersiz de olsa din eğitiminin

devam etmesini bir şekilde sağlamışlardır. İmamlar sürekli sorguya alınıp yap- makta oldukları faaliyetlerden dolayı işkencelere tabi tutulmuşlardır. İmamlar birçok işkenceye maruz kalırken aynı zamanda bazen devlet tarafından gelen

baskı ve işkencelerden dolayı sınır dışı edilmişlerdir. Oralarda dini yaşamak için hürriyet tanındığı için göçler en çok Türkiye ve Şam'a yapılmıştır. Günümüzde de sözü geçen topraklarda Arnavut kökenli olan pek çok alim bulunmaktadır.

8 Necati, a.g.mk., s. 6.

9 Kosova'nın Dışında Yaşayan Müslümanlar.

TÜRKİYE DİYANETVAKFI

Yugoslavya komünist rejimi altındaydı ve Tito tarafından yönetiliyordu.

Ekonomik açıdan ilerleme kaydetmişse de dini açıdan gerileme vardı. Müs-

lümanların toplu halde eda ettikleri Cuma, bayram ve teravih namazları bile

yasaklanmıştı. Ancak evlerde inançlı Arnavut vatandaşları gizlice toplanıp bu

namazları eda etmeye çalışmışlardır.

i

197 4'1erde Yugoslavya tarafından Kosova'ya özerklik tanınmıştır. Kosova

özerkliği kazandıktan sonra anayasasını oluşturmuştur. Bundan sonra Koso-

valılar daha özgür bir şekilde kendi dini inançlarını yaşayıp belirlemeye başla­

mışlardır. İlk olarak eğitim kanunları ele alınıp değerlendirilmiştir. Kısa bir süre

zarfında çok sayıda okul ve eğitim kurumu açılmıştır. Bu konuda en önemli adımlardan biri ve günümüzde de tek olan Priştine Üniversitesinin açılmasıdır.

O döneme kadar diasporada yayınlanan ancak Kosova'ya giremeyen kitaplar,

artık rahatça Kosova'nın birçok yerinde bulunabiliyordu. Buna rağmen özerklik ile beraber yapılan reform ve ilerlemeler Kosovalılara yeterli gelmiyordu. Çünkü onlar Kosova'nın tam bağımsız olmasını istemekteydiler.

Bütün bunlar yaşanırken Kosova'da dini eğitim ve dini kurumlar yine arka planda kalmış durumdaydı. Alauddin Medresesinden başka dini eğitim kurumu yoktu. Hem cami hem de evlerde gizlice Kuran ve İlmihal bilgisi öğretilmektey­

di. İmamlar ise her devirde olduğu gibi yine zor şartlar altında dini inançlarını yaşamaya ve din eğitimi faaliyetinde bulunmaya gayret etmekteydiler.

1980'1i yıllara gelindiğinde dini literatürde az da olsa bir hareketlenme ve canlanma fark edilmiştir. Kosova İslam Birliği'nin bastırmış olduğu takvimler ezan vakitlerini vermekle birlikte ek olarak dini bilgiler de içermeye başlamıştır.

Kuran tercümesi faaliyetleri de başlamıştır. 1987-88 yıllarında üç farklı Arnavut- ça Kur'an tercümesi yapılmıştır. Bu yıllarda bunların dışında "Edukata İslame"

dini dergisi de üç ayda bir yayıma başlamıştır. 80'1i yılların sonunda İslam Birliği çatısı altında aylık dini dergi olarak"Dituria İslame" de yayımlanmaya başlamış­

tır. Söz edilen bu iki dergi ilk yayından itibaren günümüze kadar yayımlanmaya

devam etmektedir.

3. Günümüzde Kosova'da Din Eğitimi Veren Kurumlar 3.1 MEDRESELER

Medrese, İslam Birliği kurumları için ihtiyaç duyulan imam, hatip, muallim, vaiz gibi personeli yetiştiren lise seviyesinde bir eğitim kurumudur. Eskiden

KOSOVADA DİN EGİTİMİ / Abdulkadir SYLKA

medreseler o zamanın mevcut eğitim şartlarına göre değişik seviyelerdeydi.

Kosova'daki son medresenin kapatıldığı 1948 yılına kadar çok sayıda medrese

vardı. Hatta bazı şehirlerde ikiden fazla medrese de bulunabiliyordu.¹⁰ 3.2 Aladuddin Medresesi

Bu medrese 1951 yılında kurulmuştur.¹¹ Kosova'nın başkenti Priştine'de bu- lunan Alauddin Medresesi tek dini kurum olarak eğitim vermeye devam etti.

Daha önce Prizren'de bulunan medrese, 1949 yılında Priştine'ye taşınmış ve

"Alauddin" adını alarak faaliyetlerine devam etmiştir. Resmi olarak çalışmaları­

nı sürdüren medresede 1951-1962 yıllarında eğitim 4 yıl sürmüştür. 1962-1984

yıllarında ise eğitim 5 yıla çıkarılmıştır. Bu yıldan günümüze kadar medresede

eğitim tekrar 4 yıla indirilmiştir.

1993 yılına gelindiğinde Prizren'de Priştine Alauddin Medresesine bağlı

olarak erkek medresesi açılmıştır. Lise düzeyinde olan medresede dini dersler

dışında diğer dersler de veriliyordu. Cumartesi günleri dahil ders okutulup haf- tada altı gün ders işleniyordu. Bu medresenin plan ve müfredatı Priştine'deki

Alauddin Medresesi'nin yönetimi tarafından düzenleniyordu.¹²

1994 yılında yine Priştine Medresesine bağlı Gilan'da erkek medresesi açıl­

mıştır. Bu medresenin de yapısı Prizren'deki medreseye benzemekteydi. Her iki- si aynı sistemde faaliyet gösteriyordu.¹³

1997 yılında ise Priştine ve Prizren'de kız medreseleri açılmıştır. Bu medre- seler erkek medreselerin çalıştığı sistem ile çalışıp erkeklerden ayrı binalarda ders işleyip aynı hocalardan ders görüyorlardı.¹⁴ Bu kurumun geliri Müslüman halk tarafından karşılanıyordu. Sözü edilen medrese, İslam Birliğine bağlı olup devletle resmen herhangi bir bağlantısı yoktu. Dersler zor şartlar altında ge- nellikle Bosna'dan getirilen kitaplarla işleniyordu. Bu kitapları öğrencilerin çoğu anlayamadığı için ders esnasında hocalar tarafından tercüme ediliyordu.

1998-99 yıllarında başlayan savaştan her kurum etkilendiği gibi din eğitimi kurumları da etkilenmiştir. Savaş süresince medreseler faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. Savaşın bitmesiyle öğrenime yeniden başlanmıştır. Savaşta

12 medrese öğrencisi şehit olmuştur.

1 O Ramadan Şkodra, Sadik Mehmeti, Kosova Cumhuriyeti İslam Birliği, Kosova İslam Birliği Yayınları, Priştina 2013, s.36.

11 RaifVırmiça, Osmanlı Mimari Eserleri/, 7ürk Tarih Kurumu Basım evi, Ankara, 1999, s. 266.

12 Naim Ternava, 50-Vjet Te Medresese se Mesme uAlauddin" Prishtine, Prishtine 2003, s. 9.

13 Ternava, a.g.e., 8.

14 Ternava, a.g.e., s. 9.

Günümüzde medresedeki eğitim Türkiye'deki "İmam Hatip Liseleri" ayarın­

dadır. Bu medreselerde şu dersler okutulmaktadır: dini ilimlerden; Kur'an, tefsir, hadis, akaid (kelam), fıkıh, ahlak, usul-i fıkıh, İslam tarihi, imamet, din felsefesi, sosyal bilimlerden; felsefe, sosyoloji, psikoloji, mantık, pedagoji, beden eğitimi,

nazari ilimlerden ise; fizik, kimya, matematik, bilgisayar gibi 25 ders okutulmak-

tadır. ıs

Alauddin Medresesi, İslam Birliği'nde profesyonel hizmet için eğitim ver- mektedir. Açıldığı günden bu yana 2500'den fazla mezun vermiştir.

Medresenin öğrenci seçme konusundaki uygulamaları ise din eğitimi açı­

sından kayda değerdir. Okula kayıt yaptırmak isteyen öğrencilerin, başarı du-

rumları da göz önüne alınmakla birlikte, değişik bölgelerden olmalarına da özen gösterilmektedir. Bu sayede her bölgeden (Kosova'dan, Makedonya'dan, Sancak'tan, Karadağ'dan ve Bosna Hersek'ten) bu okulda eğitim görmüş öğ­

renciler, şu anda birçok profesyonel dini kadrolarda hizmet verebilmektedir.

Medreselerin faaliyette bulunduğu 60 yıllık çalışma süresince Medresedeki

öğrenciler, dersleri yanı sıra çeşitli dallarda katıldıkları etkinlik ve yarışmalarda

birçok başarı kaydetmişlerdir.ı⁶

3.3 Alauddin Medresesi'nin Müfredatı

1. Sınıf Müfredatı

Kur'an, akaid, fıkıh, İslam tarihi, Arnavutça, Arap dili, Türk dili, İnglizce, coğ­

rafya, informatik (bilgisayar dersi), beden eğitimi, kimya, fizik, matematik, tarih. ı⁷

il. Sınıf Müfredatı

Kur'an, akaid, fıkıh, ahlak 1, İslam tarihi, Arnavutça, Arap dili, Türk dili, İngi­

lizce, tarih, biyoloji, müdafaa-güvenlik, bilgisayar dersi, beden eğitimi ve mate-

matik.ıs

ili. Sınıf Müfredatı

Kur'an, tefsir, hadis, akaid, fıkıh, İslam tarihi, ahla~ 2, Arnavutça, Arap dili, Türk dili, İngilizce, müdafaa, pedagoji-mantık, psikoloji) beden eğitimi.¹⁹

15 Ternava, a.g.e., 1 O. \

16 Historiku i shkolles, http://medreseja.com/Kategoria/prezantim+shkolles/historiku-i-shkolles/

son erişim 01.5.2014

17 Muhadin Gashi, "Kosova'da Resmi Din Eğitimi veren Kurumlar'; Balkan Araştırma/arı Dergisi, Bursa 2013,c.4,S.1,S.79.

18 Mubadin Gashi, a.g.mk., s. 81.

19 Muhadin Gashi, a.g.mk., s. 83.

KOSOVADA DİN EGİTİMİ / Abdulkadir SYLKA

ıv. Sınıf Müfredatı

Kur'an, tefsir, hadis, akaid, fıkıh, usul-i fıkh, İslam tarihi, imamet, İslam felse- fesi, Arnavutça, Arap dili, Türk dili, İngilizce, beden eğitimi.²⁰

4. Priştine İlahiyat Fakültesi

Bir diğer yüksek din eğitimi kurumu önemli katkılarda bulunan ve Koso- va'da 1992 yılında açılan Priştine İlahiyat Fakültesi'dir^21• Balkanlarda ilahiyat fa- kültelerinin eksikliği ve yurt dışına çıkmanın zorluklarından dolayı Kosova'daki İslam Birliği İlahiyat Fakültesini açmıştır. Bu Fakültede genel olarak eğitimini yurt dışında Suriye, Türkiye, Arabistan, Ürdün gibi çeşitli ülkelerde tamamlayıp Kosova'ya dönen yeni hocalar derslere girmektedirler. Kosovalı öğrencilerin dışında bu Fakültede Arnavutluk ve Makedonya gibi komşu ülkelerden gelen öğrenciler de bulunmaktadır. Kosova'daki medreselerden mezun olanların çoğu bu Fakültede eğitime devam etmektedir. Dolayısıyla bu Fakülte Kosova'da önem arz etmekte ve özellikle din eğitimi konusunda büyük katkıda bulunmak- tadır.

4.1 Priştine İlayiyat Fakültesi'nin Müfredatı

1. Sınıf Ders Program1²²

No. Dersin Adı Pazartesi ^{Salı Çarşamba Perşembe}

01 Kur'an 14:00-14:45 x 12:15 - 13:45 x

02 Kur'an İlimlerine Giriş

x x

10:30 - 12:00

x

03 P:ı<aiır-_{-· - ---}--~---··· ~ ---~-- - - · ·· 12:30 - 14:00 --· ~~- ·----~---

x x

--

x

---~---~'" ,_

04 Hadis İlmine Giriş

x

09:00 - 10:20

x x

---~~----~-- • " " " " --"-·-·---~----" " "

05 ^· -ı:ıı<ııı~(i~a-cia_tf--- 9:00-10:30

x x x

---· ----·---"'-- --- ~--- --- --

06 Arapça 10:30 - 12:00

07 İslam Hukuku tarihi·

x

08 Arnavutça

x

09 İngilizce

x

20 Mu hadin Gashi, a.g.mk., s. 86.

21 Vırmiça, a.g.e, s.267.

x x

10:30 - 12:00

12:30 - 14:00 _{.. --- --·-}14:00-15:30

x

--~-" -- ---

10:30 - 12:00 09:00 - 09:45

x

x x

09:00 - 10:30

22 Muhadin Gashi, 1912'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necemttin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2012, s. 80.

il. ^Sınıf Ders Programı²³

No. Dersin Adı Pazartesi Salı Çarşamba

01 Kur'an x 09:30 • 10:15 x

02 Tefsir x 12:30 -14:00 x

03 Akaid 10:30·12:00 x

x

04 Hadis

x

10:30 • 12:00

x

05 Fıkıh {Aile Hukuku)

x x x

06 Arapça 09:00 • 10:30

x

09:00 -10:30

07 Si re

x x

12:00 -13:30

08 Usuli Fıkh

x x x

09 İngilizce ⁾⁽

x

10:30 • 12:00

111. Sınıf Ders Programı²⁴

No. Dersin Adı Pazartesi Salı Çarşamba

01 Kur'an

x

09:00 -10:20

x

02 Klasik ve Modern Tefsirler

x x x

03 Akaid

x x x

04 Hadis

x

10:40 -12:00

x

05 Fıkıh (Medeni Hukuk)

x x

12:30 -14:00

06 Arapça 10:30 -12:00 x

x

07 Arnavut Edebiyatı

x x

10:30 -12:00

08 İslam Felsefesi 09:00 • 10:30

x x

09 İngilizce

x x

09:00 -10:30

10 Tür~~e (Seçmeli) .

x

13:00 -14:30

x

10 Osmanlıca (Seçmeli)

x x x

23 Muhadin Gashi, 1912'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, s. 80.

24 Muhadin Gashi , 1912'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, s. 81.

Perşembe

10:30.

12:00

x

)

x x

09:00 • 10:30

x x

12:30 • 13:15

x

Perşembe

x

13:30. 15:00 10:30 -12:00

x x

09:00- 10:30Pratik

x

x

x

x

x .

KOSOVADA DİN EGİTİMİ I Abdulkadir SYLKA

iV. Sınıf Ders Programı²⁵

No. Dersin Adı Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe

01 Kur'an x 10:30 -12:00 x x

02 Tefsir 12:30 -14:00 x x x

03 Akaid x x 12:30 - 14:00 x

04 Hadis x 12:30 -14:00 x x

05 Fıkıh (Ceza Hukuku) .. x 9:00-10:30 x x

06 Arapça 09:00 - 10:30 x x 10:30 - 12:00

Pratik

07 Dinler Tarihi {Seçmeli) x x 10:00 - 10:45 x

08 İslam Felsefesi 10:30 - 12:00 x x x

09 Din ~sikolojisI(Seçmefi1 x x x 09:00 -10:30 _-

~ -" --- ~,'

10 Da've x x 09:00 - 09:45 x

11 İslam Medeniyeti x x x 12:30 - 14:00

12 Araştırma Metotları x x 14:00 - 15:30 x

5. Cakova Hafızlık Kursu

Bir gelenek haline gelen Kur'anın ezbere öğrenilmesi, İslamın toprakları­

mızda yayılmaya başladığı ilk yüzyıllara dayanır. Bu gelenek Kosova'da Kur'a-

nın ezbere öğretildiği bir eğitim yuvası haline gelen Prizren'deki Mehmed Paşa

Medresesi'nin zorla kapatıldığı 1948 yılına kadar düzenli bir şekilde devam et- miştir. İkinci Dünya Savaşından sonra Kur'anın ezberlenmesi, tanınmış hafızla­

rın genç yaştaki talabelere Kur'anı ezbere öğretmesiyle devam etmiştir. Talebe

Kur'anı ezberlediği zaman hocasının, profesyonel bir komisyonun ve birçok

katılımcının huzurunda kendi yeteneklerini sergileyerek "Hafız" ünvanını resmi olarak alıyordu.

Hıfzın önemini bilen Kosova İslam Birliği 2005 yılında, Cakova'daki eski medrese binalarında Kur'anın ezbere öğretildiği Hafızlık Enstitüsünü açmıştır.

Bu Hafızlık Enstitüsü'ne eğitim almaya gelen talebelerin yaşları 1 O ila 17 arasın­

dadır. Şunu belirtmek gerekir ki, buraya gelen öğrenciler Kur'anı ezbere öğren­

menin yanısıra devlet okullarındaki normal eğitimlerine de devam etmektedir- ler. Günümüze kadar bu enstitü Kosova'ya 16 Hafız kazandırmıştır.²⁶

6. Din Eğitiminde İslam Birliğinin Rolü

İslam Birliği kurulduğundan beri karşılaştığı çeşitli sorun ve engellere rağ­

men din eğitimi için sürekli mücadele etmiştir. İslam birliği faaliyet ve aktivi- telerini devletten bağımsız olarak Müslüman halkın yardımıyla sürqürmüştür.

25 Muhadin Gashi, 1912'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, s. 81 26 Shkodra - Mehmeti, a.g.e, s 41.

İslam Birliği Kosova'da İslam dininden tek sorumlu kurum olarak dini konu- larda olduğu gibi din eğitiminde de rehberlik ve öncülük etmiştir. Dolayısıyla İslam Birliği'nin din eğitimindeki rolü ve önemi büyüktür.

İslam Birliği kurulduğundan beri halk arasında dini duygu ve değerleri canlandırmayı ve özellikle din eğitimini yaymayı kendine bir ilke olarak kabul

etmiştir. İslam birliği

tarih boyunca

edindiği

ilkelerinden

vazgeçniemiştir. İslam

birliği dini eğitimi üç farklı boyutta sürdürmüştür; ilk olarak imamları görev- lendirerek, çocuk ve yetişkinlere yaş farkı gözetmeksizin din eğitimi vermeyi şart koşmuştur. İkinci olarak, medreselerde ve Kosova'da tek olan İlahiyat fa- kültesinde din eğitiminin devamını sağlamıştır. Üçüncüsü ise, İslam Birliği farklı ülkelerdeki üniversite ve diğer dini kurumlar ile temaslarda bulunup karşılıklı

olarak yapmış oldukları işbirliği sayesinde öğrencilerin diğer ülkelerde öğrenim

görebilmeleri için yurtdışına göndermektedir. Örneğin savaştan önce Kosovalı öğrenciler ağırlıklı olarak din eğitimi almak üzere arap ülkelerine gönderiliyor- du. Savaştan sonra ise Kosova İslam Birliği ile Türkiye Diyanet Vakfı'nın yapmış olduğu anlaşmalar sayesinde Kosovalı öğrenciler Türk üniversitelerini de tercih etmektedirler.

6.1 Kuran Kursları (Mektepler)

Kosovada hemen hemen bütün camilerde faliyet gösteren Kuran Kursları var. İmam, imamlık görevini üstlendiği andan itibariyle o mahalledeki çocuk- lara da Kuran ve diğer temel dini bilgilerini öğretmekten de sorumlu kabul edilmektedir.

Kosova'nın bütün köy, mahalle ve illerindeki camilere mahalle çocukları

her gün Kur'an öğrenmeye gitmektedir. Bu resmi programlı ve sistematik bir

şekilde yapılmamaktadır. Eğitimde öğrencilerin bilgileri doğrultusunda elif-ba ile başlanır ve zamanla Kur'an'a geçmenin yanısıra dini bilgiler de öğretilir. Ço- cuklara verilen bu din eğitimi caminin hocasının programına bağlı olarak işle­

nir. Çocuklar neredeyse her gün belli saatlerde camiye gidip hocayla görüşerek, onun programı doğrultusunda din dersleri alırlar.²⁷

Böylece bir sene boyunca haftanın belli günlerinde Camilerde Kurs düzen- leniyor. Öğrenciler Hocanın nezaretinde Kuran'ı tamamen bitirdikten sonra Ha- tim indirmiş oluyor ve İmam bu vesileyle Camide halka açık bir Hatim programı düzenliyor.

27 Muhadin Gashi, 1912'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necemttin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2012, s. 35.

KOSOVADA DİN EGİTİMİ I Abdulkadir SYLKA

T.C Din Hizmetleri Müşaviri Abdullah Vasfı Yüce'nin de katıldığı

Hatim Programı

TDV Burslusu olarak Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Mezun olan Driton Bekteşi ve Öğrencileri

TÜRKİYE DİYANET VAKFI

7. Günümüzde Kosova'da Din Eğitimi Sorunu

Kosova'nın bağımsızlık ilanının ardından yayımlanan Anayasası'na göre Kosova Cumhuriyeti seküler bir devlettir ve dini inançlar konusunda tarafsız­

dır. Kosova anayasasında dini haklar ve özgürlükler konusunda geniş yer ay-

rılmıştır. Dini gruplar ve devlet arasındaki ilişkileri tanımlayan 111adde ise dini

grupların din ve iç işlerinde özgür oldukları belirtmektedir. Madde aynı zaman- da bu grupların yasalara uygun bir şekilde dini okullar kurma hakkına sahip

olduklarını da ifade etmektedir. Ancak, din eğitimine ilişkin herhangi bir ifade

kullanılmamaktadır.²⁸

Kosova'daki din eğitimi ile ilişkili diğer önemli bir sorun ise dini grupların

devlet tarafından tanınmışlığı veya resmi makamlarca kaydedilmelerine ilişkin

herhangi bir düzenleme bulunmamasıdır. 2006 yılında kabul edilen Din Özgür- lükleri Kanunu'nda dini özgürlükler ve dini kurumlar ile ilgili hususlar konusun- da detaylı bilgiler veriliyorsa da, bu sorun hala günümüzde devlet tarafından

çözüme kavuşturulmayı beklemektedir.²⁹

Söz konusu kanuna göre, din eğitimi amacı için özel olarak ayrılmış yerler- de sürdürülen din ve inanç öğretim faaliyetlerinin din özgürlükleri kapsamın­

da bulunduğu kabul edilmiştir. Yine aynı kanun, dini toplulukların ihtiyaçları doğrultusunda mevcut kanunlar ile uyum içerisinde olmak şartıyla eğitim ku- rumları açmak için serbest olduğunu belirtmektedir. Özel okul statüsünde olan bu okullar dışında ise, devlet okullarındaki din dersleri verilip verilemeyeceğine

dair kanunda herhangi bir ibare bulunmamaktadır. Bu ve diğer pek çok neden- den ötürü, din eğitimi dini grupların kendi bünyelerinde sürdürülmekte; devlet

okullarında ise din derslerine yer verilmemektedir.³⁰

Değerlendirme

Kosova'da din eğitimi Osmanlı Devleti'nin kurmuş olduğu düzen sayesin- de zorda olsa Osmanlı'dan sonra da devam ettirilebilmiştir. Çünkü din ve din

eğitimi halk nezdinde önemli bir yer işgal etmiştir. Slavlar her ne kadar orada- ki Müslümanları dini okullardan ve din eğitiminden uzaklaştırmaya çalıştıysa

da başarılı olamamıştır. Din eğitimi, dini konuların ötesinde milli konularda da büyük bir rol oynamıştır. Bundan dolayı Sırp devleti bu okullara yönelik çeşitli

28 Ayşe Zişan Furat, "Balkan Ülkelerindeki Devlet Okullarında Din Dersleri~ Journal of innercurtural and Religious Studies, Çanakkale 2012, il, s. 92.

29 Ayşe Zişan, a.g.mk., s. 92.

30 Ayşe Zişan, a.g.ınk., s. 93.

KOSOVADA DİN EGİTİMİ / Abdulkadir SYLKA

zayıflatıcı adımlar atmıştır. Dini okullarda ders veren hocalar sayesinde Koso- va halkı milli kültürünü, dilini ve değerlerini koruyabilmiştir. Dolayısıyla bunun sayesinde Slav asimilasyonuna direnebilmiş ve böylece hem dini hem de milli

şuurunu kaybetmemiştir. Bunu destekleyen en iyi örnek, günümüzde yapılan

dini faaliyet, yazılan literatür ve inşa edilen dini kurumlardır.

Bu minvalde Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak elçiliklerdeki dini ataşelerin yürüttükleri faaliyetlerin iyi yönde etki yaptığını söyleyebiliriz.

Fakat sadece bunlar yetmez çünkü Diyanet İşleri Başkanlığının çalışma alanları­

na baktığımızda bu anlamda sistematik bir şekilde daha büyük ve uzun vadeli projelere imza atması gerektiği söylenilebilir. Acil olarak yapılması gereken böl- gedeki Diyanet İşleri Başkanlığı'nın maddi açıdan güçlendirilmesi, her köyde Kuran kurslarının yeniden canlandırması, o bölgedeki ilahiyat mezunlarının is- tihdam edilmesidir.

Diğer önemli bir husus da maalesefTürkiye'den o bölgelerde faaliyet gös- teren kurum ve kuruluşlar ile uzun vadeli stratejilerde ortak hareket ve koordi- nasyon eksikliğinin bulunmasıdır. Bu konuda ortak hedef noktalarında bir yol

haritası yapılması elzemdir.

Bu bölgedeki Müslüman kimliğinin muhafazası ve güçlendirilmesi için çe-

şitli alanlarda yatırımlara ihtiyaç olduğu bellidir. Kosova'da özellikle uzun vade- de insan yatırımı olarak sayılabilecek kadro oluşturmak konusu büyük önem arz etmektedir. Bundan dolayı sadece İlahiyat alanında değil diğer Bilim dalla-

rında okuyan gençlerin de destklenmesi gerektiğini düşünüyorum.

KAYNAKÇA

• Abdullah R. Vokri, Zhvillimi dhe karakteristik ate Shkollave dhe Arsimit ne Kosove, (1918-1941 ).

• Ayşe Zişan Furat, "Balkan Ülkelerindeki Devlet Okullarında Din Dersle- ri'; Journal of İnnercurtural and Religious Studies, Çanakkale 2012, il.

• Fatmir Toçi, Kosova ne Veshtrim Enciklopedik, Botimet Toena, Tırane 1999.

• Hüseyin Memişoğlu, Geçmişten Günümüze Bulgaristan'da Türk Eğitim

Tarihi, Ankara 2002.

• Maksim Gjinaj, Petrit Bezhani, Libra ne Gjuhen Shqipe Per lslamin, İs­

tanbul 2002.

• Muhadin Gashi, 7972'den Günümüze kosova'da Din Eğitimi, Yayınlan­

mamış Yüksek Lisans Tezi, Necemttin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Konya 2012

• Muhadin Gashi, "Kosova'da Resmi Din Eğitimi veren Kurumlar'; Balkan

Araştırmaları Dergisi, S. 7, Bursa 2013.

• Muhamed Aruçi, "Kosova'; DİA, Ankara 2002, C. XXVI.

• Murat Yılmaz, Kosova Bağımsızlık Yolunda, İstanbul 2005.

• Mustafa M. Bilge, "Arnavutluk'; DİA, İstanbul 1991, C. 3.

• RaifVırmiça, Osmanlı Mimari Eserleri/, Türk Tarih Kurumu Basımevi, An- kara, 1999.

• Ramadan Şkodra, Sadik Mehmeti, Kosova Cumhuriyeti İslam Birliği, Ko- sova İslam Birliği Yayınları, Priştina 2013.