• HAZIRLAYAN:
NECLA AKMANBAY
TÜRKÇE ÖĞRETMENİ
Sıfat ( ön ad )
İsimlerden önce gelerek onların
rengini , biçimini , durumunu , sayısını , yerini ve her türlü özelliğini belirten
sözcüklere “sıfat” denir.
Sıfatlar mutlaka isimlerle birlikte ve isimlerden önce kullanılır. Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için bir addan önce
gelmesi ve ismi nitelemesi ya da belirtmesi gerekir.
Sıfatlar, anlam ve görevleri bakımından ikiye ayrılır :
1) Niteleme sıfatları 2) Belirtme sıfatları
1) NİTELEME SIFATLARI : Varlıkların rengini, durumunu, biçimini, kısaca nasıl olduklarını bildiren sıfatlara “niteleme
sıfatları” denir.
ÖRNEK : yağmurlu hava , kırmızı elma , N.S İ. N.S İ.
yuvarlak masa , çalışkan öğrenci , NS İ. N.S İ
genç adam….
N.S İ.
NOT : Niteleme sıfatlarını bulabilmek için
isimlere “nasıl?” sorusu sorulur.Alacağımız karşılık , bize o ismi niteleyen sıfatı verir.
ÖRNEK : yaşlı adam ( Nasıl adam ?) yaşlı ( adam )
2) BELİRTME SIFATLARI : Varlıkların sayısını , sırasını bildiren , yerlerini
işaret eden , durumlarını sorarak veya belli belirsiz olarak belirten sıfatlara
“belirtme sıfatları” denir.
Belirtme sıfatları görevleri bakımından dörde ayrılır :
a) İşaret ( gösterme ) sıfatları b) Sayı sıfatları
c) Belgisiz sıfatlar d) Soru sıfatları
a) İŞARET ( GÖSTERME ) SIFATLARI :
Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlara “işaret
sıfatları” denir. İşaret sıfatları “ bu, şu, o, beriki, öteki, öbür, böyle, şöyle, öyle” sözcükleri işaret sıfatları
olarak kullanılan sözcüklerdir. İşaret sıfatını bulmak için “hangi” sorusu sorulur .
ÖRNEK : Şu evi görüyor musun ? , Ben bu mahallede İ.S İ İ.S İ
oturuyorum. , O olayı çoktan unuttum.
İ.S İ
Beriki ağaç neredeyse kuruyacak. , Öbürkü mahalleden İ.S İ İ.S İ
gelmişler. , Şöyle masa istiyorum…
İ.S İ
• NOT : “bu, şu, o” işaret sıfatlarının
çoğulları yoktur. Bunların çoğulları olan
“bunlar, şunlar, onlar” sözcükleri “işaret zamirleri”nde vardır. Ayrıca işaret
sıfatlarıyla işaret zamirlerini birbirine karıştırmamak gerekir. İşaret sıfatları isimlerle birlikte kullanılır. Oysa işaret
zamirleri ismin yerini tutan sözcüklerdir ve isimlerle birlikte kullanılmaz, tek başlarına kullanılır.
• ÖRNEK : Bu , yeni aldığım gömlektir.
i.z
Şu , iyi bir çocuktur. , O , pahalı bir i.z i.z
kumaştır…
• b) SAYI SIFATLARI :
Varlıkların sayılarını , sıralarını, eşit bölümlerini, parçalarını belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları dörde ayrılır :
1) Asıl Sayı Sıfatları : İsimlerin sayılarını tam sayılarla veren sıfatlardır.
ÖRNEK : beş arkadaş , dört gün , iki katlı ev , on üç yıl , yirmi dört saat …
2)Sıra Sayı Sıfatları : Belirttikleri isimlerin sıralarını gösteren sıfatlardır. Sayılara –( )ncı ekinin getirilmesiyle oluşturulur.
ÖRNEK : ikinci sıra , beşinci çocuk , 21. yüzyıl , üçüncü durak , 8. sınıf…
3)Üleştirme Sıfatları : Bölüştürme anlamı vererek isimleri belirten sıfatlardır. Sayılara –er eki getirilerek oluşturulur.
ÖRNEK : ikişer gün izin , beşer sıra , dörder elma …
4)Kesir Sayı Sıfatı : Belirtikleri isimlerin sayılarını kesirli olarak gösteren sıfatlardır .
ÖRNEK : çeyrek ekmek , yarım elma , % 5 faiz , dörtte bir pay , 2,5 saat , 2/3 hisse …
• c) BELGİSİZ SIFATLAR :
Varlıkların sayısını, durumunu, yerini kesinlik
kazandırmadan belirten sıfatlara “belgisiz sıfat” denir.
• ÖRNEK : bütün okullar , birkaç arkadaş , başka kitap , hiçbir insan , birçok ödev , bir çocuk, kimi insanlar , çoğu öğrenciler , biraz para …
• NOT : “Bir” sözcüğü, varlığın “sayısını” gösteriyorsa
“sayı sıfatı”dır. “Herhangi bir” anlamına geliyorsa
“belgisiz sıfat”tır.
• ÖRNEK : “Bir saat sonra görüşürüz.”(sayı belirtiyor ve sayı sıfatı) , “Bir zamanlar kullanmıştım.”
(herhangi bir zaman anlamında ve belgisiz sıfat)
d)SORU SIFATLARI :
Varlıkların sayılarını , yerlerini , durumlarını soru yoluyla belirten sıfatlardır.
ÖRNEK : Kaç kişi? , Nasıl insan? , Hangi cadde? , Kaçıncı sınıf? , Neredeki okul ? , Ne kadar para? , Ne biçim yol ? ….
SIFAT TAMLAMASI : Sıfatlar mutlaka adlarla birlikte ve adlardan önce kullanılır. İşte bir sıfatla bir addan oluşan tamlamalara “sıfat tamlaması” denir.
sıfat tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan ek almaz.
ÖRNEK : ıslak çamaşır , sert rüzgar , kırmızı t.yan t.nan t.yan t.nan t.yan (sıfat) (isim) (s) (i) (s)
elma , yuvarlak masa , başıboş hayvanlar … t.nan t.yan t.nan t.yan t.nan
(i) (s) (i) (s) (i)
Not: Birden fazla sıfat ard arda gelebilir.
Örnek: uzun, yalçın dağlar, sarı, kıvırcık, uzun saç…
sıfat isim sıfat i
• SIFATLARDA PEKİŞTİRME :
Anlamları değişik yollarla kuvvetlendirilmiş niteleme sıfatlarına “pekiştirilmiş sıfat” denir. Sıfatlar şu
yollarla pekiştirilir :
1)Bazı niteleme sıfatlarının ilk ünlü harfine kadar olan kısım alınır. Bunun sonuna “m, p, r, s” harflerinden biri getirilir ve elde edilen hece sıfatın başına eklenir.
Bu yolla yapılan pekiştirmelerde kimi zaman bu hecelerin sonuna “-e” ya da “-ıl” eki getirilerek de pekiştirme yapılabilir :
masmavi (gökyüzü) , bembeyaz (dişler) , sapsarı
(yaprak) , koskocaman (elma), yapayalnız (adam) , çırılçıplak (ağaç) , çepeçevre (duvar) …
2)Yakın , karşıt anlamlı ya da anlamlı ve anlamsız bazı sözcükler bir arada
kullanılır :
irili ufaklı ( taşlar ) , kırık dökük (eşya) , iri yarı (adam) , eğri büğrü (yollar) , genç ihtiyar (insanlar) , irili ufaklı
( taşlar)…
3)Sözcük yinelemesiyle ( ikileme ) olur : İri iri ( erikler) , uzun uzun ( kamışlar ) ,
kırmızı kırmızı elmalar )…
4) “mi” soru edatıyla da pekiştirme yapılır.
Örnek : güzel mi güzel (kız), tuzlu mu tuzlu (yemek) …
• SIFATLARDA KÜÇÜLTME , ANLAM KISILMASI :
Sıfatların anlamları
kuvvetlendirildiği gibi, bazı
eklerle de ( -ce , -cik , -( i )msi , -( i )mtrak, -su ) anlamları
küçültülüp, kısılabilir :
Örnek : İncecik ( uç ) , derince ( çukur ) , mavimtrak ( kazak ) ,
ekşimsi ( portakal ) , minicik
( köpek ), çocuksu (kadın) …
• İSİMLEŞMİŞ SIFATLAR ( SIFATLARIN AD OLARAK KULLANILMASI ) :
Bazen sıfat tamlamalarında isim kullanılmaz. Bu durumda sıfat , ismin yerine geçer ve isimleşmiş olur. Sıfatlar genellikle durum (hâl), iyelik, çoğul eklerini alarak isimleşirler.
• ÖRNEK : “İhtiyar adamlar inatçı olur.” , sıfat isim
“ İhtiyarlar inatçı olur.”
isimleşmiş sıfat
“ o yeşil kumaşı beğendim.”,“ o yeşili beğendim.”…
sıfat isim isimleşmiş sıfat Not: Sıfatlarda isimleşme niteleme sıfatlarında olur.
• UNVAN SIFATLARI :
Kişilerin , rütbe, derece, memuriyet ve sosyal
seviyelerine göre isimlerine takılan saygı ve tanıtma sözlerine “unvan sıfatı” denir.
Unvan sıfatları büyük harfle başlar. Bu sözcükler üç türlü yazılır :
1) Kişi adlarından önce gelir : Bay Utku , Bayan Burcu , Doktor Hasan , General Cemil …
2) Kişi adlarından sonra gelir :Kemal Bey , Halide Hanım , Mustafa Öğretmen ,
Mehmet Albay …
3) Yerine göre kişi adlarından önce ya da sonra gelebilir : Gazi Mustafa Kemal , İsmet Paşa…
4) Akrabalık adları bildiren sözcükler küçük harfle başlar : Hatice teyze , Sedat amca ,
Sacide hala
• YAPILARINA GÖRE SIFATLAR
Sıfatlar yapılarına göre üçe ayrılırlar :
1)BASİT SIFATLAR: Yapım eki almamış kök durumundaki sıfatlardır .
• ÖRNEK : iyi (huy) , temiz (çocuk) , uzun ( yol) ,beş ( kafadar) , yeşil (elma) …
2) TÜREMİŞ SIFATLAR : İsim soylu sözcüklere ya da eylemlere ( fiiller) yapım eki getirilerek türetilen
sıfatlara “türemiş sıfat” denir .
• ÖRNEK : yaz – lık (giysi ) , yalan – cı (tanık) i.k. i.s.t.e i.k i.s.t.e
dur – gun (su) , süz – me (bal) , akıl – lı (kız)…
f.k. f.s.t.e f.k. f.s.t.e i.k i.s.t.e
• 3) BİRLEŞİK SIFATLAR :
İki ya da daha çok sözcüğün birlikte
kullanılmasından meydana gelen sıfatlara “birleşik sıfatlar” denir. Kuruluşları bakımından iki türlüdür : a) Kaynaşıp kalıplaşmış olanlar : Bu sıfatlar birleşik
yazılır.
Miras-yedi (çocuk) , kahve-rengi ( elbise ) , can- ciğer (arkadaş) , yurt-sever (gençler) ,
boş-boğaz (adam) …
b) Kurallı olarak yapılanlar : Bu sıfatlar ayrı yazılır . kısa boylu (adam) , renk renk (çiçekler) , kırık
dökük (eşya) , gözü açık (çocuk) , iki çocuklu (kadın) , bir günlük (iş) , penceresi büyük (ev) , uzun boylu ( adam) , dört silindirli (araba) …
https://www.etkinlikpaylas.com/
