Bilişsel Gelişim

Psikoloji‐ Yrd. Doç. Dr. Yunus PINAR 

BİLİŞSEL GELİŞİM

Eğitim Bilimine Giriş‐ Yrd. Doç. Dr. Yunus PINAR 

Her bir çocuk farklı biçim ve hızda gelişmekte ve gelişim biyolojik, kültürel ve diğer faktörlerden etkilenmektedir.

Öğretmenler, çocukların nasıl öğrendikleri ve onlara en iyi bir biçimde nasıl öğretebileceklerini anlayabilmeleri için çocukların nasıl büyüdüğü ve geliştiğini anlamaya ihtiyaç duymaktadırlar (Corner, 2005).

GENETİK‐

ÇEVRE 

TARTIŞMASI

Gelişim doğumdan itibaren  genetik ve biyolojik 

faktörlerden mi yoksa  çevresel faktörlerden mi  etkilenmektedir? 

Çocuklar 

Bilişsel Olarak  Nasıl 

Gelişirler? 

Gelişim kavramı yaşam boyunca kişilik, sosyal‐duygusal, bilişsel  (düşünme) ve dil alanlarında sergilenen büyüme, uyum ve 

değişimleri yansıtmaktadır.

Psiko‐sosyal gelişme, bilişsel (cognitive), duyuşsal (emotional) ve ahlaki (ethical) boyutları olan kompleks bir kavramdır.

Bilişsel Gelişim

Biliş kavramı dünyayı tanıma, anlama ve öğrenmeyi içeren tüm  zihinsel faaliyetler  (cognition) karşılığı kullanılan bir kelimedir. Çocukların çevrelerini, dünyayı tanıma,  algılama, anlama ve öğrenme becerileri düşünme özellikleri ile ilişkili bir süreçtir. 

Biliş (cognition) terimi, çevremizi öğrenme ve anlamayı içeren  zihinsel etkinlikler karşılığı kullanılır ve yaklaşık olarak düşünme  (thinking) terimi ile eş anlamlıdır. 

Bilişsel gelişimi , düşünme ve akıl yürütme yöntemlerinde gözlenen evrelere göre sınıflayan ilk pskolog Piaget’tir. 

Bilişsel Gelişim

Piaget’in

Bilişsel Gelişim  Kuramı

Jean Piaget (1896‐1980)

Piaget, biyolojik ilke ve yöntemleri  insan gelişimine uyarlamış ve 

psikoloji bilimine kattığı birçok terimi  biyoloji biliminden esinlenerek 

geliştirmiştir.

Yaklaşık 50 yıl boyunca, Jean Piaget (1929, 1954, 1977) çocukların düşünme, akıl  yürütme ve problem çözme biçimleriyle ilgili teoriler geliştirdi. Piaget’nin bilişsel  gelişime olan ilgisi belki de entelektüel açıdan aktif geçirdiği gençlik yıllarında  doğmuştur:  Piaget, ilk makalesini 10 yaşındayken yayınladı ve 14 yaşındayken  kendisine müze müdürü mevkisi teklif  edildi.   

1900’ler. ville école, 134.000  nüfus. 

Gelişim nasıl gerçekleşmektedir?

Bir bebek dünyayı anlama ve keşfetme sürecini nasıl yaşar? Bir bebek  şu soruları test ediyor olabilir mi? 

Oyuncak ayının kulağını emmek acaba nasıl bir duygu?

Tabağımı masanın kenarından aşağı itersem ne olur? 

Acaba şu nesnenin tadı hoşuma gidecek mi? 

Bu küçük deneylerin sonuçları, çocuğu fiziksel ve sosyal dünyaların nasıl  işlediğine dair kuramlar oluşturmaya yöneltir. Piaget, bunlara şemalar ya  da tekil olarak

şema

Eğitim Bilimine Giriş‐ Yrd. Doç. Dr. Yunus PINAR 

Şema: 

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramına İlişkin Temel  Kavramlar

Piaget’ye göre bebekler bakma, tatma, dokunma, işitme ve tutma gibi  basit duyusal ya da motor şemalardan oluşan küçük bir repertuvarla dünyaya geliyordu. Bebek için bir nesne belirli bir tadı olan, 

dokunulduğunda belirli bir his yaratan ya da belirli bir rengi olan bir  şeydi. Daha sonraları, yürümeye yeni başlayan bebekte, kategorize  etme ya da bir nesneyi diğeriyle karşılaştırma gibi zihinsel şemalar da  gelişiyordu. 

Bebekler yeni bir nesne ile karşılaştıklarında bu  nesnenin ne olduğu hakkında nasıl bilgi sahibi  olmaktadırlar? 

Şema, örgütlenmiş davranış veya düşünce  örüntüsüdür; çocuğun çevresiyle etkileştikçe  geliştirdiği davranış ve düşünce kalıplarıdır. 

Ş E MA ^{L A R}

Gelişimsel Değişimin Yapıtaşları

Çocuk adeta bir bilim insanı gibi deneyler  yapmakta, bu küçük deneylerin sonuçları,  çocuğu fiziksel ve sosyal dünyaların nasıl  işlediğine dair kuramlar oluşturmaya 

yöneltmektedir. Yeni bir nesneyle ya da olayla  karşılaşan çocuk, onu bir önceki şemaya 

dayanarak anlamaya çalışır.  

Çocuk yeni bir nesneyle ya da olayla karşılaştığında onu bir önceki şemaya  dayanarak anlamaya çalışır. Piaget buna özümseme süreci diyordu. Eski şema  yeni olayı anlamak için yeterli olmazsa, bu durumda çocuk –iyi bir bilim adamı  olarak‐ şemayı değiştirir ve dünyaya ilişkin kuramını geliştirir. Piaget şemayı bu  şekilde değiştirme sürecine Uyum Sağlama diyordu.

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramına İlişkin Temel  Kavramlar

Uyum Sağlama (Adaptayon):  Çevreye verilen tepkiler  çerçevesinde şemaların özümleme ve uyma süreçleri  vasıtasıyla düzenlenmesi. 

Uyum Sağlama 

Özümleme Dengeleme

Uyum  Kurma

Uyum Kurma/Uyumsama/düzenleme (akomodasyon): 

Piaget’ye göre uyum sağlama sürecinin bir parçası olan uyum kurma, mevcut şemaların yeni deneyimlere dayanılarak  değiştirilmesi ya da eski şemalar veriyi artık yönetemez duruma geldiğinde yenilerinin yaratılmasıdır.  

Özümleme/Özümseme (asimilasyon): Piaget’ye göre, uyum sağlama sürecinin  bir parçası olan özümleme, yeni deneyim ya da bilgilerin mevcut şemalara özümsenmesidir. Bununla birlikte deneyim 

“olduğu gibi” özümlenmez, mevcut şemalara uyacak şekilde biraz değiştirilir (ya da yorumlanır).  

Dengeleme: Piaget’ye göre uyum sağlama sürecinin üçüncü parçası olan denge kurma, özümleme ile  uyum kurmanın dengede olmasını sağlamak için şemaların periyodik olarak yeniden yapılandırılmasıdır. 

Çıngırak – Küp ‐Yumurta

Özümleme ve Uyum Kurma

Özümleme bir olay ya da deneyimi içeri alma ve bir şemanın parçası haline getirme sürecidir. Piaget, bebeğin cam topu, bir lastik topu tuttuğu gibi eline almasını, topu,

“top tutma” şemasına özümlemesi şeklinde yorumlardı.

Burada önemli olan nokta, özümlemenin etkin bir süreç olmasıdır.

Her şeyden önce, bilgileri seçici olarak özümleriz.

Yaşadığımız her deneyimi bir sünger gibi özümsemeyiz;

bunun yerine, bir deneyimin önceden sahip olduğumuz şemalara uyan yönlerine dikkat ederiz. Örneğin, ders sırasında öğretmenin söylediği her şeyi not almaya ya da beyninizde depolamaya çalışabilirsiniz, ancak aslında yalnızca önceden sahip olduğunuz bir kavram ya da modeli ile bağlantı kurabildiğiniz düşünceleri özümlersiniz.

Özümlemenin tamamlayıcı süreci olan uyum kurma, özümleme yoluyla içeri alınan yeni bilgilere göre şemanın değiştirilmesidir. Hayatında ilk kez cam bir topu eline alan bebek, yüzeyinin kayganlığını daha önce lastik toplarla yaşadığı deneyimlerine dayanan beklentileriyle karşılaştıracak, bu duruma tepki verecek ve top tutma şemasını değiştirerek uyum kuracaktır.

Böylece, farklı top türlerinin farklı yüzey özelliklerini de hesaba katan bir top tutma şeması geliştirecektir.

Dolayısıyla, Piaget’nin kuramında uyum kurma gelişimsel değişimin anahtarı niteliğindedir. Uyum kurma yoluyla düşüncelerimizi yeniden örgütler, becerilerimizi geliştirir ve stratejilerimizi değiştiririz.

Dengeleme

Uyum sağlamanın üçüncü alt süreci de dengeleme, yani özümleme ile uyum kurma arasında bir denge kurma sürecidir. Yumurtayı kıran bebek ve anlamaktan çok ezberlemeye çalışan öğrenci var olan şemaları ile durumu kotaramadıklarında ortamı düzenlemek zorunda kalmaktadırlar.

Piaget’nin kuramına göre bu durum dengesizlik yaratmakta veya neyin anlaşıldığı ve neyle baş edileceği arasında dengesizlik oluşmaktadır. İnsanlar bu tür dengesizlikleri, dengesizliğe yol açan uyarıcılara odaklanarak ve yeni şemalar geliştirerek veya eskileri uyarlayarak denge oluşturulana kadar dengesizliği azaltmaya çalışmaktadır. İşte bu dengeyi koruma sürecine dengeleme adı verilmektedir.

Dengelemeye Örnek:

Toz şekeri bilen bir çocuk tuzu ilk  defa gördüğünde buna şeker 

diyecektir. Şekeri yemeye çalıştığında  çocuk acı bir tat alacak ve şaşıracak  bunun sonucunda zihninde 

dengesizlik oluşacaktır. Çocuğa  annesi o tuz onun tadı acıdır 

dediğinde çocuk tuzun acı ve şekere  benzeyen bir şey olduğunu 

öğrenecektir.