11. SINIF KONU ANLATIMLI. 3. ÜNİTE: MANYETİZMA 2. Konu ELEKTROMANYETİK İNDÜKSİYON ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ

(1)

3. ÜNİTE: MANYETİZMA

2. Konu

ELEKTROMANYETİK İNDÜKSİYON ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF

KONU ANLATIMLI

(2)

3. Ünite 2. Konu

(Elektromanyetik ‹ndüksiyon) A’n›n Çözümleri

1

1.. ‹ster manyetik alan tel boyunca hareket etsin, ister tel manyetik alan içinde hareket etsin, her iki durumda da ak› de¤iflimi olufltu¤undan bir indüksi- yon ak›m› oluflur ve ampermetrenin ibresi sapar.

2

2.. ‹ndüklenen emk manyetik ak›n›n de¤iﬂme miktar›- na ba¤l›d›r. Bir manyetik alan içerisinde hareket eden bobinin sar›m say›s› ne kadar fazla ise indük- lenen emk ve teldeki ak›m da o kadar fazla olur.

O hâlde çubuk m›knat›s, sar›m say›s› 2 kat olan bir bobinin içine itilirse, 2 kat emk indüklenir. Sar›m sa- y›s› 3 kat olan bir bobinin içine itilirse 3 kat emk üretilmifl olur. fiekil I deki ampermetre i de¤erini gösteriyorsa, fiekil II deki 2i ve fiekil III teki 3i de¤e- rini gösterir.

3

3.. aa.. ‹ndüksiyon ak›m› daima kendini meydana geti- ren nedene karﬂ› koyacak ﬂekilde hareket eder. Bo- bindeki sar›m say›s›n›n artmas› indüksiyon emk s›

ve ak›m›n›n artmas›na neden olur. Bu da bobinin içinde hareket ettirilen çubuk m›knat›sa uygulaya- ca¤›m›z kuvvetin artmas›na neden olur.

Çubuk m›knat›s› çok sar›ml› bobinde hareket ettirirken neden daha fazla kuvvetin gerekli oldu¤unu bir baflka yoldan daha aç›klayal›m. Sar›m say›s›n›n artmas›yla ortaya ç›kan ak›m art›fl›, bobinin daha kuv- vetli bir elektrom›knat›s olmas›n› sa¤lar. Daha kuv- vetli bir elektrom›knat›s ise çubuk m›knat›s›n hare- ketini zorlaflt›r›r. Çubuk m›knat›s›n sabit h›zla hare- ketine devam etmesi için uygulad›¤›m›z kuvveti ar- t›rmam›z gerekir.

b

b.. Bir çubuk m›knat›s› bobinin içinde hareket ettirirken indüksiyon emk s›n›n elde edildi¤ini biliyoruz. Baﬂ- ka bir de¤iﬂiklik yapmadan yaln›zca sar›m say›s›n›

art›rmakla indüksiyon emk s› da artar. Bu olayda sanki bobinin sar›m say›s›n› art›rd›¤›m›zda karﬂ›l›ks›z bir enerji elde ediyormuﬂuz gibi alg›lanmamal›.

M›knat›sa uygulanan kuvvetin, m›knat›s›n hareket edildi¤i uzakl›k ile çarp›lmas› yap›lan ifli verir. Bu ifl, bobinde ortaya ç›kan ve ampülde harcanan enerji- ye eflittir.

4

4.. aa.. Evet geçer.

b

b.. Ayn› karton kutunun üzerine iki farkl› tel sar›l›- yor. Yani iki farkl› bobin söz konusudur. Bu bobinleri birbirinden ay›rarak aﬂa¤›daki ﬂekilde yeniden çizelim.

1. bobin üzerindeki anahtar kapat›l›d¤›nda 2. bobinde ak› art›ﬂ›ndan dolay› bir indüksiyon ak›m› olu- ﬂur.

cc.. 2. bobin üzerinde oluﬂacak indüksiyon ak›m› B manyetik alan›n› zay›flatmak ister. Bu nedenle B’

manyetik alan›n› üretir. Sa¤ el kural› B’ için uygula- n›rsa 2. bobinde oluﬂacak indiksiyon ak›m›n›n yönü ﬁekil II de gösterildi¤i gibi K dan L ye do¤rudur.

1. bobin B

ﬁekil I

K R L

ﬁekil II 2. bobin

B B′

i₂ i₂

i₁

Nihat Bilgin Yay›nc›l›k©

(3)

5

5.. aa.. Anahtar aç›kken X devresinden bir ak›m geçme- di¤inden, bu bobinin ekseninden geçen manyetik alan çizgileri s›f›rd›r. Anahtar kapat›l›rsa X bobininin ekseninde s›f›rdan bafllayarak gittikçe artan B manyetik alan çizgileri oluflur. Bu çizgilerin yönü sa¤-el kural›yla fiekil I deki gibi bulunur. X bobininde ak›

art›ﬂ›ndan dolay› öz indüksiyon ak›m› oluﬂur.

Devre ak›m› s›f›rdan baﬂlayarak artt›¤› için, öz in- düksiyon ak›m› devre ak›m› ile z›t yönde oluﬂur.

X devresi üzerinde oluflan ve yönü sola do¤ru olan B manyetik alan çizgileri Y devresinden de geçer. A anahtar› aç›kken her iki devrede de s›f›r olan B manyetik alan çizgilerinin, anahtar›n kapanmas›yla ortaya ç›kmas› Y devresinde de ak› art›fl› oluflturur. Ak›

art›fl› sonucu Y devresi üzerinde bir indüksiyon ak›- m› (i´) oluflur. Bu ak›m, kendini oluflturan nedeni ortadan kald›rmak için B´ manyetik alan›n› oluflturur. Sa¤ elin baflparma¤› B´ ünün yönünü göstere- cek flekilde makara avuç içine al›n›rsa, indüksiyon ak›m›n›n II yönünde oldu¤u bulunur.

b

b.. Öz indüksiyon ak›m›n›n oluflma olas›l›¤› yaln›z X bobini üzerinde olabilir. Öz indüksiyon ak›m› oluflabil- mesi için X bobini üzerindeki anahtar›n aç›l›p kapanmas› yani devre ak›m›n›n de¤iflmesi gerekir. X ve Y bobinlerini birbirinden uzaklaflt›rmakla öz in- düksiyon ak›m› oluflmaz.

X ve Y bobinleri birbirinden uzaklaﬂt›r›l›rsa, Y bobi-

ni üzerinde ak› azal›fl›ndan dolay› bir indüksiyon ak›m› oluflur. Y bobininde ak› azald›¤› için, B´ manyetik alan çizgileri bu azalmay› önlemek için do¤a- cakt›r. Sa¤-el kural› uygulan›rsa, Y bobini üzerinde ve I yönünde indüksiyon ak›m› oluflur.

X

R₁

ε

r = 0

Y

R₂ +

–

i´ i

A indüksiyon

ak›m›

B´ B B

ﬁekil III ﬁekil IV

I X

R₁

ε r = 0

Y

R2 – +

i´ i

A Öz indüksiyon

ak›m›

indüksiyon ak›m›

ﬁekil I ﬁekil II

B´ B

II

(4)

B’nin Yan›tlar›

1

1.. K halkas› m›knat›s›n S ucuna yaklaflt›¤›nda bu halkada ak› art›fl›ndan dolay› bir indüksiyon ak›m› oluflur. L halkas› ise m›knat›s›n N ucundan uzaklaflt›r›l›- yor. Bu halkada ak› azal›fl›ndan dolay› bir indüksi- yon ak›m› oluflur (fiekil I).

a

a.. K halkas›nda ak› art›fl›ndan, L halkas›nda ak› aza- l›fl›ndandolay› indüksiyon ak›m› oluflur.

B: Çubuk m›knat›s›n manyetik alan›

B’: ‹ndüksiyon ak›m›ndan dolay› oluﬂan manyetik alan.

K halkas›nda ak› art›fl›na karfl› koymak için oluflacak B’ manyetik alan vektörü B vektörü ile z›t yönde oluflur. L halkas›nda ak› azal›fl›na karfl› koymak için oluflacak B’ manyetik alan vektörü B vektörü ile ayn› yönde oluflur. Sa¤ el kural› uyguland›¤›nda oluflacak indüksiyon ak›mlar›n›n yönü fiekil II deki gibi olur. Buna göre;

b

b.. K halkas›nda (1)yönünde indüksiyon ak›m› oluﬂur.

cc.. L halkas›nda (2)yönünde indüksiyon ak›m› oluﬂur.

2

2.. aa.. (1) numaral› halkada ak› azal›ﬂ›ndan dolay› in- düksiyon ak›m› oluﬂur.

b

b.. (2) numaral› halkada indüksiyon emks› oluﬂur ancak indüksiyon ak›m› oluﬂmaz.

cc.. (3) numaral› halkada ak› art›ﬂ›ndandolay› indük- siyon ak›m› oluﬂur.

3

3.. Daha iyi anlaﬂ›lmas› için soru k›sm›nda verilen uzun bobini ikiye ay›ral›m.

Anahtar kapat›ld›¤›nda 1. bobinde flekilde gösteri- len yönde bir B manyetik alan› oluflur. 1. bobinde anahtar aç›k durumda iken 2. bobinde manyetik ak› s›f›rd›r. Anahtar kapat›ld›¤›nda 2. bobin üzerin- de ak› art›fl› gerçekleflir. ‹ndüksiyon ak›m› ak› art›fl›- n› engelleyecek yönde oluflur. Yani B ile z›t yönde B’ manyetik alan› oluflur (fiekil II). Sa¤ el kural› uyguland›¤›nda indüksiyon ak›m› K dan L ye do¤ru akar. Buna göre;

1. bobin 2. bobin

K L

B´ B

i i

ﬁekil I

K B′

B i_K

L

i_L

B′ B

ﬁekil II K

S

N

L

v

v (1)

(2)

B

ﬁekil I B

(5)

a

a.. 2. bobinde ak› art›ﬂ›olur.

b

b.. 2. bobin üzerindeki indüksiyon ak›m›n›n yönü K dan L yedo¤rudur.

Anahtar aç›k durumda iken 1. bobin üzerinden her- hangi bir ak›m geçmez. Yani devre ak›m› s›f›rd›r.

Anahtar kapat›ld›¤›nda devre ak›m› s›f›rdan bafllayarak h›zla i de¤erine ç›kar. Bu esnada 1. bobin üzerinde oluflan i′ özindiksiyon ak›m› devre ak›m›- n› engelleyecek yönde do¤ar. Bir baflka ifadeyle, i′

ak›m› i ak›m› ile z›t yönde oluﬂur (ﬁekil III). Buna göre;

cc.. 1. bobin üzerindeki öz indüksiyon ak›m› ürete- cin ak›m› ile z›työndedir.

4 4..

K bobinindeki gerilim sürekli art›r›l›nca devreden geçen i ak›m› sürekli artar. K bobini üzerinde oluﬂa- cak i′özindiksiyon ak›m› i ak›m›na karﬂ› koymak için K dan L ye do¤ru akar. Buna göre;

a

a.. K bobini üzerinde oluﬂacak özindüksiyon ak›m›- n›n yönü K dan L yedo¤rudur.

K bobinindeki devre ak›m› sürekli art›nca L halkas›n- da süretli bir ak› art›ﬂ› olur. Buna göre;

b

b.. L halkas›nda sürekli bir ak› art›ﬂ›olur.

K bobini üzerindeki devre ak›m› sürekli artt›¤› için bu bobinin eksenindeki B manyetik alan çizgi say›- s› da sürekli artar. Bu çizgiler L nin içinde de sürek- li bir ak› art›fl› sa¤lar. L de bu ak› art›fl›n› engelleyecek yönde bir indüksiyon ak›m› oluflur. Sa¤ el kura- l› uyguland›¤›nda bu ak›m›n yönü (2) dir.

cc.. L halkas›ndaki indüksiyon ak›m› (2) yönündedir.

5

5.. Elektrogitarlarda gitar teli olarak metal tel kullan›l›r.

E¤er naylon tel kullan›l›rsa elektrogitar çal›ﬂmaz.

6

6.. Baz› bisikletlerde tekerlerin dönmesine ba¤l› jeneratör- ler bulunur. Bu jeneratör bi-

sikletin lambas›na elektrik enerjisi üretir. E¤er jene- ratöre ba¤l› lamba söndürülürse bisiklet daha fazlayol al›r.

K bobini

K L

L halkas›

i

B′ i B

B

K bobini

K L

i i′

1. bobin

i

ﬁekil III

i′ i : devre ak›m›

i′: öz indiksiyon ak›m›

2. bobin

K L

B´

i

ﬁekil II B

(6)

C’nin Yan›tlar›

1 1.. (( Y )

Bir m›knat›s›n çevresindeki çizgiler, manyetik alan çizgileridir. Manyetik alan içine konulan birim yü- zeyden dik olarak geçen çizgi say›s›na manyetik ak›

denir. Bu nedenle manyetik alan çizgileri ile manyetik ak› farkl›d›r.

2 2.. (( Y )

Manyetik alan›n s›n›rlad›¤› bir iletkende indüksiyon emk s›n›n oluﬂmas› için ak›n›n de¤iﬂmesi gerekir.

3 3.. (( Y )

Bir iletken üzerinde ak› de¤iﬂimi varsa bu iletkende indüksiyon emk s› oluﬂur.

4 4.. (( D )

5 5.. (( Y )

Manyetik ak›, manyetik alan içine konulan ve kesit alan› A olan bir yüzeyden dik olarak geçen manyetik alan çizgileridir.

6 6.. (( D )

7 7.. (( D )

8 8.. (( Y )

K dan geçen i ak›m› L teli üzerinde (B ) biçiminde manyetik alan oluﬂturur. K telinden geçen i ak›m›

sürekli art›r›l›nca L teli üzerinde oluflan manyetik alan da sürekli artar. Yani L teli üzerinde ak› art›fl›n- dan dolay› bir indüksiyon ak›m› oluflur. L telinde oluflan indüksiyon ak›m›, (B ) manyetik alan›n›

zay›flatmak için, (B′ ) manyetik alan›n› oluﬂturur.

Sa¤ elin dört parma¤› (B′ ) gösterecek flekilde elimizi ayarlarsak, indüksiyon ak›m›n›n yönü fiekil II deki gibi P okunun tersinde oluflur.

L B B′

i_L

ﬁekil II

K L

B B

ﬁekil I

(7)

Test 1’in Çözümleri

1

1.. ‹letken tel halka manyetik ala- n›n B₁= 0 oldu¤u bölgeden, manyetik alan›n B₂oldu¤u bölgeye girince, sa¤-el kural›na göre K ucu (+), L ucu da (–) ile yüklenir.

M ve N ucu ise yüklenmez. Çerçevenin K noktas›

üretecin (+) kutbu gibi davranaca¤›ndan, oluﬂacak indüksiyon ak›m› I yönünde akar. ‹ndüksiyon emk s›n› veren ba¤›nt› da ε = B.v.ll olur.

Y

Yaann››tt AA dd››rr

2

2.. KO çubu¤una sa¤-el kural› uygulan›rsa K ucunun (+), O ucunun da (–) ile yüklendi¤i bulunur. OL çubu¤una sa¤-el kural› uygulan›rsa L ucunun (+) ile O ucunun da (–) ile yüklendi¤i bulunur.

Yandaki ﬂekilden de görü- lece¤i gibi KO ve OL aras›n- da oluﬂan ε₁^,ε₂^{emk lar›}

ters ba¤l› iki üreteç gibi dav- ran›r. Çubuklar›n emk lar›, ε= B.v.ll = B.ω.r.ll ba¤›nt›s›

ile bulunur. Ba¤›nt›daki ω dairesel yörüngenin aç›sal h›z›d›r. KO çubu¤unun yar›çap› 3 birim, OL çubu¤unun yar›çap› 2 birim al›narak;

ε₁= B.ω.3.3ll= 9Bωll ε₂= B.ω.2.2ll= 4Bωll

Y

Yaann››tt EE ddiirr

3

3.. fiekillere göre, manyetik ak›n›n yönü ( ) fleklinde olup zamanla artmaktad›r. Halkada oluflan indüksi- yon ak›m›n›n yönü, manyetik ak› art›fl›n› azaltacak yönde olur. Yani halkada oluflan indüksiyon ak›m›- n›n oluflturaca¤› manyetik alan ( B′ ) olur. Sa¤

elin baﬂ parma¤› B′ nün yönünü gösterecek ﬂekil- de elimizi ayarlarsak, R direncinden geçen indüksi- yon ak›m›n›n y yönünde oldu¤u bulunur.

fiekil II ye göre manyetik alan›n art›fl› sabittir. Bir baflka ifadeyle, grafi¤in e¤imi sabittir. Bu nedenle indüksiyon ak›m› sabit de¤erlidir.

Y

Yaann››tt DD ddiirr

4 4..

M›knat›s K makaras›ndan uzaklafl›rken L makaras›- na da yaklaflmaktad›r. Yani K makaras›nda ak› aza- l›fl›, L makaras›nda ak› art›fl› meydana gelmektedir.

K makaras›nda B manyetik alan› azald›¤›ndan B′ manyetik alan› B ile ayn› yönde oluflmaktad›r. L makaras›nda B manyetik alan› artt›¤›ndan B′ manyetik alan› B ile z›t yönde oluflur. Her iki flekilde de sa¤-el kural› uygulanarak indüksiyon ak›m›n›n yö- nü flekillerdeki gibi bulunur.

Y

Yaann››tt DD ddiirr

5 5..

K telinden geçen ak›m›n halka merkezinde oluflturdu¤u manyetik alan ( B) fleklinde, L telinden ge- çen ak›m›n oluflturdu¤u manyetik alan ( B) flek- lindedir. Tellerin O noktas›na olan uzakl›klar› da eflit oldu¤undan, O daki bileflke manyetik alan s›f›r olur. fiekil düzlemindeki P bölgesinde ( ) biçimin- de, R bölgesinde ( ) biçiminde bileflke manyetik alan vard›r. Halkan›n –x yönünde veya + x yö- nünde hareket etmesi, halkada ak› art›fl›na neden olur.

II.. Halka – x yönünde hareket edip P bölgesine girince, halkada, yönü ( ) biçiminde olan ak› ar- t›fl› olur. Bu ak› art›fl›ndan dolay›, halkada oluflan

II I

K L

P R

i i

+ x

d d d

– x O

+y

S N

K L

i i

B B

B´ B´

R₂

R₁ (2) (1)

ε .

ε bulunur

4 9 2 1=

–+

– +

L K

O ε1 ε2

+ +

v +

– –– i

(8)

indüksiyon ak›m›n›n oluﬂturaca¤› manyetik alan›n yönü ( B′) ﬂeklinde olur. Sa¤-el kural› uygulanarak, P bölgesindeki indüksiyon ak›m›n›n yönü I olarak bulunur.

IIII.. Halka + x yönünde hareket edip R bölgesine girince, halkada, yönü ( ) biçiminde olan manyetik ak› art›fl› olur. Ak› art›fl›ndan dolay› oluflan indüksi- yon ak›m›n›n oluflturaca¤› manyetik alan›n yönü ( B′) biçiminde olur. Sa¤-el kural› uygulanarak, R bölgesindeki indüksiyon ak›m›n›n yönü II olarak bulunur.

IIIIII.. Halya +y yöyünde hareket edince ak› de¤iﬂimi olmayaca¤›ndan üzerinde indüksiyon ak›m› oluﬂ- maz.

Y

Yaann››tt AA dd››rr

6 6..

Çerçeve ﬁekil I deki gibi manyetik alan çizgilerine dik ise, çerçeve yüzeyinin normaliyle manyetik alan vektörü aras›ndaki aç› 0˚ dir. Bu durumda manyetik ak›;

Φ₁= B.A.cos0° = 4.10^–2.0,5.1 = 2.10^–2 Wb bulunur. Çerçeve döndürülerek ﬁekil II deki konu- ma getirilirse, çerçeve yüzeyinin normaliyle manyetik alan çizgileri aras›ndaki aç› 60° olur. ‹kinci durumdaki manyetik ak›;

Φ₂= B.A.cos60° = 4 . 10^–2. 0,5 . 0,5 = 1 . 10^–2 Wb bulunur. Çerçevenin hareketiyle oluﬂan manyetik ak› de¤iﬂimi ( ΔΦ= Φ₂– Φ₁);

ΔΦ= 1.10^–2– 2 . 10^–2= –1.10^–2 Wb bulunur.

Y

Yaann››tt AA dd››rr..

7

7.. Manyetik alan içinde, alan çizgilerine dik olarak hareket eden iletken bir çubukta oluﬂan indüksi- yon emk s› ε= B.v.ll ba¤›nt›s› ile bulunuyordu.

Buna göre,

Y

Yaann››tt CC ddiirr..

8 8..

M›knat›s›n S kutbu K makaras›na yaklaflmaktad›r. K makaras› bu yaklaflmay› önlemek için fiekil I deki gibi, m›knat›slan›r ve makaran›n eksenindeki B_K manyetik alan› verilen yönde oluflur. Sa¤-el kural›

uyguland›¤›nda i₁ indüksiyon ak›m›n›n yönünün do¤ru oldu¤u görülür.

Ayn› m›knat›s›n N kutbu L makaras›ndan uzaklafl- maktad›r. L makaras› bu uzaklaflmaya karfl› koymak için fiekil I deki gibi m›knat›slan›r. B_Lmanyetik alan çizgisi dikkate al›narak sa¤-el kural› uyguland›¤›nda i₂ak›m›n›n yönü soru k›sm›nda yanl›fl verilmiflitir.

M›knat›s›n S kutbu M makaras›ndan uzaklaﬂmak- tad›r. M makaras›, bu m›knat›s›n uzaklaﬂmas›n›

engellemek için ﬁekil II deki gibi m›knat›slan›r.

Sa¤-el kural›na göre i₃ ak›m›n›n yönü de do¤ru verilmiﬂtir. YYaann››tt DD ddiirr..

R₃ M

i₃

ﬁekil II

S N

i₃ B_M

S N

R₂ L

i₂ K

R₁ i₁

S N

B_L

B_K N S

i₁

ﬁekil I . .

. . .

εε B v

B v bulunur

3

3 2 2

2 1

,

= ,=

normal B

ﬁekil I

normal

60°

30°

ﬁekil II

(9)

9 9..

Reostan›n yeri sabitken, K makaras› üzerinden sabit de¤erde i₁ ak›m› akar. Reostan›n sürgüsü (1) yönünde hareket ederse, i₁ ak›m› ve buna ba¤l›

olarak da B_Kmanyetik alan çizgileri azal›r. i₁ak›m›

sabitken L makaras›ndan sabit say›da manyetik alan çizgileri geçiyordu. Bu çizgilerin azalmas›n›

önlemek için B_Lçizgileri ﬁekil I deki yönde oluﬂur.

Bu durumda L makaras› üzerinde oluﬂan indüksi- yon ak›m› (4) yönünde akar. Bu nedenle I. önerme do¤rudur. I. önerme do¤ru ise II. önerme buna ba¤l› olarak do¤ru olur. Çünkü II. önermede, I. önermenin tam tersi anlat›lm›ﬂt›r. Sürgü (1) yö- nünde hareket etti¤in-

de i₁ ak›m›n›n azald›-

¤›n› söylemiﬂtik. Bu durumda K makaras›

üzerinde bu azalmay›

önlemek için i₁ ak›m›

ile ayn› yönlü öz in-

düksiyon ak›m› (i₁

′

) oluﬂur. Bu ak›m (2) yönünde olaca¤› için III. önerme de do¤rudur.

Y

Yaann››tt EE ddiirr..

1 100..

Aç›k durumdaki A anahtar›n› aniden kapatal›m. L makaras› üzerindeki B_Lmanyetik alan çizgileri h›z- la artarken, bu çizgiler K makaras›ndan da geçer. K makaras› bu çizgilere karfl› koymak için B_Kçizgile- rini oluflturur. Buna ba¤l› olarak (1) yönünde bir indüksiyon ak›m› oluflur. Kapal› durumdaki A anahtar›n› aniden açarsak, yukar›da anlatt›klar›m›- z›n tersine (2) yönünde bir indüksiyon ak›m› oluflur.

A anahtar›n›n aç›l›p kapanmas›yla K makaras›nda bir ak› de¤iﬂimi olur. Bu ak› de¤iﬂiminin sonucu yaln›zca K makaras› üzerinde bir indüksiyon emk s›

(ε) ve indüksiyon ak›m› (i) oluflur. Ak› de¤iflimi sonucu oluflan indüksiyon emk s›n›n de¤eri;

ba¤›nt›s›yla bulunur. n, sar›m say›s›, A kesit alan›

olmak üzere Φ = n.B.A d›r. Bu ba¤›nt›lara dikkat edildi¤inde K makaras› üzerinde oluﬂan indüksiyon emk s›, n, A ve B ye ba¤l›d›r. ‹ndüksiyon ak›m› ise;

oldu¤undan, ak›m R ye de ba¤l›d›r.

Dikkat edilirse III ile verilen önermede L makaras›- n›n kesit alan›ndan söz edilmiﬂtir. Bu nedenle

Y

Yaann››tt DD ddiirr..

1 111..

K ve L tellerinden eflit fliddetli i ak›mlar› geçti¤inde, halkan›n merkezinde eflit fliddetli B_K, B_L manyetik alan çizgileri oluflur. Bu çizgiler z›t yönlü oldu¤undan halkan›n merkezindeki bileflke manyetik alan s›f›rd›r. Halka üzerinde bir indüksiyon ak›m›n›n oluflmas› için, halkada bir ak› de¤iflimi olmal›d›r.

I. Her iki telden geçen ak›mlar eﬂit miktarda art›r›l›r- sa, halkan›n merkezindeki bileﬂke manyetik alan yine s›f›r olur. Yaln›z i_Kak›m› art›r›l›rsa, halkan›n merkezinde ( ) B_Kmanyetik alan çizgileri artar. Bu ak›

art›ﬂ› sonucu halkada indüksiyon ak›m› oluﬂur.

II. Halka (1) yönünde hareket ettirilirse, halkan›n merkezinde art›k bileflke manyetik alan s›f›r de¤ildir. Bu nedenle halkan›n hareketi süresince, halkada ak› de¤iflimi olacak ve halkada bir indük- siyon ak›m› oluflacakt›r.

III. Halka ak›m yönünde hareket ettirilirse, halkada- ki bileﬂke manyetik alan hareket boyunca s›f›r olur.

Bu durumda halkada yine indüksiyon ak›m›

oluﬂmaz. YYaann››tt CC ddiirr..

r

i_K=i

r

(1) K

L

B_L B_K

i_L=i i=R

ε

ΔΦΔ ε⁼ _t

K

(2) (1)

L

i B_K

B_L

i A L

(4) K

(1)

B_L B_K

i₁

reosta

ﬁekil I

K

(1)

i₁

reosta

ﬁekil II i₁

i₁′

(10)

1 122..

I. Anahtar kapat›ld›¤›nda sa¤ el kural›na göre X bobini üzerinde yönü flekilde gösterilen manyetik alan oluflur. Bu manyetik alan Y bobininden de ge- çer. Daha önce Y bobini üzerinde bir manyetik alan olmad›¤›ndan yeni durum bir ak› art›fl›d›r. Y bobini üzerinde, bu ak› art›fl›n› engelleyecek yön- de, R oku yönünde bir indiksüyon ak›m› oluflur.

II. Reosta sürgüsünün P oku yönünde çekilmesi Y bobininde ak› art›ﬂ›na neden olur. Y bobininde ak›

art›ﬂ› R oku yönünde indiksüyon ak›m› oluﬂmas›na neden olur.

III. Anahtar kapal›yken bobinler birbirinden uzak- laﬂt›r›l›rsa Y boninide ak› azal›ﬂ› meydana gelir. Bu durul R okunun tersine bir indüksiyon ak›m› do¤u- rur.

Y

Yaann››tt CC ddiirr..

X Y

P oku

reosta R oku

A anahtar

B B