B U G Ü N K Ü K Ü L T Ü R V E İ K A M E T G Â H
Yazan: Wilhelm Schütte
Güzel San'atlar Akademisi Atölye Profesörü
Güzel sanat mensubuna bugünkü kültür ba-kımından düşen mühim bir hizmet hissesi ikamet-gâhın şekillendirilmesi işidir.
Biz inşa sanatında, binanın içi ile dışı ve kullanılacağı maksat ile şekli arasında mevcut uygunluğa, istinat eden bir imtizaç ararız. Evin bizim yirminci asır hayatımıza ve yirminci asır kültürüne uygun olması.. İşte ikametgâh inşaatı-nın inşa sanatkârlığı bakımından, hedefi budur. İkametgâhın bugünkü şekillerinden bahsedilmesi ancak bunu yirminci asrın umum kültürü ve ha-yatı ile münasebetlendirilmesi takdirinde bir mâ-na ifade eder.
Kültürümüz, yaşayışımız, ve alışkanlıklarımız sürekli bir gelişme halindedir. Bu gelişme ile ve teknik imkânların arttırılması ile birlikte ikamet-gâhtan istenen ve beklenen şeyler de çoğalmakta-dır.
Eski zamanların pek çok alışkanlıkları bu gün de yaşamaktadır. 'Bu ikametgâhın bir çok kı-sımlarında iyi ve güzel an'anelere yer verdirir. Birçok yeni şeyler de bu eskilere katılmakta ve bazan da yeniler, eskilerin yerine geçmiş bulun-maktadır. İşte mimarın rolü modern ve kültürlü yaşayışın tam değerde bir çerçevesini yaratmak ve bu maksatla teknik; vasıtalardan tam manasiyle faydalanmaktır. İkametgâh inşası bilhassa yirminci asırda umumî ehemmiyette bir mesele halini al-mıştır. Sebebi de birinci cihan harbinden sonra bütün Avrupa memleketlerinde şiddetli bir ika-metgâh buhranının hüküm sürmüş olmasıdır. Herkesin sıhhî ikametgâhlarda otumasının ehem-miyeti hususundak kavrayışın gittikçe artan bir surette yayılması da ayrı bir âmil olmuştur. Lüks içir. sıhhî ikametgâhlar vücude getirmek umumun vücut ve dimağ sağlığı için lüzumlu olan esasları kurmak demek olduğu kadar salgın hastalıkların ortaya çıkmasını ve ahlâkî soysuzlaşmayı
önle-Yukarıda: XIX cu asrın tipik yapı tarzl: İnşaat adaları-nın dört yanı çepeçevre binalarla çerçevelid'r ve ortada ka-an boşluğun da kısmen daha başka yapılarla örtülü oluşu, çirk n, gayri sıhhî arka av .uların meydana gelmesi ncticeslni doğur-muştur.
Aşağıda: Kapalı .nşaattan açık inşaata geçiş şeması: I. Arka &vlulariyle eski yapı tarzl.
H. Orta avlulu çepeçevre inşaat. III. Caddeler boyunc? açık yapı tarzı IV. «Sıra sıra. yapı tarzı.
mek manasına gelmektedir. Şimdi Türkiyede hü-kümetin teşvik ettiği mîllî sanayiin tekâmül etti-rilmesi içinde ikametgâh meselesinin nasıl hâd bir mahiyet aldığına »hepimiz şahit bulunuyoruz. Sü-mer Bank ve diğer müesseselerin vücude getirdik-leri iskân inşaatı her sene dünyada yüz binlerce yeni ikamtgâh inşa edilmekte olduğunu isbat
(
Biivüi: biı şehrin (Stokhclm) dış mahallelerindik! modern evler. Az ırasrafla yepllabilir slra evler, hususî şekilde cazip bir mesken topluluğu meydana getirecek tarzda tabiatın orta yerine oturtulmuştur
yor ve bu binalarda bittabi onları yaptıranların arzuları ve alışkanlıkları mühim bir mevki işgal ediyor. Bu sebeple yeni inşa edilen evler ve apar-tımanlar bize ikametgâh inşaatındaki temayülleri sarahatle göstermektedir. Yeni binaları bundan evvelki devrede inşa edilmiş olan binalarla mu-kayese etmek suretile yirminci asır ikamet kül-türünün kakarkterlerini bilmek mümkündür.
Yirminci asrın ikamet kültürü de fikir kültü-rü gibi bilhassa şehirlerde gelişmiş olduğu için, en yiisi, onun hususiyetlerini, şehirlerdeki ika-metgâhın muhtelif şekillerinde görüp tanımak tır. Fakat bir çok hususiyetler köylerdeki ikamet-gâh ve köylü kültürü bakımından da varittir.
I — İkametgâhın fonksiyonu:
Hepimiz kendi ikametgâhımız için «ideal» saydığımız bir şekli hayalimizde yaşatırız. Hepi-miz güzel ve rahat bir evde oturmak isteriz ve bu elbet pek mühimdir; çünkü zaman itibarile hayatımızın takriben yansını evde geçiririz.
«Evimide» ailemizin içinde bulunmak isteriz ve bu aile samimiyeti içindeki yaşayış gittikçe ar-tan bir ehemmiyet kesbetmektedir; çünkü meslek-leri tahsilmeslek-leri ile uğraşmak üzere başka yerlere gidiyorlar. İşte ikametgâhların şahsî arzulara göre .şekillendirilip taksimatlandmlması ve ferdî bir hususiyeti haiz olması bu samimî aile yaşayışı-nın faydasmdadır.
Bugün ekseri insanlar iş yerlerinde fcaşkala-rile birlikte bulunmak suretüe çalıxtıklanndan ikametgâh bir tecerrüt, bir içeri çekilip toplanma
Modam büyük şehir apartmanı (Amsl/e.dam)- Blı- çok apartman, daireleri tek bir yapıda toplanmış olmakla beraber cepheden bak.'l.nca tek tek her daire kendi şekil ve rnikyasi içinde şekillendirilmektedir.
yeridir. Ayni zamanda dinlenme ve dinçlenme yeridir. Bunun için de insanın evinde rahatlık bula bilmesi icap eder. İçinde yaşadığımız devrin bir hususiyeti de merasim külfetlerini evden başka yerlere nakletmiş bulunmasıdır. Kabul törenleri ve büyücek aile merasimleri oteller ve halkevleri g'ıbi umumî yerlerde yapılıyor. Eve, sadece ahbap-lar teklifsizce ve o nisbette bir samimîlik içinde buluşup sohbet etmek üzere geliyorlar.
Eski zamanların aksine olarak şimdi artık umumiyetle iş hayatı ikametgâh ile birleşik değil-dir. Bunun sebebi işte kullanılan memur ve müs-tahdem adedinin çoğalması ile kendiliğinden ve kolayca izah edilebilir, hattâ hekimler, avukatlar ve saire de muayenehane ve yazıhanelerini ekse-riya ikamet mahallerinden uzakta bulunan ticaret semtlerinde açıyorlar.
Doğumları hastahanelerde yapmak ve hasta-ları da artık evlerde tedavi etmemek umumiyetle âdet hükmüne girmektedir.
sa-Modern büyük şehir apartmanının arka cephesi (Ma'niö). Binaları arasında kaJan sahalar artık arka avlu olmaktan çı-karılıp bir yeşil saha hal ne sokulmuştur.
atini yolda sarfetmeğe güçlükle razı olabüir. Bit-tabi ikametgâhının hal ve mevkii müsait ise...
II ı— İkametgâhın hali ve mevkii:
Bugün (bizim istediğimiz evin mevkii, ye-şillik içnde olmalıdır. İş ve ticaret yerlerinin şeh-rin göbeğinde merkezleşmesi diğer semtleşeh-rin fe-rahlaştırılması ile atbaşı gider. Şehrin içinde ve etrafında parklar tesis edilir ve yeşil sahalar şeh-rin merkezine kadar uzatılır. İkametgâh semtleri yeşil sahalarda vücude getirilir. Meevcut bütün tabiî güzellikleri bu yeşil sahalarda birlikte tam bir surette tebarüz ettirmek hususundaki gayret-ler her yerde göze çarpmaktadır. Meselâ Stocholm şehrinin yeni tesis edilen ikametgâh semtlerinden bakılınca, orada tabiatın hususiyetini teşkil eden granit kayalıklar ve çamlıklar her yerden görü-nür ve şuradan buradan görünen Mölar gölünün mavi parıltıları manzarayı daha da güzelleştirir. Yakınındaki ormanın güzel kokularının ika-metgâhlara gelmesi buna mukabil civarda bulu-nan fabrikalardan çıkan gazlerden ikametgâhın ko-runması için, rüzgârın en çok hangi istikametten estiği gözetilir.
Arsalar üzerine yapılacak inşaat geniş mik-yasta tahdit edilmiştir.
On dokuzuncu asrın ikametgâh mahalleleri-ne çok defa «taş çölleri» ismi takılmıştır.
Bina adalarının taş cepheleri, taş caddeler ve dar avlular kenarında birbirlerine pek yakın oterak karşı karşıyadırlar. Yirminci asrın ikametgâh ma-halleleri için ise havası iyi ve bol olan açıklık ve
tabiatin bağlı bahçeli yerler seçilir.
Eski tarz bir oturma odasl: Tabiata kapalıdır; perdeler odâyl loşlaşlirır; çirkin ve nâhoştur.
Eskiden insanın kendi oturmasına mahsus olan tek ev ekseriyatle idael sayılırdı. Böyle tek evlerden mürekkep mahallelerin bugün de her memlekette yapıldıklarına tesadüf edilebiliyor. Etrafı açık olarak serbest bu- halde bulunan bu
Modern bir oturma odası: Tabiata açıktır; zar.f,, rahat, Modern oda. Aydın ve ışıklı; hem divan hem yatnğa el-basit möbleli, hoş bir oda. verişil sedirler.
mahallesi ise bu gibi tertiplerin en
güzellerinden-,1 • I ' Gir. . , ı
Gerek umumî iskân mahalleleri halinde, ge-rekse ayrı ayrı yapılmış tek ailelik evler lıâlen pek çok inşa edilmekte ise de temayülün her ta-rafta, başka bir ikametgâh tarzına doğru istikamet aldığı gayet sarih olarak görünüyor. Bu istika-met apartımandır, ve bunun da iyi sebepleri var-dır. Tek ailelik evler tamir ve bakım için o kadar büyük masrafa lüzum gösterir ki, bunları ek-seri kimseler üzerine almak istemiyor ve ala-mıyorlar da. Eskiden kadınlar ekseriya
münha-sıran ev ve evin işlerile meşgul olurlar ve kendi-lerine hizmetçiler bu hususta yardım ederlerdi. Bu gün ise Amerikada kadın nüfusun yarısı şehirlerde meslek sahibidir; evlere hizmetçi bulmak da bilfiil imkânsızdır. Avrupada da vaziyet bundan pek farklı değildir. İşte böylece şimdi büyük bir ekse-riyet güzel bir apartımanı tercih ediyor; tamir, teshin ve saire dertlerinden kurtuluyor ve kulla-nişlı tertibat, modern teçhizat dolayısile ev kadı-nına düşen iş asgarî hadde inmiş oluyor. Fakat ay-ni zamanda, ikametgâh hayatını güzelleştiren ve ideal sayılan tek ailelik evlerde bulunan şeylerin mümkün olduğu kadar apartımanlarda da bulun-ması istenir. Daha şimdiden bir çok apartıman tip-leri vardır ki, ikametgâh hayatının rahatlıkları ve
güzellikleri bakımından tek ailelik evlerin ekseri-sile boy ölçüşebilirler ve rahatlık bakımından ise onlardan daha da ileridedirler.
Bu inkişafın en yüksek basamağını (Boar-ding - House) 1er teşkil eder. Bunlarda adeta bir otel imiş gibi ev işleri, temizlik ve saire evin
ida-resine mahsus teşkilât tarafından yapılır. Bir mer-kez mutfağı vardır ve bu istiyenlere hazır veya yarı hazırlanmış yemekler verir. Bunların en
ba-CDevam edecek)
Küçük modern bir spartman plânı (Mimar Prof. W. Schütte) H — Giriş holü M — Mutfak B — Hamam ve tuvalet Ç — Yatak - divanlarla mücehhez çocuk odası
O — Yemek, oturma ve çalışına köşelerîyle o'urma odssı T — Gur.ev yanda bir taraça
E — Ana baba odasl, yatak-divan ve koltuklarla
rahat-laşUrliımıştir. » Oturma oüasiyie ana baba odası, aralarındaki sürmeli,
haf f bölme açılarak birleştirilince, Kuzey pencereleri ve Gü-ney kapılariyle, öairenir bir ucundan öbür ucuna nazaran ge-ni* bir oda haline sokulabilir. Böylelikle yazları ev h ç bir
zaman pek sıcak olmıyecağından, bu ta rz bir ev Tü-klye gibi
