G‹R‹fi
Hepatit D etkeni ilk kez 1977 y›l›nda ‹talya’da Rizzetto ve arkadafllar› taraf›ndan bildirilen, he- patit D virüsü (HDV) veya delta virüsü olarak adland›r›lan, tek bafl›na patojen olmayan defek- tif bir RNA virüsüdür (1). HDV, virüslerin bir alt grubu olan satellitler grubunda yer almaktad›r.
Satellit ailesi içinde hayvan türlerini infekte eden tek virüs olup, yard›mc› virüs olarak rol alan hepatit B virüsü (HBV) ile infekte 10 milyo- nu aflk›n kifliyi etkilemifltir (2).
HDV infeksiyonu koinfeksiyon veya süperinfeksi- yon fleklinde ortaya ç›kabilir. HBV ile birlikte ko- infeksiyona veya HBsAg tafl›y›c› kiflilerde sonra- dan eklenerek süperinfeksiyona neden olur. Koin- feksiyonda fulminan hepatit geliflme riski tek ba- fl›na HBV infeksiyonuna göre daha fazlad›r. Fulmi- nan hepatit olgular›n›n %3-25’inden HDV sorum- ludur. Süperinfeksiyonun koinfeksiyondan en önemli fark› akut infeksiyon sonras› daha s›k kro- nikleflme ve siroz görülmesidir (3).
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 32-35
32
Van’da HBV ile ‹nfekte Kiflilerde Anti-HDV Pozitifli¤i
Filiz ARABACI1, Ayd›n DEVEC‹1, Ömer EV‹RGEN1, Özlem YILDIZ1
1Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, VAN
ÖZET
Bu çal›flmada, Ocak 2002-Aral›k 2002 tarihleri aras›nda Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi ‹nfeksi- yon Hastal›klar› Poliklini¤i’nde görülen 60’› HBsAg tafl›y›c›s›, 25’i akut hepatit B, 25’i kronik aktif hepatit olan top- lam 110 hastada anti-HDV taranm›flt›r. Akut olgularda %4, tafl›y›c›larda %27.7, kronik olgularda %56.2 seropozi- tiflik saptanm›flt›r. Hepatit B ile karfl›laflman›n yüksek oldu¤u yöremizde hepatit D gözard› edilmemeli, düzenli aral›klarla taranmal›d›r.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B, hepatit D, anti-HDV, tafl›y›c›, akut, kronik.
SUMMARY
Anti-HDV Seropositivity of the Patients Infected with HBV in Van
In this study totally 110 patient (of which 60 HBsAg carrier, 25 acute hepatitis B, 25 chronic active hepatitis) has be- en searched about seropositivity of anti-HDV in Yüzüncü Y›l University Medical Faculty Hospital, outpatient clinic of Infectious Diseases Department. The anti-HDV seropositivity rates were found as 4% in acute cases, 27.7% in carri- ers and 56.2% in chronic cases. Because of high prevalance rates for hepatitis B, screening for hepatitis D mustn’t be ignored and should be searched regularly in our region.
Key Words: Hepatitis B, hepatitis D, anti-HDV, carrier, acute, chronic.
Yöremizde HBsAg seroprevalans› %9.5 olup, Tür- kiye ortalamas›n›n üzerindedir (4). Bu nedenle bölümümüzde takip ve tedavileri yap›lan olgular- da anti-HDV seroprevalans›n› belirlemek ve ülke- mizde saptanan oranlardan farkl›l›k olup olmad›-
¤›n› saptamak amac›yla bu çal›flma planlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› Poliklini¤i’nde Ocak 2002-Aral›k 2002 tarihleri aras›nda takibi yap›lan 85 HBsAg tafl›y›c›
olgu ve ayn› dönemde klinikte yat›r›larak tedavi edilen 25 akut B hepatitli olguda anti-HDV tarama- s› yap›lm›flt›r. Tüm olgulara hastanemiz mikrobi- yoloji laboratuvar›nda HBsAg, anti-HBc IgG ve IgM, anti-HBs, HBeAg, anti-HBe, anti-HAV IgG, anti- HCV ve anti-HDV testleri ELISA metodu ile bak›l- m›fl, ayr›ca transaminaz ve bilirubin de¤erleri öl- çülmüfltür. Testler için PK marka mikroELISA ciha- z› ve Giulliana Diagnostica (‹talya) ticari kitleri kullan›lm›flt›r.
Çal›flman›n istatistiksel analizi SPSS for Windows 10.00 paket program› kullan›larak yap›lm›flt›r.
BULGULAR
Olgular öncelikle HBsAg tafl›y›c›lar› ve akut hepa- tit olgular› olarak iki gruba ayr›lm›flt›r. Tafl›y›c›lar grubundaki 85 olgunun 17 (%20.2)’si kad›n, 67 (%79.8)’si erkekti. Olgular›n yafl ortalamas› 31.28
± 8.72 olarak bulundu. Bu gruptaki hastalar takip sürelerine göre dört gruba ayr›ld› (Grup 1: Alt› ay- dan k›sa, Grup 2: Alt› ay-bir y›l, Grup 3: Bir-üç y›l, Grup 4: Üç y›ldan fazla). Ard›ndan tafl›y›c›l›¤›n sü- resi ile HDV iliflkisi incelendi (Tablo 1). Gruplar aras›nda HDV pozitifli¤i aç›s›ndan bir fark bulu- namad› (Ki-kare, p= 0.147). Cinsiyete göre HDV pozitifli¤i incelendi¤inde yine istatistiksel olarak önemli bir fark bulunamad› (p= 0.315) (Tablo 2).
Daha sonra olgular›n HBeAg pozitifli¤i ile HDV po- zitifli¤i aras›ndaki iliflkiye bak›ld› (Tablo 3). Bu ko- nuda da anlaml› bir iliflki saptanamad› (p= 0.586).
Saptanan tek anlaml› iliflki serum alanin aminot- ransferaz (ALT) yüksekli¤i ile HDV pozitifli¤i ol- mufltur (Tablo 4, p= 0.016). Serum ALT yüksek olan olgularda ALT normal olgulara göre daha faz- la anti-HDV pozitifli¤i saptanm›flt›r.
Takibini yapt›¤›m›z HBsAg tafl›y›c› olgular›n 25’ine karaci¤er biyopsisi ile kronik aktif hepatit tan›s› konmufl, bu olgular›n %56.2’sinde HDV po- zitif bulunmufltur. Bunun d›fl›nda kalan 60 tafl›y›c›
olgunun %27.7’sinde HDV pozitif bulunmufltur.
Tafl›y›c› ve kronik olgular beraber de¤erlendirildi-
¤inde %34.9 pozitiflik saptanm›flt›r. Akut hepatit B’li olgular›n say›s› 25 olup, 7 (%28)’si kad›n, 18 (%72)’i erkekti. Bu olgular›n yafl ortalamas› 28.84
± 11.62’dir. Bu 25 olgunun 1 (%4)’inde HDV pozi- tifli¤i saptanm›flt›r. HDV pozitiflik oranlar› aras›n- daki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmufltur (Tablo 5, p= 0.020).
Van’da HBV ile ‹nfekte Kiflilerde Anti-HDV Pozitifli¤i
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 32-35 33
Tablo 1. Tafl›y›c› olgular›n takip süresi ile HDV pozitifli¤i.
Takip Anti-HDV
süresi Negatif Pozitif Toplam
< 6 ay 21 7 28
Altı ay-bir yıl 19 3 22
Bir-üç yıl 17 6 23
> 3 yıl 6 6 12
Toplam 63 22 85
Tablo 2. Cinsiyete göre HDV pozitifli¤i.
Anti-HDV
Cinsiyet Negatif Pozitif Toplam
Kadın 15 3 18
Erkek 48 19 67
Toplam 63 22 85
Tablo 3. HBeAg pozitifli¤ine göre HDV sonuçlar›.
Anti-HDV
HBeAg Negatif Pozitif Toplam
Negatif 52 17 69
Pozitif 11 5 16
Toplam 63 22 85
Tablo 4. ALT yüksekli¤i ve HDV pozitifli¤i.
ALT Anti-HDV
yüksekliği Negatif Pozitif Toplam
Yok 44 9 53
Var 19 13 32
Toplam 63 22 85
TARTIfiMA
Dünyan›n de¤iflik bölgelerinden yap›lan yay›n- larda; HBsAg tafl›y›c›lar›nda anti-HDV seropozi- tifli¤inin çok farkl› oranlarda oldu¤u görülmek- tedir. Asemptomatik tafl›y›c›larda en yüksek ra- kamlar %17.7 ve %17 ile Tunus ve Hindistan’dan bildirilmifltir (5,6). Yap›lan çal›flmalar›n ço¤un- da en yüksek risk grubu olarak intravenöz (IV) ilaç kullanan hastalar gösterilmifltir (7,8). Akut hepatit B’li hastalarda HDV pozitifli¤i en fazla
‹talya (%17.1) ve Hindistan’da (%16) saptanm›fl- t›r (6,9).
Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda, HBsAg tafl›y›c›s›
olan olgularda HDV pozitifli¤i genel olarak bak›l- d›¤›nda (sa¤l›kl› tafl›y›c›lar ve kronik olgular) An- kara’da %15.7, Sivas’ta %9.8, Eskiflehir’de %7.5, Manisa’da %3 olarak bildirilmifltir (10-13).
Akut hepatit B hastalar›nda saptanan HDV koin- feksiyon oranlar› flöyledir: Ankara’da yap›lan ça- l›flmalarda %17.9-3.8 aras›nda de¤iflen sonuçlar saptanm›flt›r (10,12,14-17). Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nden Elaz›¤’da %7.3, Diyarbak›r’da ise
%21.8 oran›nda akut hepatit B olgular›nda HDV pozitifli¤i bildirilmifltir (18,19).
Kronik hepatit B infeksiyonu olan olgularda HDV pozitifli¤i en yüksek (%41.2) Elaz›¤’da yap›lan ça- l›flmada saptanm›flt›r (18). Ankara’da yap›lan ça- l›flmalarda, kronik olgulardaki HDV süperinfeksi- yonu %38.9-16.2 oranlar› aras›nda bildirilmifltir (10,17,20,21). Kayseri’de %23 olarak saptanan HDV pozitifli¤i, Diyarbak›r’da %20.3 olarak bildi- rilmifl, en düflük oran %15.6 ile Eskiflehir’de yap›- lan çal›flmada saptanm›flt›r (12,19,22).
HBsAg tafl›y›c›lar›nda HDV pozitifli¤ini inceleyen tüm bu çal›flmalar incelendi¤inde flu saptama ya- p›lm›flt›r: Baz› çal›flmalar, laboratuvara gönderi- len serumlarda saptanan sonuçlar› bildirmekte
olup, bu çal›flmalarda tafl›y›c› ve kronik olgular›n ayr›m› net yap›lamam›fl, HBV-DNA veya biyopsi sonuçlar› olmaks›z›n yaln›zca transaminazlar›
yüksek olgular kronik olarak kabul edilmifltir (10,12,14,19). Bu da gruplarda saptanan seropozi- tiflik oranlar›n› etkilemektedir.
Bizim çal›flmam›zda, 60’› sa¤l›kl› HBsAg tafl›y›c›- s›, 25’i kronik aktif hepatit, 25’i akut hepatit B olan toplam 110 olguda HDV pozitifli¤i taran- m›flt›r. Asemptomatik tafl›y›c›larda %27.7, kro- nik olgularda %56.2 pozitiflik bulunmufl, tafl›y›c›
ve kronik olgular beraber de¤erlendirildi¤inde
%34.9 pozitiflik saptanm›flt›r (Tablo 4). Akut ol- gulardan yaln›zca 1 (%4) olguda HDV pozitifli¤i bulunmufltur. Bu sonuçlar› yorumlad›¤›m›zda yöremizde asemptomatik tafl›y›c›lar ve kronik olgularda HDV seropozitifli¤i ülke genelinin üs- tünde saptan›rken, akut olgularda saptanan oran Eyigün ve arkadafllar›n›n bildirdi¤i sonuç- la uyumlu fakat di¤er çal›flmalarda saptanan oranlardan daha düflük bulunmufltur (10,14-19).
HDV pozitiflikleri aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda fark bulunamam›flt›r. Ancak asemptomatik tafl›- y›c›lar ve kronik HBV’li olgular aras›ndaki fark anlaml› bulunmufltur. HDV pozitifli¤i transami- nazlar› yüksek seyreden olgularda anlaml› dere- cede yüksek bulunmufl olup, ayaktan takibi sü- ren tafl›y›c› olgularda, transaminazlar yüksek saptand›¤›nda HDV taramas›n›n tekrar› uygun olacakt›r.
HDV pozitif olgularda bulafl yollar›n›n irdelendi¤i bir çal›flmada saptanan riskli olgular flunlard›r: S›k ve devaml› kan transfüzyonu, s›k perkütan müda- hale en önemli riskler olup, bunu hemodiyaliz, operasyon öyküsü, i¤ne batmas› ve hepatitli has- ta ile temas izlemektedir (23). Gaziantep’te yap›- lan bir çal›flmada, HBsAg negatif 120 sa¤l›k çal›fla- n›nda anti-HDV taranm›fl ve %1.7 pozitiflik bulun- mufltur (24).
Sonuç olarak; HDV’nin kifliye bulaflmas›nda HBV d›fl›nda baflka hepadnavirüslerin de etkili olabilece¤i bilindi¤inden özellikle sa¤l›k çal›- flanlar› gibi yüksek riskli gruplarda bulafl›n ön- lenmesi için gerekli koruyucu tedbirlerin al›n- mas› son derece önemlidir. Saptanan risk grup- lar›nda da koruyucu önlemlere dikkat edilmesi ve özellikle hemodiyaliz ünitelerinde HDV pozi- tifli¤i yönünden olgular›n düzenli aral›klarla ta- ranmas› gereklidir.
Arabac› F ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 32-35
34
Tablo 5. HDV pozitifli¤inin akut, tafl›y›c› ve kro- nik olgulara göre da¤›l›m›.
Anti-HDV
Olgular Negatif Pozitif Toplam
Akut 24 1 25
Taşıyıcı 47 13 60
Kronik hepatit 16 9 25
Toplam 87 23 110
Van’da HBV ile ‹nfekte Kiflilerde Anti-HDV Pozitifli¤i
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(1): 32-35 35
KAYNAKLAR
1. Helvac› M, Arun E, Cetemen A. D hepatiti. Yeni T›p Derg 1997; 14: 101-3.
2. Hadziyannis SJ. Review: Hepatitis delta. J Gastro- enterol Hepatol 1997; 12: 289-98.
3. Leblebicioğlu H. Hepatit D infeksiyonu: Tan›. Te- keli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. An- kara: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği Yay›n›, 2003: 243.
4. Türkdoğan MK, Berktaş M, Tuncer İ ve ark. Van bölgesinde viral hepatit B seroepidemiyolojisi.
Viral Hepatit Dergisi 1996; 1: 38-9.
5. Triki H, Said N, Ben Salah A, et al. Seroepidemi- ology of hepatitis B, C and delta viruses in Tunu- sia. Trans R Soc Trop Med Hyg 1997; 91: 11-4.
6. Amarapurkor DN, Vishwanath N, Kumar A, et al.
Prevalence of delta virus infection in high risk po- pulation and hepatitis B virus related liver dise- ases. Indian J Gastroenterol 1992; 11: 11-2.
7. Chen PJ, Chen DS, Chen CR, et al. Delta infecti- on in asymptomatic carries of hepatitis B surface antigen: Low prevalance of delta activity and ef- fective supression of hepatitis B replication. He- patology 1988; 8: 1121-4.
8. Navascues CA, Rodriguez M, Sotorrio NG, et al.
Epidemiology of hepatitis D virus infection:
Changes in the last 14 years. Am J Gastroenterol 1995; 90: 1981-4.
9. Pasetti G, Calzetti C, Degli Antoni A, Ferrari C, Penna A, Fiaccadori F. Clinical features of hepa- titis delta virus infection in a northern Italian area. Infection 1988; 16: 345-8.
10. Baylan O, Güney Ç, Serdar MA, Saraçl› MA.
HBsAg pozitif değişik gruplarda hepatitis delta virus (HDV) antikor s›kl›ğ›. İnfeksiyon Dergisi 2000; 14: 171-6.
11. Poyraz Ö, Öztop Y, Gürel M, Gökoğlu M. HBsAg pozitif hastalarda hepatit delta IgM görülme s›k- l›ğ›. İnfeksiyon Dergisi 1991; 5: 273-4.
12. Us T, Akgün Y, Durmaz G, Esengen S. HBV ile in- fekte kişilerde anti-HDV pozitifliği. Viral Hepatit Dergisi 1999; 2: 76-8.
13. Gazi H, Ecemiş İ, Özcan S, Çetinkaya Z, Şengil AZ. Manisa’da hepatit D virus plevalans›. İnfek- siyon Dergisi 2001; 15: 425-7.
14. Bay›nd›r M, Eroğlu M, Y›ld›rmak T, Bodur H, Al- parut S. HBsAg pozitif akut viral hepatitlerde D he- patiti s›kl›ğ›. Viral Hepatit Dergisi 1996; 1: 44-6.
15. Bal›k I, Onul M, Tekeli E, Caredda F. Epidemi- ology and clinical outcome of hepatitis D virus in- fection in Turkey. Eur J Epidemiol 1991; 7: 48-54.
16. Eyigün CP, Dayan S, Hac›bektaşoğlu A. Akut HBV infeksiyonunda delta virus koinfeksiyon insi- dans›. Turk J Gastroenterol 1995; 6: 28-32.
17. Çavuşlu Ş, Keskin K, Koşan E, Yenen OŞ. Ülke- mizde delta hepatit s›kl›ğ› ve önemi. Türk Mikro- biyol Cem Derg 1991; 21: 129-36.
18. Felek S, Akbulut A, Iş›k A, K›l›ç SS. HBsAg pozi- tif değişik gruplarda delta antikoru prevalans›.
Mikrobiyoloji Bülteni 1994; 28: 328-32.
19. Turfan M, Ar›kan E. Akut ve kronik hepatit olgu- lar›nda hepatitis B ve hepatitis D viruslar›na ait serolojik belirteçlerin anlamlar› ve klinik önem- leri. İnfeksiyon Dergisi 1995; 9: 165-9.
20. Özy›lkan E, Tatar G, Köseoğlu T, Özkuyumcu C, Kayhan B, Telatar H. Virusa bağl› kronik karaci- ğer hastal›klar›nda HBV yüzey antijeni, anti-HDV ve anti-HCV antikor s›kl›ğ›. Mikrobiyoloji Bülteni 1993; 27: 308-13.
21. Hac›bektaşoğlu A, Barut A, İnal A. Kronik hepa- tit B virus taş›y›c›lar›nda hepatit D virus enfeksi- yon insidans›. Mikrobiyoloji Bülteni 1992; 26:
224-32.
22. Doğanay M, Pat›roğlu T, Utaş C ve ark. Değişik gruplarda HBsAg, anti-HCV ve anti-HDV pozitif- liğinin karş›laşt›r›lmas›. Mikrobiyoloji Bülteni 1993; 27: 107-12.
23. Tekeli E, Bal›k İ. Delta hepatiti. Türkiye Klinikle- ri T›p Bilimleri Araşt›rma Dergisi 1998; 6: 1.
24. Balc› İ, Güngör S, Baydar İ. HBsAg taş›y›c›lar›n- da ve HBsAg (-) kişilerde HDAg seroprevalans›.
Gaziantep Ünv T›p Fak Derg 1993; 4: 7-10.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Filiz ARABACI
Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
65200, VAN
e-mail: farabaci@hotmail.com
