ORCİD ID:

Servet DEMİRBAŞ

Dr. Öğr. Görevlisi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı

Ankara/Türkiye

Ph. Dr. Lecturer, University of Ankara Yıldırım Beyazıt, Faculty of Islamic Sciences, Department of Arabic Language and Literature

Ankara/Turkey sdemirbas@ybu.edu.tr ORCİD ID: 0000-0001-6415-2140

Makale Bilgisi / Article Information

Makale Türü / Article Type: Araştırma Makalesi / Research Article Geliş Tarihi / Date Received: 1 Ekim / 3 October 2021 Kabul Tarihi / Date Accepted: 13 Aralık / 13 December 2021

Yayın Sezonu / Pub Date Season: Aralık / December

Atıf / Citation: Servet Demirbaş, “Muhammed El-Emîn El-Hererî’nin Hay- atı, Eserleri Ve Hadâiku’r-Ravh Ve’r-Rayhân’da Tefsir Yöntemi (Âl-İ İmrân Sûresi (Örneği)”, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (Kış)

2021: 109-132, doi: 10.47098/bayburt-ilahiyat.1003227

* Bu makale, Prof. Dr. Halil Çiçek danışmanlığında yazar tarafından hazırlanan “Hadâiku’r‐ravhi ve’r‐rayhân -î ravâbî ulûmi’l‐Kur’an’da Tefsir Yöntemi ‐Âl‐i İmrân Sûresi Örneği‐“ (Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016) adlı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

MUHAMMED EL-EMÎN EL-HERERÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE HADÂİKU’R-RAVH

VE’R-RAYHÂN’DA TEFSİR YÖNTEMİ (ÂL-İ İMRÂN SÛRESİ (ÖRNEĞİ)

Mu ḥammad Amīn al-Hararī’s Intellectual Biography and Method of Exegesis in His Work Ḥadāʾiq al-Rawḥ Wa

al-Ray ḥān with Special Reference to Sūrat ĀliʿImrān

Sayı: 14 2021/2 - Aralık / December

an e-

den ve , her zamanda ve zeminde var

ol toplum-

lara an hidayetini en

i H i-

ne sunabilmesi

asr-

akine sunulmaya devam etmekte

, alanlarda , tefsir i

s eden a-

, ni

de Bu makalede m-

med el- - - - isimli

( - ) incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tefsir, el- -ravh - - , .

Abstract

interpretation for clear under- fundamental part of the scientific history of Islam. Among their important duties is the following: to present the universal principles of the Qur'an with the most appropriate methods to societies that have undergone changes throughout history. Authors of exe- by people in every period. However, this is directly related to the methods and ap- proaches used in exegesis. The Qur'an has been tried to be interpreted with different methods and approaches from the time of the Prophet to the present day. In the con- temporary period we live in, activities of exegesis continue with different searches. As a result of the rapid change and interaction experienced by the Islamic society in this pe- of method, understanding and content. In this context, besides those who continue the traditional line inherited from old scholars, there are also commentators who carry out

hods and searches. This article examines Mu ammad al- al-

analyzes the method he used in his work iq al-Raw wa al-Ray with special ref- Imr n.

Keywords: al- iq al-Raw wa al-Ray Imr n, method.

an-

- k-

, m-

ber, kendisine indirilen ¹ k-

1 el-

lamalar yaparak tebyin² vazifesini de icra e i-

dir. i-

yetleri, lanarak a-

3

c 95/714) el-Hasan el-

gibi an a-

rak

ait ⁴ i-

olarak tefsirler

olarak .⁵

- , 923) - a

eserinde .⁶

mensup old etkisiyle tefsirler telif ederek

an- an-

-

gibi ve

bir tefsir ki murad-

efsirler, i-

filolojik

tur.

, n sadece

kullananlar da ⁷

en ,

etmesi ve in ya-

an- geleneksel

bu

bu

2 en-Nahl, 16/44.

3 - et- - - -

59.

4 Tefsir Tarihi,

5 Tefsir Tarihi, 209-216.

6 et- - , 1/207.

7 Ankara: Grafi-

-212.

geleneksel .⁸

bir bilimsel tefsir ve

vermeyi hedefleyen konulu tefsir gibi ⁹ Bununla birlik- te geleneksel tefsir

vermeye devam et

Hak Dini Dili tefsiri, et- - Mu-

1974) rif l- ve Muhammed el-

Emin el- -ravh -

,

an alim

-ravh - -i

s Bu makalede o bir tef-

nerek ilmi-

tespit edilmeye ,

sunma Bu -ravh - tefsirinin

10

1. Muhammed el- -

- ull en el-U -

- - i-

de ¹¹ Geleneklerine

8 - -

ed.

- Albayrak -201.

9 -221.

10 - -

- - - - - -

ler Enstit - - - m-

i-

- -Ravhi

- - a-

- - -Emin el-

ed- - -Emin el- - -ravhi

- - -

11 Muhammed el- el- - - -

- - -

aile an- ezberle-

mekle verilen medre-

i nin muhtelif beldelerine ilim

. rken

im

olan -

birlikte okuduktan sonra daha ileri seviye nahiv eserleri olan Elfiyye, okuyup metinlerini ezberledi. Nahiv ilminden sonra sarf,

etti.

, ders okutarak

12 a-

da nahiv il-

miyle birlikte de okuyup icazet al a-

him b. Yasin el- ders tefsirle berber

ondan da

- den

eserler okuyup bunlardan da icazet al ¹³ -

- ve -i

-

yle beraber siyer ve tasavvufa dair eserler oku Yakla- derslerden icazetli bir

1953 senesinde ders

n

ol 1977 senesine kadar binlerce

.¹⁴

kal-

ve lara p-

p-

U ku

la

12 Muhammed el-Em - el- - - - -

-

13 el- - , 1/8.

14 el- - 1/10.

, ve

idarenin elinden t-

m eren - medrese-

sinde . Mescid-i gece ders-

leri telif daha sonra e-

15 1441/2019 vefat

ve kitap telifiyle

m-

lerine dair ir.

2. Muhammed el- -

Tefsir, hadis ve Arap grameri ba

eserler kaleme al bir

. n-

a

Tefsir: tefsire :

ne

Kokulu da -ravh -

- Bir cildi u-

Bu

tefsir -

Hadis: hadis ilmine dair :

1- Sahih- el- -

- - isimli eseridir.

- , 2009)

2- - el- - -

isimli eseridir. - , 2018)

3- Ricale dair - - -

isimli eseridir. , 1986)

15 el- - 1/15.

4- - - - isimli eseridir.

5- - en- - -

isimli eseridir.

6- - -s -

-evvel isimli eseridir.

7- - el- - s-

- - isimli eseridir.

8- et- - -

- isimli eseridir.

a ine :

1- - - - -

isimli eseridir. - , 2011)

2- - - - .

1- et- - - - . Bu eser

Bu eserleri matbu de-

1- - -

2- et- - -

- .

3- el- - - -

4- - - -

5- et- - -

6- et- - - -

7-

8- - -Hazramiyye es- - -

9- et- -Hazramiyye el- -

-efdal

10- - - -

Siyret- Bu eserler de

1- - - -

celil

2- el- - - -

3- el- - - -

4- el- - - -Beriyye

5- et- Nahiv:

1- el- - -

2- el- - -

3- ed- - -

4- - - -

Nahv

5- - - - -

6- Re - - -

7- - -

8- es- - -

9- el- -

10- et- - -Elfiyye

11- el- - - -

12- et- - -

13- - - - .

Sarf:

1- - -

2- - - .

1- ed- - - -

2- et- -

3- et- - - - e

4- et- - - -

.

1- el- - - -

2- et- - -

3- et- - -

4- et- - - .

Arap

1- el- - - -

2- et- - -

3- et- - - - -

-Hazreciyye. ¹⁶ -Ravh -

tefsirini rivayet kla-

sik a

takip ederek tefsirini telif eden yfadan daha fazla bir haceme sahip olan bu eseri

17

ve ikmal

din sonunda rek .¹⁸ Tef-

- , -

ve - a-

re zihninin

a mi daha ne kadar bekleyeceks

emektedir.¹⁹ Tefsirinde

a-

16 el- - , 1/10-15.

17 , 1/5.

18 , 5/ 508.

19 , 1/9

ilg ²⁰

3.1. -ravh -

tefsirini

tir. tefsirler - ve

y-

le Tefsirini bir

tefsirinde ynaklara de gerek

kaynak tespit e

u- in sadece ismine,²¹ bazen de sadece e metin

22 i ise sadece

dipnotta ²³

f-

sirlerine f-

-

468/1076) el- - el-

541/1147) el- - i -

597/1201) - - -gayb

el- - 685/1286)

- 710/1310) -tenzil , -

- -

- i, - el- -

i, - -

- - i,

- , -

1204/1789) el- - si, -

, - -Mer

1371/1952) - F z -l

et- - i gibi tefsirlerdir.

Bir e-

ce birinci ciltte - isimli tefsirine fazla yer-

de, el- - isimli tefsirine a

20 , 1/9.

21 , 1/237.

22 , 1/323, 240.

23 , 1/222, 286.

biri olan

-m isimli tefsirine 100 n-

3.1.2. Hadis K

, t -i

ve - ir. - eserleri ve Muvatta

gibi hadis kay-

de e

gel ve nin bu konudaki rivayeti dir. ²⁴

25 gibi Hadis nakille-

rinde hadisin senedine yer vermezken²⁶ bazen de hadisi senediyle

27 ya da hasendir. Bu eser

btir . ifadelerle,

28 3.1.3. Dil Bilim

a-

817/1415) el- - - u

Gramer tahlillerinde genellikle u-

29 Dil bilimsel izahlarda zaman zaman sarf ve nahiv kit

- el-

,³⁰ - - el- -

- ³¹ ve k el- el- si³² en

K

Nesih en-

-m isimli eserin ehl-i kitaptan ve

da

33 Tefsirinde elektrik, telefon ve benzeri bilimsel konu-

24 , 1/41.

25 , 1/46.

26 , 1/161, 162.

27 , 1/95.

28 , 1/95.

29 , 16/51, 120, 138, 179, 199.

30 , 5/175, 176.

31 , 4/317.

32 , 1/414, 420.

33 , 1/415.

lara da zaman zaman temas erden

da .³⁴

mi

ayret Ayetlerin tefsi-

ifadeleriyle yorumlama faa-

, fazla

n-

a-

ayet terkiplerindeki gramer

ve dil bilimsel beyan eden,

35

u

lerin ve anlam k arz eden ayet

grupla nda titizlikle

kalarak her ana

nin g i, s ayetler a m

n sebepleri, tefsir ve k raat vecihleri, i t l ve b vecihleridir.

4.1.

bilinmesi gereken genel bilgileri tefsir faaliyetine ya da

konusunu anlat

tasavvurlar

Herer .³⁶

S lerin temas eden

e-

34 , 1/43; 4/167.

35 , 1/9.

36 , 1/43, 94; 4/166.

len rivayetlere ³⁷ .³⁸

nci olarak m ya da mu-

kaddimede

bilgi ak- ya da

.³⁹ konu-

larda kendi tercihini belirtmeyi de ihmal etmemi tir.⁴⁰

veren her nin ⁴¹ r-

nin a

lerine melerinin

42 Bu

bu konuda varit olan hadisleri yeri -

i konusunda titiz davranan

uydurma rivayetlere yer verse de sonunda rivayetin sahih ol-

dair ⁴³

yer veren Her s lerin giri-

s le birlikte i de ⁴⁴

durumlarda ⁴⁵ M

i B ve a m-

.⁴⁶ a

mukaddimede .⁴⁷

48 nin 5. ayetinin,

s relerde .⁴⁹

37 1/98.

38 1/44, 45; 11/117; 24/470; 24/305; 32/144.

39 1/94.

40 1/43.

41 1/43.

42 5/367.

43 1/92; 4/168; 31/3 .

44 4/162-165.

45 6/370- 374.

46 22/74.

47 - 116.

48 - 124.

49 - 126-128.

e-

50

i ve ana a-

51 ana

.⁵²

4.2. ve Ayetler ki

,

ve ni

tespit an- a-

sa da birbiri ,

surette

.⁵³ Bu

nin bilinmesine, bel gatin ince-

liklerine ve ⁵⁴

n tespiti hususunda tefsirinde iki

likle bir n yle

e- tini

55

.⁵⁶ n-

4.3. - Rivayetleri

a

Tefsi-

rinde , rivayetleri

k-

50 - - -Fikr, 1988) 2/237.

51 6/368-370.

52 5/368, 369; 13/300-304.

53 (Anka-

54 , 14-23.

55 , 1/94.

56 4/166-167.

.⁵⁷ Sebeb- li kaynaklar-

s durumlarda,

58

4.4. Tefsir Vecihleri

, esas dirayetini n-

da , adeta bu

yetler kelimeleri ve terkipleri aya

rivayetlere de -rivayet

dengesini .⁵⁹

tefsirinde

, birbirler tef-

60 zellik-

le

kelimeleri beyanda hadislere yer

vermi .⁶¹ Genellikle n da

hadisin konusunda da .⁶²

rivayetleri bir ara ⁶³

de an ⁶⁴ Sahabe

68/687)

ve l-

vecihleri ve b- daha bir

konuda ⁶⁵

Tefsirinde k

u- .⁶⁶

- ve r vilerinin ne yer

v erisinden tercih k-

57 4/304, 377.

58 H 4/248-249.

59 19; 16/21.

60 4/176, 197.

61 5/23.

62 5/140.

63 5/144.

64 4/197, 229.

65 , 1/415; 4/171; 6/161; 7/304.

66 4/277.

ya da .⁶⁷

19/640) Abdullah b.

68 gibi sahabe-

den - , 96/714)

105/723) Hasen el- -

- ⁶⁹ gibi tebe- r-

den de nakillerde ⁷⁰

, f-

sirinde yer alan, -i kitap olan ve sahih kaynaklara da- rivayetlerinde

haberleri, n-

.⁷¹ nlardan l-

gereken ⁷²

lham ve benzeri yollarla kalbe gelen manalarla

a kendi tefsirinde zaman

zaman yer ver bu konuda itidal yolunu tercih e ayetlerin

73

A e-

likle

74

f- sirinde konuyla ilgili soru- de kullanarak izah ve tefsir ala-

genellikle

75

man ve manevi buhranlara an

.⁷⁶ n-

67 4/226-227.

68 16/ 20, 21; 17/11, 33.

69 16/19, 20, 21, 23, 25, 26, 37, 196, 198, 204, 252, 305.

70 z-

men, - - - -

Tezi, 2020)

71 1/287.

72 1/325.

73 20/213; 30/144-145

74 7/139-142.

75 4/161.

76 4/338.

r-

ken ehl- hareket ederek r-

77 Bu konuda zaman zaman mezheplerden de yer ver

ayetlerin tefsirin-

de zahir manalar metninin elver-

manalara ve ir.⁷⁸

4.5.

inde biri de ayetleri

gramer yani incele ,

r-

ken a

dil .⁷⁹

4.6. , ve

tahlillerini yapan l-

likle

80 Kelimelerin

tahliller yapm h-

larda zaman zaman de ⁸¹

4.7.

mecaz

isti re ve muhassi - yye deki

i ^{82 83 84} gibi m

77 1/370; 28/250.

78 , 4/36.

79 1/152; 1/270.

80 1/130;12/201-202.

81 1/153.

82 4/32.

83 1/244.

84 4/323.

-

o- tefsir

-

, -

- -

, hicretin dokuzuncu senesinde

heyeti nazil ol ittifakla meden

dir. ⁸⁵ -

bizim

- inanan-

lara nusretinin ne Hz. Peygamber

Hristiyan

- Hz.

esinin son ayetlerinde -i

86

-

, -

87 -

bu de

ayetleri kendile-

rini ⁸⁸

- nin 7. ayetinin tefsirinde muhkem- konusunu

ele alan r-

duktan sonra nin 171. ayetini⁸⁹ Hz.

reddiye olarak gelen

85 4/166.

86 4/166.

87 4/247.

88 - -

- t-

- - Bu a -

- 4/167-168.

89 en-

bu ayeti .⁹⁰ - ilk seksen aye-

tindeki sebeb- , t-

a-

91

-

33-37. ayetlerin tefsirinde

92

a e-

yerek ⁹³

- kelimelerin sarf v i-

l-

94 95 96 97

98 r-

tahlillerini yaparken

lerinin leri ⁹⁹

nin tefsirinde i -

s 8. k-

tir. Bu ayette

-kavli olmakla nasb Fiilin

r. kendisinden

harftir. k-

emir

n- r. cer harfi,

.

90 4/180.

91 4/169, 170.

92 1/287, 325; 13/ 300-303.

93 4/281.

94 4/193.

95 4/193.

96 4/193.

97 5/97.

98 5/329.

99 4/236.

ismini nasb, haberini

ftir. .

zamir- e-

-kavl olmakla nasb mahallindedir.¹⁰⁰

-

101 garip bir kelimenin

manas ¹⁰²

-

103 104 105 106 zamir

107 108 - ¹⁰⁹ kinaye,¹¹⁰

111 112 113 114

115

-

116 12. ayette - a-

117 13. ayette

118

,¹¹⁹ 36. ayet-

te fiili

, ifade ettikleri muhtemel manala- .¹²⁰

- 8, 31, 38. ayetlerin tefsirinde

ve ¹²¹ 142. ayetin tefsirinde ise ibadet ve

100 4/191, 192.

101 4/361.

102 4/373; 5/222, 329, 342.

103 4/221.

104 4/271.

105 4/272.

106 4/272.

107 5/47.

108 5/48.

109 4/245.

110 4/324.

111 5/259, 331.

112 4/222.

113 4/271.

114 4/351.

115 4/375.

116 4/172, 173.

117 4/200.

118 4/201.

119 4/254.

120 4/277.

121 4/182; 4/262; 4/284, 285.

n- .¹²²

yer vererek

123 - 61.

ayetin tefsirin n-

e temas ederken

e- p- akat asr-

ktif olarak yer alamam

ak, ya da n-

r-

124

ta olmak larda erkeklerle

a- a-

125 toplumu ilgilendiren sosyal problemlere

- ayet ¹²⁶

- n tefsirinde ibadetleri ve

da n-

de Hacla z gere-

H

r-

, hacca gide-

pasaporta sahip olmak,

devletin kendisinden da yerine getirmesinin

farz

127

122 5/170.

123 Demirci, Tefsir Tarihi, 238.

124 4/338.

125 4/338.

126 5/314-315.

127 5/24, 526.

, - in 130. ayetinin tefsirinde ili

uzunca izahlar yap yani

yani a-

k- -

yani , ancak zaruret ve zorun-

lu n-

den hareketle, zli kredi almala-

,

128 a-

i- -fadl

bu faiz

129 - 103. ayetin tefsirinde,

iki temel , topluma zarar

vermeyen,

a-

bir tav n a-

l-

130

ayetlerin sebeplerinden biri-

nin de n kullanmak ve elmelerini temin

etmek tir.

etkisine dikkat ¹³¹ - nin 55. aye-

tinin esiyle ilgili

,

vefat e makamlara

132

128 5/118.

129 5/118.

130 , 5/35.

131 4/184, 185.

132 , 4/332, 333.

ini ve kendini

tir u-

zaman

, a-

klar sebebiyle a-

larak

ilimlerin onlarca

tefsirini,

kaynak kullanarak Tefsirinde

eserlerin ilm ist

-

ansiklopedik bir mahiyet arz et-

mektedir. y-

maz ten i-

ddan l-

lerden neshe, a, den

a -

konulara

sureleri genel

tefsirinde duygulardan ziyade insan

tefsiriyle tef

Onun tefsirini okuyan,

, nin ge

e- , kendisi

analiz ve sentez yapma imk O, maziy

Tefsir Tarihi.

Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi.

Tefsire Aka-

2 Cilt. - -

222. An

- el- - - -

- -

2001.

-Emin. -ravh -rayh -

. 32 Cilt. -

- - -

- -ravh - 1 Cilt.

-

- - -

- Tezi, 2020.

Polat, Fethi Ahmet. ed. Mehmet

-

- -

et- - -

- . 2 Cilt. -

Fikr, 1988.