GGY464
KONUT FİNANSMANI VE YÖNETİMİ
Dr. Hüseyin YURDAKUL
Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
Harcama Yöntemi
Özel Harcamalar + Devletin Harcamaları + Sermaye (Stoklar Dahil) + İhracat – İthalat
Gelir Yöntemi
Sektörlerin yarattığı katma değer
Üretim Yöntemi
Sektörel üretim miktarı
Piyasalar
3
Türkiye’nin Ekonomik Verileri
Piyasalar
Kalem/Dönem 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
(Bin TL) 1.160.013.97
8 1.394.477.16
6 1.569.672.11
5 1.809.713.08
7 2.044.465.87
6 2.338.647.49
4 2.608.525.74
9 3.110.650.15
5 3.724.387.93 6
Enflasyon (%) 6,40 10,45 6,16 7,40 8,17 8,81 8,53 11,92 20,30 11,84
Büyüme (%) 8,49 11,11 4,79 8,49 5,17 6,09 3,18 7,47 2,83
GSYİH (İnşaat) (Bin
TL) 70.701.311 100.016.363 117.433.142 145.908.413 165.654.620 190.619.215 223.362.831 266.065.607 267.099.487 Ortalama Nüfus (Bin
Kişi) 73.142 74.224 75.176 76.148 77.182 78.218 79.278 80.313 81.407 83.15
5
Kişi Başı Gelir (TL) 15.860 18.787 20.880 23.766 26.489 29.899 32.904 38.732 45.750
Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla (Bin $) 772.365.031 831.695.611 871.125.003 950.355.295 934.856.836 861.879.256 862.745.646 852.617.951 789.042.806
Kişi Başı Gelir ($) 10.560 11.205 11.588 12.480 12.112 11.019 10.883 10.616 9.693
GSYİH (Satın Alma
Gücü) (Bin $) 1.261.304 1.443.296 1.539.111 1.690.856 1.851.026 2.012.362 2.101.655 2.265.513 2.316.406 Kişi Başı Gelir (Satın
Alma Gücü) ($) 17.245 19.445 20.473 22.205 23.983 25.728 26.510 28.209 28.455
İşsizlik 11,13 9,10 8,43 9,04 9,90 10,30 10,90 10,92 10,96 13,40
Piyasalar
Reel Büyüme Hızları
Sektörler 2013 2014 2015 2016 2017 2018
1. Tarım -1,6 4,8 14,5 -7,3 4,9 2,6
1.1. Bitkisel -13,4 2,6 30,3 -16,1 -3,9 11,9
1.2. Hayvancılık 12,4 8,1 2,4 -1,6 9,6 -2,3
1.3. Ormancılık -0,3 -29,0 53,4 70,0 17,3 -2,4
1.4. Balıkçılık -4,3 1,0 -5,3 10,2 31,0 -15,5
2. Sanayi 1,7 8,5 19,5 7,3 4,4 -12,4
2.1. Taşocakçılığı -1,4 1,6 14,2 7,5 8,3 -3,0
2.2. İmalat Sanayii 2,4 10,8 23,9 7,7 4,2 -16,2
2.3. Elektrik-Su 0,2 2,1 5,7 5,9 4,4 1,4
3. İnşaat -0,3 -4,5 6,5 5,7 10,6 7,6
4. Ticaret-Turizm 1,4 8,5 -0,8 4,8 9,0 0,4
4.1. Toptan ve Perakende Ticaret -0,4 10,1 -2,2 4,3 5,2 0,0
4.2. Otelcilik ve Lokantacılık 8,7 2,6 4,2 6,5 22,4 1,6
5. Ulaştırma-Haberleşme 2,0 3,2 5,7 5,3 6,9 3,5
6. Mali Müesseseler 7,5 0,8 1,7 2,0 3,1 2,7
7. Konut Sahipliği 3,2 2,6 3,0 3,5 3,8 4,6
8. Serbest Meslek ve Hizmetler 2,3 8,8 9,5 3,6 7,7 5,3
8.1. Serbest Meslekler 1,5 5,1 6,8 3,5 7,1 1,2
8.2. Yükseköğretim 2,7 11,1 11,0 3,6 8,0 7,5
9. Kamu Hizmetleri 1,4 -0,1 0,1 -0,2 -0,8 1,3
10. İthalat Vergileri -2,1 7,9 -9,6 9,0 0,5 2,4
11. GSYİH 1,1 4,8 4,0 3,6 5,4 1,3
35,3 40,5 41,9 133,0 37,9 23,3
Piyasalar
Dönem Beklenti (%) Gerçekleşen (%)
2019-1. Çeyrek -2,5 -2,6
2019-2. Çeyrek -2,0 -1,5
2019-3. Çeyrek 1,0 0,9
2019-4. Çeyrek 1,0 ? (2 Mart 2020)
Piyasalar
Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Dağılımı
Sektörler 2013 2014 2015 2016 2017 2018
1. Tarım 5,3 5,5 6,0 5,6 4,5 6,2
1.1. Bitkisel 2,3 2,6 2,9 2,7 1,9 2,3
1.2. Hayvancılık 2,6 2,5 2,8 2,5 2,1 3,5
1.3. Ormancılık .. .. .. .. .. ..
1.4. Balıkçılık 0,4 0,4 0,3 0,3 0,5 0,4
2. Sanayi 8,4 8,8 9,2 9,2 9,7 8,4
2.1. Taşocakçılığı 0,6 0,5 0,7 0,7 0,9 1,0
2.2. İmalat Sanayii 2,9 3,1 3,7 3,7 3,3 3,0
2.3. Elektrik-Su 4,8 5,1 4,8 4,8 5,5 4,4
3. İnşaat 4,9 4,2 4,7 4,4 5,8 5,9
4. Ticaret-Turizm 20,1 20,6 19,7 19,7 20,1 20,8
4.1. Toptan ve Perakende Ticaret 11,2 12,3 10,7 10,9 11,1 11,2
4.2. Otelcilik ve Lokantacılık 8,9 8,3 9,0 8,7 9,0 9,6
5. Ulaştırma-Haberleşme 9,4 8,9 8,8 8,3 8,0 7,3
6. Mali Müesseseler 7,6 7,2 7,0 7,7 6,9 8,1
7. Konut Sahipliği 4,7 4,5 4,4 4,6 4,5 4,9
8. Serbest Meslek ve Hizmetler 11,7 11,6 13,9 14,5 15,7 15,8
8.1. Serbest Meslekler 6,2 6,1 6,3 6,3 6,4 6,6
8.2. Yükseköğretim 5,6 5,5 7,6 8,2 9,3 9,2
9. Kamu Hizmetleri 17,7 18,1 16,8 15,9 15,1 13,4
10. İthalat Vergileri 10,2 10,6 9,5 10,2 9,7 9,2
GSYİH 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Kaynak: İstatistik Kurumu
7
Piyasa: Satın almak istedikleri mal, hizmet veya fonlar için gereken satın alma gücüne sahip alıcılar ile alıcıların talep ettikleri mal, hizmet veya fonlara sahip olup da bunları satmak isteyen satıcıların amaçlarını gerçekleştirecek şekilde buluşmalarını sağlayan her türlü ortamdır.
Piyasanın oluşması için belli bir mekânın olması zorunluluğu yoktur.
Alıcılar ve satıcılar amaçlarını gerçekleştirmek için belli bir mekânda karşı karşıya gelebilecekleri gibi, telefon, faks, ATM, internet gibi çok değişik iletişim olanaklarını kullanarak da karşılaşabilirler.
Piyasalar
Piyasalar
Piyasalar
Mal (Reel) Piyasalar Finansal (Mali) Piyasalar
9
Finansal Piyasalar
Borç Veren Borç Alan
Finansal Sistem
Kaynak Fazlası Olanlar (Tasarruf Sahipleri) Bireyler
Bankalar Şirketler Kamu Yurtdışı
Kaynak Eksiği Olanlar (Fon İhtiyacı Olanlar) Bireyler
Bankalar Şirketler Kamu Yurtdışı Finansal Araçlara Yatırım
Yapar ve Gelir Elde Eder
Kaynakları Kullanır ve Ödeme Yapar
Finansal Piyasalar
Piyasalar
Finansal Kurumlar Finansal Araçlar
Tasarruf Sahipleri Fon İhtiyacı Olanlar
Düzenleyici ve Denetleyici Otoriteler
Finansal Piyasalar
Kredi Kuruluşları %85
Bankalar %82
Banka Dışı Kredi Kuruluşları %3
Türkiye’de Finansal Sistemin Sektörel Dağılımı
Sermaye Piyasası Kuruluşları %9
Sigorta Şirketleri %6
Toplam %100
Dolaylı Fon Transferleri
Kısa Vadeli Finansman (1 yıl ve az)
Önemli Aktörler: Bankalar
Döviz, Para, Repo, Kambiyo Senetleri (Poliçe, Bono, Çek), Kredi
Bankalar Arası Piyasa: İnterbank Piyasası, Repo Piyasası
TCMB: Açık Piyasa İşlemleri
Takasbank Para Piyasası
Para Piyasaları
Para Piyasaları
Bankalar
Sermaye/Fonksiyon Sayı Aktif Payı (%)
Mevduat Bankaları 34 87
Kamu Sermayeli 3 34
Özel Sermayeli 9 31
TMSF 1 0
Yurtdışı Sermayeli 21 22
Kalkınma ve Yatırım Bankaları 13 7
Katılım Bankaları 6 6
Toplam 53 100
Para Piyasaları
Bankalar (Aktif ve Pasifler)
Kaynaklar (Milyar TL) Kullanımlar (Milyar TL) Krediler
2.533 Özkaynaklar 466 Menkul Kıymetler
608 Mevduat 2.362
Likit Değerler
676 Mevduat Dışı Kaynaklar
1.137 Diğer Aktifler
456 Diğer Pasifler 308
Aktif Toplamı
4.273 Pasif Toplamı
4.273
15
Para Piyasaları
Banka Kuruluş Yılı Toplam Aktifler KredilerToplamToplam
Mevduat Toplam
Özkaynaklar Ödenmiş
Sermaye Net Dönem
Kar/Zararı Şube
(Adet) Çalışan (Adet) 1Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 1863 618.228 432.155 403.507 65.125 6.100 3.844 1.763 24.380
2Türkiye Halk Bankası A.Ş. 1938 443.499 304.512 284.030 30.203 1.250 924 998 18.651
3Türkiye İş Bankası A.Ş. 1924 434.745 269.076 264.022 54.624 4.500 3.758 1.281 24.133
4Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 1954 386.845 274.292 229.647 30.515 2.500 1.522 946 16.865
5Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 1946 374.335 236.724 231.062 51.513 4.200 4.936 918 18.616
6Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 1944 373.283 231.723 210.944 40.207 8.447 3.337 854 16.950
7Akbank T.A.Ş. 1948 351.448 192.603 214.848 51.541 5.200 4.088 771 12.831
8QNB Finansbank A.Ş. 1987 174.192 111.425 99.147 15.475 3.350 1.960 542 12.291
9Türk Eximbank 1987 157.546 137.034 0 8.696 7.160 1.044 16 738
10Denizbank A.Ş. 1997 148.280 100.200 96.804 17.197 3.316 1.017 709 12.443
11Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 1927 102.451 70.016 66.030 9.473 2.204 791 495 9.025
12ING Bank A.Ş. 1984 56.716 32.525 37.249 8.104 3.486 1.292 220 3.941
13Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. 1950 40.273 29.308 0 4.919 2.800 530 3 361
14İller Bankası A.Ş. 1933 35.087 28.378 0 19.988 16.460 1.293 19 2.474
15HSBC Bank A.Ş. 1990 33.069 17.054 25.325 3.046 652 456 80 2.075
16Odea Bank A.Ş. 2011 31.742 19.077 20.520 3.222 3.289 22 48 1.093
17Şekerbank T.A.Ş. 1953 29.745 21.074 23.443 2.153 1.158 -232 252 3.360
18Alternatifbank A.Ş. 1991 28.182 18.277 15.767 2.348 1.731 165 49 880
19Fibabanka A.Ş. 1984 21.545 13.495 13.217 1.602 941 162 66 1.566
20Burgan Bank A.Ş. 1991 18.697 13.146 11.393 1.898 1.535 112 35 945
21Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası A.Ş. 1975 18.469 14.676 0 2.259 850 360 1 315
22ICBC Turkey Bank A.Ş. 1986 17.168 7.827 10.180 1.226 860 28 41 741
23Anadolubank A.Ş. 1996 16.366 12.185 12.489 2.658 600 309 111 1.642
24Aktif Yatırım Bankası A.Ş. 1998 16.165 7.801 0 1.893 1.194 305 10 697
25İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 1995 14.878 30 0 2.177 600 506 1 299
26MUFG Bank Turkey A.Ş. 2012 13.590 7.559 4.590 987 528 138 1 78
27Intesa Sanpaolo S.p.A. 2013 12.941 9.789 5.890 1.525 677 263 1 26
28Citibank A.Ş. 1981 12.498 4.705 9.661 2.310 34 579 3 381
29Arap Türk Bankası A.Ş. 1977 4.600 1.059 2.832 1.017 440 149 7 273
30Deutsche Bank A.Ş. 1988 3.779 972 1.208 708 135 117 1 108
31Turkland Bank A.Ş. 1991 3.769 2.053 3.210 368 650 -193 17 361
32Birleşik Fon Bankası A.Ş. 1958 3.419 1.870 211 661 461 86 1 220
33Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 1998 3.143 1.783 0 312 220 49 1 61
34Bank of China Turkey A.Ş. 2017 1.742 533 203 1.405 1.051 153 1 36
35Rabobank A.Ş. 2013 1.670 930 1 954 684 109 1 30
36Pasha Yatırım Bankası A.Ş. 1987 1.605 1.047 0 523 500 17 1 54
37Turkish Bank A.Ş. 1981 1.257 921 914 212 175 3 12 191
38Bank Mellat 1984 1.009 63 544 451 200 27 3 48
39BankPozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. 1998 893 663 0 310 337 3 1 58
40JPMorgan Chase Bank N.A. 1984 749 0 155 567 100 76 1 55
41Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. 1992 567 29 0 488 50 87 1 41
42GSD Yatırım Bankası A.Ş. 1998 302 261 0 244 50 43 2 37
43Habib Bank Limited 1982 242 51 98 78 30 7 1 23
44Diler Yatırım Bankası A.Ş. 1998 175 77 0 153 60 13 1 18
45Société Générale (SA) 1989 155 0 23 63 135 -3 1 39
46Standard Chartered Yatırım Bank. Türk A.Ş. 1990 103 0 0 89 40 10 1 30
47Adabank A.Ş. 1984 60 0 0 56 80 4 1 27
Toplam 4.011.221 2.628.974 2.299.166 445.544 91.019 34.266 10.289 189.507
Para Piyasaları-Tüketici Kredileri-52 Banka
Kullandırılan Kredi Miktarı ve Kişi Sayısı (Bakiye)
Eyl-18 Ara-18 Mar-19 Haz-19 Eyl-19
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
1.8000 2.0000 2.2000 2.4000 2.6000 2.8000 3.0000 3.2000 3.4000 3.6000 3.8000
İhtiyaç Konut Taşıt Kişi Sayısı (sağ eksen)
milyar TL
milyon kişi
17
Para Piyasaları-Tüketici Kredileri-52 Banka
Bakiye Miktar (Milyon TL)
Dönem Taşıt Konut İhtiyaç Diğer Toplam
2018 TP 5.884 187.300 196.401 19 389.604
Eylül YP 31 85 85 0 201
Toplam 5.915 187.386 196.486 19 389.806
2018 TP 5.713 179.951 187.628 18 373.309
Aralık YP 27 69 69 0 166
Toplam 5.740 180.020 187.697 18 373.475
2019 TP 5.346 175.961 195.697 17 377.020
Mart YP 26 72 70 0 168
Toplam 5.372 176.033 195.767 17 377.188
2019 TP 4.921 173.047 197.986 16 375.970
Haziran YP 27 72 70 0 169
Toplam 4.948 173.119 198.056 16 376.139
2019 TP 4.419 179.599 212.142 14 396.174
Eylül YP 23 64 65 0 152
Toplam 4.442 179.663 212.207 14 396.325
Para Piyasaları-Tüketici Kredileri-52 Banka
Bakiye Kişi Sayısı
Dönem Taşıt Konut İhtiyaç Diğer Toplam
2018 TP 207.174 2.319.467 17.575.999 426 20.103.066
Eylül YP 328 270 377 0 975
Toplam 207.502 2.319.737 17.576.376 426 20.104.041 2018 TP 220.726 2.282.331 17.557.095 523 20.060.675
Aralık YP 254 231 132 0 617
Toplam 220.980 2.282.562 17.557.227 523 20.061.292 2019 TP 184.285 2.246.752 16.940.382 443 19.371.862
Mart YP 275 246 309 0 830
Toplam 184.560 2.246.998 16.940.691 443 19.372.692 2019 TP 170.290 2.229.962 16.665.279 508 19.066.039
Haziran YP 258 253 300 0 811
Toplam 170.548 2.230.215 16.665.579 508 19.066.850 2019 TP 154.548 2.249.995 15.047.111 475 17.452.129
Eylül YP 241 240 278 0 759
Toplam 154.789 2.250.235 15.047.389 475 17.452.888
19
Hazine Bonosu: 1 yıl veya daha kısa vadeli iskontolu olarak satılan devlet borçlanma aracı
İskonto = F-P * 360 P n
İskonto: Yıllık iskonto oranı (%)
P: Satış fiyatı
F: Nominal ya da vade sonundaki fiyat
N: Vade kadar gün sayıs
Finansman Bonosu: Şirketlerin 1 yıl veya daha kısa vadeli iskontolu olarak çıkardıkları borçlanma aracı
Para Piyasaları
Doğrudan Fon Transferleri
Uzun Vadeli Finansman (1 yıldan fazla)
Önemli Aktörler: İhraçcılar
Sermaye Piyasası Araçları
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
Sermaye Piyasası Araçları: Menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçları.
Menkul Kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;
Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını,
Sermaye Piyasaları
21
Sermaye Piyasaları
FON ARZ EDENLER Yatırımcılar
Bireysel Yatırımcılar (Kişiler)
Kurumsal Yatırımcılar Yatırım Ortaklıkları Sigorta Şirketleri Fonlar
Yatırım Şirketleri
Pay Tahvil Temettü
Faiz
FON TALEP EDENLER İhraçcılar (Şirketler)
Nakit
Borsa İstanbul
Takas Kurumları (Takasbank)
Saklama Kuruluşları (Takasbank, Bankalar) Kayıt Kuruluşları (MKK)
Aracı Kurumlar
Diğer Sermaye Piyasası Kurumları (Bağımsız Denetim, Derecelendirme ve Değerleme Kuruluşları Dahil
Düzenleyici ve Denetleyici Otoriteler
Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Maliye Bakanlığı, Birlikler
Yatırımcı Beklentisi: Minimum risk ile maksimum getiri
İhraçcı Beklentisi: Minimum risk ile minimum maliyet
Sermaye piyasalarının bu fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için piyasanın
“etkin” bir işleyişe sahip olması gerekir.
Etkinliği, piyasa fiyatlarının “gerçeğe uygun” olması.
Sermaye piyasasının oluşması ve gelişmesi için; piyasanın güven verici bir şekilde, açıklık ilkesine uygun olarak çalışması ve tasarruf sahiplerinin (yatırımcıların) haklarının korunması gerekir
Bu görevlerin başarılı bir şekilde yerine getirilebilmesi için bütün sermaye piyasası çeşitlerinin halka arzını ve satışını düzenlemek ve denetlemek, sp araçlarına ilişkin bilgilerin tam ve gerçeğe uygun olarak açıklanmasını sağlamak
Sermaye Piyasaları
23
1)Tasarrufların rasyonel yatırım alanlarına kanalize edilmesini sağlayarak, ekonomideki kaynak dağılımını optimalleştirmek.
2)Üretim araçlarının mülkiyetinin tabana yayılmasını sağlamak (şirketlerin, göreli olarak küçük sermaye birikime sahip toplumsal kesimlere küçük hisseler şeklinde satılması) ve böylece dengeli gelir dağılımının oluşumuna yardımcı olmak.
Sermaye Piyasalarının İşlevleri
Piyasa Genişliği: Ürün çeşitliliğini ifade eder. Aynı zamanda alış-satış kotasyonları arasındaki farkı tanımlar.
Piyasa Derinliği: İşlem miktar veya tutarını ifade eder.
Piyasa genişliği ve derinliği artıkça hem likidite artar hem de daha etkin bir fiyat oluşmasını sağlar.
Etkin Piyasalar Hipotezi: Etkinliğin ölçüsü fiyat oluşumunda kullanılan bilginin içeriğidir. Üç çeşittir:
Zayıf Forma Etkin Piyasa: Fiyatları tarihi bilgiler etkiler.
Yarı Güçlü Forma Etkin Piyasa: Fiyatları tarihi bilgiler ile güncel bilgiler etkiler.
Güçlü Forma Etkin Piyasa: Fiyatları, tarihi bilgiler, güncel bilgiler ve geleceğe ait bilgiler etkiler.
Sermaye Piyasaları
25
İçerden Öğrenenlerin Ticareti (Bilgi Suistimali): Doğrudan ya da dolaylı olarak sermaye piyasası araçları ya da ihraççılar hakkında, ilgili sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikteki ve henüz kamuya duyurulmamış bilgilere dayalı olarak ilgili sermaye piyasası araçları için alım ya da satım emri veren veya verdiği emri değiştiren veya iptal eden ve bu suretle kendisine veya bir başkasına menfaat temin eden;
İhraççıların veya bunların bağlı veya hâkim ortaklıklarının yöneticileri,
İhraççıların veya bunların bağlı veya hâkim ortaklıklarında pay sahibi olmaları nedeniyle bu bilgilere sahip olan kişiler,
İş, meslek ve görevlerinin icrası nedeniyle bu bilgilere sahip olan kişiler,
Bu bilgileri suç işlemek suretiyle elde eden kişiler,
Sahip oldukları bilginin bu fıkrada belirtilen nitelikte bulunduğunu bilen veya ispat edilmesi hâlinde bilmesi gereken kişiler,
iki yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılırlar. Ancak, bu suçtan dolayı adli para cezasına hükmedilmesi hâlinde verilecek ceza elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.
Sermaye Piyasaları
Manipülasyon (Piyasa Dolandırıcılığı):
İşlem Manipülasyonu: Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar. Ancak, bu suçtan dolayı verilecek olan adli para cezasının miktarı, suçun işlenmesi ile elde edilen menfaatten az olamaz.
Bilgi Manipülasyonu: Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan ve bu suretle menfaat sağlayanlar iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.
Sermaye Piyasaları
27
Birincil Piyasalar (Primary Markets):
Finansman gereksinimlerini karşılamak amacıyla ihraçları planlanan sermaye piyasası araçlarının ilk satışının gerçekleştirildiği piyasalardır.
Sermaye piyasası aracı satışının gerçekleştirilmesi, ihracı yapan şirket veya kuruma nakit girişi sağlar.
Birinci el piyasalara “ilk ihraç piyasaları” da denilmektedir.
İkincil Piyasalar (Secondary Markets):
Sermaye piyasası araçları birincil piyasada satıldıktan sonra, yatırımcıların almış oldukları kıymetleri satmaları veya bir başka yatırımcıdan kıymet almaları şeklinde gerçekleştirilen işlemlerin yapıldığı piyasalardır.
Likidite sağlar.
Devamlı olarak bir piyasa fiyatının oluşması sağlanır.
Sermaye Piyasaları
İkincil Piyasalar Alım Satım Yapılma Özelliklerine Göre
Aracı Piyasalar (Dealer Markets)
Mezat Piyasalar (Auction Marets)
Komisyoncu Piyasalar (Brokered Markets)
Doğrudan Arama Piyasaları (Direct Search Markets)
Sermaye Piyasaları
29
Spot Piyasalar:
Alım satıma konu olan “varlığın” teslimin işlem anında yapıldığı, ödemenin ise genellikle teslimle eş zamanlı olarak yapıldığı piyasalardır.
Ödeme, nakit olabileceği gibi; çek, bono, poliçe gibi bir senet veya herhangi bir ödeme aracı kullanılarak da yapılabilir.
Spot piyasayı niteleyen en önemli özellik teslimin hemen yapılıyor olmasıdır.
Vadeli Piyasalar:
Vadeli piyasalara, vadeli işlem piyasaları veya türev piyasaları da denilmektedir.
Vadeli piyasaların en belirgin özelliği, teslimin; tarafların anlaştığı gelecek bir tarihte gerçekleştirilecek olmasıdır.
Vadeli piyasalarda, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki bir ticari malı, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını veya dövizi satın alma ya da satma şeklinde işlemler gerçekleştirilmektedir.
Hedger, spekülatör ve arbitrajcılar
Sermaye Piyasaları
Organize Piyasalar:
İşlem yapan alıcı ve satıcılar, borsa tarafından belirlenmiş olan kurallara uymak zorundadır.
İki taraf kendi arasında anlaşarak borsa tarafından belirlenmemiş bir işlemi bu borsa çatısı altında gerçekleştiremezler
Bir borsada eş zamanlı olarak hem spot menkul kıymet alım satımı hem de vadeli menkul kıymet alım satımına olanak veren işlemler yapılabilir.
Tezgahüstü Piyasalar:
Organize borsalara göre sınırlamaları çok daha az olan, esnek özellikteki piyasalardır. Bu piyasalarda fiziksel bir mekân yoktur.
Ayrıca, herhangi bir alıcı ve satıcının herhangi bir şekilde bir araya gelerek kendilerinin belirlediği koşullara göre alım satım yapmaları halinde yaptıkları işlemler de organize olmayan veya tezgâh üstü piyasası işlemi olarak kabul edilmektedir. Bu durumda ne bir borsa ne de bir özel sistem vardır.
Sermaye Piyasaları
Sermaye Piyasası Aracı: Menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçlarını,
Menkul Kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;
Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını,
Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikalarını,
Türev Araçlar:
Menkul kıymetleri satın alma veya satma veya birbirleri ile değiştirme hakkı veren türev araçları,
Değeri, bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine; bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine; faiz oranına veya orandaki değişikliğe; bir kıymetli maden veya kıymetli taş fiyatına veya fiyat değişikliğine; bir mal fiyatına veya fiyat değişikliğine; Kurulca uygun görülen kurumlarca yayınlanan istatistiklere veya bunlardaki değişikliğe; kredi riski transferi sağlayan, enerji fiyatları ve iklim değişkenleri gibi ölçüm değerleri olan ve bu sayılanlardan oluşturulan bir endeks seviyesine veya seviyedeki değişikliğe bağlı olan türev araçları, bu araçların türevlerini ve sayılan dayanak varlıkları birbirleri ile değiştirme hakkı veren türevleri,
Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak kaldıraçlı işlemleri
Sermaye Piyasası Araçları
Niteliklerine bağlı olarak ortaklık veya alacaklılık sağlarlar.
Belli bir nominal değer ile ihraç edilirler.
Üzerinde yazılı olan nominal değerleri ile ilgili sermaye piyasası aracının arz ve talebine göre belirlenen alım satım fiyatları (piyasa değeri) birbirlerinden farklı olabilir.
İhraç eden işletmeler için finansman, satın alan yatırımcılar açısından bir yatırım aracıdırlar.
Sermaye piyasası araçları, genellikle poliçe ve bonoda olduğu gibi bir ticari ilişkiye bağlı olarak sınırlı sayıda ihraç edilmezler. Çok sayıda ihraç edilirler.
Menkul kıymetin sayısının çok olması, ikinci piyasasının etkin bir şekilde işlemesine veya menkul kıymetin daha likit bir özellik kazanmasına olumlu etki yapar.
Nama (registered) ve hamiline (bearer) yazılı olabilirler.
Sermaye Piyasa Araçlarının Özellikleri
33
Sermaye piyasası araçları aşağıdaki şekilde üç temel gruba ayrılırlar.
Ortaklık hakkı sağlayan sermaye piyasası araçları
Alacak hakkı sağlayan sermaye piyasası araçları
Karma nitelikteki sermaye piyasası araçları
Sermaye Piyasası Araçları
Paylar.
Adi Paylar
İmtiyazlı Paylar
Ortaklık Hakkı Sağlayan Sermaye Piyasası
Araçları
35
Özel Sektör Tahvili
Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri
Finansman Bonoları
Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonolar
Devlet Tahvili
Hazine Bonosu
Gelir Ortaklığı Senedi
Alacak Hakkı Sağlayan Sermaye Piyasası
Araçları
Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvil
Kara İştirakli Tahvil
Katılma İntifa Senedi
Karma Nitelikteki Sermaye Piyasası Araçları
37
Yatırım kuruluşları (bankalar ve aracı kurumlar)
Kolektif yatırım kuruluşları (Yatırım fonları ve ortaklıkları)
Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları
Portföy yönetim şirketleri
İpotek finansmanı kuruluşları
Konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları
Varlık kiralama şirketleri
Merkezî takas kuruluşları (Takasbank)
Merkezî saklama kuruluşları (MKK)
Veri depolama kuruluşları
Diğer sermaye piyasası kurumları
Sermaye Piyasası Kurumları
1985 yılında İMKB kurulmuştur.
2013 yılında Borsa İstanbul A.Ş.’ye dönüşmüştür.
İlk alım satım 26.12.1985 tarihinde yapılmıştır.
İlk işlemler 3 Ocak 1986 tarihinde 19 hisse senedi ile başladı.
Borsa İstanbul
BIST-100 Endeksi ve Pay Piyasası 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
BIST-100 71.727 78.139 115.333 91.270 114.425
BIST-100 (En Yüksek) 91.260 86.344 115.333 120.845 114.754
BIST-100 (En Düşük) 69.309 68.568 76.144 87.143 83.675
Günlük Ortalama İşlem Hacmi (Milyon TL) 4.129 4.038 5.802 7.974 8.554
39
Sermaye Piyasası Verileri
Kurum/Kuruluşlar Toplam Sayı
Aracı Kuruluşlar 108
Aracı Kurumlar 67
Faaliyette Olanlar 62
Faaliyeti Geçici Olarak Durdurulanlar 5
Bankalar 41
Halka Açık Şirketler 508
Payları Borsada İşlem Gören Şirketler 403
Payları Borsada İşlem Görmeyen Şirketler 105
Yatırım Fonları 766
Menkul Kıymet Yatırım Fonları 8
Emeklilik Yatırım Fonları 445
Borsa Yatırım Fonları 10
Yabancı Yatırım Fonları 84
Koruma Amaçlı Şemsiye Fonlar 218
Garantili Şemsiye Fonlar 1
Yatırım Ortaklıkları 55
Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları 9
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları 35
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları 11
Bireysel Emeklilik Şirketleri 19
Bağımsız Denetim Kuruluşları 103
Gayrimenkul Değerleme Şirketleri 135
Portföy Yönetim Şirketleri 51
Derecelendirme Kuruluşları 9
Sermaye Piyasası Verileri
Finansal Varlıklar (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Yurtiçi Yerleşikler 1.723.583 1.976.695 2.313.343 2.723.213 3.625.212
TL Mevduat 701.862 829.293 932.582 1.015.857 1.225.312
Döviz Tevdiat Hesabı 448.370 512.487 623.558 826.251 1.082.188
Kıymetli Madenler Depo Hesapları 10.624 16.964 23.474 40.446 80.970
Devlet İç Borçlanma Senedi 364.455 402.518 456.311 536.580 781.780
Eurobond 65.625 75.166 84.638 105.924 158.147
Pay Senedi 85.114 90.321 122.614 111.117 185.780
Özel Sektör Borçlanma Aracı 45.845 47.862 64.461 69.684 90.981
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet + Varlık Teminatlı
Menkul Kıymet 1.655 2.047 5.569 17.313 19.988
Varant + Sertifika 35 36 136 41 66
Yurtdışı Yerleşikler 321.740 350.536 486.853 457.783 562.923
TL Mevduat 13.041 15.408 21.856 25.878 33.618
Döviz Tevdiat Hesabı 70.588 78.587 108.731 126.499 143.211
Kıymetli Madenler Depo Hesapları* 381 481 629 944 1.442
Devlet İç Borçlanma Senedi 92.652 94.438 117.976 96.917 91.610
Eurobond 1.221 1.906 1.797 - -
Pay Senedi 141.206 156.511 232.261 204.225 290.400
Özel Sektör Borçlanma Aracı 962 1.491 2.473 1.846 1.573
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet + Varlık Teminatlı
Menkul Kıymet 1.689 1.715 1.129 1.473 1.069
Varant + Sertifika 0,1 0,0 0,1 0,0 0,5
Toplam 2.045.323 2.327.230 2.800.196 3.180.996 4.188.134
41
Sermaye Piyasası Verileri
Piyasa Değeri (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12 Halka Açık Şirketlerin Toplam Piyasa
Değeri 554.884 614.069 873.246 794.823 1.108.773
Özel Sektör Borçlanma Araçları 46.807 49.352 66.934 71.530 92.554 Menkul Kıymet Sayısı
Yıldız Pazar 117 120 130 150 94
Ana Pazar 184 169 159 145 250
Gayrimenkul/Girişim Sermayesi Yatırım
Ortaklığı/Fon 39 38 41 43 6
Diğer Şirket 68 69 63 58 58
Borsa Yatırım Fonu + Menkul Kıymet
Yatırım Ortaklığı 22 18 18 18 4
Varant ve Sertifika 846 1.071 1.596 1.542 1.976
Sermaye Piyasası Verileri
Özkaynak Finansmanı (Birikimli) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Şirket Sayısı (GİP dahil) 4 1 3 7 6
Şirket Halka Arz Tutarı (Mn. TL) 44 37 1.254 5.355 263
Yatırım Ortaklığı Sayısı (GYO ve Girişim Ser.
dahil) 2 1 0 2 0
Yatırım Ortaklığı Halka Arz Tutarı (Mn. TL) 75 306 0 64 0
Sermaye Artırımları+İkincil Halka Arz (Mn. TL) - - - 9.561 6.076
Toplam - - - 14.980 6.339
Özel Sektör Borçlanma Aracı İhracı (Birikimli)
İhraç Sayısı 621 760 1.217 1.385 1.330
İhraç Tutarı (Mn. TL) 79.610 90.148 130.330 179.121 210.322
43
Sermaye Piyasası Verileri
Kurumsal Yatırımcı Portföy Büyüklüğü (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12
Yatırım Fonları 37.186 43.755 59.283 56.920
Emeklilik Yatırım Fonları 47.918 58.439 79.543 93.206
Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları 269 341 360 326
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları 21.465 25.878 26.924 18.384
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları 1.331 1.222 2.595 1.494
Toplam 108.170 129.635 168.706 170.330
Sermaye Piyasası Verileri
Yatırımcı ve Mudi Sayısı 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Pay Senedi 1.059.313 1.040.794 1.090.903 1.178.919 1.203.438
Yatırım Fonu 2.917.780 2.918.622 3.004.035 2.873.442 2.996.871
Özel Sektör Borçlanma Aracı 136.756 97.476 82.487 78.333 66.451
Varant + Sertifika 2.898 2.571 4.842 5.191 5.664
Varlığa Dayalı Menkul Kıymet + Varlık
Teminatlı Menkul Kıymet 1.579 481 5.024 11.008 7.283
Emeklilik Yatırım Fonları - Gönüllü 6.039.300 6.625.759 6.922.615 6.875.886 6.871.132 Emeklilik Yatırım Fonu - Otomatik
Katılım - - 3.417.003 4.990.786 5.354.242
Mudi Sayısı 65.285.562 76.443.969 86.991.367 96.588.995 107.459.625
45
Sermaye Piyasası Verileri
Pay Senedi Portföy
Değerleri (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Yerli Yatırımcılar 85.114 90.321 122.614 111.117 185.780
Bireysel 43.668 47.289 65.029 61.146 92.189
Tüzel 28.198 29.046 39.076 32.048 63.546
Diğer 13.248 13.986 18.509 17.923 30.045
Yabancı Yatırımcılar 141.206 156.511 232.261 204.225 290.400
Bireysel 703 695 971 1.164 1.467
Tüzel 51.993 60.204 86.339 96.574 154.384
Diğer 88.511 95.611 144.951 106.487 134.549
Toplam 226.320 246.832 354.874 315.342 476.180
Sermaye Piyasası Verileri
Özel Sektör Borçlanma Aracı
Portföy Değerleri (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Yerli Yatırımcılar 45.845 47.862 64.461 69.684 90.981
Bireysel 13.792 11.205 17.248 16.807 24.886
Tüzel 7.232 7.182 9.689 6.838 10.717
Diğer 24.821 29.475 37.524 46.039 55.377
Yabancı Yatırımcılar 962 1.491 2.473 1.846 1.573
Bireysel 132 81 106 115 95
Tüzel 657 1.228 1.765 1.420 1.273
Diğer 173 182 602 311 205
Toplam 46.807 49.352 66.934 71.530 92.554
47
Sermaye Piyasası Verileri
Devlet İç Borçlanma Senedi
Portföy Değerleri (Milyon TL) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Yerli Yatırımcılar 364.455 402.518 456.311 536.580 781.780
Bireysel 1.504 898 1.300 3.498 3.655
Finans Dışı Kurumlar 1.268 1.184 1.191 2.469 3.366
Bankalar 210.432 228.047 263.677 330.828 503.064
Diğer Finansal Kurumlar 151.252 158.510 175.662 186.182 252.822
TCMB - 13.879 14.481 13.603 18.873
Yabancı Yatırımcılar 100.171 94.438 117.900 96.917 91.610
Bireysel 75 57 84 216 213
Finans Dışı Kurumlar 87,1 28 39 1.695 2.077
Bankalar 58.123 50.255 68.006 55.601 50.304
Diğer Finansal Kurumlar 41.885 44.098 49.772 39.406 39.016
Toplam 464.626 496.956 574.212 633.497 873.390
Sermaye Piyasası Verileri
Yabancı Yatırımcıların Pay Senedi
İşlemleri (Milyon $) 2015/12 2016/12 2017/12 2018/12 2019/12
Pay Senedi İşlem Hacmi (Birikimli) 167.426 169.346 198.737 246.214 210.107
İşlem Hacmi Payı 22% 25,1% 24,7% 28,9% 28,8%
Net Pay Senedi Yatırımı (Birikimli) -2.545 547 1.781 -2.012 -601
49
