Hayvanların Sınıflandırılması
3. Küme: Eucoelomata
Sölom denilen ikinci karın boşluğu vardır. Sölom mezodermde yeni bir boşluk olarak meydana gelir ve mezoderme ait epitel ile çevrilir. Sölom hacimce artarken mezodermin dış kısmı vücut çeperine yaklaşır ve vücut çeperi dış mezoderm veya “somatik mezoderm” ile çevrilir, bu da dış
peritonu oluşturur. Mezodermin iç tarafı (= iç mezoderm) ise sindirim kanalı çeperi ve diğer iç organlarla birleşir ve böylece sölom “viseral mezoderm”
veya iç organlara ait mezoderm ile çevrilir. Böylece iç organlara ait viseral periton meydana gelmiş olur.
Şube: Bryozoa
Şube: Phoronidea
Şube: Brachiopoda
Şube: Pogonophora
Şube: Chaetognata
Şube: Annelida
Annelidler tatlı su, deniz ve karada yaşayan uzun vücutlu halkalı solucanlardır. Enine kesitleri yuvarlak, yahut ta sırt-karın istikametinde biraz yassılaşmıştır. Baş bölgeleri ağzın ön tarafında yer alan
“prostomium” ile ağzın arkasındaki “metastomium kısmından
oluşmuştur. Başı birçok segmentlerden yapılmış olan gövde takip eder.
Son segmente ”pigidyum” (kuyruk) adı verilir. Anüs bu segmentte bulunur.
Bir kısmı renksizdir, bir kısmı da şeffaf, mat, beyaz, yahut ta deri
pigmentlerinin, kan veya hemolenfteki solunum pigmentlerinin etkisi ile değişik renklerde olur. Derileri bez hücreleri kapsayan bir tabakalı epitel halindedir. Bunun yüzeyini ince fakat çok dayanıklı bir kutikula tabakası örter. Deri epitelinin altında, dışta halkalı kas içte boyuna kas liflerinden oluşmuş bir kas kılıfı bulunur.
Vücut yüzeyi ile bağırsak arasında kalan boşluk nematodlardan farklı olarak ikinci karın boşluğu (sölom) halindedir. Gövde bölgesinde her segmentte bir çift sölom kesesi ihtiva ederler. Birbirini izleyen iki segment arasında bulunan ve sölom keselerini birbirinden ayıran
“dissepimentler” vardır.
Ağız başın karın tarafında, prostomium ile metastomium sınırındadır.
Sindirim kanalı düz olarak bütün vücut boyunca uzanır. Ön ve son
bağırsağın kısa olmasına karşın orta bağırsak çok uzundur. Ön bağırsak genellikle yutak ve yemek borusuna ayrılır. Yemek borusu tükürük
bezleri ihtiva edebilir. Anüs son segmentin ucunda veya ucuna yakın yerde bulunur.
Annelidlerde kapalı bir dolaşım sistemi vardır. Damarları bulunmayan birkaç basit formda sölom sıvısı, ihtiva ettiği kan hücreleri ile dolaşımı yapar. Değişik annelid gruplarında az çok farklılıklar gösterebilen damar sistemi esas itibariyle bağırsağın üstünde , mezenterin içinde uzanan bir sırt damarı ile bağırsakla karın sınırı arasından geçen bir karın damarı ve iki boyuna damarla iştirakte olan bağırsak damar ağından ibarettir. Sırt ve karın damarları vücudun ön ve arkasında birleştikleri gibi segmentler arasından geçen halka damarlarla birbirlerine
bağlanırlar.
Bazen sırt damarlardan başka intersegmental halka damarlarında bir kaçı kontraktil olur. Bu taktirde bunlara kalp adı verilir. Kan sırt
damarlarının ritmik atışı ile öne doğru itilir, karın damarlarında da
arkaya doğru akar. Kan sıvısı genellikle az miktarda kan hücresi ihtiva eder ve çok defa içerisinde erimiş halde bulunan solunum pigmentleri nedeni ile renkli olur. Solunum deri vasıtası ile, bazen de solungaçlarla yapılır.
Boşaltım organları segmental sıralanmış nefridyumlardır. Genellikle vücudun ön ve arka uçlarından birkaç segment hariç, her segmentte bir çift nefridyum bulunur. Nefridyumlar silli bir huni ile (nefrostom) sölom boşluğundan başlar, huninin devamı olan boşaltım kanalı da aynı
segmentten, yahut ta arkadaki dissepimenti delerek geçtikten sonra bir sonraki segmentten dışarı açılır. Boşaltım porları yanlardadır.
Bazılarında boşaltım organı olarak protonefridyumlar vardır.
Nefridyumlar boşaltım maddelerinden başka sölom boşluğuna geçen
cinsiyet hücrelerini de dışarı taşırlar. Bazılarında cinsiyet hücrelerini
nakletmek üzere özel kanallar oluşmuştur.
Sinir sistemi; prostomiumun sırt tarafında iki loplu bir sinir gangliyonuna sahiptirler. Buradan ayrılan iki konnektif yutağın etrafını bir halka gibi sardıktan sonra karın tarafta yan yana gelir ve her segmentte birer
gangliyon meydana getirmek suretiyle iki boyuna sinir halinde gövdenin arka ucuna kadar uzanır. Her segmentin gangliyon çifti enine bir kommisür vasıtası ile birbirine bağlanmıştır. Bu suretle bir ip merdiven şeklini alan karın sinirleri bazen de segmentlerdeki ganliyonların birbirlerine çok yaklaşması yüzünden bir gangliyon zinciri haline gelirler.
Duygu organı olarak en çok dokunum organları, kimyasal duygu organları ve gözler bulunur. Denge organları nispeten azdır. Gözler genellikle iki
veya dört tane olmak üzere başta yer alırlar. Gözlerden başka bazılarının
(Lumbricus sp.) deri epitelinde, ışık duygu hücreleri vardır.
Annelidlerin çoğu hermafrodit az bir kısmı ayrı eşeylidir. Gonatlar gayet basit yapılıdır. Sölom epitelinde yer alırlar. Eşey hücreleri genellikle sölom epitelinden oluşan gonadlardan ayrılarak karın
boşluğuna düşer ve orada olgunlaşırlar. Döllenme vücudun içinde veya dışında olur. Dışarı bırakılan yumurtalar. Bazılarında özel bezlerin
salgıları ile kümeler veya şeritler halinde bir araya toplanır, veya çoğu bir arada olmak üzere bir kokon kabuğu ile çevrilir.
Annelidlerin bir kısmında yüksek bir rejenerasyon yeteneği vardır.
Bununla ilgili olarak bir veya birçok enine bölünmelerle eşeysiz çoğalmalarda yapılır. Lateral tomurcuklanmalar ve döl değişimi de olabilir. Poliketlerin çoğunun gelişiminde “trokofora” adı verilen silli pelajik bir larva meydana gelir. Oligoketlerle, Hirudinelerde serbest bir larva evresi yoktur, bunlar doğrudan doğruya gelişirler.
Annelidlerin çoğu deniz hayvanıdır. Oligoketlerle, Hirudinelerin birçok türü de tatlı suda veya karada yaşar. Kommensal veya ektoparazit
olanları da vardır. Fakat endoparazit olanları çok nadir görülür.
1. Sınıf: Archiannelida
İlkel yapılı küçük annelidlerdir.
Çoğu ayrı eşeylidir. Yumurta ve spermler serbest olarak denize bırakılır. Gelişimlerinde trokofora larva evresi vardır. Eşeysiz çoğalanlar ve döl değişimi olanlarda vardır. Bir kısmı kuma ve
çamura gömülü yaşar, bir kısmı pelajik yaşar. Zeminde yaşayanlar ya serbesttir ya da devamlı olarak borular içinde kalırlar. Bir
kısmında ışık verme yeteneği vardır.
2. Sınıf: Polycheta
Su hayvanıdırlar. Hemen hemen hepsi denizlerde yaşar. Başlıca özellikleri gövde segmentlerinin yanlarında “parapod” ların
bulunuşudur.
3. Sınıf: Oligochaeta (Solucanlar)
Çoğu tatlı sularda ve karada yaşar. Vücutlarında parapod bulunmaz.
Hepsi hermafroditir. Döllenme karşılıklı ve vücut dışında olur.
Gelişme doğrudan doğruyadır.
Örnek; Lumbricus terrestris (toprak solucanı)
4.Sınıf: Hirudinea (Sülükler)
Vücutlarında parapod yoktur. Hepsi hermafroditir.
Hızlı akan dereler hariç tatlı sularda, denizlerde ve rutubetli topraklarda yaşarlar.
Çoğu Arthropod, Mollusc ve Omurgalılarda kan emen ektoparazitir. Kan emen sülüklerde tükürük bezlerinin salgıları besin olarak alınan kanın pıhtılaşmasını önleyen bir ferment salar.
Örneğin; Hirudo medicinalis (Tibbi sülük).
Şube: Mollusca (Yumuşakçalar)
Mollusc’ler Arthropodlar gibi organizasyonu değişik cins ve tür sayılarının çokluğu ile hayvanlar aleminin başlıca gruplardan birini teşkil eder. Yumuşak ve segmentsiz hayvanlardır.
Vücudu ön üçta baş, karın tarafta ayak, sırtta da iç organlar kitlesi olmak üzere üç bölgeden oluşmuştur. Başta ağız ile tentaküller
bulunur. Ayak çok kaslı bir hareket organıdır. İç organlar kitlesi
bazılarında bir boyun kısmı ile baş ve ayak bölgelerinden ayrılır.
Derileri mukus bezleri ihtiva eden, bir tabakalı epitel halinde olur ve
ayağın üst tarafında bir kıvrım (manto kıvrımı) meydana getirir. Monto
kıvrımı ya bütün gövdenin ve başın etrafını sarar, yahut ta yalnız gövde
kısmını çevirir. Vücudun manto kıvrımı ile sınırlanan dorsal cidarına da
manto boşluğu deir. Montonun epitel hücreleri, salgıları ile, ya kalın bir
kutikula veyahut ta kitine benzer bir madde ile kalsiyum tuzlarından
(genelde kalsiyum karbonat) ibaret bir kabuk meydana getirirler.
Mollusc’ lerin çoğu başlangıçta mevcut olan bilateral simetriyi bütün hayatınca muhafaza eder. Yalnız bir grupta (Gastropoda) bilateral simetri sadece gelişmenin ilk evrelerinde görülür, sonradan iç
organlar kitlesinin 180 derecelik dönmesi ile, dönme istikametindeki organlar köreldiğinden, bilateral simetri kaybolur.
Sindirim kanalı “U” şeklinde veya kıvrımlıdır. Ağız boşluğunun zemininde kaslı ve genelde de iki kıkırdak parça ile destekli dil
bulunur. Dilin üzeri, enine sıralar halinde dizilmiş küçük kitin dişlerle kaplıdır. Gıda maddelerini bir rende gibi kazımaya yarayan bu organa
“radula” denir. Radulanın dip kısmı bir kın içinde bulunur. Dişler
aşındıkça kının içinde yenileri meydana getirilerek ileri sürülür. Ağız boşluğunda raduladan başka değişik şekilli keratin çeneler de
bulunabilir. Ön bağırsak dar bir yemek borusu halindedir. Başlangıç
kısmına tükürük bezleri açılır. Orta bağırsak ta büyük bir sindirim
bezi ile iştiraktedir. Son bağırsak manto boşluğuna açılır.
Kalplerinde bir ventrikulus (karıncık) ile bir veya iki atriyum (kulakcık) bulunmaktadır. Kalp genellikle perikardial bir boşluk içinde bulunur.
Kalpten bir ön aorta ile birçok damarlar ayrılır. Kan kısmen damarlarda kısmen de organların arasındaki boşlukların içinde dolaşır. Solunum pigmenti olarak kanda “hemosiyanin” vardır.
Solunum organları olan solungaçlar (ktenidyum) manto boşluğunun içinde bulunur. Genelde sayıları bir, iki veya daha fazla olabilir.
Ktenidyumlar, kuş tüyü gibi uzun bir sap kısmı ile iki sıra halinde dizilmiş silli yapraklardan yapılmıştır.
Boşaltım organları boru veya torba şeklinde nefridyumlardır. Bunlar bir veya iki çift, yahut ta bir tek sayıda olur. Başlangıç kısımları perikart
boşluğuna, Uçları da vücut yüzeyinden dışarı açılır. Bazılarında gonatların taşıt kanalları böbreklerde son bulur (Salyangozların bir kısmı ve
Midyelerde).
Sinir sisteminde üç esas gangliyon çifti vardır. Bunlardan bir çifti ağzın sırt tarafında (serebral gangliyon), diğeri ayağın içinde (pedal
gagliyon), üçüncü çift de son bağırsağın altında (viseral gangliyon) bulunur. Bunlar kommisür ve konnektifler vasıtası ile kendi aralarında bağlanırlar. Çoğunda duygu organı olarak dokunum, koklama, tatma, görme ve denge organı bulunur.
Genellikle ayrı eşeylidirler. Bazıları hermafrodittir. Gonadlar ve taşıt kanalları bir çift veya bir tektir. Döllenme içte veya dışta olur. Çoğu ovipar bir kaçı vivipardır. Yumurtalarını genellikle çok sayıda ve
jelatinli bir madde ile birbirine bağlanmış halde bırakırlar Gelişme bir kısmında doğrudan doğruya olur (Pulmonata, Cephalopoda),
diğerlerinde trokofora tipinde bir larva evresi teşekkül eder. Deniz salyangozlarının çoğunda larvanın sil çelengi fazla büyüyerek bir yelken (velum) şeklini aldığından buna “veliger” larvası adı
verilmiştir. Eşeysiz üreme ve partenogenez hiç görülmez.
Çoğu deniz hayvanıdır; sahillerde ve sığ yerlerde, bazen de
derin diplerde, yahut ta pelajik yaşarlar. Bir kısmı acı ve
tatlı sularda, bir kısmı da karada bulunur.
1. Sınıf: Amphineura (Kitonlar)
İlkel mollusclerdir. Vücut elips şeklinde ve üstten basıktır. Yassı ve geniş olan ayak karın tarafı tamamen kaplamaktadır. Ayak hem sürünmeye hem de bir vantuz gibi vücudu sıkıca bir yere tespit
etmeye yarar. Baş vücuttan bariz olarak ayrılmamıştır. Ayrı
eşeylidirler. Gelişmeleri metamorfozludur. Hepsi deniz hayvanıdır.
2. Sınıf: Gastropoda (Salyagozlar)(Karındanayaklılar)
Baş iyi teşekkül etmiştir. Molluscler için karakteristik vücut
bölgeleri en bariz şekilde bu sınıfta görülür. Ayak uzun ve ventral yüzeyi düz bir taban şeklindedir. İç organlar kitlesi çok
büyümüştür. Ayak bölgesindeki kaslar aşağıya doğru büyümeye
engel olduklarından iç organlar bir kambur gibi sırt tarafa doğru
büyümeye engel olduklarından iç organlar bir kambur gibi sır
tarafa doğru yükselmek zorunda kalmışlardır.
Genç dönemlerde bilateral simetrilidirler. Ancak daha sonra iç organlar kitlesinin 180 derecelik dönüşü ile (Torsiyon olayı) bilateral simetri bozulur. Arka kısım (anüs ve etraf yapıları) öne geçer. Kabuk bir parçalı olur ve iç organlar kitlesinin şeklini alır. Kabuksuz olanları da vardır (Limax= Sümüklü böcekler). Pelajik form ile diğer bazı deniz gastropodlarında kabuk hiç bulunmaz.
Bir kısmı ayrı eşeyli, bir kısmı da hermafrodittir. Hemen hemen
hepsinde iç döllenme vardır. Gelişme pulmonatlarda doğrudan doğruya diğerlerinde metamorfozludur.
Bunların çoğu denizlerde, bir kısmı tatlı ve acı sularda bir kısmı da karada yaşar. Pulmonatlarla diğer grupların karada yaşayan bazı
formları hava ile solurlar. Küçük bir delikle dışarı açılan manto
boşluğunun tavanı zengin bir damar ağına sahiptir. Monto boşluğu ciğer (pulmon) vazifesi görür.
Örnek; Helix aspersa (Bahçe salyangozu)
3.Sınıf: Scaphopoda (Deniz dişleri)
İç organlar kitlesinin dış tarafa doğru büyümesi yüzünden vücut dorso-ventral uzamıştır. Baş bölgesi bulunmaz. Kabuk, ön ve arka uçları açık hafifçe kıvrık bir boru şeklindedir. Ayak koni şeklindedir. Ayrı eşeylidirler. Hepsi deniz hayvanıdır.
Örnek; Dentalium (Deniz dişi).
4.Sınıf:Lamellibranchiata (Bivalvia=Pelecypoda) (Midyeler=Baltaayaklılar)
Vücutları yanlamasına yassılaşmıştır. Manto biri sağ
diğeri de sol tarafta olmak üzere iki manto yaprağı meydana getirmiştir. Vücut, manto yaprakları gibi, iki parçadan
oluşmuş bir kabukla örtülüdür. Baş ve baştaki gözler
kaybolmuştur. Çoğu ayrı eşeylidir. Metamorfozla gelişirler.
5.Sınıf: Cephalopoda (Mürekkep balıkları)(Kafadanayaklılar) Molusclerin en yüksek organizasyonlu grubudur. Vücut baş ve iç organlar kitlesi olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Baş çok büyük ve iyi gelişmiş bir çift göze sahiptir.
Ayak bölgesinin büyük bir kısmı yer değiştirerek önde ağzın etrafını çeviren bir kol cihazı haline gelmiştir, geri kalan kısmı da manto boşluğunun ön tarafında uzunlamasına olarak vücut yüzeyine yapışan bir huniye değişmiştir. Hepsi denizlerde yaşar.
Ayrı eşeylidirler. Gelişme doğrudan doğruyadır.
Cephalopodlar ağızları etrafındaki yakalayıcı kol sayısına göre iki gruba ayrılırlar.
Octopoda; ağız çevresinde aynı boyda sekiz kol vardır. Örneğin;
Octopus vulgaris (Ahtapod).
Decapoda; aynı uzunlukta sekiz koldan başka kollardan daha uzun ve
uçları tentaküllü iki adet yakalayıcı kolları daha vardır. Örneğin; Loligo
vulgaris (Kalamar), Sepia officinalis (Mürekkepbalığı).
Şube: Arthropoda (Eklembacaklılar)
Hayvanlar alemi içerisinde tür sayısı bakımından en zengin şubedir. Vücutları genellikle sayıları değişik segmentlerden
meydana gelir. Her segment genellikle bir çift ektremite taşır.
Serbest yaşayan arthropodların çoğunun ekstremiteleri
segmentlidir. Bazı ilkel kabuklularda ve bazı grupların larva dönemlerinde ekstremiteler segmentsiz olabilir. Bazı parazit
arthropodlarda vücut şekli hiçbir zaman bir arthropoda benzemez.
Ancak hayat dönemlerinin takibi ve incelenmesi sonunda bunların arthropoda olduğu anlaşılabilir.
Serbest yaşayanlarda vücut bilateral simetrilidir.
Vücutlarında annelidlerde olduğu gibi silia bulunmaz.
Vücudu oluşturan segmentler ya birbirine benzer yani ”homonom”dur ya da farklı yapılar gösterirler, bu taktirde “heteronom” olarak
adlandırılır.
Vücudu bazı gruplarda üç bölümde inceleyebiliriz. Böceklerde
(Insecta) cephalon (baş), thorax (göğüs) ve abdomen (karın) bölgeleri bulunur.
Kabuklularda (Crustacea) baş ve göğüs birleşerek Cepholothorax adını alır. Abdomen ayrı gelişmiştir.
Myriapoda (Kırkayak, Çiyan) thorax kaybolmuştur. Vücut baş ve abdomenden meydana gelir.
Örümcek, Akrep gibi hayvanların bulunduğu Aracnida’ da ise vücut prosoma ve opistosoma olmak üzere iki bölümdür. Bunlarda
ekstremiteler yalnız prosomadan çıkar.
Arthropodlarda vücudu dıştan örten tabaka kuvvetle kitinleşmiş bazen bileşimine kalsiyum karbonat da ilave olarak katı bir zırh halini almıştır. Bu özelliği ile vücudu dış etkilerden korur. Dış iskelet
(Exoskleton) adını alan bu yapıya çeşitli içorganlarda bağlanarak destek olurlar. Kitin azotlu bir polisakkarittir. Suda, alkalilerde, sulu asitlerde ve birçok hayvanın sindirim salgılarında erimez. Segment sınırları ile ekstremitelerin eklem yerlerinde kutikula harekete engel olmamak üzere, daima ince kalır. Bundan başka kutikulada bazı duyu organlarının veya bezler tarafından salınan sekretlerin dışarı çıkmasını sağlayan porlar bulunduğu gibi, hareketsiz veya eklemlerle hareketli değişik kutikula eklentileri de vardır. Bu eklentiler kabartı, diken, kıl, tüy, çengel, pul vs. olabilir.
Kitin kutikula tamamı ile teşekkül etmiş halde iken genişlemeye müsait değildir. Bu sebeple bütün arthropodlar büyümenin devamı süresince, zaman zaman deri değişimi yaparlar. Bu olayda kitin örtü alttaki deri epitelinden ayrılır. Bu sırada deri hücreleri de yeni ve
yumuşak bir kitin salarlar. Bundan sonra hayvan “exuvium” adı verilen
eski kutikulanın patlayan bir yerinden sıyrılarak dışarı çıkar.
Arthropodlarda sinir sistemi önceki gruplara benzerlik gösterir (ipmerdiven) . Ancak daha iyi gelişmiştir. Kasları genellikle çizgili tiptedir. Kasılma kabiliyeti çok yüksektir.
Ağız başın ön tarafında yer alır. Ağzın çevresinde hayvanın beslenme durumuna göre değişiklik gösteren extremiteler
bulunur. Ağız ekstremiteleri kesici-çiğneyici, delici-emici, yalayıcı-
emici, emici gibi tipler gösterir.
Dolaşım sistemi yarı kapalı veya açıktır. Kalp uzun bir torba şeklinde olup, iki ucu daima açıktır. Ayrıca yanlarda “ostia” adı verilen delikler bulunur. Kan bu deliklerden girer ve daima
vücudun ön tarafına pompalanır. Çoğunun dolaşım sisteminde kalpten başka arter ve venalar da bulunur. Bununla beraber kan kısmen vücut boşluğunda kısmen de damar içinde dolaşır. Kan plazması bazı aşağı Crutacea’ da birkaç Insecta’ da hemoglobin, Limuluslar , Akrepler ve bazı Örümceklerde hemosiyanin ihtiva eder.
Solunum küçük vücutlu ve ince derili formlarda vücut yüzeyi ile, diğerlerinde suda yaşayanlarda solungaçlarla, karada
yaşayanlarda da trakelerle yapılır.
Boşaltım ya koksal bez , anten bezi ya da malpigi tüpcükleri ile sağlanır.
Duyu organları olarak genellikle bütün vücudu kaplayan kıl ve tüyler, basit ve bileşik gözler, anten, ses alma ve ses çıkarma
organları, denge organı ve çeşitli kimyasal uyarıcılara karşı hassas organlar gelişmiştir.
Hareket, yüzmede veya yürümede kullanılan (eklemli ekstremite) bacaklarla sağlanır. Artropodları yüksek bir hayat seviyesine
ulaştıran eklemli ekstremiteleri vardır. Her segmentte bir çift ekstremite vardır. Bunların ilk çifti (antenler) hariç hepsi karın taraftan çıkar. Ekstremitelerin esas görevi yürüme, koşma yüzme, tırmanma veya sıçrama şeklinde olabilen yer değiştirme
hareketleridir. Ancak bundan başka duygu organlarını taşıma
(antenler) , gıdanın alınmasını temin etme (ağız organları) solunum veya kopulasyon organı vazifesi görme gibi değişik işlere de
yarayabilirler.
İlk defa Insecta (Böcekler)’ da kanatlar ortaya çıkar. Bunlar thorax’ ın 2.ve3. segmentlerinin yanlarında uzanan deri
kıvrımlarıdır. Genellikle uçmaya yarar.
Sindirim borusu vücut boşluğunda serbest olarak uzanır.
Ağız ön ucun karın tarafında, anüs arka uçtadır.
Arthropodlar çoğunlukla ayrı eşeylidirler. Yumurta ile
çoğalırlar. Çoğunda iç döllenme vardır. Bazı gruplar hermafrodit ve partenogenetiktir. Nadiren doğururlar. Çoğu başkalaşım
geçirir.
Çoğunluk serbest, bir bölümü parazit yaşar. Yeryüzünde her
tip yaşam bölgesinde bulunurlar.
1. Sınıf: Aracnida (Örümcekgiller)
Çoğunluk karasal ortamda yaşarlar. Örümcek, akrep, kene ve akarlar bu gruba dahildir. Büyüklük bakımından çok heterojen bir sınıftır. Mikroskobik büyüklükte olanlar yanında çok büyükleri de vardır. Vücut şekli büyük değişiklikler göstermesine rağmen
çoğunda prosoma ve opistosoma’ dan oluşur. Prosomada 6 çift ekstremite bulunur. Buna karşılık opistosomada ekstremite bulunmaz.
Aracnidlerin çoğu etçildir. Bazılarında zehir bezleri bulunur.
Bazılarında ise ağ bezleri bulunur.
2. Sınıf: Crustacea (Kabuklular)
Vücutlarında segmentasyon iyi gelişmiştir. Bu artropodların vücudu esas itibariyle baş, göğüs ve karın olmasına rağmen baş ve göğüs genelde birbirleriyle kaynaşıp Cephalothorax adını alır.
Vücut böylece ilk bakışta iki ana parçadan ibaretmiş gibi görülür.
Cepholothorax ekseri dorsalden az ya da çok gelişmiş tek parça hainde bir plaka ile kaplanmıştır. Bu parça karapaks
(Carapax) adını alıp vücudu bir kalkan gibi örter.
Türlerin çoğu denizlerde, bir kısmı tatlı suda, bir kısmı acı, tuzlu sularda ve karada yaşarlar. Çoğunluk serbest hareketlidirler.
Örnekler; İstakoz, Karidesi Yengeçler, Tesbihböcekleri.
3. Sınıf: Myriapoda (Çiyan ve Kırkayaklar)
Vücutları ince uzun yapıda olup baş ve gövdeden oluşur.
Belirgin bir thorax bölgesi yoktur. Her vücut segmentinin ventralinden birçok hareket ekstremitesi çıkar.
Örnekler; Diplopoda (Kırkayaklar),
Chilopoda (Çiyanlar).
4. Sınıf: Insecta (Böcekler)
Dünya üzerinde geniş bir yayılış gösterirler. Çoğu bitkisel
maddelerle beslendiği için, bir kısmı ise canlıdan canlıya mikrop taşıdığı için diğer bir kısmı da insan ve hayvanlarda parazit olarak yaşadığı için zararlıdır.
Vücutları tipik olarak baş, göğüs ve karın olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Örnekler; Arılar (Hymenoptera), Kelebekler (Lepidoptera), Sinekler
(Diptera).
Şube: Bryozoa (Yosun hayvanları)
Şube: Phoronidea (Atnalı ağızlılar=Tulumcuklar) Şube: Brachipoda (Dallıbacaklılar)
Şube: Pogonophora
Şube: Chaetognatha (Okkurtları)
2.Grup: Deuterostomia
Prorostomia’ nın aksine, döterostomların embriyonal gelişmeleri sırasında ağız, blastoporun karşısında yeni bir açıklık olarak gelişirken ilk ağız anüs olarak görev yapar.
Segmentasyon spiral değil radyaldir. Gelişme esnasında
blastomerlerin geleceği protostomlardakinden çok daha sonra
belli olur. Mezoderm ve sölom embriyonik sindirim kanalının
yanlarından birer kese gibi gelişir.
Şube: Echinodermata (Derisidikenliler)
Hemichordata ve Cohordata ile birlikte, ikinci evrimsel hattı oluşturan “Deoterostomia” grubuna dahildirler. Yani ağız
blastoporun karşı tarafında açılan bir delikten oluşur, blastopor da anüse dönüşür.
Hemen hemen hepsi denizseldir ve çoğunluk zeminde
sürünerek yaşarlar. En önemli özellikleri ergin dönemde
çoğunluk beşli radyal simetri göstermeleridir. Buna karşın
larvaları bilateral simetriktir ve ışınsal simetri başkalaşım
süresince meydana gelir. Bazılarında gelişme doğrudandır.
Vücut genellikle beş ışınlı küre ya da silindir şeklindedir.
Ağzın bulunduğu tarafa oral karşı tarafa da oboral taraf denir. Bu
kısımlar larvanın sağ ve sol tarafına denktir. Bu nedenle ventral ve dorsal terimleri kullanılmaz. Anüs aboral taraftadır.
Bu grup, kalsiyum karbonat dikenlerden yapılmış ekzoiskeleti ve dermal plaklardan oluşan endoiskeleti bulunan tek gruptur.
Hareket, ambulakral kanal sisteminin yer aldığı alanlardan dışarıya doğru tüp ayakların uzatılması ile, spinlerin hareketiyle, vücudun merkezi
bölgesinden çıkarak uzanan kollarla sağlanır.
Baş ve beyin yoktur; az sayıda özelleşmiş duyu organları vardır.
Sinir sistemi, ağız etrafını çeviren halka sinir ve bundan çıkarak ışınsal olarak uzanan radyal sinirlerden oluşmuştur.
Sindirim sistemi çoğunlukla ağız ve anüs taşır; düz ya da kıvrımlı yılanyıldızlarında anüs yitirilmiştir.
Omurgasızlar içinde enterosöl sölom bulunduran tek şube bunlardır
(Enterosöl kuramı: sölom bağırsağın dışarıya kese şeklinde çıkıntı yapması ile meydana gelir).
İç organların yerleştiği boşluk ve su-damar sisteminin boşluğu sölomdan meydana gelmiştir.
Solunum dermal solungaçlarla, tüp ayaklarla, solunum ağacıyla (Denizhıyarlarında) ve bursae (keseler) ile yapılır (Yılanyıldızlarında).
Boşaltım organları yoktur.
Çoğu ayrı eşeylidir, çok azı hermafrodittir. Dış döllenme görülür. Eşeyli
üreme yanında eşeysiz üreme ve rejenerasyonda görülür.
1. Sınıf: Asteroidea (Deniz yıldızları)
2. Sınıf: Ophiuroidea (Yılan yıldızları)
3. .Sınıf: Echinoidea (Deniz kestaneleri)
4. Sınıf: Holothurioidea (Deniz hiyarları)
5. Crinoidea (Deniz zambakları)
