3. ders
• Dil edinim aşamaları
Dil edinim aşamaları:Brown 1974
aşama osu Sözce yapısı görünümü
1. aşama 1.1-2.0 Basit tümcelerde anlamsal roller ve bağlam
1. aşama 2.0-2.5 Dilbilgisel biçimbirimlerin kullanılmasıyla basit tümcelerde anlamın belirlenmesi
1. aşama 2.5-3.5 Olumsuzluk soru ve emir kiplerini içeren tümcelerin kullanılması
1. aşama 3.5-4.0 Bir tümceyi diğerinin içine yerleştirme
1. aşama 4.0- … İki ya da daha fazla tümceyi birleştirme
1. aşama
• Bir çocuğun dil edinim sürecinde hangi kuralları önceleyerek sözcükleri bir araya getirdiği ve
iletişimini nasıl gerçekleştirdiği pek çok araştırmanın konusudur. Bu araştırmalardan alanda oldukça kabul görenlerden bir tanesi Brain (1961) tarafından geliştirilen pivot dilbilgisidir. Bu dilbilgisinde çocuğun pivot kapalı ve açık sözcükler olarak bilinen iki tür sözcük kategorisine sahip olduğu
varsayılmaktadır.
• Pivot sözcükler tümcede daima açık sınıf sözcüklerle beraber kullanılmaktadır. Bir başka deyişle bir pivot sözcük tümcenin başında ya da sonunda da olsa mutlaka ve mutlaka bir açık sınıf üyesi sözcükle kullanılmaktadır. Açık sözcükler ise, hem pivot sözcüklerle hem de açık sözcüklerle bir arada
kullanılabilmektedir.
• Ancak dil edinim sürecinde açık ve kapalı sözcüklerin kullanılış biçimleri çocuktan çocuğa
değişebilmektedir. Bu yaklaşım kimi araştırmacılar tarafından kabul görmemiştir. Bloom (1970), pivot dilbilgisinin çocuğun sözcelerinin anlamsal boyutunu dikkate almadığını belirtmekte ve çocuk
tümceleri incelemelerinde bağlamın mutlaka göz önünde bulundurulması gerekliliğini savunmaktadır.
Bu durumu da iki farklı bağlam için aynı sözcükleri kullanan bir çocuğun sözcesiyle örneklemektedir.
1. aşama
Örneğin “mummy sock” diyen bir çocuk, annesinin çorabını alırken de annesi kendi çorabını giyerken de aynı sözceyi kullanabilmektedir. Bu bağlamlar daha da genişletildiğinde, çocuk annesinin çorabını
gösterirken ya da annesinden kendisine çorap giydirmesini isterken de bu ikili sözcük grubunu kullanabilmektedir. Dolayısıyla çocuk çok
sayıda bağlam için aynı sözcelerden yararlanmaktadır.
1. aşama
İlkinde çocuk çorabın annesine ait olduğunu, ikincisinde giyme eylemini tanımladığını üçüncüsünde gösterme durumunu öncelediğini,
dördüncüsünde de çorabın kendisine giydirilmesini beklediğini ifade
etmektedir “mummy sock” öbeğiyle.
1. aşama
Bloom’un yukarıda değinilen eleştirileri, çocukların ilk sözcük
birleşimlerinin anlamsal bağlarla çözümlenmesin öncülük etmiştir.
Brown farklı dilleri konuşan çocuklar üzerine yaptığı çalışmada,
sözcelerin üretilmesi aşamasında sözcük birleşimlerinin sekiz farkı
biçimde olduğunu ortaya koymuştur.
1. aşama
anlamsal ilişkiler Örnek
eyleyen-hareket mummy go, daddy look
hareket-nesne hit ball, eat cookie
eyleyen-nesne mummy car, baby milk
hareket-yer put table, go work
varlık-yer sock chair, toy bed
iyelik-konum daddy coat, my bottle
varlık-niteleyici doggy nice, pretty flower
gösterme-varlık that bus, this shoe
Erken Dönem Sözcük Bileşimleri
• Çocukların erken dilsel gelişimleri aynı zamanda onların bilişsel
gelişimleriyle de yakından ilişkilidir. Onların sınırlı sözvarlıklarıyla ifade ettikleri durumların sayısını çokça aşmasının yanı sıra, algılamaları
üretimlerinin çok ötesindedir.
Ek bilgi
• Algılama üretimden çok daha ileridedir. Çocukların anladıkları ürettiklerinden daha çok sayıda ve anlama için edinim hızı,
üretiminkinden fazladır. Çocukların ilk sözcük üretimi ve anlaması ile ilgili bir araştırmada, deneklerin on sözcük üretmeden önce elli farklı sözcüğü anlayabildikleri saptanmıştır. 13 aylıkken 50 farklı sözcüğü
anlayabilen bir çocuk 18 aya kadar 50 sözcük üretememektedir.
Çocukların anlama sözvarlıkları ortalama olarak ayda 22 sözcük
artarken, üretim sözvarlıklarındaki artışın ayda 9-10 sözcük kadar
olduğu bilinmektedir.
2. aşama
• Bu aşamada çocuklar 1. aşamadakinden çok farklı bir şey
söyleyememekle beraber sweater chair gibi bir öbekte yer alan bilgiyi sweater on chair biçimine dönüştürerek iki nesne arasındaki ilişkiyi daha belirgin kılmaya başlamaktadır. Burada önemle üzerinde
durulması gereken nokta yeni bir anlam üretiminin söz konusu
olmadığıdır. A doggy, drive the car (artikel kullanımı), that my bottle (iyelik kullanımı) gibi örneklerden de görülebileceği gibi nesneler
arasındaki ilişkilerin belirginlik kazandığı dönemdir bu aşama.
2. aşama
Çocukların dilbilgisel biçimbirimleri kullanmaya başlamaları aşırı genelleme hatalarını da yapmalarına neden olmaktadır. Bu durum, çocukların
düzensiz adlara da –s çoğul biçimbirimini (cats’den örneksenerek mans ya da feets yapılarının kullanımı) ya da düzensiz eylemlere –ed geçmiş
zaman ifade eden biçimbirimi (finished’den örneksenerek doed ya da
runned yapılarının kullanımı) eklemeleri ile örneklenebilir. Bu türden aşırı genellemeler çocukların bir üretimsel kuralı edindiği ve kuraldışı
durumların varlığının farkında olmadığı anlamına gelmektedir. Bu türden
dilbilgisel biçimbirimlerin kullanımındaki aksamalar son aşamaya kadar
tam anlamıyla giderilememektedir.
3. aşama
• 3. Aşama
• Bu aşamada çocuklar olumsuz soru ve kiplik içeren tümceleri
oluşturmaya başlarlar. Ayrıca 2. aşamada görülen olumsuz (Don’t
throw the ball, She isn’t here vb) ve soru (Am I clean?, Where does it go? vb) yapılarının kullanımı yetişkinlerin kullanımına paralel bir
görünüm sergilemeye başlamaktadır. Bir önceki aşamada daddy going gibi bir öbeğin yükselen ezgi ile soru formunda kullanılması, içinde
bulunulan bu aşamada soru yapısının kullanımı olarak
belirginleşmektedir.
3. aşama
Bu aşamanın başlangıç sürecinde ne ve nerede soruları çokça
görülürken ilerleyen dönemlerde kim, niçin ve nasıl soruları da
kullanılmaya başlanmıştır. Bu hiyerarşi aynı zamanda bilişsel gelişim
sürecine de işaret etmektedir.
4. ve 5. Aşama
• Burada dil edinim sürecinin Brown tarafından tanımlanan son iki aşaması, edinimin kazandığı ivmenin çok hızlı olması ve aşamalar arasındaki farkın net biçimde ayrılamaması nedeniyle birlikte ele alınacaktır. Bilindiği gibi, bu son aşamaya değin anlamsal ilişkiler, dilbilgisel biçimlerin gerekli kurallarıyla ve basit tümcelerin değişik biçimleri edinilmiştir. Son iki aşamada ise çocuk karmaşık ve birleşik tümceleri oluşturmak için gerekli olan öbekleri ve tümceleri
birleştirme kurallarını edinmeye başlamaktadır.
4. ve 5. aşama
• Bu süreçte çocukların ilk sıralı tümceleri and bağlacını içeren tümcelerdir ve sıralamanın da iki farklı görünümü bulunmaktadır.
• Tümcesel sıralama
• Öbeksel sıralama
• Öbeksel sıralamanın tümcesel sıralamadan daha zor olduğu görüşü yaygındır. Çünkü öbeksel sıralamada silme de yapılması gerekmektedir. Bir başka deyişle olaylar farklı zamanlarda ya da farklı yerlerde meydana geldiğinde tümcesel sıralamayı, olaylar aynı yerde ve zaman diliminde meydana geldiyse de öbeksel sıralamayı
kullanmaktadırlar. Bu süreç aşağıdaki iki tümce ile örneklenebilmektedir.
• I hit the boy and he ran a way. (tümcesel sıralama)
• I hit the boy and the girl (öbeksel sıralama)
4. ve 5. aşama
Çocuklar tarafından üretilen karmaşık tümcelerin en erken türlerinden biri, mean, need, make, think, know, wish, show gibi bir eylem içeren bağımsız bir tümcecik ve nesne ad öbeği rolünde bulunan yan
tümcecikten oluşanlardır. Bir çok çocuk birden fazla içe yerleşik tümcecik içeren tümceler üretebilmektedir bu sürecin sonlarına
doğru. Örneğin, I think I need to go outside gibi bir tümceyi kolaylıkla
kullanabilmektedir.
4. ve 5. aşama
Ortalama sözce uzunluğunun 2’den 5’e kadar olan aşamaları çocuğun, tümce üretiminin farklı görünüşlerini göstermektedir. Bu görünüşler, dilbilgisel biçimbirimlerin aşamalı edinimini, çeşitli basit tümceler için gerekli kuralları edinmeyi ve sonrasında da karmaşık ve bileşik
tümceler için gerekli kuralları edinmeyi içermektedir. Bu bilginin
edinimiyle de çocuğun üretimleri yetişkininkine benzer bir noktaya
gelmektedir. Ancak burada unutulmaması gereken nokta dil edinim
sürecinin yaşamın her anında devam ettiğidir.
Davranışçı görüş
Bu görüşe göre, çocuklar konuşulan dili, herhangi bir şeyi öğrendikleri gibi öğrenirler. Çevreden gelen birçok ses uyaranının zamanla
sınıflandırılması, şekillendirilmesi ve benzer durumlarda aynı ses ve tepkilerin verilmesi gerçekleşmektedir. Anne veya önemli diğer
kişilerin çocukla ilişkilerinde vermiş oldukları tepkiler çocuk tarafından zamanla dile dönüştürülür. Ödül ve ceza gibi pekiştirenler yoluyla bu gelişim sürdürülür. Sonuçta konuşma şekillenir. Pekiştirilmenin yanı sıra, bebeklerin sıklıkla duydukları sesleri taklit etmeleri de dilin
kazanılmasında önemli yer almaktadır.
Bilişselci görüş
• Noam Chomsky ve Lenneberg gibi dilbilimciler, dil gelişimini biyolojik temellere dayandırmaktadırlar ve çevresel koşulların da dil gelişimi üzerindeki etkilerini göz ardı etmemektedirler.
• Dil yeterliliği için beş tür bilgiye ihtiyaç vardır. Bunlar, fonoloji, morfoloji, semantik, sentaks ve
pragmatiktir. Fonoloji, dilin temel ses yapılarını araştırır. Her dilde aynı olan seslerin yanı sıra farklı sesler de bulunmaktadır. Çocuk, dilinin gelişiminde ilk olarak seslerle karşılaşır ve bu sesler üzerinde yeterlilik kazanır. Bu seslere fonem adı verilmektedir. Morfoloji, dildeki, anlam içeren en küçük
birimleri inceleyen bilim dalıdır. Bu birimlere morfem adı verilmektedir. Semantik genel olarak dilin anlam yönünü ele almaktadır. Cümlelerin, kelimelerin incelemesini anlam açısından yapmaktadır.
Cümlelerin kural ve yapı açısından incelemesini yapan bilim ise sentakstır. Sentaks, kelimelerden oluşan cümlelerin kurallarını işleten sistemdir. Pragmatik ise, farklı sosyal kontekstleri yöneten kuralları araştırmaktadır. Kullanılan dilin sosyal bağlamda kullanım uygunluğu, yani pragmatiklerle çocuklar, küçük yaşlarında nezaket ifadelerini, argo sözcükleri, emir kavramlarını, dilek ve arzularını iletme kurallarını öğrenirler. Örneğin 5 yaşındaki bir çocuk 2 yaşındaki bir çocuğa bir şeyler anlatırken, kendisine pragmatik bilgi verilmiş gibi, daha basit cümleler kullanır, yavaş konuşur ve onun anlaması için sözcüklerini tekrarlar.
