3. Ders: Orta dönem dil çalışmaları
Yeni dillerin ortaya çıkışı Derlemeler
-Pigafetta -Postel -Gesner -Megiser -Pallas -Hervas -Adelung
Gramerler
-Port Royal Grameri Karşılaştırmalı Dilbilim -Scaliger
-Leibniz
Sanskritçenin bulunması -Sasset
-Schultze -Coerdoux -Jones
Orta dönem dil çalışmaları
Tarihsel Karşılaştırmalı Dilbilim 1. Evre
-Schelegel -Rask
-Bopp -Grimm -Pott
-Schleicher
2. Evre
-Grassmann -Verner
-Saussure
19. yüzyıla kadar
• Haçlı savaşları
• Ticaret
• Misyonerlik
• Matbaanın keşf
dil dil dil dil
19. yüzyıl
19. Yüzyılın en önemli düşünürlerinden biri de yazar, tarihçi ve devlet adamı olan Wilhelm von Humboldt’tur.
Dil konusunda pek çok çalışması vardır ve çalışmalarında insanın doğuştan bir dil yetisine sahip olduğu teorisini savunmuştur.
Wilhelm von Humboldt
20 yüzyılın başında Humboldt’un innere Sprachform’u, farklı etnik toplulukların dil aracılığıyla farklı zihinsel gerçeklikler içinde nasıl yaşayabildiğini ve farklı düşünce sistemlerini nasıl benimseyebildiğini açıklayarak evrensel bir dil kuramı sunar.
Humboldt
Bir ulusun dilinden o ulusun kültürüne, dünya görüşüne inilebilir.
Dil bir ulusun ruhunun dış görünüşüdür.
Diller uluslarla birlikte gelişirler.
“Ulusun dili ruhudur, ruhu da
dili”
Dil-düşünce ilişkisi
Sözcük bir kavram ve bir de ses yönü olan düşünce ve ses birleşimidir.
İnsanlar kişilik özellikleri vb yönlerden nasıl birbirlerinden farklıysa toplumların dünya görüşleri ve değerleri de birbirinden farklıdır.
Görüşler
Vossler
• Dil kültürün aynasıdır.
Meringer
• Dil tarihi kültür tarihidir.
Glinz
• Dil bir toplumsal-tarihsel birleşim ya da kurumdur.
Aksan
Bir ulusun yaşayış biçimi, inançları, gelenekleri, dünya görüşü, çeşitli nitelikleri ve tarih boyunca toplumda meydana gelen çeşitli olaylar üzerinde hiç bilgimiz olmasa, yalnızca dilbilimsel incelemelerle, bu dilin sözvarlığının, söz haznesinin derinlerine inerek bütün bu konularda çok değerli bilgiler ve güvenilir ipuçları elde edebiliriz
Bir toplumun diline bakarak
Aynı biçimde, bir an için bir dili tek başına ele alarak belli bir dilin belli bir dönemdeki metnini yalnızca yabancı öğeler, yabancı etkiler açısından inceleyerek dili konuşan toplumun o süre içinde hangi kültür hareketlerine sahne olduğunu, hangi dış etkiler altında kaldığını anlayabiliriz.
Bir toplumun diline bakarak
Örneğin Tanzimat ya da 2. Dünya savaşı dönemine ilişkin bir gazete yazısı, toplumun bu dönemde hangi dış etkiler altında bulunduğunu, hangi sorunları yaşadığını ve eğilimlerini gösterir.
Bir dildeki kavramlar, atasözleri, deyimler ve kalıplaşmış ifadeler;
İlgili oldukları kavram alanlarına göre öbeklendirilirse kimi kavram alanlarının kabarık olduğu görülür. Bu kabarık öbekler dili konuşan ulusun tarih boyunca en çok ilgilendiği, yaşayışında büyük yer tutan kavramlar ve konulara aitr.
Yaşam biçimi göstergeleri
deyim
atasözü
kalıpsöz
Kimi alanlardaki öğelerin sayısının diğerlerinden fazla olması durumunda dili konuşan ulusun tarih boyunca en çok ilgilendiği, yaşayışında büyük yer tutan kavramlar ve konular karşımıza çıkar.
kavram
• Ekmek parası
• Ekmek aslanın ağzında
• Ekmek kavgası
• Ekmeğini paylaşmak
• Ekmeğini eline almak
• Ekmeğini taştan çıkarmak ekmek
• Ekmekle oynayanın ekmeğiyle oynanır.
• Ekmeğinden etmek
• Ekmeğinden olmak
• Ekmeğine kan doğramak
• Ekmeğine kuru ayranına duru mu dedik
• Ekmeğine mani olmak
ekmek
ekmek
Örnek
Köktürk yazıtları
*Türklerin o dönemlerdeki savaşlarla dolu yaşamını gösterir.
Örnek
Yiyecek: Beslenme düzeni
maddi kültür: bulgur, dövme, bazlama, közleme, tarhana
Yabancı kültür: poğaça, sarma (Türklerin Balkan ülkelerindeki etkisini gösterir.
Yabancı kültür: tost, pizza, krep (başka kültürlerden Türkçeye giren sözcüklerdir)
Tarihi kurumları
yeniçeri, sipahi, tımar, öşür
Yaşmak, ferace, kaftan, kavuk
Akrabalık adları
Türkçe Fince Fransızca Almanca İngilizce
Kayın birader lanko beau-frere Schwager brother-in law
Enişte lanko beau-frere Schwager brother-in law
Bacanak - beau-frere Schwager brother-in law
Baldız - belle-soeur Schwagerin sister-in-law
Elti - belle-soeur Schwagerin sister-in-law
Görümce kato, kaly belle-soeur Schwagerin sister-in-law
Yenge kaly belle-soeur Schwagerin sister-in-law
Hala tati tante Tante aunt
Teyze tati tante Tante aunt
Dayı eno oncle Onkel uncle
amca seta oncle Onkel uncle
Dilin gönderimleri
Dil salt nereden geldiğimizi, neyi benimsediğimizi ve kim olduğumuzu göstermekle kalmaz, aynı zamanda, kendi bireysel haklarımıza sahip çıkmamızı, toplumun talepleri arasında yolumuzu bulmamızı ve başkalarına düşüncelerimizi aktarmamızı sağlar.
Dahası başkaları hakkında da dil kullanımlarından çıkarım yapmamızı sağlar.
-Dilsel değişim tarihi anlatır mı?
-Evet
Yaşayan bütün diller sürekli değişim geçirirler.
Dilsel değişimin nedenleri nelerdir?
Üst katman etkisi Alt katman etkisi Yan katman etkisi
İkidillilik
…….
…….
