9. Ders
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Uzlaşımsallık
Çocuklar yetişkinlerin kullandığı sözcüklere odaklanır ve onları hafızalarında tutmaya başlarlar. Amaç;
a) sözcük ve anlamı ilişkilendirmek,
b) sadece anlamak değil aynı zamanda üretmektir.
2
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Sesletimde Uzlaşımsallık
Çocukların ilk ürettikleri sözcüklere ilişkin sesletimsel farklılıklar vardır.
Sesletim zamanla tekrar edilerek gelişir.
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
‘Fis/fish’ Olgusu
Çocuklar kendi sesletimlerinin doğru olduğuna inanırlar.
Üç yaşındaki bir çocuğa kendi sözcükleri dinletildiğinde ancak yüz sözcükten yarısını tanıyabilmiştir.
4
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Çocuklar öncelikle kendi üretimlerini düzeltirler. Öncelikle sesbilimsel ve
biçimbilimsel yapılara hakimiyet söz dizimsel düzenlemeleri çocuğun
zamanla doğal olarak yapması sağlar.
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
3 - 4 yaşlarında çocuklar özellikle kardeşlerinin hatalarını düzeltmeye başlar. Bu aşamada çocuklardaki dayanak noktası yetişkinlerin dili
kullanış biçimidir.
6
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Doğru sözcüğü seçmek
- Çocuk bir durumda duyduğu sözcüğün anlamını tahmin etmeye çalışır.
- Tekrarlanan benzer durumlarda sözcüğün tutarlılığını değerlendirir (uzlaşımsallık ve karşıtlık).
- Sözcüğü kullanım aşamasına geçer.
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
2 - 3.5 yaş aralığındaki çocukların yaptıkları düzeltmelerin %40’ı doğru sözcüğün seçimine yöneliktir.
8
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Karşıtlık
Çocuklar uzlaşımsallıkta olduğu gibi karşıtlıkta da yetişkinlerin kullandığı dilden hareket ederler.
Örnek: 9 - 10 aylık çocukların X sözcüğü yerine yetişkinlerin Y sözcüğünü seçmesindeki amacın farkına varması
(Yetişkin eylemlerinde amacın gözlenmesi)
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Karşıtlık Anlamda Karşıtlık
Yerleşik Sözcüklerin Önceliği
Bilinmeyen Sözcüklerin Sözcüksel Araları Doldurması Yeni Sözcüklerin Sözcüksel Araları Doldurması
10
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Anlamda Karşıtlık
Çocuklar sözcüksel edinim sürecinde sözcüğü kavramla eşleştirirken anlamsal farklılıkları göz önüne alırlar (ayırıcı özellikler).
Örnek: Köpek = köpek+kedi+koyun
Köpek = köpek + kedi Koyun= koyun
Köpek = Köpek Koyun = koyun Kedi = kedi
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Yerleşik Sözcüğün Önceliği
Çocuklar uzlaşımsallık ilkesi uyarınca yetişkinlerin kullandığı sözcüğü doğru anlamı ile kavradığında ilgili sözcük yerine aynı anlamı işaret eden kendilerinin UYDURDUKLARI sözcükleri kullanmayı bırakırlar.
12
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
4 - 5 yaşlarına gelinceye kadar çocuk bu uzlaşımsallığa duyarlılık kazanmış olur.
Bu aşamada temel unsur çocuğun kendi uydurduğu sözcük ile
yetişkinlerin kullandığı sözcüğün aynı anlamı işaret ettiğinin farkına
varmasıdır.
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Bilinmeyen Sözcüklerin Sözcüksel Araları Doldurması
Çocuklar bir nesneye ilişkin bilmedikleri sözcükleri bildikleri sözcüklere ilişkin oluşturdukları sınıflandırmanın içine almazlar (bilinmeyen nesne ile bilinmeyen sözcüğün eşleştirilmesi).
Örnek: 2 yaşındaki çocuktan nesneleri vermesi istenir.
Kedi + Köpek + Koyun + Fil (nesneler)
Kedi / Köpek / Koyun / TaTa (Sözcük)
14
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Yeni Sözcüklerin Sözcüksel Araları Doldurması
Çocuklar ihtiyaç duydukları anlamı karşılamak adına ilgili sözcüğü
bilmedikleri durumda kendileri sözcük uydurarak sözcüksel boşluğu
doldururlar.
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Biçimbirim ve Biçimbirimsel Değişke
a) Çocuk sadece kök birimi kullanır ( go).
b) Çoçuk kök birimi doğru çekimini kullanmaya başlar (went).
c) Çocuk biçimbirimsel kuralı uygulamaya başlar (goed).
d) Bir süre sonra çocuk hatalı kullanımı bırakarak doğru biçime döner (went).
16
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Olası iki neden;
1) Çocuk düzensiz fiilleri tek tek öğrenmesi gerektiğinden doğru biçimbirimi uygulayamıyor ve genel kurala dönüyor.
2) Çocuk ikinci aşamada (b) geçmiş zamanı işaret ederek sözcüğü
kullanmıyor ancak üçüncü aşamada (c) geçmiş zamanı işaret etmek
istiyor .
Kullanımbilimsel İlkeler ve Edinim
Çoğul biçimbirim ‘-s’ kullanımını /z/ veya /s/ sesletiminde çocuk;
a) iki sesletimi de aynı olarak aynı anlamı işaret eden iki yapı olarak kabul ediyor,
b) iki sesletimin iki farklı biçimbirime ait olduğunu kabul ediyor.
18
