Y A P I S A N A T I N D A USULLERİN YENİLENMESİ MİMARİ USULLERİ
M. Lucien Bechmann Tercüme eden: Naci Meltem.
(Bu makalenin baş tarafı 3/4-1952 sayısında) Teşkilât ve teçhizat plânı: Şantiyenin kendisine mahsus bir hususiyeti vardır. Şu halde burada bir şan- tiye için etüd edilmesi ve hazırlanması lâzım gelen şey- lerin esas hatlarını göstermekle iktifa etmek lâzım ge- lecektir. Şehir içinde, cadde üstünde, etrafında mev- cut binalar bulunan bir mahalde, katları olan bir bi- nanın şantiyesinin teşkili ile, etrafı açık bir yerde ve bina topluluklarından uzak bir mahalde bahçeli evler veya bir hastahane gibi müteferrik binalardan müte- şekkil bir şantiye teşkili arasında tatbikatta mühim farklar olacaktır. Bir tarafta halli kolay olan bir mev- zu, diğer tarafta güç olabildiği gibi, sureti haller de çok muhtelif olabilir. Burada tafsilâta girişmeden tet- kik edilmesi lâzım gelen esaslı noktaları zikretmekle iktifa edeceğiz.
Tahdit: Umumiyet itibarile emniyet tedbiri bakı- mından ve imalata ait malzeme ve tesisatın depo edil- mesine müsaade edilen sahayı tahdit için şantiyelerin etrafı kapatılmalıdır.
Giriş çıkış mahalleri: Bazı ahvalde giriş çıkış m e v - zuu ortaya çıkar veya bunların ihdası lâzım gelir.
Su: Gerek muvakkat, gerek tesisatı ikmâl edilmiş binada kalmak üzere, şantiyeye getirilmesinin etüd edilmesi zarurî bir unsurdur. Bu mesele ekseriya ol- dukça uzun çalışmaları icab ettireceğinden zamanında bu mevzu ile meşgul olunmalıdır.
Elektrik: Terfi ve nakil aletleri ile, betonyer, tu- lumba ve şantiyenin tenviri için, lüzumunda muvak- kat bir şube hattı ile elektrik cereyanı temin etmek şayanı tercihtir. Su için olduğu gibi elektrik temini için de lüzumlu müddet nazarı itibara alınmalı, şanti- yedeki tevziatı ve lüzumlu kudret miktarı etüd edilme- lidir.
Tazyikli hava: Tazyikli hava tesisatı bulunan şe- hirlerde bu tesisat bazı makinelerin işletilmesi için şantiyede faydalı olabilir.
Terfi ve nakil vasıtaları: Terfi için en elverişli tesisat tetkik edilmeli, müteahhitlerin ellerinde bulu- nanlar nazarı itibara alınmalı, bunların mevkileri tâ- yin edilmeli ve her nevi imâlatta görebilecekleri hiz-
metler için azamî istifade imkânı araştırılmalıdır. Bü- yük bir şantiyede bu vasıtalar daha seri iş görülmesi- ni temin ederler. Bunlara ait mufassal bir etüdün mi- mardan istenmesi yerinde bir hareket değildir. Mima- rın vazifesi bu meseleleri müteahhit ile beraber tetkik etmek, onların programlarını gözden geçirerek irtibat- landırmak, muvafakati alınmadan, arzedilen teklifle- rin tadili ve tasdiki yapılmadan işe başlanmasına mâni olmaktır. İnşaatın ehemmiyeti itibariyle şantiyeden alınan kararların tevsiki bakımından b u tertibatın he- yeti umumiyesi bir plân üzerine tesbit edilebilir. Bu plân üzerinde sahanın tahdidi; giriş çıkış mahalleri, şantiyedeki münakale yolları, her müteahhide ait mal- zemenin depo edileceği sahalar, bunların büroları, mi- marın bürosu, vestiyer, işçilerin helâları, alet ve ta- kım yerleri, su ve elektrik tesisatı gösterilir. Kısaca, evvelemirde şantiyeye tam bir nizam verilmesi, her şe- yin yerinin tâyini ve şantiyeye ilk gelmiş olanın, te- kaüdüm düşüncesi ile kendinden sonra gelecekleri dü- şünmesinden, her beğendiğinden istifadeye kalkması ön- lenmelidir. Eski usullerde şantiyenin teşkilât ve niza- mı ihtiyacı o kadar zayıftır ki, bu hususta mimarın müdahalesine lüzum göstermemiz bizi işi izâm etmek- le müttehim vaziyete düşürecek derecededir. İntizam ve teşkilâtm usullerde mübrem unsurlar olduğunu ve usullerin de tasarrufun kaidesini teşkil ettiği şüphe- sizdir.
Sipariş ve teslimat: Bir netice elde etmek için emir vermek kâfi dğeildir. Bu emirlerin tatbik edildiğine emin olmalıdır.
Müteahhitlerin malzeme siparişlerini yapmış ve matlûp zaman zarfında teslim edileceğine dair kati müddetler tesbit etmiş olup olmadıklarını mimarın a- raştırması lâzımdır. Tavsiye ettiğimiz bütün bu teşki- lât, inşaatın seyrine ait grafiğin tanzimi hakkındaki gayretler, bazı alât ve malzemenin vaktinde teslim edi- lememesinden dolayı aksayabilir. Şu halde, malzeme- nin teslimatında, nakliyatında vukua gelebilecek ge- cikme ve gayri muntazır bir hadiseyi bertaraf edebile- cek kâfi bir müddet nazarı itibara alarak tesellüm ta- rihinin ona göre tesbiti lâzımdır. Teslimatta, vukua gc-
lebilecek gecikmeden masun kalmak için evvelden stok yapmak iptidaî bir tedbirdir.
Tediye zamanı gelmiş bir bonoyu ödemiyen tüc- carın bu hareketi şeref kırıcı addedildiği halde inşaat malzemesinin tesliminde vuku bulan haftalık gecik- meler tabiî addedilmektedir.
T A T B İ K A T
Bundan evvelki iki kısımda müteahhitlerin teşriki mesaisinin mimara eserini nasıl istikmale hizmet etti- ğini gördük. Umumiyetle müşteri işe bir an evvel baş- lanmasını arzu eder. İmkân nisbetinde müşterinin a- celeciliğini teskin etmek ve âni hareketinin ilk kurba- nının kendi olacağını ona anlatmak lâzımdır.
Hazırlıklarımızı yapmakta sizi serbest bırakan bir müşteriniz olduğunu tasavvur edelim. İnşaata başlaya- cağınız günü tâyin etmiş ve şimdiye kadar işlenmemiş grafikteki hakikî tarihi tesbit etmiş bulunuyorsunuz.
Artık şantiyede ameliyatı takip etmekten başka yapa- cak bir iş yoktur. Mimarın şantiyeye yapacağı munta- zam ziyaretlerin esas gayesi sureti hal bulmak değil, inşaatın kontrolüdür.
Mimar şantiyeye, malzemenin evsafını, bu malze- me ile yapılan işçiliğe verilen ihtimamı, yapılan işin plânı ve şartnameye uygunluğunu kontrol için gelir.
Tasavvur edilmiş olan gidişatı temin etmek için işlerin temposunu gözden geçirir. Her ziyaretini de ta- savvur edilmiş vaziyeti ile işlerin filî ilerlemesini mu- kayese eder ve gecikme belirdiği taktirde geri kalan- ların faaliyetlerine hareket vermek ve zaman kaybını telâfi etmek için, bunun sebeplerini araştırır.
Mühim inşaatta şantiyenin muntazaman fotoğraf- larını aldırmak çok faydalıdır.
Klişeleri üzerine tarih konan bu vesikalar bilhas- sa komşu binaları ile ileride çıkması muhtemel ihti- lâflarda müsbit evrak olarak kullanılır. Şantiye defte- rine her günkü vekayi, muhalefeti havadan mütevellit inkitalar ve umumiyet itibarile hesabı katî için lüzum- lu olabilecek bilgiler ve vukuu halinde gecikmelerin ciheti aidiyetini tâyin edecek malûmat geçirilir.
Çetin mesleğinin faaliyeti sırasında mimar, sanat- kâr ve fen adamı vasfını bir de muhasiplik rolü vasfını ilâve eder.
İcabettirecekleri masraf bakımından mimar vere- ceği emirlerin neticelerini gözden kaçırmamalıdır. İhti- lâflar eksik olmadığından, tam bir dosya teşkil etmek için lüzumlu tedbirler alınmalı ve gerek müşterisinin, gerek kendi menfaatlerini korumak için katî evrakı müsbiteyi temin etmeğe gayret etmelidir.
Mes'uliyetlerimiz ağır ve ekseriya da haksız ola- rak ortaya konmaktadır. Bu sebeple daima ihtiyatlı ol- mak lâzımdır. Mühim mahiyetteki şifahî emirler bilâ- hare yazı ile temin edilmeli ve müşteri ile bile ileride bir ihtilâf mevzuu olabilecek hiç bir şey ortada kalma- malıdır.
İnşaat işlerinin sevk ve idaresi çok faaliyet, dikkat ve tecrübeyi icabettirir. Ehemmiyetli olan işçilik te- ferruatına nüfuz ve malzemenin evsafını taktir edebi- lecek nüfuzu nazara sahip olmak uzun zamana müte- vakkıftır.
İşlerin iyi yürütülmesi için lüzumlu olan otorite tecrübe ile elde edilir.
Her yeni şantiye yeni bir ders demektir. Mimar burada karşılaşılacak müşküllerden sonraki işlerinin hazırlanmasını tekemmül ettirmek için, istifade etme- sini bilmelidir. Mücadele edilmesi lâzım gelen eski âdetlerden biri de müphemiyettir.
İnşaat için lüzumlu aksamın evvelceden atelyeler- de hazırlanmasında rastlanan müşkilâtın sebebi bu tak- ribiyet alışkanlığındandır.
Makine sanayiinin ölçü katiyeti inşaat işlerinde kabili tatbik değil ise de, rasyonel tatbikat için kâfi bir ölçü katiyetine ihtiyaç vardır. Şu halde kabili tecviz hudutlarının tâyini lâzımdır. Umumiyet itibarile şan- tiyenin sevk ve idaresi işlerinin sonuna doğru daha
müşkülleşir. Bu sırada şantiyeedki müteahhitlerin ade- di daha çoğalır ve işin nihayet bulmasına yakın faali- yetleri gevşer.
Kabul muamelesi: Geçici kabul dediğimiz, işin bittiğinin ve mukavele hükümlerine uygun olduğunun tevsikidir.
A z ehemmiyetli işlerde götürü bedelin son taksiti- nin ödenmesi işin kabul edildiğini gösterir. Büyük şan- tiyelerde müteahhitlerin hususî surette davet edilme- lerini icabettirir. Kabul muamelesi bütün işler için hep birden yapılabileceği gibi her kısım için veya kısımlar grupları için ayrı ayrı da yapılabilir.
Çatı, kalorifer, doğramalar gibi bazı imalât işleri diğerlerinden çok evvel ikmâl edilmiş olabileceklerin- den bunların kabul muameleleri, bir kaç ay sonra ta- mamlanabilecek işlerinkinden evvel yapılabilir.
Buna ait bir zabıt yapılarak verilecek meşruhat kaydı ihtirazi ve ikmâl edilecek işler var işe bunlar a- lâkadar müteahhitlere bildirilir.
Umumiyetle anlaşmada geçici kabulden sonra ve- rilecek bir taksit bakiyesi bırakılır. Bazı işlerin sürün- cemede kalmaması için müteahhitleri bunları ikmâle mecbur edebilmek maksadı ile anlaşmada geçici ka- bulden sonra tediye edilecek bir alacak bırakılır. Bazı ahvalde işlerde bir takım ikmâl ve islah edilecek kı- sımlar görülür veya işçilik hatası veya kusurlar müşa- hede edilirse bunlar tesbit edilerek kabulden evvel bunların ikmâl edilip edilmedikleri tekrar görülüp tet- kik edilir.
Hesabı katî: Mimarın görevi hesabı katinin ik- mâli ile tamamlanır. Götürü olarak yaptırılan işler- de basit ve çabuk ikmâl edilen bu hizmet fiyat va- hidi usulüne göre yaptırılan işlerde uzun sürer. Büyük şantiyelerde hesabı katîyenin ikmâli bazen bir kaç ay süren bir çalışmayı icabettirir.
